ÐåæÜ

Ðïßçóç-Ìýèéá

Ï Dali & Åãþ

ÈÝáôñï-ÄéÜëïãïé

Äïêßìéá

Ó÷üëéá-Áñèñá

ËáïãñáöéêÜ

ÅíäéáöÝñïíôåò

ÊëáóóéêÜ

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì

ÄéáóêÝäáóç

ÐéíáêïèÞêç

ÅéêáóôéêÜ

Ðáãê. ÈÝáôñï

Ðëçñ-Ó÷ïë-Åðéêïéí.

Öáíôáóôéêü

Åñ. Ëïãïôå÷íßá

Ãëõðô./Áñ÷éô.

ÊëáóóéêÜ ÉÉ

 
 

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì 

ÇñÜêëåéôïò: Óêïôåéíüò ÌåãÜëïò Öéëüóïöïò


Πεθαßνω απü ζωÞ και ζω απü θÜνατο.

              Διüτι üλα γßνονται με βÜση τη λογικÞ.

Βιογραφικü

     ΠοιÜ υπÞρξε η ζωÞ, η ýπαρξη, η μοßρα κι ο θÜνατος του ΗρÜκλειτου; Οι μαρτυρßες που Ýχουνε φτÜσει σε μας απÝχουνε πολý απ' το να 'ναι αψευδεßς, συχνÜ εßναι αντιφατικÝς και τα θÝματα που πÜνω τους χτßζονται, ανÞκουνε λßγο-πολý στο χþρο του μýθου. Ολüκληρη η αρχαßα βιογραφßα, που εγκαινιÜζεται με τις βιογραφßες του Πυθαγüρα και του ΣωκρÜτη, παρÝχει αποδεßξεις ενüς Ýντονου ενδιαφÝροντος για τη μυθικÞ κι υποδειγματικÞ πλευρÜ του ανθρþπου που εξετÜζεται. Εντοýτοις, ακüμα κι Ýνας μýθος Ýχει σχÝση με μια πραγματικüτητα και το σημαßνον συνδÝεται πÜντα, με τον Ýνα Þ τον Üλλο τρüπο, με το σημαινüμενο. θα προσπαθÞσουμε να καταπιαστοýμε με την προβληματικÞ βιογραφßα του ΕφÝσιου, του επονομαζüμενου Σκοτεινοý. Απü την ετυμολογικÞ ανÜλυση του ονüματüς του μαθαßνουμε, αν αυτüς κÜτι μας μαθαßνει, πως ΗρÜκλειτος θα πει ¹ρα - κλειτüς, αυτüς δηλαδÞ που χρωστÜ τη δüξα του στην ¹ρα. Απü τις πηγÝς των βιογραφικþν μας πληροφοριþν η πιο πλοýσια εßναι τα εκτενÞ ανÜλεκτα του ΔιογÝνη ΛαÝρτιου που τιτλοφοροýνται Βßος και Δοξασßες Επιφανþv Φιλοσüφων και γρÜφτηκαν τον 3ο μ. Χ. αι. το κεφÜλαιο για τον ΗρÜκλειτο βρßσκεται στο IX βιβλßο αυτÞς της συλλογÞς. θα ανατρÝξουμε σ' αυτÞ τη πηγÞ ενþ ταυτüχρονα θα ξÝρουμε πως πολý απ' το νερü της εßναι θολü.
     Ο ΗρÜκλειτος ο ΕφÝσιος Þταν ¸λληνας προσωκρατικüς φιλüσοφος που Ýζησε τον 6ο με 5ο π.Χ. αιþνα στην ¸φεσο, στην Ιωνßα της ΜικρÜς Ασßας. ¹ταν απüγονος του ιδρυτÞ της πüλης, Ανδρüκλου. Λßγα μÜς εßναι γνωστÜ για τα πρþτα χρüνια και τη μüρφωσÞ του αλλÜ θεωρεßται μÜλλον αυτοδßδακτος και εμπνευσμÝνος, παρÜ εργατικüς μελετητÞς του φυσικοý κüσμου. Λüγω της Ýλλειψης γνþσης για το σýνολο του Ýργου του, καθþς λßγα Ýχουν διασωθεß, αλλÜ και για την αινιγματικÞ φýση της φιλοσοφßας του, καλεßται Σκοτεινüς. Eναι γνωστüς για την ιδÝα της συνεχοýς αλλαγÞς που διÝπει ως νüμος το σýμπαν. ΔικÞ του εßναι η φρÜση "Κανεßς δεν μπορεß να μπει στο ßδιο ποτÜμι δýο φορÝς". Πßστευε στο üτι ο κüσμος δημιουργεßται απü τη φωτιÜ, την αντßθεση και τον πüλεμο μεταξý των αντιθÝτων, στο οποßο συμπληρþνει: "τα εναντιüδρομα Ýχουν ενιαßα φορÜ - απü τα αντßθετα γεννιÝται η ωραιüτερη αρμονßα".



