ΑλÞθεια που χρειÜζεται απüδειξη εßναι μισÞ.
Να 'σαι ευτυχισμÝνος γι' αυτÞ τη στιγμÞ.
ΑυτÞ η στιγμÞ εßν' η ζωÞ σου.
Βιογραφικü
Ο ΓκιγιÜτ αντ-Ντιν Αμποýλ-Φατχ ΟυμÜρ ιμπν Ιμπραχßμ αλ-ΧαγιÜμ Νισαπουρß ( غیاثالدین ابوالفتح عمر ابراهیم خیام نیشابورﻯ, γνωστüς ως ΟμÜρ ΚαγιÜμ) Þτανε ΠÝρσης πολυμαθÞς, φιλüσοφος, επιστÞμων, μαθηματικüς, αστρονüμος και ποιητÞς. ¸γραψε επßσης πραγματεßες για τη μηχανικÞ, τη γεωγραφßα, την ορυκτολογßα, τη μουσικÞ και την ισλαμικÞ θεολογßα. Εßναι ο συγγραφÝας μιας απü τις σημαντικüτερες μελÝτες Üλγεβρας που Ýχουνε γραφτεß πριν απü τα νεþτερα χρüνια, τη Πραγματεßα για την απüδειξη αλγεβρικþν προβλημÜτων, που περιλαμβÜνει μια γεωμετρικÞ μÝθοδο για την επßλυση κυβικþν εξισþσεων, τÝμνοντας υπερβολÞ με κýκλο. ΣυνÝβαλε και σε μεταρρýθμιση του ημερολογßου. Εκτüς απü τα 500 ρουμπαγιÜτ του (τετρÜστιχα ποιÞματα, üπου συνÞθως ομοιοκαταληκτοýν ο 1ος, ο 2ος κι ο 4ος στßχος), που Ýχουν μεταφραστεß στις περισσüτερες γλþσσες του κüσμου, ορüσημο θεωρεßται για την επιστÞμη το Ýργο του Πραγματεßα για την απüδειξη αλγεβρικþν προβλημÜτων. Εßναι κι ο εμπνευστÞς του πασßγνωστου συμβολισμοý -x- για την επßλυση εξισþσεων.
Η σημασßα του ως φιλüσοφου και δÜσκαλου και τα λßγα διασωθÝντα φιλοσοφικÜ του Ýργα δεν Ýχουνε τýχει της ßδιας προσοχÞς με τα επιστημονικÜ και ποιητικÜ του κεßμενα. Ο Αλ-ΖαμακσÜρι (μεσαιωνικüς Ιρανüς ΜουσουλμÜνος λüγιος) αναφÝρεται σ' αυτüν ως "τον παγκüσμιο φιλüσοφο". ΠολλÝς πηγÝς μαρτυροýν üτι δßδαξε επß δεκαετßες τη φιλοσοφßα του ΑβικÝννα στη Νισαποýρ, üπου ο ΚαγιÜμ γεννÞθηκε και ετÜφη και üπου το μαυσωλεßο του παραμÝνει αριστοýργημα της ΙρανικÞς αρχιτεκτονικÞς και δÝχεται κÜθε χρüνο πολλοýς επισκÝπτες. ¸ξω απü το ΙρÜν και τις περσüφωνες χþρες ο ΚαγιÜμ εßχε μια επßδραση στη λογοτεχνßα και τις κοινωνßες μÝσω της μετÜφρασης των Ýργων του και της εκλαÀκευσης απü Üλλους λüγιους. Η μεγαλýτερη τÝτοια επßδραση Þταν στις αγγλüφωνες χþρες. Ο ¢γγλος λüγιος Τüμας ΧÜιντ (1636-1703) Þταν ο πρþτος μη ΠÝρσης, που τον μελÝτησε. Τη μεγαλýτερη επιρροÞ απü üλους Üσκησε ο ¸ντουαρντ ΦιτζÝραλντ (ποιητÞς, 1809–83), που κατÝστησε τον ΚαγιÜμ τον διασημüτερο ποιητÞ της ΑνατολÞς στη Δýση μÝσω της περßφημης μετÜφρασης και των διασκευþν του μÜλλον μικροý αριθμοý τετραστßχων του (رباعیات, ρουμπαγιÜτ).
* غیاث الدین ΓκιγιÜτ αντ-Ντιν - σημαßνει "ο Στρατιþτης της Πßστης" κι υπονοεß τη γνþση του Κορανßου.
* ابوالفتح عمر بن ابراهیم Αμποýλ-Φατχ ΟυμÜρ ιμπν Ιμπραχßμ - Αμποý σημαßνει πατÝρας, Φατχ σημαßνει κατακτητÞς, ΟυμÜρ σημαßνει ζωÞ, Ιμπραχßμ εßναι το πατρικü üνομα.
* خیام ΧαγιÜμ - σημαßνει σκηνοποιüς, παρþνυμο απü το επÜγγελμα του πατÝρα του.
* نیشابورﻯ Νισαπουρß - συνδÝεται με την πατρßδα του Νισαποýρ (ο καταγüμενος απü τη Νισαποýρ).
Ο ΟμÜρ ΚαγιÜμ γεννÞθηκε στη Νισαποýρ στις 18 ΜÜη 1048, στο βορειοανατολικü ΙρÜν, τüτε σελτζουκικÞ πρωτεýουσα του ΧορασÜν (ΒΑ Περσßα), που κεßνη την εποχÞ ανταγωνιζüταν το ΚÜιρο και τη ΒαγδÜτη σε πολιτιστικÞ υπεροχÞ. Πιστεýεται üτι εßχε γεννηθεß σε μια οικογÝνεια σκηνοποιþν (χαγιαμß "σκηνοποιüς"), πρÜγμα που θα 'κανε αργüτερα λογοπαßγνιο:
Ο ΚαγιÜμ, που Ýραψε της επιστÞμης τις σκηνÝς,
Ýχει πÝσει ξαφνικÜ στης θλßψης τις φωτιÝς,
η Μοßρα Ýχει κüψει της ζωÞς του τα σχοινιÜ,
για λßγα ψßχουλα, ο μεσßτης της Ελπßδας, τον πουλÜ!
ΠÝρασε μÝρος των παιδικþν του χρüνων στην πüλη Μπαλχ (στο σημερινü Β, ΑφγανιστÜν), σπουδÜζοντας υπü τον γνωστü λüγιο σεÀχη ΜουχαμÜντ Μανσουρß κι ýστερα υπü τον ιμÜμη ΜοβαφÜκ Νισαπουρß, που θεωρεßτο Ýνας απü τους μεγαλýτερους δασκÜλους της περιοχÞς του ΧορασÜν. Μετακüμισε στην ΜπουχÜρα, Ýπειτα στη ΣαμαρκÜνδη (1070), üπου ολοκλÞρωσε την εκπαßδευσÞ του και συνÝγραψε τη περßφημη Πραγματεßα για την απüδειξη αλγεβρικþν προβλημÜτων. Στη συνÝχεια (1073) πÞγε στο ΙσπαχÜν, προσκεκλημÝνος του Σελτζοýκου σουλτÜνου Μαλßκ Σαχ Α´ και καθιερþθηκε ως Ýνας απü τους μεγαλýτερους μαθηματικοýς και αστρονüμους της μεσαιωνικÞς εποχÞς. Σ' üλη του τη ζωÞ ο Þταν ακοýραστος: μποροýσε απü το πρωß να διδÜσκει Üλγεβρα και γεωμετρßα, το απüγευμα να παρευρßσκεται στο σελτζουκικü δικαστÞριο ως σýμβουλος του Μαλßκ Σαχ Α' και τη νýχτα να μελετÜ αστρονομßα και να ολοκληρþνει σημαντικÝς πτυχÝς του ημερολογßου Τζαλαλß (αστρικü ημερολüγιο, που χρησιμοποιεßτο στη Περσßα και παραλλαγÝς του εßναι ακüμη σε χρÞση σÞμερα στο ΙρÜν και στο ΑφγανιστÜν).
Τα χρüνια του στο ΙσπαχÜν Þτανε πολý παραγωγικÜ, αλλÜ μετÜ το θÜνατο του Μαλßκ Σαχ Α' (πιθανüτατα απü την αßρεση των Ασσασσßνων), η χÞρα του ΣουλτÜνου στρÜφηκε εναντßον του ως συμβοýλου, με αποτÝλεσμα σýντομα να ξεκινÞσει ταξßδι για προσκýνημα στη ΜÝκκα και στη Μεδßνα. Στη συνÝχεια μπüρεσε να εργασθεß ως αυλικüς αστρολüγος και πÞρε την Üδεια να επιστρÝψει στη Νισαποýρ, üπου Þταν ξακουστüς για τα Ýργα του και συνÝχισε να διδÜσκει μαθηματικÜ, αστρονομßα κι ιατρικÞ. ΠÝθανε το 1131 κι Ýχει ταφεß στο Μαυσωλεßο ΙμαμζαντÝχ Μαχροýκ στη Νισαποýρ. Το 1963 στον χþρο αυτü κατασκευÜσθηκε το Μαυσωλεßο ΟμÜρ ΚαγιÜμ απü τον ΧουσÜνγκ Σεúχοýν (Ιρανü αρχιτÝκτονα, 1920-2014).
Ο ΚαγιÜμ Þταν διÜσημος την εποχÞ του ως μαθηματικüς. ¸γραψε τη σημαντικÞ Πραγματεßα για την Απüδειξη Αλγεβρικþν ΠροβλημÜτων (1070), που καθüρισε τις αρχÝς της Üλγεβρας, μÝρους του σþματος των περσικþν μαθηματικþν, που τελικÜ μεταδüθηκαν στην Ευρþπη. Ειδικüτερα παρÞγαγε γενικÝς μεθüδους για την επßλυση κυβικþν εξισþσεων κι ακüμη μεγαλýτερης τÜξης.