     Η κýρια πηγÞ για την ζωÞ του Ηρακλεßτου εßναι ο ΔιογÝνης ο ΛαÝρτιος, παρüλο που κÜποιοι αμφισβητοýν την εγκυρüτητÜ του. ΓεννÞθηκε απü μια αριστοκρατικÞ οικογÝνεια στην ¸φεσο, κατÜ το 544 π.Χ. (μπορεß και το 535 π.Χ.). Αν λÜβουμε υπ' üψιν üτι η ακμÞ του συμπßπτει με την 69η ΟλυμπιÜδα (504 π.Χ.-501 π.Χ.) κι üτι Ýζησε 60 Ýτη, μποροýμε να θεωρÞσουμε üτι ο θÜνατüς του συνÝβη το 484 π.Χ..(το πολý μÝχρι 475 π.Χ,), ΠατÝρας του αναφÝρεται ο Βλýσων (Þ Βλüσων) Þ ΗρÜκων. ΑνÞκε στο γÝνος των Ανδροκλειδþν, εκεßνων δηλαδÞ που υπü την Αρχηγßα του Ανδρüκλου, του γιου του ΒασιλÝα των Αθηνþν Κüδρου, εξüρμησαν απü την ΑθÞνα κι Ýκτισαν στην Ιωνßα (ΜικρÜ Ασßα) την ¸φεσο. Ο ΔιογÝνης αναφÝρει πως ο ΗρÜκλειτος παραιτÞθηκε της βασιλεßας για χÜρη του αδερφοý του κι ο ΣτρÜβων επιβεβαιþνει πως υπÞρχε μια κυριαρχοýσα οικογÝνεια στην ¸φεσο, με καταγωγÞ απü τον ¢νδροκλο που διατηροýσε ακüμα τον τßτλο, εßχε εξÝχουσα θÝση στους αγþνες και μποροýσε να απολαμβÜνει κÜποια προνüμια. Πüσο μεγÜλη εξουσßα εßχε ο βασιλιÜς, εßναι Ýνα Üλλο ερþτημα. Η ¸φεσος αποτελοýσε τμÞμα της ΠερσικÞς Αυτοκρατορßας απü το 547 και διοικιüταν απü Ýνα σατρÜπη, καθþς ο ΜεγÜλος ΒασιλÝας επÝτρεπε στους ºωνες μια αξιοσημεßωτη αυτονομßα. Ο ΔιογÝνης γρÜφει üτι ο ΗρÜκλειτος συνÞθιζε να παßζει αστραγÜλους με τους νÝους, στον ναü της ΑρτÝμιδος κι üταν του ζητÞθηκε να κÜνει νüμους, εκεßνος αρνÞθηκε λÝγοντας üτι "κεκρατÞσθαι τη πονηρÜ πολιτεßα την πüλιν", που σημαßνει üτι εßχε επικρατÞσει η φαυλüτητα στη πüλη.
     Οι περß του βßου του üμως αναφερüμενες ειδÞσεις εßναι πολý λßγες. ΥπÞρξε απü τη παιδικÞ του ηλικßα Üξιος θαυμασμοý. Αν και δεν υπÞρξε κανενüς Üλλου μαθητÞς, υποστÞριζε ο ßδιος πως εßχε μÜθει τα πÜντα απü τον εαυτü του. Απü τα διασωθÝντα αποσπÜσματα του Ýργου του, φαßνεται üτι γνþριζε πολý καλÜ σχεδüν üλα τα συγγρÜμματα των προγενÝστερων φιλοσüφων, των επικþν κι ελεγειακþν ποιητþν καθþς κι üλες τις ιστορικÝς συγγραφÝς που κυκλοφοροýσαν στην εποχÞ του στην Ιωνßα. ΚÜποιοι μελετητÝς ισχυρßστηκαν üτι ενδεχομÝνως να Þταν μαθητÞς του ΞενοφÜνη, αν και το πιθανüτερο εßναι πως ο τελευταßος εßχε Þδη εγκαταλεßψει την Ιωνßα üταν γεννÞθηκε ο ΗρÜκλειτος. Η εποχÞ του εßναι μεταβατικÞ και σηματοδοτεßται απü μεγÜλες κοινωνικÝς, πολιτικÝς κι οικονομικÝς αλλαγÝς. Η φιλοσοφßα του αντιμετωπßζει κριτικÜ τις εξελßξεις της εποχÞς και παßρνει αποστÜσεις τüσο απü τη μυθικÞ παρÜδοση üσο κι απü τη νÝα κοινωνßα που ανατÝλλει.
    Δυνατüς στο πνεýμα, αιρετικüς κι αλαζüνας, φαßνεται να περνÜ üλη του τη περιουσßα στο μικρü του αδερφü, να χαρακτηρßζει τιποτÝνιους και διεφθαρμÝνους τους συμπατριþτες του, να καßει τα οýτως Þ Üλλως δυσνüητα γραπτÜ του και να καταφεýγει στις ορεινÝς ερημιÝς την εποχÞ της δημιουργßας της Δημοκρατßας της ΕφÝσου. Η προσωπικÞ του ζωÞ μπλÝχτηκε με τις κοσμοúστορικÝς αλλαγÝς που λÜβανε χþρα στην Ιωνßα του καιροý του, αν κι αυτüς υπÞρξε πÜντα Ýνας φιλüσοφος αυτοδημιοýργητος, αυτοπροσδιοριζüμενος και σχεδüν ουρανοκατÝβατος, θιασþτης της Ýρευνας της απροσδιοριστßας και της αÝναης κßνησης. Η εποχÞ του εßναι τα χρüνια των προεüρτιων της ΙωνικÞς ΕπανÜστασης, üταν οι τýραννοι της Ιωνßας εγκαταλεßπουν μεμιÜς την εξουσßα τους αφÞνοντας την ηγεσßα στον λαü. ΕποχÞ μεταβατικÞ που δονεßται απü κατακλυσμιαßες πολιτικÝς, οικονομικÝς και κοινωνικÝς αλλαγÝς, τις οποßες αντιμετωπßζει κριτικÜ η σκÝψη του, αρνοýμενη ν' αφÞσει χþρο στο μýθο και τη προκατÜληψη.



     Τα τυραννικÜ πολιτεýματα των ιωνικþν πüλεων μεταπßπτουν λοιπüν απüτομα σε δημοκρατικÜ μορφþματα και το χÜος φαßνεται να επικρατεß στην ¸φεσο. Εκεß δρα τþρα κÜποιος ΗρÜκλειτος, Ýνας δυσνüητος και στρυφνüς στην Ýκφραση φιλüσοφος, που αποδÝχεται αρχικÜ αλλÜ κατακεραυνþνει μετÜ το λαúκü κßνημα και τη τραγικÞ εξÝλιξÞ του (καταστροφÞ της ΜιλÞτου απü τους ΠÝρσες). Η κορýφωση της ρÞξης συντελεßται üταν οι ΕφÝσιοι εξορßζουν Ýναν φßλο του, τον Ερμüδωρο, "για να εßναι üλοι κατÜ κÜτω ßσοι", üπως διαμαρτýρεται. ΟργισμÝνος απü τη στÜση των συμπολιτþν του, δεν Ýχει κανÝναν ενδοιασμü να τους τα ψÜλλει και μÜλιστα πολý, καθþς φαßνεται πως σε üλη του τη ζωÞ διατÞ­ρησε Ýνα αßσθημα περιφρüνησης Ýναντι των ανθρþπων, χαρακτηριστικü Ýκδηλο στα σωζüμενα αποσπÜσματα üπου στηλιτεýει τα πολιτικÜ Þθη των Ιþνων (γι' αυτü και τον αποκαλοýσαν οχλολοßδορο). Στο απονενοημÝνο διÜβημÜ του, καßει τα γραπτÜ του στο ναü της ΑρτÝμιδος κι αναχωρεß προς το βουνü για να ζÞσει ερημßτης, απογοητευμÝνος απü τους συνανθρþπους του. Αυτüς εξÜλλου πιστεýει σ' Ýναν Üνθρωπο ολüτελα διαφορετικü κι Ýνα κüσμο παντελþς αλλιþτικο. ¼σο για τους θεοýς, φαßνεται πως Ýχει Ýνα δικü του κι οι ΕφÝσιοι τον παρερμηνεýουν παßρνοντÜς τον για Üθεο (μεταγενÝστεροι -χριστιανοß- συγγραφεßς ισχυρßστηκαν χαρακτηριστικÜ πως διþχθηκε για αθεúσμü).
     Ο αριστοκρατικÞς καταγωγÞς ΗρÜκλειτος Þταν üμως αντßπαλος τüσο της δημοκρατßας üσο και της τυραννßας και πρÝπει να πÞρε ενεργü μÝρος στους πολιτικοýς αγþνες της πατρßδας του. ΤÜχθηκε φυσικÜ στο πλευρü των αριστοκρατþν και καταδßκασε την αρχÞ της ισüτητας, αν κι αυτÜ τα επιγραμματικÜ δεν αποκαλýπτουν την Ýκταση και το μÝγεθος της σχÝσης του με τη δημοκρατßα. Η πολιτικÞ δρÜση του αρχßζει κατÜ τα φαινüμενα μεταξý 510- 500 π.