Στη Πραγματεßα Ýγραψε για τον τριγωνικü πßνακα των διωνυμικþν συντελεστþν, γνωστü ως Τρßγωνο του ΠασκÜλ. Το 1077 Ýγραψε τις Σαρχ μα ασκÜλα μιν μουσανταρÜτ κιτÜμπ Ουκλßντις (ΕξηγÞσεις των Δυσκολιþν στα Αξιþματα του Ευκλεßδη), που δημοσιεýθηκε στα ΑγγλικÜ ως Για τις Δυσκολßες των Ορισμþν του Ευκλεßδη. Σημαντικü μÝρος του βιβλßου ασχολεßται με το περßφημο αξßωμα παραλληλßας του Ευκλεßδη, πρÜγμα που τρÜβηξε το ενδιαφÝρον του Ταμπßτ ιμπν Κοýρα. Ο Ιμπν αλ ΧαúτÜμ εßχε προηγουμÝνως επιχειρÞσει μια απüδειξη του αξιþματος. Η προσπÜθεια του ΚαγιÜμ Þταν μια διακριτÞ πρüοδος κι οι αμφισβητÞσεις του Ýφτασαν στην Ευρþπη κι ßσως να συνÝβαλαν στην τελικÞ ανÜπτυξη της μη ευκλεßδειας γεωμετρßας.
Ο ΚαγιÜμ παρÞγαγε σημαντικü Ýργο στη γεωμετρßα, ιδιαßτερα στη θεωρßα των αναλογιþν. Σýγχρονοß του σημαντικοß μαθηματικοß Þταν ο Αλ-Καζινß κι ο Αμποý Χατßμ αλ-ΜουζαφÜρ ιμπν ΙσμαÞλ αλ-Ισφιζαρß. ¸γραψε λοιπüν το βιβλßο με τßτλο ΕξηγÞσεις που αποτελεßται απü πολλÝς ενüτητες για το αξßωμα των παραλλÞλων (Βιβλßο Ι), για τον Ευκλεßδιο ορισμü των λüγων και του ανθυφαιρετικοý λüγου (τα σýγχρονα συνεχιζüμενα κλÜσματα) (Βιβλßο ΙΙ) και για τον πολλαπλασιασμü των λüγων (Βιβλßο ΙΙΙ). Η 1η ενüτητα εßναι μια πραγματεßα που περιλαμβÜνει προτÜσεις και λÞμματα σχετικÜ με το αξßωμα των παραλλÞλων. ¸φτασε στον Δυτικü κüσμο απü μßα αναπαραγωγÞ σε χειρüγραφο γραμμÝνο το 1387-1388 απü τον ΠÝρση μαθηματικü Τουσß. Ο Τουσß αναφÝρει ρητÜ üτι ξαναγρÜφει τη πραγματεßα "με τα ßδια τα λüγια του ΚαγιÜμ" και αναφÝρει κατÜ λÝξη τον ΚαγιÜμ να λÝει üτι "Αξßζει να προστεθοýν στα Στοιχεßα του Ευκλεßδη (πρþτο βιβλßο) μετÜ την Πρüταση 28". ΑυτÞ η πρüταση αναφÝρει μια συνθÞκη ικανÞ για να 'χουμε δυο γραμμÝς στο ßδιο επßπεδο παρÜλληλες μεταξý τους. ΜετÜ τη πρüταση αυτÞ ακολουθεß μια Üλλη, με αριθμü 29, που Ýρχεται σε αντßθεση με τη προηγοýμενη. Η απüδειξη του Ευκλεßδη χρησιμοποιεß το λεγüμενο αξßωμα των παραλλÞλων (αριθμοýμενο 5). Η Ýνσταση για τη χρÞση του αξιþματος των παραλλÞλων κι η εναλλακτικÞ θεþρηση της πρüτασης 29 υπÞρξαν μεßζον πρüβλημα για τη θεμελßωση της σÞμερα ονομαζüμενης μη Ευκλεßδιας γεωμετρßας.
Η Πραγματεßα του ΚαγιÜμ μπορεß να θεωρηθεß ως η 1η επεξεργασßα του αξιþματος των παραλλÞλων, που δεν βασßζεται σε φαýλο κýκλο, αλλÜ σε πιο ευφυÝς αξßωμα. Αντικροýει τις προηγοýμενες προσπÜθειες Üλλων ΕλλÞνων και Περσþν μαθηματικþν να αποδεßξουνε τη πρüταση. Κι αυτüς, üπως ο ´ΑριστοτÝλης, αρνεßται τη χρÞση της κßνησης στη γεωμετρßα και κατÜ συνÝπεια απορρßπτει επßσης τη διαφορετικÞ προσÝγγιση του Αραβα Ιμπν ΧαúτÜμ. ΚατÜ μßαν Ýννοια Ýκανε τη 1η προσπÜθεια να διατυπþσει Ýνα μηΕυκλεßδιο αξßωμα, ως εναλλακτικü του αξιþματος των παραλλÞλων.
Οποιος νομßζει πως η Üλγεβρα εßναι Ýνα τÝχνασμα για τη λÞψη αγνþστων κÜνει λÜθος. Δεν πρÝπει να δþσουμε καμμßα σημασßα στο γεγονüς üτι η Üλγεβρα κι η γεωμετρßα εμφανßζονται να 'ναι διαφορετικÝς. Τα αλγεβρικÜ εßναι γεωμετρικÜ προβλÞματα, που αποδεικνýονται μÝσω των προτÜσεων 2 κι 6 του Βιβλßου δýο των Στοιχεßων. -ΟμÜρ ΚαγιÜμ
ΑυτÞ η φιλοσοφικÞ Üποψη των μαθηματικþν εßχε σημαντικü αντßκτυπο στη περßφημη προσÝγγιση και μÝθοδü του στη γεωμετρικÞ Üλγεβρα κι ιδιαßτερα στην επßλυση κυβικþν εξισþσεων. Σ' αυτÞν η επßλυσÞ του δεν εßναι Üμεσος δρüμος προς μια αριθμητικÞ λýση και στη πραγματικüτητα οι λýσεις του δεν εßναι αριθμοß, αλλÜ μÜλλον ευθýγραμμα τμÞματα. Απü την Üποψη αυτÞ το Ýργο του ΚαγιÜμ μπορεß να θεωρηθεß η πρþτη συστηματικÞ μελÝτη κι η 1η ακριβÞς μÝθοδος επßλυσης κυβικþν εξισþσεων.
Σ' Ýνα ατιτλοφüρητο κεßμενü του για τις κυβικÝς εξισþσεις, που ανακαλýφθηκε τον 20ü αι., üπου εμφανßζεται το παραπÜνω απüσπασμα, ο ΚαγιÜμ ασχολεßται με προβλÞματα γεωμετρικÞς Üλγεβρας. 1ο εßναι το πρüβλημα της "εýρεσης ενüς σημεßου στο τεταρτημüριο ενüς κýκλου, τÝτοιου þστε üταν Üγεται μßα κÜθετος απü το σημεßο αυτü προς μßα απü τις ακτßνες που το ορßζουν ο λüγος του μÞκους της καθÝτου προς την ακτßνα να ισοýται προς το λüγο των τμημÜτων που ορßζονται απü τον πüδα της καθÝτου". ΠÜλι στην επßλυση αυτοý του προβλÞματος το μετατρÝπει σ' Üλλο γεωμετρικü πρüβλημα: "εýρεση ενüς ορθογþνιου τρßγωνου με την ιδιüτητα η υποτεßνουσÜ του να ισοýται με το Üθροισμα της μιας κÜθετης πλευρÜς του συν το ýψος επß την υποτεßνουσα". Για να επιλýσει αυτü το γεωμετρικü πρüβλημα εισÜγει μια παρÜμετρο και καταλÞγει στη κυβικÞ εξßσωση x3 + 200x = 20x2 + 2000. ΠρÜγματι βρßσκει μια θετικÞ ρßζα γι' αυτÞ την εξßσωση τÝμνοντας μια υπερβολÞ με κýκλο. ΑυτÞ η ιδιαßτερη γεωμετρικÞ επßλυση κυβικþν εξισþσεων Ýχει περαιτÝρω διερευνηθεß κι επεκταθεß σε εξισþσεις τετÜρτου βαθμοý.
ΣχετικÜ με γενικüτερες εξισþσεις δηλþνει üτι η επßλυση κυβικþν εξισþσεων απαιτεß τη χρÞση κωνικþν τομþν κι εßναι αδýνατο να επιλυθεß με τη χρÞση κανüνα και διαβÞτη. ΑληθοφανÞς απüδειξη αυτοý του αδýνατου υπÞρξε μüνο 750 χρüνια μετÜ το θÜνατü του. Στο κεßμενο αυτü ο ΚαγιÜμ αναφÝρει τη πρüθεσÞ του για μιαν εργασßα που θα παρÝχει τη πλÞρη επßλυση των κυβικþν εξισþσεων : "Αν μου δοθεß η ευκαιρßα και μπορÝσω να το καταφÝρω, θα δþσω üλες αυτÝς τις δεκατÝσσερις μορφÝς με üλες τις κατηγορßες και τις περιπτþσεις τους και πþς να διακρßνει κανεßς τι εßναι δυνατü και τι αδýνατο, Ýτσι þστε να προκýψει μια εργασßα, που να περιÝχει στοιχεßα πολý χρÞσιμα γι' αυτÞ τη τÝχνη ". Αυτü αναφÝρεται στο βιβλßο Πραγματεßα για την Απüδειξη Αλγεβρικþν ΠροβλημÜτων (1070), που 'θεσε τις αρχÝς της Üλγεβρας, μÝρος του σþματος των Περσικþν Μαθηματικþν, που τελικÜ μεταδüθηκαν στην Ευρþπη. Ιδιαßτερα επινüησε γενικÝς μεθüδους για την επßλυση εξισþσεων κυβικþν και μερικþν μεγαλýτερης τÜξης.
Απü τους Ινδοýς Ýχουμε μεθüδους για την εýρεση τετραγωνικþν και κυβικþν ριζþν, που βασßζονται στη γνþση ειδικþν περιπτþσεων και συγκεκριμÝνα στη γνþση των τεραγþνων των εννÝα ψηφßων 12, 22, 32 (κλπ.) και των αντßστοιχων γινομÝνων, δηλ. 2 x 3, κλπ. ¸χουμε γρÜψει μια πραγματεßα για την απüδειξη της εγκυρüτητας αυτþν των μεθüδων και το üτι ικανοποιοýν τις συνθÞκες. Επß πλÝον Ýχουμε αυξÞσει τα εßδη τους και συγκεκριμÝνα υπü τη μορφÞ προσδιορισμοý τÝταρτων, πÝμπτων, Ýκτων ριζþν μÝχρι οποιοδÞποτε βαθμü. ΚανÝνας δε προγÞθηκε σ' αυτü απü μας κι αυτÝς οι αποδεßξεις εßναι καθαρÜ αριθμητικÝς, θεμελιωμÝνες στην αριθμητικÞ των στοιχεßων.
---ΟμÜρ ΚαγιÜμ Πραγματεßα για την Απüδειξη Αλγεβρικþν ΠροβλημÜτων
ΑυτÞ η ιδιαßτερη αναφορÜ του ΚαγιÜμ κι ορισμÝνες προτÜσεις, που βρßσκονται στο βιβλßο του της Αλγεβρας, Ýχουνε κÜνει μερικοýς ιστορικοýς των μαθηματικþν να πιστεýουν üτι ο ΚαγιÜμ εßχε πρÜγματι Ýνα διωνυμικü θεþρημα μÝχρι οποιαδÞποτε δýναμη. Η περßπτωση της δýναμης 2 αναφÝρεται ρητÜ στα στοιχεßα του Ευκλεßδη κι η περßπτωση της μεγαλýτερης δýναμης 3 εßχε εξετασθεß απü Ινδοýς μαθηματικοýς. Ο ΚαγιÜμ Þταν ο μαθηματικüς που διαπßστωσε τη σημασßα ενüς γενικοý διωνυμικοý θεωρÞματος. Το επιχεßρημα üτι ο ΚαγιÜμ εßχε Ýνα διωνυμικü θεþρημα βασßζεται στην ικανüτητÜ του να εξÜγει ρßζες. Το ΤετρÜπλευρο ΣακÝρι πρωτομελετÞθηκε απü τον ΚαγιÜμ στα τÝλη του 11ου αι. στο Βιβλßο Ι των ΕξηγÞσεων των δυσκολιþν στα αξιþματα των Στοιχεßων του Ευκλεßδη. Σε αντßθεση με πολλοýς μελετητÝς του Ευκλεßδη, πριν και μετÜ απü τον ßδιο (περιλαμβανομÝνου φυσικÜ του ΣακÝρι) ο ΚαγιÜμ δεν προσπαθοýσε να αποδεßξει το αξßωμα των παραλλÞλων ως τÝτοιο, αλλÜ να το συναγÜγει απü Ýνα ισοδýναμο αξßωμα, που διατýπωσε απü τις "αρχÝς του Φιλοσüφου" (ΑριστοτÝλης):
Δýο συγκλßνουσες ευθεßες γραμμÝς τÝμνονται κι εßναι αδýνατο δýο συγκλßνουσες ευθεßες γραμμÝς να αποκλßνουν στη κατεýθυνση στην οποßα συγκλßνουν.
Ο ΚαγιÜμ τüτε εξÝτασε τις 3 περιπτþσεις (ορθÞ, αμβλεßα κι οξεßα) γωνιþν των κορυφþν ενüς Τετραπλεýρου ΣακÝρι κι αφοý απÝδειξε σειρÜ θεωρημÜτων για αυτÝς (ορθÜ) κατÝρριψε τις περιπτþσεις αμβλεßας και οξεßας, βασιζüμενος στο αξßωμÜ του κι Ýτσι συνÞγαγε το κλασσικü αξßωμα του Ευκλεßδη. Μüνο μετÜ απü 600 χρüνια ο ΤζιορντÜνο ΒιτÜλε προχþρησε πÝρα απü τον ΚαγιÜμ στο βιβλßο του Euclide restituo (1680, 1686), üταν χρησιμοποßησε το τετρÜπλευρο για ν' αποδεßξει üτι αν 3 σημεßα ισαπÝχουν της πλευρÜς ΑΒ και της απÝναντι ΓΔ, τüτε οι ΑΒ και ΓΔ ισαπÝχουν παντοý. Ο ßδιος ο ΣακÝρι βÜσισε το σýνολο της μακρÜς, ηρωικÞς και τελικÜ εσφαλμÝνης απüδειξÞς του του αξιþματος των παραλλÞλων γýρω απü το τετρÜπλευρο και τις 3 περιπτþσεις του, αποδεικνýοντας πολλÜ θεωρÞματα για τις ιδιüτητÝς του στη πορεßα αυτÞ.
¼πως οι περισσüτεροι ΠÝρσες μαθηματικοß της εποχÞς, ο ΚαγιÜμ Þταν επßσης αστρονüμος κι απÝκτησε φÞμη γι’ αυτü. Το 1073 ο Σελτζοýκος ΣουλτÜνος ΤζαλÜλ αλ-Ντιν Μαλßκ-Σαχ Σαλτζουκß (Μαλßκ-Σαχ Α' 1072-92) τονε προσκÜλεσε να χτßσει Ýνα αστεροσκοπεßο, μαζß με διÜφορους Üλλους διακεκριμÝνους επιστÞμονες. Σýμφωνα με κÜποιες περιγραφÝς η εκδοχÞ του μεσαιωνικοý Ιρανικοý ημερολογßου, στο οποßο 2.820 ηλιακÜ Ýτη μαζß περιÝχουν 1.029.983 ημÝρες (Þ 683 δßσεκτα Ýτη, για μÝση διÜρκεια του Ýτους 365,24219858156 ημÝρες) βασßστηκε στις μετρÞσεις του ΚαγιÜμ και των συνεργατþν του. ¢λλη Üποψη εßναι üτι το ημερολüγιο του ΚαγιÜμ περιελÜμβανε απλþς οκτþ δßσεκτα Ýτη κÜθε τριÜντα τρßα Ýτη, για διÜρκεια Ýτους 365,2424 ημÝρες. Και στις 2 περιπτþσεις το ημερολüγιü του Þταν ακριβÝστερο ως προς το μÝσο τροπικü Ýτος απü το Γρηγοριανü ημερολüγιο 500 χρüνια αργüτερα. Το σýγχρονο Ιρανικü ημερολüγιο βασßζεται στους υπολογισμοýς του.
Υποστηρßζεται μερικÝς φορÝς üτι ο ΚαγιÜμ απÝδειξε üτι η γη περιστρÝφεται γýρω απü τον ÜξονÜ της παρουσιÜζοντας Ýνα μοντÝλο των Üστρων στο σýγχρονü του Αλ-Γκαζαλß σ' Ýνα πλανητÜριο. Η Üλλη πηγÞ για την Üποψη üτι ο ΚαγιÜμ πßστευε στον ηλιοκεντρισμü εßναι η δημοφιλÞς αλλÜ αναχρονιστικÞ απüδοση της ποßησης του ΚαγιÜμ, που οι 1ες γραμμÝς μεταφρÜζονται εσφαλμÝνα με μια ηλιοκεντρικÞ εικüνα του ¹λιου να εκσφενδονßζει τη ΠÝτρα που θÝτει τα ΑστÝρια σε Κßνηση. Ο ΚαγιÜμ Þταν μÝλος μιας ομÜδας που αναθεþρησε το Ιρανικü ημερολüγιο. Η ομÜδα συστÜθηκε απü τον Σελτζοýκο ΣουλτÜνο Μαλßκ-Σαχ Α' κι ολοκλÞρωσε τις μεταρρυθμßσεις της το 1079, με αποτÝλεσμα το Ημερολüγιο Τζαλαλß. Το ημερολüγιο Τζαλαλß παρÝμεινε σε ισχý σε üλο το Ευρýτερο ΙρÜν απü τον 11ο ως τον 20ü αιþνα. Εßναι η βÜση του Ιρανικοý ημερολογßου, που ακολουθεßται σÞμερα στο ΙρÜν και στο ΑφγανιστÜν. Ενþ το ημερολüγιο Τζαλαλß εßναι ακριβÝστερο απü το Γρηγοριανü, βασßζεται στη πραγματικÞ ηλιακÞ κßνηση, üπως τα ΙνδικÜ ημερολüγια κι απαιτεß Ýνα αστρονομικü üργανο για τον υπολογισμü των ημερομηνιþν. Η διÜρκεια των μηνþν μπορεß να διαφÝρει απü 29 ως 31 μÝρες, ανÜλογα με τη στιγμÞ που ο Þλιος εισÝρχεται σε νÝα ζωδιακÞ περιοχÞ (χαρακτηριστικü κοινü στα περισσüτερα ΙνδικÜ ημερολüγια). Αυτü σημαßνει üτι τα εποχιακÜ σφÜλματα Þταν μικρüτερα απü üτι στο Γρηγοριανü ημερολüγιο. Το σημερινü Ιρανικü ημερολüγιο τυποποιεß τη διÜρκεια των μηνþν βÜσει μιας μεταρρýθμισης του 1925, ελαχιστοποιþντας Ýτσι την επßδραση των ηλιακþν διελεýσεων. Τα εποχιακÜ σφÜλματα εßναι λßγο μεγαλýτερα απü üτι στην εκδοχÞ Τζαλαλß, αλλÜ τα δßσεκτα Ýτη υπολογßζονται üπως πριν.