Χ. χονδρικÜ, στα χρüνια της προεργασßας της ΙωνικÞς ΕπανÜστασης. Ο φιλοπερσικüς ζυγüς των τυρÜννων της ΕφÝσου, του Αρισταγüρα και του Κþμα, λÞγει απρüοπτα κι απü τις στÜχτες ξεπηδÜ η λαúκÞ βοýληση. Προσπαθεß να μη συμβοýν ακραßα φαινüμενα στη πατρßδα του, üπως σ' Üλλες ιωνικÝς πüλεις. Ως απüγονος του Ανδρüκλου και μÝλος της αριστοκρατßας, πρÝπει να πÞρε μÝρος στα κοινÜ της πüλης στα κρßσιμα χρüνια της αλλαγÞς του πολιτεýματος. Ο φßλος του ο Ερμüδωρος, που θεωροýσε αξιüτερο üλων να ηγηθεß της νεοσýστατης δημοκρατßας, εξορßζεται απü την ¸φεσο κι ο ΗρÜκλειτος κüβει αιφνßδια τους δεσμοýς του με τη πüλη και τους κατοßκους της, κατηγορþντας τους για οχλοκρατßα.
     Τþρα καταφεýγει στα βουνÜ και τρÝφεται με χüρτα και βοτÜνια, αρρωσταßνει üμως και μÜλιστα βαριÜ. Στην εποχÞ του φαßνεται να πÜσχει απü υδρωπικßα, που εκδηλþνεται με οßδημα στη κοιλιακÞ χþρα, σÞμερα üμως γνωρßζουμε πως πρÝπει να Þταν ηπατοπÜθεια, που οφειλüτανε πιθανþς στην ασιτßα και τη μη πρüσληψη πρωτεúνþν, καθþς ζοýσε σαν απομονωμÝνος ασκητÞς στα βουνÜ. ¼ταν επιστρÝφει στην ¸φεσο υποσιτισμÝνος και σε κακÞ κατÜσταση, κατηγορεß τους αφιλοσüφητους γιατροýς και προσπαθεß να θεραπεýσει μüνος του τον εαυτü του. Ο θÜνατüς του επßκειται κι ο ßδιος πρÝπει να 'χει συνεßδηση αυτοý. Ο ΔιογÝνης ΛαÝρτιος μεταφÝρει διÜφορες μυθολογικÝς εκδοχÝς του θανÜτου του, η πραγματικüτητα ωστüσο μας διαφεýγει. Δεν αποκλεßεται πÜντως καθüλου να προσπÜθησε να αυτοθεραπευτεß στη βÜση της θερμοδυναμικÞς πεποßθησÞς του για το πυρ το αεßζωο, βÜζοντας θερμÜ επιθÝματα στη πρησμÝνη κοιλιÜ του για να μη σωθεß η εσωτερικÞ φωτιÜ του. ¼ταν τον βρÞκαν νεκρü στο βουνü του (Þ σε βουστÜσιο, κατÜ μßαν εκδοχÞ), εßπανε πως Þτανε σκεπασμÝνος με κοπριÜ που την εßχε βÜλει πÜνω του για να ζεσταθεß. ¢λλοι πÜλι εßπανε πως τον βρÞκανε με τις σÜρκες σκισμÝνες, βορÜ στα Üγρια θηρßα. ΚÜποιοι τÝλος υπαινιχθÞκανε πως Þτανε σκεπασμÝνος με Üμμο.



     Σκοτεινüς στον θÜνατο üσο και τη ζωÞ του κι αινιγματικüς, δεν θÝλησε να γßνει σαφÞς οýτε για να σωθεß απü το χαμü. ¼ταν κατÝβηκε στη πüλη ψÜχνοντας θεραπεßα για τη πÜθησÞ του, ρωτοýσε σιβυλλικÜ τους γιατροýς αν μποροýσαν μετÜ τη βροχÞ να δημιουργÞσουν ξηρασßα! Σκοτεινüς Þταν üμως και για το Ýργο του, που χÜθηκε βÝβαια κι ü,τι διασþζεται γßνεται μÝσω βραχýλογων αποσπασμÜτων κι αναφορþν Üλλων φιλοσüφων. ΕνδεχομÝνως η εσκεμμÝνη ασÜφεια να οφεßλεται απλÜ στο γεγονüς πως το βιβλßο του γρÜ­φτηκε στην ιωνικÞ διÜλεκτο, με αποτÝλεσμα να δημιουργοýνται πολυÜριθμα γραμματικÜ ζητÞμα­τα, παρατÞρηση που εßχε επισημÜνει Þδη ο ΑριστοτÝλης. Στα χρüνια του Ýλεγαν πÜντως πως το αινιγματικü του ýφος Þταν ηθελημÝνο, μιας και Þθελε να γßνεται αντιληπτüς μüνον απü τους μυημÝνους στη φιλοσοφßα. Γι' αυτü κι ακüμα κι ο ΣωκρÜτης ομολüγησε πως χρειÜζεται κÜποιος τις κολυμβητικÝς ικανüτητες ενüς δεινοý Δηλßου κολυμβητÞ για να τσαλαβουτÞσει στο Ýργο του και να μη πνιγεß. Και γι' αυτü εξÜλλου τον κατηγοροýσαν üτι κατÝφυγε στον ερμητισμü, για να περιορßσει ακüμα περισσüτερο το οýτως Þ Üλλως περιορισμÝνο ακροατÞριü του…
     ¼πως ακριβþς κι ο ΞενοφÜνης, ο ΗρÜκλειτος ξεκινÜ απü τη παρατÞρηση του κüσμου, τον οποßο θεωρεß κι αυτüς ως ενιαßο üλο που οýτε γεννÞθηκε οýτε θα χαθεß ποτÝ. Η ουσßα του κüσμου εßναι γι' αυτüν μια νοητικÞ αρχÞ, ο Λüγος, κι ο καθολικüς κοσμικüς νüμος η αδιÜκοπη αλλαγÞ, σε πεßσμα της ακινησßας του üντος των Ελεατþν. Ταυτοχρüνως, εßναι ακραßα ορθολογιστÞς (κακοß μÜρτυρες ανθρþποισιν οφθαλμοß και þτα) κι η λογικÞ στον ΗρÜκλειτο απομακρýνεται Üρδην απü μεταφυσικÝς ιδÝες κι ιδεαλιστικÝς αντιλÞψεις. ¼λα στον κüσμο γßνονται λογικÜ, σýμφωνα με Ýναν αυστηρü νüμο συμπαντικÞς αλλαγÞς, Üσχετα αν δεν το αισθÜνονται οι Üνθρωποι. Ο Λüγος εßναι λοιπüν ο κοσμικüς νüμος και το ανθρþπινο λογικü εßναι Ýνα κομμÜτι του, μια συνÝπεια του κοσμικοý Λüγου. Οι Üνθρωποι γßνονται λογικοß παßρνοντας μÝρος σε αυτüν. Η θεüτητα εßναι ενδοκοσμικüς νους, που δημιουργεß τη Φýση, την ιστορßα, τη θρησκεßα, το δßκαιο, την ηθικüτητα κ.λπ. ¼σο για την πρþτη ýλη του κüσμου, η φωτιÜ, η θερμüτητα, που εßναι το πρþτο ευκßνητο στοιχεßο μÝσα στη Φýση. Το πÝρασμα απü την πρþτη αυτÞ ýλη σε üλες τις Üλλες (αÝρα, νερü, χþμα) δεν εßναι παρÜ μια διαρκÞς εναλλαγÞ της φωτιÜς, μια αιþνια κßνηση του πυρüς που σβÞνει και ξανανÜβει.
     Ο πüλεμος (η πÜλη) των στοιχεßων (πüλεμος πÜντων πατÞρ), η περιβüητη εναντιοδρομßα, Ýχει κßνητρο αλλÜ κι επßκεντρο το πυρ. Περßσσευμα θερμüτητας σημαßνει περßσσευμα κßνησης και περßσσευμα ψυχροý σημαßνει ακινησßα και θÜνατο. Ο κüσμος κατÜ τον ΗρÜκλειτο δεν δημιουργÞθηκε απü κανÝναν (κüσμος τüνδε, τον αυτüν απÜντων, οýτε τις θεþν, οýτε ανθρþπων εποßησεν, αλλ’ ην αεß και Ýστιν και Ýσται πυρ αεßζωτον). Γι' αυτü και θεωρεßται σÞμερα υλιστÞς φιλüσοφος αλλÜ και πρüδρομος του εγελιανοý διαλεκτικοý υλισμοý (απü την αντßληψÞ του για τη σχετικÞ κßνηση και εξÝλιξη του κüσμου αλλÜ και την Ýνωση των αντιθÝτων).