Ο ΚαγιÜμ πιστεýεται üτι Ýχει γρÜψει χßλια τετρÜστιχα Þ ρουμπαγιÜτ. Στον αγγλüφωνο κüσμο Ýγινε γνωστüς με τα ΡουμπαγιÜτ του ΟμÜρ ΚαγιÜμ, που εßναι ποιητικÝς μÜλλον παρÜ επß λÝξει μεταφρÜσεις απü τον Εντουαρντ ΦιτζÝραλντ ( 1809–83). ΥπÜρχουν κι Üλλες αγγλικÝς μεταφρÜσεις τμημÜτων των ρουμπαγιÜτ (ρουμπαγιÜτ σημαßνει τετρÜστιχα), αλλÜ του ΦιτζÝραλντ εßναι οι γνωστüτερες. Η ειρωνεßα εßναι üτι οι μεταφρÜσεις του ΦιτζÝραλντ ξαναÝκανανε γνωστü τον ΚαγιÜμ στους Ιρανοýς "που επß μακρüν εßχαν αγνοÞσει τον ποιητÞ απü το Νισαποýρ". ¸να βιβλßο του 1934 ενüς απü τους πιο επιφανεßς συγγραφεßς του ΙρÜν, του ΣαντÝκ ΧενταγιÜτ, τα Τραγοýδια του ΚαγιÜμ (Ταρανεχα-γιε ΚαγιÜμ) λÝγετα üτι Ýχει "διαμορφþσει τον τρüπο με τον οποßο μια γενιÜ Ιρανþν εκτιμÜ" τον ποιητÞ.. Τα ποιÞματÜ του Ýχουν μεταφραστεß σε πολλÝς γλþσσες. ΠολλÝς μεταφρÜσεις Ýγιναν Üμεσα απü τα ΠερσικÜ, πιο κυριολεκτικÜ απü üτι η μετÜφραση του ΦιτζÝραλντ και σÞμερα θεωρεßται Ýνας απü τους δημοφιλÝστερους ποιητÝς üλων των εποχþν. ¾μνησε επικοýρειες απολαýσεις, κρασß και γυναßκες, για να προβÜλει üμως εντονüτερα τις φιλοσοφικÝς του σκÝψεις, πολλÝς απ' τις οποßες φαßνονται αιρετικÝς, αν σκεφτεß κανεßς το περιβÜλλον μες στο οποßο διαμορφþθηκαν. ¢λλοι üμως μελετητÝς βλÝπουν μυστικιστικÜ νοÞματα στους στßχους του.
ΥπÜρχουν ευρÝως αποκλßνουσες απüψεις για τον ΚαγιÜμ. Σýμφωνα με τον ΣεγιÝντ Χοσεßν Νασρ, κανÝνας Üλλος Ιρανüς συγγραφÝας/λüγιος δεν Ýχει εκληφθεß με τüσο διαφορετικοýς τρüπους. Στο Ýνα Üκρο του φÜσματος υπÜρχουν νÜιτ κλαμπ που φÝρουν το üνομÜ του και θεωρεßται αγνωστικüς ηδονιστÞς. Στο Üλλο Üκρο θεωρεßται μυστικüς ποιητÞς Σοýφι, επηρεασμÝνος απü τις πλατωνικÝς παραδüσεις. Ο ΣεγιÝντ Χοσεßν Νασρ (γεν. 1933, Ιρανüς ΚαθηγητÞς Ισλαμικþν Σπουδþν στο ΠανεπιστÞμιο Τζορτζ Ουüσιγκτον κι επιφανÞς Ισλαμικüς φιλüσοφος), Ýχοντας εξετÜσει τα φιλοσοφικÜ Ýργα του ΚαγιÜμ, υποστηρßζει üτι εßναι πρÜγματι μειωτικü να κοιτÜζουμε απλþς τα ποιÞματα (που μερικÝς φορÝς αμφισβητοýνται) για να καθορßσουμε τις προσωπικÝς του απüψεις για το Θεü Þ τη θρησκεßα. Στη πραγματικüτητα Ýγραψε ακüμη κι Ýνα δοκßμιο με τßτλο "αλ-ΚουτμπÜτ αλ-γκαρÜ" (Το ΘαυμÜσιο ΚÞρυγμα), για την εξýμνηση του Θεοý, üπου υποστηρßζει ορθüδοξες απüψεις, συμφωνþντας με τον ΑβικÝννα για τη Θεßα Ενüτητα. Στη πραγματικüτητα αυτÞ ηπραγματεßα δεν αποτελεß εξαßρεση κι ο Νασρ δεßνει Ýνα παρÜδειγμα, üπου ο ßδιος αυτοπροσδιορßστηκε ως Σοýφι, μετÜ τη κριτικÞ διαφüρων μεθüδων γνþσης του Θεοý, προτιμþντας τη διαßσθηση απü τη λογικÞ (επιλÝγοντας τη λεγüμενη μÝθοδο "κασρ", Þ της αποκÜλυψης:
...ΤÝταρτο, οι Σοýφι, που δεν επιζητοýν τη γνþση με τη λογικüτητα Þ την αμετροεπÞ σκÝψη, αλλÜ με τον εξαγνισμü της εσωτερικÞς τους ýπαρξης και τον καθαρμü των διαθÝσεþν τους. Καθαρßζουν τη λογικÞ ψυχÞ απü τις ακαθαρσßες φυσικÞς και σωματικÞς μορφÞς, μÝχρι να γßνει καθαρÞ ουσßα. Οταν τüτε Ýρχεται ενþπιος ενωπßω με τον πνευματικü κüσμο οι μορφÝς του κüσμου αυτοý αντανακλþνται πραγματικÜ μÝσα της, χωρßς αμφιβολßα Þ ασÜφεια. Αυτüς εßναι ο καλýτερος απü üλους τους τρüπους, γιατß εßναι γνωστü στον δοýλο του Θεοý, üτι δεν υπÜρχει καλýτερος λογισμüς Üλλος απü τη Θεßα Παρουσßα και στην κατÜσταση αυτÞ δεν υπÜρχουν εμπüδια Þ πÝπλα. ΟτιδÞποτε στερεßται ο Üνθρωπος οφεßλεται στην ακαθαρσßα της φýσης του. Αν το πÝπλο ανασηκωθεß και αφαιρεθοýν η οθüνη και το εμπüδιο, η αλÞθεια των πραγμÜτων, üπως εßναι, θα γßνει προφανÞς και γνωστÞ. Κι ο Κýριος των πλασμÜτων [ο ΠροφÞτης ΜωÜμεθ] αυτü υποδεßκνυε üταν εßπε: "ΑληθινÜ, κατÜ τις ημÝρες της ýπαρξÞς σας οι εμπνεýσεις προÝρχονται απü τον Θεü. Δεν θÝλετε να τις ακολουθÞσετε ;" Πεßτε στους λογικευüμενους üτι, για τους λÜτρεις του Θεοý, οδηγüς εßναι η διαßσθηση, üχι η αμετροεπÞς σκÝψη. - ΟμÜρ ΚαγιÜμ
Ο ßδιος συγγραφÝας συνεχßζει παραθÝτοντας Üλλα φιλοσοφικα κεßμενα, που εßναι πλÞρως συμβατÜ με την ΙσλαμικÞ θρησκεßα, üπως το αλ-ΡιζαλÜχ φιλ-βουτζοýντ (Πραγματεßα για το Εßναι), γραμμÝνο στα ΑραβικÜ, που αρχßζει με στßχους απü το ΚορÜνι κι υποστηρßζει üτι τα πÜντα προÝρχονται απü το Θεü κι üτι υπÜρχει μια τÜξη σε üλα αυτÜ. Σε Üλλο Ýργο, ΡιζαλÜχ γιαβαμπÜν λι-ταλÜτ μασÜ ιλ (Πραγματεßα ΑπÜντησης σε Τρεις ΕρωτÞσεις), δßνει μια απÜντηση στο ερþτημα, για παρÜδειγμα, τß γßνεται η ψυχÞ μετÜ τον θÜνατο. Ο Σ. Χ. Νασρ παραθÝτει επßσης μερικÜ ποιÞματα, üπου εßναι απολýτως υπÝρ της ΙσλαμικÞς ορθοδοξßας, αλλÜ εκφρÜζοντας μυστικιστικÝς απüψεις (θÝληση του Θεοý, η εφÞμερη κατÜσταση αυτÞς της ζωÞς, ...):
Εßπες üτι θÝλεις να με βασανßσεις
ΑλλÜ δε θα φοβηθþ μια τÝτοια προειδοποßηση
Γιατß εκεß üπου εßσαι Εσý δεν μποροýν να υπÜρξουν βÜσανα
Και εκεß üπου Εσý δεν εßσαι πþς μπορεß να υπÜρχει Ýνα τÝτοιο μÝρος;
Ο περιστρεφüμενος τροχüς του ουρανοý, μÝσα στον οποßο αναρωτιüμαστε
Εßναι μια φανταστικÞ λÜμπα της οποßας Ýχουμε γνþση απü παρομοßωση
Ο Þλιος εßναι το κερß και ο κüσμος η λÜμπα
Εßμαστε σαν μορφÝς που περιστρÝφονται μÝσα σε αυτüν
Μια σταγüνα νεροý πÝφτει σε Ýνα μεγÜλο ωκεανü
Ενας κüκκος σκüνης ενþνεται με τη γη
Τι σημασßα Ýχει να πηγαινοÝρχεσαι;
Μια μýγα εμφανßστηκε μια στιγμÞ, τüτε αüρατη Ýγινε.
ΕξετÜζοντας πιθανÝς παρεξηγÞσεις για τον ΚαγιÜμ στη Δýση και αλλοý, ο Νασρ καταλÞγει λÝγοντας üτι αν γßνει μια σωστÞ μελÝτη των αυθεντικþν ρουμπαγιÜτ, αλλÜ μαζß με τα φιλοσοφικÜ Ýργα, Þ ακüμη και τη πνευματικÞ βιογραφßα με τßτλο Σαßρ βα σουλÜκ (ΠνευματικÞ ΔιαδρομÞ), δε μποροýμε πια να θεωροýμε τον ΚαγιÜμ ηδονιστικü λÜτρη του κρασιοý, Þ ακüμη και πρþιμο σκεπτικιστÞ, αλλÜ Ýνα βαθιÜ σκεπτικιστικü στοχαστÞ κι επιστÞμονα, που τα Ýργα του εßναι σημαντικüτερα απü μερικοýς στßχους. Ο Κ. Χ. Α. ΜπγιÝρεγκααρντ εßχε νωρßτερα συνοψßσει τη περßπτωση:
Τα κεßμενα του ΚαγιÜμ εßναι καλÜ δεßγματα του Σουφισμοý, αλλÜ δεν αξιολογοýνται στη Δýση üπως θα 'πρεπε κι η μεγÜλη μÜζα του αγγλüφωνου πληθυσμοý τονε γνωρßζει, ατυχþς, μüνο μÝσω των ποιημÜτων του ΦιτζÝραλντ. Εßναι ατυχÝς γιατß αυτüς δεν εßναι πιστüς στο κýριο και πρüτυπü του και κατÜ καιροýς βÜζει λÝξεις στη γλþσσα των Σοýφι που εßναι βλÜσφημες. Μια τÝτοια εξοργιστικÞ γλþσσα εßναι για παρÜδειγμα εκεßνη του 81ου τετρÜστιχου. Ο ΦιτζÝραλντ εßναι διπλÜ Ýνοχος γιατß ητανε περισσüτερο Σοýφι, απü ü, τι Þταν πρüθυμος να παραδεχτεß.