     ΑρχÞ του κüσμου λοιπüν εßναι το αιþνιο γßγνεσθαι: Tον κüσμο τοýτο, ßδιον για üλους, δεν τον δημιοýργησε οýτε θεüς οýτε Üνθρωπος, αλλÜ Þτανε πÜντα, εßναι και θα εßναι αεßζωη φωτιÜ, που σýμφωνα με νüμους ανÜβει και σβÞνει. Και παρÜ την πολλαπλüτητÜ του, ο κüσμος εßναι Ýνας: Tο παν εßναι διαιρετü αδιαßρετο, γεννημÝνο αγÝννητο, θνητü και αθÜνατο, λüγος και αιωνιüτητα, πατÝρας και γιος, θεßο και δßκαιο. Κι Ýτσι ο θεüς του HρÜκλειτου εßναι η ßδια η Φýση κι üχι Ýνα ον υπερφυσικü κι υπερβατικü: O θεüς εßναι μÝρα και νýχτα, χειμþνας και θÝρος, πüλεμος κι ειρÞνη, κüρος και λιμüς. Μεταμορφþνεται üπως η φωτιÜ, που üταν ανακατεýεται με αρþματα παßρνει διÜφορα ονüματα, κατÜ τη μυρωδιÜ του καθενüς.
     Ο ßδιος δεν γρÜφει, üσο εßμαστε σε θÝση να ξÝρουμε φυσικÜ, το πολυθρýλητο τα πÜντα ρει, αλλÜ του το προσδßδουν επιγραμματικÜ οι μεταγενÝστεροι στην οδýσσειÜ τους να τονε καταλÜβουν. ¹ταν εξÜλλου ο θεωρητικüς της αδιÜκοπης μεταβολÞς κι Ýμοιαζε ταιριαστü να το Ýχει πει. Εßπε üμως üτι κανεßς δεν μπορεß να βουτÞξει δýο φορÝς στο ßδιο ποτÜμι, εφüσον το ποτÜμι κυλÜ κι η συνεχÞς ροÞ του το αλλÜζει αδιÜκοπα. Δεν εßναι εμπειριστÞς: "H φýση αγαπÜ να κρýβεται", μας λÝει. Ο κüσμος δεν εßναι παρÜ η σýνθεση των αντιθÝτων κι ο πüλεμος κυριαρχεß ως πατÝρας και βασιλιÜς üλων (πüλεμος πÜντων μÝν πατÞρ εστι, πÜντων δε βασιλεýς. ¼λες οι αντιθÝσεις üμως συνδÝονται ταυτüχρονα σε μια σταθερÞ ενüτητα, καθþς το αüρατο αυτü συνταßριασμα εßναι πιο δυνατü απü το φανερü (αρμονßα αφανÞς φανερÞς κρεßττων). Η κατακλεßδα του; Τα πÜντα γεννιοýνται απü τη πÜλη, τη παγκüσμια και προαιþνια μÜχη κι η δικαιοσýνη δεν εßναι παρÜ αγþνας, αφοý üλα τα πρÜγματα προκýπτουν απü τον πüλεμο και την ανÜγκη (αιτιüτητα). Η παντοτινÞ αυτÞ αλλαγÞ δεν εßναι üμως οýτε αυθαßρετη οýτε ανεξÝλεγκτη, καθþς συντελεßται σýμφωνα με ορισμÝνες αναλογßες και με μια διαδοχικÞ σειρÜ που σταθερÜ μÝνει πÜντοτε η ßδια.
     Ο ρυθμüς του γßγνεσθαι του ΗρÜκλειτου εßναι με σημερινοýς üρους η νομοτÝλεια της Φýσης, το μüνο πρÜγμα που φαßνεται να 'χει διÜρκεια κι ουσιαστικÞ σημασßα. Τη χαρακτηρßζει ειμαρμÝνη, δßκη, λüγο του κüσμου. Κι Ýτσι μες στην αταξßα του Ýχει τÜξη και μες στο χÜος καθολικοýς νüμους, κÜτι που παραγνþρισαν στον καιρü του. ΚÜπου 2.500 χρüνια αργüτερα, τüσο ο ΧÝγκελ üσο κι οι κλασσικοß θεωρητικοß της διαλεκτικÞς θα ανακÜλυπταν εκ νÝου τον στρυφνü ¸λληνα φιλüσοφο που τÝτοια κολοσσιαßα τομÞ στη σκÝψη Üφησε Þδη απü την εποχÞ του. Σε λιγüτερο απü 10 χρüνια εξÜλλου μετÜ το θÜνατü του θα γεννιüτανε στην ΑθÞνα κÜποιος ΣωκρÜτης, που θα 'χει δÜσκαλο τον Κρατýλο. Ο οποßος Þταν φανατικüς οπαδüς του ΗρÜκλειτου, αυτοý του αλαζονικοý κι υπεροπτικοý πνεýματος που αρεσκüταν να εξαπολýει αινιγματικÜ ρητÜ που θýμιζαν χρησμοýς παρÜ να αναπτýσσει μια συστηματικÞ κι αξιωματικÞ σειρÜ επιχειρημÜτων. Ο ΗρÜκλειτος εκφρÜζεται με αινßγματα, ομολογοýσαν οι ¸λληνες της εποχÞς του, κÜνοντÜς τη μÝθοδο που επικοινωνοýσε με τους Üλλους να παραμοιÜζει με τους χρησμοýς του δελφικοý μαντεßου (σαν αυτü το ρητü του που τüσο Ýχει κακοποιηθεß εννοιολογικÜ: Καλü και κακü εßναι Ýνα και το αυτü). Το οποßο, üπως μας λÝει, οýτε λÝγει, οýτε κρýπτει, αλλÜ σημαßνει. ¸τσι σÞμαινε κι ο δικüς του λüγος, φτÜνει να 'χεις αυτιÜ, νου και κοσμικÞ φωτιÜ να τον ακοýσεις...