Ενας ΓÜλλος ασιανολüγος, ονüματι Φραντς ΤουσÝν, Þτανε τüσο απογοητευμÝνος με τη μετÜφραση του ΦιτζÝραλντ (και με μερικÝς μεταφρÜσεις του ΦιτζÝραλντ απü τα ΑγγλικÜ στα ΓαλλικÜ), þστε Ýγραψε τη δικÞ του κατ' ευθεßαν απü τα ΠερσικÜ, προσπαθþντας μÜλλον να εκφρÜσει το πνεýμα των στßχων, παρÜ να στιχουργÞσει. Η μετÜφρασÞ του εκδιδüταν χωρßς διακοπÞ απü το 1924 ως το 1979 απü τις εκδüσεις Editions d'Art Henri Piazza, üσο λειτοργοýσαν. ΑυτÞ η μετÜφραση μεταφρÜστηκε με τη σειρÜ της σε Üλλες γλþσσες σε σÜιτ του Ιντερνετ. Ο ΑμπντουλÜχ ΝτουγκÜν, ΣουφιστÞς της τÜσης Νακσμπαντß, σχολιÜζει το ρüλο και τη συμβολÞ του ΚαγιÜμ στο Σουφιστικü στοχασμü. Ο ΝτουγκÜν λÝει üτι ενþ ο ΝτουγκÜν εßναι Ýνας ελÜσσων δÜσκαλος των Σοýφι συγκρινüμενος με τους γßγαντες - Ρουμß, ΑτÜρ και ΣανÜι -, Ýνα στοιχεßο που καθιστÜ το Ýργο του ΟμÜρ τüσο σχετικü με το θÝμα και προσιτü εßναι η πολý ανθρþπινη κλιμακÜ του, καθþς μποροýμε να τον νοιþσουμε και να κατανοÞσουμε τη προσÝγγισÞ του. Η συζÞτηση για τη ποιüτητα της μετÜφρασης των ρουμπαγιÜτ απü τον ΦιτζÝραλντ Ýχει, σýμφωνα με το ΝτουγκÜν, εκτρÝψει τη προσοχÞ απü μια πληρÝστερη κατανüηση του βαθÝος εσωτερικοý μηνýματος που περιÝχεται στο πραγματικü υλικü του ΟμÜρ: "ΚÜθε γραμμÞ των ΡουμπαγιÜτ Ýχει περισσüτερο νüημα απü σχεδüν οτιδÞποτε μπορεßς να διαβÜσεις στη ΣουφικÞ λογοτεχνßα". Ο ßδιος ο ΚαγιÜμ απÝρριπτε κÜθε σχÝση με τον τßτλο φαλσαφß "φιλüσοφος" με την αριστοτελικÞ Ýννοια και τüνιζε üτι επιθυμεß να ξÝρει ποιος εßναι. Στο πλαßσιο των φιλοσüφων χαρακτηριζüταν απü μερικοýς των συγχρüνων του ως αποσπασμÝνος απü τη θεßα ευλογßα.
Το ΠλανητÜριο ΟμÜρ ΚαγιÜμ
Θεωρεßται σÞμερα δεεδομÝνο üτι ο ΚαγιÜμ δßδαξε επß 10ετßες τη φιλοσοφßα του ΑβικÝνα, ιδιαßτερα το Βιβλßο της Ιασης, στη πατρßδα του Νισαποýρ μÝχρι τον θÜνατü του. Σ' Ýνα περιστατικü εßχε ζητηθεß η γνþμη του για μια διαφωνßα μεταξý του ΑβικÝνα και ενüς φιλüσοφου ονüματι Αμποýλ-ΜπαρακÜτ αλ-Μπαγκνταντß, που 'χε ασκÞσει Ýντονη κριτικÞ στον ΑβικÝνα. ΛÝγεται üτι ο ΚαγιÜμ απÜντησε : "(αυτüς) δεν καταλαβαßνει καν την Ýννοια των λüγων του ΑβικÝνα, πþς μπορεß να αντιτßθεται σε κÜτι που δεν γνωρßζει;" Ο φιλüσοφος ΚαγιÜμ θα μποροýσε να κατανοηθεß απü μÜλλον 2 διακριτÝς πηγÝς. Η μßα εßναι απü τα ΡουμπαγιÜτ του κι η Üλλη απü τα Ýργα του υπü το φως των πνευματικþν και κοινωνικþν συνθηκþν της εποχÞς του. Για αυτÜ θα μποροýσαμε να πληροφορηθοýμε απü τις αξιολογÞσεις των Ýργων του απü λüγιους και φιλüσοφους üπως οι Αμποýλ-Φαντλ Μπαúχακß, Νιζαμß Αρουζß κι αλ-Ζαμακσαρß και τους ΣουφιστÝς ποιητÝς και συγγραφεßς ΑτÜρ του Νισαποýρ και Ναßμ αλ-Ντιν Ραζß.
Ως μαθηματικüς, ο ΚαγιÜμ Ýχει θεμελιωδþς συνεισφÝρει στη φιλοσοφßα των μαθηματικþν, ιδιαßτερα στο πλαßσιο των Περσικþν Μαθηματικþν και της ΠερσικÞς φιλοσοφßας, με τα οποßα σχετßζονται οι περισσüτεροι Üλλοι ΠÝρσες επιστÞμονες και φιλüσοφοι, üπως οι ΑβικÝνας, Αμποý ΡαúχÜν αλ-Μπιρουνß και Τουσß. ΥπÜρχουν 3 τουλÜχιστον βασικÝς μαθηματικÝς ιδÝες, μ' Ýντονη φιλοσοφικÞ διÜσταση, που μποροýν να συσχετισθοýν με τον ΚαγιÜμ:
1. ΜαθηματικÞ τÜξη. Απü ποý προÝρχεται αυτÞ η τÜξη και γιατß ανταποκρßνεται στο φυσικü κüσμο; Η απÜντησÞ του εßναι σε μια απü τις φιλοσοφικÝς του "πραγματεßες του εßναι". Η απÜντηση του ΚαγιÜμ εßναι üτι "Η Θεßα ΠροÝλευση üλης της ýπαρξης üχι μüνο δημιουργεß το βουγιοýντ "εßναι", δυνÜμει του οποßου üλα τα πρÜγματα αποκτοýν πραγματικüτητα, αλλÜ εßναι η πηγÞ της τÜξης, που εßναι αξεχþριστη απü την ßδια την πρÜξη της ýπαρξης".
2. Η σημασßα των αξιωμÜτων στη γεωμετρßα κι η αναγκαιüτητα για το μαθηματικü να βασιστεß στη φιλοσοφßα και κατÜ συνÝπεια η σημασßα της σχÝσης κÜθε ιδιαßτερης επιστÞμης με την κυρßως φιλοσοφßα. Αυτü εßναι το φιλοσοφικü υπüβαθρο της εκ μÝρους του ΚαγιÜμ συνολικÞς απüρριψης κÜθε προσπÜθειας να "αποδειχθεß" το αξßωμα των παραλλÞλων και στη συνÝχεια η ÜρνησÞ του να εισÜγει την κßνηση σε μια προσπÜθεια απüδειξης αυτοý του αξιþματος, üπως εßχε κÜνει ο Ιμπν αλ-ΧαúτÜμ, γιατß ο ΚαγιÜμ συσχÝτιζε τη κßνηση με τον υλικü κüσμο κι Þθελε να τη κρατÞσει μακρυÜ απü το νοητü κι Üυλο κüσμο της γεωμετρßας.
3. ΣαφÞ διÜκριση Ýκανε ο ΚαγιÜμ, στη βÜση του Ýργου προγενÝστερων Περσþν φιλοσüφων üπως ο ΑβικÝνας, μεταξý των φυσικþν σωμÜτων και των μαθηματικþν σωμÜτων. Τα 1α ορßζονται ως σþματα της κατηγορßας της ουσßας κι υφßστανται απü μüνα τους και κατÜ συνÝπεια εßναι αντικεßμενο των φυσικþν επιστημþν, ενþ τα 2α, ονομαζüμενα üγκοι, Üλλης κατηγορßας, δεν υφßστανται απü μüνα τους στον εξωτερικü κüσμο και κατÜ συνÝπεια εßναι το αντικεßμενο των μαθηματικþν. ¹τανε πολý προσεκτικüς στο να σÝβεται τα üρια κÜθε κατηγορßας κι επÝκρινε τον Ιμπν αλ-ΧαúτÜμ για την απüδειξÞ του του αξιþματος των παραλλÞλων, ακριβþς επειδÞ εßχε παραβεß αυτü τον κανüνα κι εßχε μεταφÝρει Ýνα ζÞτημα που ανÞκε στη φυσικÞ φιλοσοφßα, δηλαδÞ τη κßνηση που ανÞκει στα φυσικÜ σþματα, στο πεδßο της γεωμετρßας, που ασχολεßται με τα μαθηματικÜ σþματα.
Ο ΚαγιÜμ Ýμαθε απü πολý νωρßς τον νüμο του εφÞμερου, τη ματαιüτητα των πραγμÜτων, τη μεγαλοσýνη της στιγμÞς. Σε ηλικßα μικρüτερη απü τα 30 Þταν Þδη διÜσημος ως ''ασýγκριτος γνþστης'', γεωμÝτρης, αστρονüμος, μαθηματικüς, φυσικüς, φιλüσοφος και γιατρüς, Ýνα ανοιχτü μυαλü που κατÜφερε με ευκολßα να συντÜξει το ''Εγχειρßδιο των Φυσικþν Επιστημþν'' üπου στα κεφÜλαια ¾παρξη και ¢τομο και ΥποχρÝωση προσπαθεß να ανακαλýψει μια μÝθοδο για να ορßσει τον προσανατολισμü και την αιτßα των ηθικþν διαφορþν μεταξý των τüπων. Τα ΡουμπαγιÜτ (ΤετρÜστιχα) αποτελοýνται απü ανεξÜρτητες στροφÝς που η κÜθεμια τους συντßθεται απü τÝσσερις στßχους ßσης αλλÜ ποικßλης προσωδßας. ΚÜποιες φορÝς üλοι ομοιοκαταληκτοýν üμως συχνüτερα ο τρßτος στßχος αναιρεß την ομοιοκαταληξßα. Ο βιολογικüς του κýκλος υπÞρξε μακρýς για την εποχÞ κι εýφορος. Η σοδειÜ του -πνευματικÞ κι υλικÞ- Þτανε πλοýσια και μας Ýχει κληροδοτηθεß αρκετÞ. Απü τýχη ßσως οι ορδÝς του ΤζÝνκινς Χαν δεν κατÜφεραν να τη καταστρÝψουν üλη üταν ισοπÝδωσαν τη Νισαποýρ και τüσες Üλλες ξακουστÝς, μÝχρι σÞμερα, πüλεις της εποχÞς. Ταξßδεψε λßγο στη Γη -στις λαμπρÝς και τις ιερÝς πüλεις του καιροý του- και πολý στα Üστρα, τους αριθμοýς και τον νου. ¹τανε πολυμαθÞς, (παν-)επιστÞμονας και φιλüσοφος. Ακüμα και με τη θεωρßα της μουσικÞς εßχε ασχοληθεß! Με την ορυκτολογßα και τη γεωγραφßα επßσης. ¸γινε üμως πιο γνωστüς σαν ποιητÞς. Ιδιüτητα που πολλοß ερευνητÝς αμφισβητοýν üτι εßχε στο Βαθμü που του αποδßδεται. Για λßγες δεκÜδες ρουμπαγιÜτ τοý αναγνωρßζεται η πατρüτητα στη καλýτερη περßπτωση κι üχι εκατοντÜδες. Το ρουμπαγιÜτ εßναι Ýνα τετρÜστιχο με ομοιοκαταληξßα ααβα, συνÞθως, χαρακτηριστικü της περσικÞς ποßησης της εποχÞς.
Το ογκþδες επιστημονικü Ýργο του σþζεται σε ικανοποιητικü βαθμü. ΠÜλι ευτυχþς γιατß περιλαμβÜνει πραγματεßες που στο χριστιανικü μεσαßωνα θα εßχαν αποτελÝσει προσÜναμμα στην πυρÜ που θα τον Ýκαιγε. Εßτε μας αρÝσει εßτε üχι κατÜ τους λεγüμενους σκοτεινοýς αιþνες -που Þταν πολλοß- η επιστÞμη κι η φιλοσοφßα εßχαν μετακομßσει στην -με την ευρεßα Ýννοια- ανατολÞ. Επιχειρηματολογþντας: τη συμβολÞ του στη μεταρρýθμιση του περσικοý ημερολογßου, τη Πραγματεßα, τις ΕξηγÞσεις των δυσκολιþν στα αξιþματα του Ευκλεßδη. ΑυτÜ κι Üλλα πολλÜ συμμετεßχανε στην εξÝλιξη των επιστημþν τους επüμενους αιþνες.
Ακοýγεται Üσχετο, αλλÜ μπορεß και να μην εßναι, το üτι πενÞντα περßπου χρüνια πριν -στις αρχÝς της 10ετßας του '70- ο ΜÜρκο Πüλο μας εßχε πει για το ΧασÜν-ι-ΣαμπÜχ Þ ΓÝρο του Βουνοý· παλιü φßλο του ΚαγιÜμ. Τüτε που μας απασχολοýσε αν η λÝξη ασσασσßνος προÝρχεται απü τον ΧασÜν Þ το χασßς. ¹σσονος σημασßας! ¸χουν μεσολαβÞσει αναγνþσεις 10δων ρουμπαγιÜτ σε διÜφορες Ýντυπες Þ διαδικτυακÝς ελληνικÝς, γαλλικÝς κι αγγλικÝς εκδüσεις. Η συμβολÞ του ΦιτζÝραλντ στη γνωριμßα της δýσης με τα ρουμπαγιÜτ Þταν καθοριστικÞ. ΒοÞθησε ΒÝβαια κι ο ενθουσιασμüς του εξαιρετικοý Προ-Ραφαηλßτη ζωγρÜφου -αλλÜ και ποιητÞ- Dante Gabriel Rossetti. Πεποßθηση εßναι πÜντως üτι οι μεταφρÜσεις του FitzGerald εßναι περισσüτερο δικÞ του ποßηση με ρßζες σ' αυτÞν του ΚαγιÜμ. ¸να πανÜκριβο κüσμημα που μÜγευε.
Η ποßηση που του αποδßδεται εßναι ευδαιμονικÞ. ¸ρωτας, κρασß, απολαýσεις. "Να πßνεις το κρασß με συντροφιÜ σου λυγερÜ κορßτσια". Επικοýρεια δηλαδÞ, σýμφωνα με την επικρατοýσα Ýννοια της λÝξης. ¼πως λÝει üμως: "Μα τα αινßγματα που μας παιδεýουν το κρασß τα λýνει.". ¢λλοι μελετητÝς της αποδßδουν μυστικιστικÜ νοÞματα. 250 Ýτη μετÜ ο Ýξοχος ΠÝρσης λυρικüς ποιητÞς Hafez Ýγραφε:"Τþρα που αγγßζω με τα χεßλη μου το ποτÞρι του αγνοý κρασιοý, το αηδüνι αρχßζει να τραγουδÜει". Αυτüς βÝβαια Þταν απü το Shiraz με τα ξακουστÜ κρασιÜ! Για üποιον üμως και να 'γραψε αυτÜ τα ρουμπαγιÜτ -μερικÜ Þ üλα- ισχýει,πως υπÜρχει πολý ποßηση σ' αυτοýς τους στßχους.
Τα τετρÜστιχα, που Ýχουν μεταφραστεß σε 10Üδες γλþσσες και κυκλοφορÞσει σε πολλÝς 100Üδες εκδüσεις, εßναι -κατÜ κοινÞν ομολογßα- ποßηση ολκÞς. Εßναι η αποθÝωση της ζωÞς κι ο χλευασμüς του θανÜτου. Εßναι, κατÜ κÜποιο τρüπο, η προσÝγγιση του επιστÞμονα και φιλüσοφου στην εφÞμερη ζωÞ. Carpe diem -üπως μας διδÜσκει ο ΟρÜτιος- εßναι η κεντρικÞ ιδÝα Þ η προτροπÞ. "Πες μου, γιατß να θλßΒεστε και συλλογιÝστε τ' αýριο"; ΜπεκρÞ και γυναικÜ θα τον χαρακτÞριζαν οι ζηλιÜρηδες φßλοι του σÞμερα. ΔιαβÜζοντας τα ρουμπαγιÜτ -Ýστω κι üσα του αναλογοýν- εßναι δýσκολο να φανταστεß ο αναγνþστης üτι εßναι γραμμÝνα απü Ýνα λαμπρü επιστÞμονα, ßσως üμως εßναι ο μοýστος απü τον τρýγο του φιλüσοφου. Η ποßηση τον Ýχει τιμÞσει δεüντως με τις Üπειρες μεταφρÜσεις των ρουμπαγιÜτ και με ισÜριθμες μελÝτες. Ο σπουδαßος T.S.Elliot εßχε αντικρýσει τον κüσμο εκ νÝου, με ζωηρÜ, χαροýμενα κι αλγεινÜ χρþματα. Τι πρεσβεýει üμως τελικÜ ο επιστÞμονας και ποιητÞς; Με ποια διαλεκτικÞ σýνθεση καταφÝρνει ο φιλüσοφος να μας ξελογιÜσει; Δεßτε:
ΗμÝρες δßχως Ýρωτα, νυχτιÝς χωρßς φιλιÜ
ΧαμÝνες εßναι κι Üχρηστες γι' αυτüν που θα τις ζÞσει.
Απüψε εßναι το μικρü σου στüμα ο επιοýσιüς μου Üρτος.
Δþσ' μου κρασß, και να 'χει χρþμα σαν τα μÜγουλÜ σου.
ΧαρÜ σ' αυτüν που δßπλα του μια λυγερÞ κοιμÜται
Κι οι ομορφιÝς της πιο πολý κι απ' το κρασß μεθοýν.
ΦÝρε κοπÝλες üμορφες, στÜμνες κρασß γεμÜτες,
Και διþξε τους υποκριτÝς, της Πßστης τους δραγÜτες.
Κι αν üσοι πßνουν κι αγαποýν στην κüλαση θα πÜν',
Τüτε για τον παρÜδεισο ποý θα Βρεθοýν πελÜτες;
ΤινÜχτηκα σαν το γερÜκι απ' τα μυστÞρια του κüσμου
κι üλο ψηλÜθε προσπαθþ, μ üλα τα δυνατÜ μου.
Μα κει κανεßς δεν Þτανε που 'ξÝρε την αλÞθεια,
Και να 'μαι πßσω, να περνþ üμοια üπως μπÞκα.
Τονε δüξασαν üλοι οι αιþνες κι üλες οι γλþσσες. Κι ακüμα τον δοξÜζουν. Οι θρησκεßες, πολυθεúστικÝς και μονοθεúστικÝς, τον τßμησαν ως σýμβολο και συμπρωταγωνιστÞ των τελετουργιþν τους κι οι ποιητÝς, κατÜ πüδας του πατριÜρχη τους του ΟμÞρου, δεν Ýπαψαν ποτÝ να του αφιερþνουνε τις σκÝψεις τους και τα αισθÞματÜ τους, ακüμα κι αν κÜποια στιγμÞ Ýτυχε να παρασπονδÞσουν, να επιλÝξουν το αψÝντι, ας ποýμε, Þ κÜποιον Üλλο προμηθευτÞ αλκοüλης. Για τον οßνο που ευφραßνει τη καρδιÜ των ανθρþπων ο λüγος, για το κρασß, που, üπως το τραγοýδησε ο Olivier Basselin στο ποßημÜ του Ο Ýπαινος του Νþε (το μετÝφρασε ο Εγγονüπουλος):
Δεν εßν' σαν τ’ Üλλα τα πιοτÜ που μας σαπßζουν,
μας κüβουν τις δυνÜμεις, τα κüκαλα τσακßζουν.