     Εßναι ο φιλüσοφος του αιþνιου γßγνεσθαι. Η κßνηση αυτÞ του γßγνεσθαι εκφρÜζεται με τη συνεχÞ ροÞ του ποταμοý που ολοÝνα ανανεþνεται. ΜÝσα στον Λüγο, δÝνει Ýνα μüνο υλικü στοιχεßο, το πυρ. Η ýπαρξη του πυρüς δημιουργεß μαζß με το Λüγο Ýνα κüσμο Üπειρο, Üναρχο, ανþλεθρο, αυτορρυθμιζüμενο που μετατρÝπεται σε ποικßλες μορφÝς. Ο κüσμος αυτüς εßναι η αρμονßα των αντιθÝσεων. Οι αντιθÝσεις δημιουργοýνε την ενüτητα των πÜντων με τη σýνθεση τους. ΠολλÝς απü τις δραστηριüτητÝς του ΗρÜκλειτου Þταν αινιγματικÝς κι η φιλοσοφßα του ερμηνευüτανε δýσκολα, γι' αυτü ονομÜστηκε, σκοτεινüς φιλüσοφος. Στον ΗρÜκλειτο αποδßδεται Ýνα Ýργο με τßτλο Περß Φýσεως, που χωρßζεται σε 3 μÝρη με περιεχüμενο πολιτικü, θεολογικü και κοσμογονικü. Απü τα λιγοστÜ αποσπÜσματα που Ýχουν διασωθεß, φαßνεται πως ο χαρακτÞρας του γραπτοý Ýργου του εßναι αποφθεγματικüς. Η δομÞ και σýνθεση των αφορισμþν του εßναι λεπτομερειακÜ επεξεργασμÝνη και το ýφος του αινιγματικü. Αυτüς εßναι Üλλωστε ο βασικüς λüγος για τον οποßο αποκλÞθηκε σκοτεινüς. Το Ýργο αυτü γρÜφτηκε με ασÜφεια για να γßνει κατανοητü μüνο απü ικανοýς ανθρþπους και αφιερþθηκε στο ιερü της ΕφÝσιας ΑρτÝμιδος, σýμβολο ελληνικοý και ανατολικοý πολιτισμου.
     Υποδεικνýει üτι δεν αποκαλýπτει τη σκÝψη του με Üμεσο τρüπο, οýτε üμως επιχειρεß να παραπλανÞσει τους ακροατÝς του. ΠαρÝχει τα σημÜδια, που κεßνοι καλοýνται να εννοÞσουν με τον ορθü τρüπο. Η φιλοσοφßα του, πÜλι με τα λüγια του ßδιου, δεν εßναι μια αυθαßρετη κι υποκειμενικÞ κατασκευÞ αλλÜ μια Ýκφραση του λüγου που διÝπει τα πÜντα, üσο κι αν μÝνει απρüσιτος στους πολλοýς. Η δυσκολßα κατανüησης του λüγου του δεν οφεßλεται επομÝνως σε δικÞ του ιδιορρυθμßα, αλλÜ στην αδυναμßα των πολλþν να εννοÞσουν üχι τα λüγια του αλλÜ τον ßδιο τον λüγο.