Εγþ σαν το τραβþ Ýχω την τüλμη του ΗρακλÞ·
ΜεταφρÜσεις ποιημÜτων του στα νÝα ελληνικÜ Ýχουν εκδοθεß κι Üλλες βÝβαια (ακüμα και στα αρχαßα ελληνικÜ μεταφρÜστηκαν στßχοι του, απü τον Αγγλο Crawley, τüσο μεγÜλο Þταν το πÜθος της Δýσης για το Ýργο του τον 19ο αι.). Με τον ßδιο περßπου τρüπο, του εμπλουτισμοý Þ της διογκþσεως, ως γνωστüν, πλÜστηκαν τα ανακρεüντεια λεγüμενα ποιÞματα κατ’ απομßμηση της συμποτικÞς κι ερωτικÞς ποßησης του ΑνακρÝοντα, του μεγÜλου λυρικοý ποιητÞ απü τη ΤÝω, που 'ζησε τον 6ο αι. π.Χ. Οχι χωρßς λüγο, ο ΟμÜρ ΚαγιÜμ συσχετßστηκε απü Üλλους με τον ΣοπενÜουερ, τον Νßτσε και τον βιβλικü ΕκκλησιαστÞ για τον πεσιμισμü του κι απü Üλλους (τον ΕρνÝστ ΡενÜν, λüγου χÜρη) με τον Βολταßρο, για την εναντßωσÞ του στη θρησκοληψßα. Ο Üνθρωπος που πßνει εßναι για τον ποιητÞ ο Üνθρωπος ο χειραφετημÝνος, ο ξεσκλαβωμÝνος και το κρασß σýμβολο της θεúκÞς μÝθης. Το κρασß δεν εßναι μüνο απτÞ απüλαυση στη ποßησÞ του, εßναι μια μεταφορÜ, μια υπερÜσπιση του πνεýματος που γνωρßζει üτι για να ακεραιωθεß και να υψωθεß οφεßλει να μην απαρνηθεß τη σÜρκα. Στα ποιητικÜ μαθηματικÜ του ΚαγιÜμ, κρασß, πηγÞ ανεξÜντλητη μιας εÝυθερßας απαγορευμÝνης, αξßζει üσο χιλιÜδες θρησκεßες:
Ενα ποτÞρι με κρασß, θρησκεßες χιλιÜδες κÜνει
και για της Κßνας τ' αγαθÜ μια ρουφηξιÜ του φτÜνει,
üξω απü σÝνα ρουμπινß κρασÜκι μου δεν εßναι
στον κüσμο αυτüν Üλλο ξινü, τüσο γλυκÜ να πιÜνει.
ΡουμπαγιÜτ στα περσικÜ
.
ΑλλÜ και για να μετρÞσει την αξßα των βασιλεßων και της δýναμης, τα ßδια υγρÜ σταθμÜ διαθÝτει:
ΚÜλλιο απü νÝο βασßλειο και μια γουλιÜ κρασιοý παλιοý,
μη παßρνεις δρüμον Üλλονε παρÜ το δρüμο του κρασιοý,
μια κοýπα αξßζει κι εκατü του Φεριδοýν βασßλεια,
κÜλλιο απ’ το στÝμμα του Χοσρüη καπÜκι τοýβλινο σταμνιοý!
Εχουνε περÜσει αιþνες κι αιþνες, θεοß και βασιλιÜδες Þλθαν και παρÞλθαν και, με αναπÜντητα τα θεμελιþδη ερωτÞματα περß ανθρωπßνης ýπαρξης, εßναι σαν να ξανατονßζει ο ΚαγιÜμ με το αμÝσως παραπÜνω ποßημÜ του üσα ελευθερüφρονα κÞρυσσαν οι εξÞς στßχοι που αποδßδονταν στον ΑνακρÝοντα:
Τα πλοýτη δεν με νοιÜζουνε του Γýγη,
του βασιλιÜ των ΣÜρδεων,
και ο χρυσüς δεν με τραβÜει
μÞτε ζηλεýω τους τυρÜννους.
Μßα η Ýγνοια μου: να βρÝχω
τη γενειÜδα μου με μýρα,
με ρüδα το κεφÜλι μου να στÝφω.
Το σÞμερα με καßει.
Το αýριο ποιüς το γνωρßζει...
Γι’ αυτü το τþρα καßγεται κι ο ΚαγιÜμ, αλλÜ με το αποφασισμÝνο πÜθος ενüς θρησκειομÜχου που ζει μÜλιστα σε περιβÜλλον ανελεýθερο:
Κοßτα τα κακουργÞματα που ο Ουρανüς μÜς κÜνει
κι Üδειος που ο κüσμος φαßνεται σα φßλος σου πεθÜνει,
για τοýτο κοßταζε να ζεις üσο μπορεßς για σÝνα,
γλÝντα τü Τþρα… τα παλιÜ μυρßζουνε λιβÜνι.
Ναι, υπÜρχουνε λüγοι να ειπωθεß üτι κι ο ΚαγιÜμ, üπως ο ΑνακρÝων (και δεν εßναι οι μüνοι, κι ο Λι Πο επßσης κι Üλλοι κÜμποσοι), μηχανεýτηκε τη προσποßηση της μÝθης για να ελευθερþσει τη ποßησÞ του, που εßναι κÜτι βαθýτερο απü ηδονüπληκτη!
* Ο αστεροειδÞς 3095 Ομαρ KαγιÜμ, που ανακαλýφθηκε το 1980.
* Ο κρατÞρας ΟμÜρ KαγιÜμ στην αüρατη απü τη Γη πλευρÜ της ΣελÞνης.
Ο γιος του σκηνοποιοý ΟμÜρ ΚαγιÜμ, πÝθανε στη Νισαποýρ της Περσßας (ΙρÜν), στη πüλη δηλαδÞ που πÝρασε σχεδüν ολÜκερη τη ζωÞ του, στις 4 ΔεκÝμβρη 1131.
Το Μαυσωλεßο ΚαγιÜμ
ΡΗΤΑ:
* Να 'σαι ευτυχισμÝνος γι' αυτÞ τη στιγμÞ. ΑυτÞ η στιγμÞ εßν' η ζωÞ σου.
* ΑλÞθεια που χρειÜζεται απüδειξη εßναι μισÞ αλÞθεια.
* Τα πεθαμÝνα χθες και τα αγÝννητα αýριο, γιατß να αγωνιοýμε γι' αυτÜ üταν το σÞμερα εßναι γλυκü.
ΤιμητικÝς ΣτÞλες
==========================
Τα ΡουμπαγιÜτ
(μερικÜ)
ΣÞκω και δþσε μου κρασß τα λüγια εßναι χαμÝνα
απüψε το χειλÜκι σου θα 'ναι το παν για μÝνα
κι üσο για τα ταξßματα και για τα κρßματÜ μου
τα βλÝπω σαν τα κατσαρÜ μαλλιÜ σου, μπερδεμÝνα.
Για κεßνα που δεν Ýκανα και που 'χω καμωμÝνα
αν Ýχω τη ζωÞ σωστÜ εßτε στραβÜ παρμÝνα
αυτü θα 'ν' το μαρÜζι μου κρασß λοιπüν, ποιος ξÝρει
μη βγαßνει τοýτ' η αναπνοÞ στερνÞ φορÜ απü μÝνα.
¼ταν θελÞσει η μοßρα μου τον κüσμο αυτü ν' αφÞσω
και κÜθ' ελπßδα για ζωÞ απ' τη καρδιÜ μου σβÞσω,
μια κοýπα απü τη στÜχτη μου να φτιÜξετε συντρüφοι
σαν θα γεμßζει με κρασß μπορεß να ξαναζÞσω...
4
Μου 'πε μια μÜγισσα γοργÜ να καρτερþ το χÜρο
Κι Üπλωνα ευτýς το υστερινü ποτÞρι μου να πÜρω.
Μα το ποτÞρι αγγßζοντας στα χεßλη μ' αποκρßθη
«Πßνε, γιατß εßναι ο θÜνατος θÜλασσα δßχως φÜρο»
5
Στου αφανισμοý την Ýρημο για μια στιγμÞ σταθεßτε.
Απ' της ζωÞς την ¼αση λßγη δροσιÜ να πιεßτε.
ΧαρÜματα ετοιμÜστηκε το ΜÝγα καραβÜνι.
Και ξεκινÜει για την ΑυγÞ... του Τßποτε. Ω βιαστεßτε!
14
Πριν αισθανθεßς στο μÝτωπο το χÝρι του θανÜτου
Και πριν να σε χαúδÝψουνε τα κρýα τα δÜχτυλÜ του
Πßνε, και μη θαρρεßς κουτÝ, και συ πως εßσαι κÜτι.
Και πως θα σε ξεθÜψουνε μια και σε θÜψουν κÜτου.
20
Και τους αγßους και τους σοφοýς με üλο τους το κüμμα
Τους στρþσαν σε κατÜψυχρο να κοιμηθοýνε στρþμα
Πουν' τþρα οι προφητεßες τους; Και πως τα στοματÜ τους
Που βγÜζανε λüγια σοφÜ στουπþθηκαν με χþμα;
21
Για μÝνα που των μυστικþν ανοιγοκλεßνει η θýρα
¼μοια και λýπη και χαρÜ μαζß τα δυü τα επÞρα
Μια και στον κüσμο αυτüν εδþ üλα Ýνα τÝλος θα χουν,
ΠÜμε παιδιÜ στο καπηλειü να φÝρουμε μια γýρα.
22
Το δυνατüτερο κρασß που ο χρüνος Ýχει φτÜσει,
¼λοι μας γýρω επßναμε σε χωματÝνιο τÜσι,
Κι Þπιαμε μια φορÜ…και δýο. Μα ýστερα Ýνας Ýνας
ΣιωπηλÜ μας ξÝφυγε να πÜει…να ησυχÜσει.
23
Εßδα μια θýρα σφαλιστÞ üμως κλειδιÜ δεν εßδα.
Και παραπÝτασμα βαρý χωρßς καμιÜ θυρßδα.
Για το Εγþ και για το Συ μιλοýσαν…κι εσωπÜσαν.
Και μες στης Νýχτας τη ΣιγÞ πετοýσε η νυχτερßδα.
25
¼μοια γι' αυτοýς που για το ΣÞμερα φροντßζουν,
μα και γι' αυτοýς που κÜποιο Αýριο ατενßζουν
κρÜζει ο μουεζßνης απ' το Σκοτεινü Πυργß :
-Τρελλοß! η αμοιβÞ σας δεν εßναι δω οýτε κει.
29
Κι üταν κι εμÝνα ο θÜνατος μαζß θα σÝρνει πßσω
Και στη καρδιÜ μου τη ΧαρÜ και κÜθε Ελπßδα κλεßσω
Να φτιÜξετε απ' το μνÞμα μου Ýνα σταμνß. Ποιος ξÝρεις,
Σαν το γεμßσουν με κρασß πως δεν θα ξαναζÞσω.
30
ΣυχνÜ μετÜνοια ορκßστηκα με δακρυσμÝνα μÜτια.
Κι εßπα πως δεν θα ξαναúδþ πια το κρασß στα μÜτια.
Μα τüτες Þρθε η ¢νοιξη με τα ροδαγκαθÜ της
Και τη μετÜνοια μου Ýσχισε σε χßλια δυü κομμÜτια.
32
Πßνω. Κι üλοι μου λεν πÜντου μα ψÝματα πως κρßνω.
Πως η θρησκεßα εμπüδισες ολüτελα τον οßνο.
Πως; Η θρησκεßα το κρασß εχþρισε απ' τη πßστη;
Δεν εßναι το αßμα του ΑλλÜχ; Μ' ευλÜβεια το πßνω.
35
Για να γνωρßσω το μυστÞριο της ζωÞς
κοýπας τα χεßλη Üγγιξα, πÞλινης και φτωχιÜς.
Χεßλος στο χεßλος μου ψιθýρισε: üσο ζεßς
πßνε, τß σαν πεθÜνεις δε ξαναγυρνÜς.
40
Κi üντας σας φÝρνουν το κρασß σε κýπελλ' ασημÝνια
Δεν εßναι κρßμα, πßνετε χωρßς φροντßδα κ’ Ýννοια.
Και μη θαρρεßτε ο ΠλÜστης μας πως σκÝπτεται μονÜχα
Για το δικü σας μοýτσουνο και τα δικÜ μου γÝνια.
41
ΣτÝκει η καρδιÜ μου κι απορεß. Δεν ξÝρει που να γýρει
Προς την ΤαβÝρνα Þ στο Τζαμß; ΚορÜνι Þ ποτÞρι;
Μα εßναι θαρρþ καλýτερα να κÜθεται κανÝνας
Γερüς στο καπηλειü παρÜ τρελüς στο μοναστÞρι.
42
Εγþ δεν εßμαι Üνθρωπος να τρÝμω αν ξεψυχÞσω.
Ποιος ξÝρει αν πÝρα μια ζωÞ καλýτερη δεν ζÞσω.
Δþρο που μου το δþρισε στη γÝννησÞ μου ο ΠλÜστης.
Σαν θÜρθει η þρα να χαθþ θα σου το δþκω πßσω.
43
Οι αýρες πλÝκουν για τη Γη την ¢νοιξη στεφÜνι
Κι üλων τα μÜτια καρτεροýν να βρÝξει, να γλυκÜνει
Το λευκü χÝρι του ΜωυσÞ τους κλÜδους ασημþνει
Και του Χριστοý το πÝρασμα μοσχοβολÜει λιβÜνι.
44
ΩιμÝνα! Φεýγει η ¢νοιξη και κλειοýν Ýνα προς Ýνα
Της νιüτης τα χειρüγραφα τα μοσχοβολεμÝνα.
Τ' αηδüνι που τραγοýδησε που θα πετÜξει πÜλι
Να πει τα τραγουδÜκια του τα παραπονεμÝνα;
51
¸σπασα το ποτÞρι εχτÝς, συντρßμμια πεταμÝνα.
Μα για το κρßμα που κανα μετÜνιωσα, ωιμÝνα!
Και το ποτÞρι σιγανÜ μου εφÜνη σαν να μου πε.
«Αν Þμουν σαν κι ΕσÝ κι Εσý θα γßνεις σαν κι εμÝνα»!
54
Γιüρταζε, και τις λýπες σου αν θες να διþξεις, πßνε.
Στην αδικßα παρÜδειγμα δικαιοσýνης δßνε.
Μια κι εδþ πÝρα στο ΜηδÝν κατασταλÜζουν üλα
ΠÜρε το κρασοκÜνατο και στα ποτÞρια χýνε.
69
ΠαρÜδεισον ο δßκαιος ψÝμα εßναι πως θα πÜρει
Ν' απλþνεις στης κληματαριÜς μονÜχα το κλωνÜρι.
Να προτιμÜς τα μετρητÜ απü τα βερεσÝδια.
Και των κυμβÜλων η φωνÞ απü μακριÜ Ýχει χÜρη
70
ΤριανταφυλλÝνιο μÜγουλο, χÝρια ολüασπρα κρßνα.
ΚορμÜκι που σαν εßδωλο το προσκυνÜει η Κßνα,
Στη Βαβυλþνα ο βασιλιÜς μαζß σου αποτρελÜθη
Και τον γελÜνε τα παιδιÜ, και τüνε δÝρν’ η πεßνα.
71
Τ' Üστρα για σÝνα εδιÜλεξαν το θρüνο του Χοσρüη.
Και τ' Üλογο, που ακρÜτητο τα χαλινÜρια τρþει.
ΚουρσÜρος ανυπüταχτος. Ω ΣÜχη, κοßταζÝ το.
¼που πατÜει το πüδι του βγÜνει χρυσÜφι η χλüη.
72
Εßν' η ΖωÞ παρÜξενο που φεýγει καραβÜνι.
Που της θυμßζει τη χαρÜ της Μοßρας το δρεπÜνι.
Πες μου, γιατß να θλßβεστε και συλλογιÝστε τ' ¢υριο;
ΚÝρνα μας, κÝρνα κεραστÞ, κι η Νýχτα μας προκÜνει.
73
ΦÝρτε μου, φßλοι μου, κρασß ρουμπßνι στο πλευρü μου
Με το χυμü του πλýνετε το χλωμοπροσωπü μου,
Και σαν πεθÜνω με κρασß το σþμα μου ας μου πλýνουν
Και πλÝξετε απü κλÞματα το νεκροκρÝβατü μου.
74
Το χθÝς τη τρÝλλα αυτÞς της μÝρας ετοιμÜζει,
την αυριανÞ σιωπÞ, απελπισßα Þ δüξα.
ΠιÝς, τι δεν ξÝρεις απü ποý Þρθες και γιατß.
ΠιÝς, τι δεν ξÝρεις γιατß φεýγεις και για ποý.
77
Κι αν Þρθα δεν εκÝρδησε τßποτε η γη απü μÝνα
Κι αν φýγω δεν θα ζημιωθεß τßποτε η γη απü μÝνα
Μα ποιος μποροýσε να μου πει ποιο λüγο να χει ετοýτος
Ο πηγαιμüς κι ο ερχομüς, ο θÜνατος κι η γÝννα;
82
Κι αυτü το βÜζο που θωρεßς βουβü και λυπημÝνο
¹ταν κι αυτü Ýνας εραστÞς σε χρüνο περασμÝνο.
Και τοýτο εδþ το πιÜσιμο που βλÝπεις στο πλευρü του,
ΧÝρι Þτανε, που αγκÜλιαζε λαιμü χαριτωμÝνο.
84
ΚÜμε üπως κÜμνουν οι σοφοß και μη πολυπλανÜσαι
ΠαρÜτησε τις προσευχÝς και τις νηστεßες σπÜσε
Και πρüσεχε, ΟμÜρ ΚαγιÜμ, Ýργα σωστÜ να κÜμεις.
ΜÝθα, και πÞγαινε μακριÜ, καλüς μονÜχα να’ σαι.
88
Ω Ýρωτα, νÜταν βολετü να γßνει üπως το νιþθω.
Του κüσμου το σχεδßασμα να σπÜσω μ’ Ýνα γρüθο
Και να το παßρναμε ýστερα εγþ και συ στη Μοßρα.
Να μας το πλÜσει αρμονιστÜ με της καρδιÜς τον πüθο.
91
Ακοýστε τþρα να σας πω τι μου τυχ' Ýνα βρÜδυ
Στο τÝλος του Ραμαζανιοý που αρχßναε το σκοτÜδι.
Κι απü τη Δýση εφÜνηκε το πιο καλü φεγγÜρι.
Στο μαγαζß του κανατÜ που ταν κανÜτια ομÜδι.
99
Η πÜχνη τα τριαντÜφυλλα μαραßνει πÝρα ως πÝρα.
Ω θεßο κρασß! Στο βßο μου λαχτÜρα μου υπερτÝρα.
Πες μου, με ποιο δικαßωμα κοιμÜσαι τüσο; Ξýπνα,
ΑγÜπη μου, βÜλε κρασß, ακüμη φÝγγει η μÝρα.
101
Μια και πηγαßνει ο δρüμος μας προς το νεκροταφεßο
Δßχως αγÜπη και κρασß εßν' η ζωÞ φορτßο.
Φιλüσοφος, πες μας λοιπüν, τι σκÝπτεσαι για τοýτα;
Το κÝρδος ποιο να ξÝρουμε του κüσμου το βιβλßο;
103
Φßλοι μου, σαν θα βρßσκεστε σε γλÝντι Þ πανηγýρι,
Κι Ýρθ' η ΧαρÜ με το κρασß που το χορü θα σýρει,
Μη το ξεχνÜτε μια φορÜ παρÝα σας πως Þμουν.
Σαν θα 'ρθει ο γýρος μου στη Γη αδειÜστ' Ýνα ποτÞρι.