   1. Ο βασιλιÜς στον οποßο ανÞκει το δελφικü μαντεßο οýτε λÝγει οýτε κρýπτει αλλÜ δßνει σημÜδια.

   2. Δεν μπορεßς να μπεις στο ßδιο ποτÜμι για δεýτερη φορÜ.

     Στις ρÞσεις του αναφÝρεται ο Λüγος, π.χ. τα πÜντα διÝπονται απü τον Λüγο κÜτι που Ýχει γßνει αντικεßμενο πολλþν ερμηνειþν καθþς ο η φιλοσοφικÞ σκÝψη κι η ορολογßα της Þταν τüτε ακüμα στα πρþτα στÜδια. Ακüμη και σÞμερα η λÝξη λüγος αντανακλÜ τüσα πολλÜ νοÞματα στη χρÞση της στην ελληνικÞ που δεν μπορεß να αποδοθεß απλþς λεξικογραφικÜ, χωρßς συνοδü ερμηνεßα απü παραδεßγματα, ιδßως σε Üλλες γλþσσες. Στον ΗρÜκλειτο η ßδια Ýννοια Ýχει επßσης πολλÝς σημασßες κι εννοιακÝς αποχρþσεις. Σημαßνει ομιλßα (προφορικüς λüγος), αλλÜ και ρυθμιστικÞ αρχÞ που διÝπει το σýνολο της πραγματικüτητας και συνδÝει με σχÝσεις αναλογßας τα πÜντα. ΕπομÝνως, εδþ ο λüγος εßναι η αιþνια καθολικÞ σχÝση που ρυθμßζει τη πραγματικüτητα, üπως αυτÞ εκφρÜζεται γλωσσικÜ.



     ΜÝλημα του φιλüσοφου εßναι η αφýπνιση των ανθρþπων κι η καθοδÞγησÞ τους προς την ομολογßα, προς τη λογικÞ σκÝψη που καθορßζει και συνδÝει τη βαθýτερη φýση των πραγμÜτων. Με αυτüν τον τρüπο διακρßνει την «πολυμÜθεια» απü την ουσιαστικÞ και βαθιÜ γνþση των πραγμÜτων. Ο κüσμος για τον ΗρÜκλειτο δεν εßναι αποτÝλεσμα δημιουργßας Þ γÝνεσης, αλλÜ προûπÜρχει προαιþνια και περιγρÜφεται ως ζωντανÞ φωτιÜ, η οποßα εναλλÜξ δυναμþνει και εξασθενεß, χωρßς ποτÝ να σβÞνει εντελþς. Το αεßζωον πυρ διανýει μια κυκλικÞ τροχιÜ κατÜ την οποßα μεταλλÜσσεται σε θÜλασσα, κατüπιν σε γη, για να ακολουθÞσει η αντßστροφη διαδικασßα μεταλλαγÞς της γης σε θÜλασσα και της θÜλασσας σε φωτιÜ. Το πυρ του Ηρακλεßτου εßναι μια κοσμολογικÞ σταθερÜ που κινεßται και μεταμορφþνεται αÝναα. Η διαρκÞς κßνηση και μεταβολÞ αποτελεß το θεμελιþδες χαρακτηριστικü της πραγματικüτητας, το οποßο εξÝφρασε ο φιλüσοφος με την εικüνα ενüς ποταμοý που παραμÝνει ßδιος, ενþ το νερü που κυλÜει μÝσα του αλλÜζει διαρκþς. Αντßθετα με τους οπαδοýς του, τους αποκαλοýμενους Ηρακλεßτειους, ο φιλüσοφος μÜλλον δεν πßστευε σε μια καθολικÞ ροÞ και μεταβολÞ, αλλÜ επÝμενε στη σýνδεση αυτÞς της μεταβολÞς με σταθερÝς παραμÝτρους. Η διαρκÞς κßνηση και μεταβολÞ στη φιλοσοφßα του Ηρακλεßτου εßναι εκφρασμÝνη ως εξÞς:

Ποταμῷι γὰρ οὐκ ἔστιν ἐμβῆναι δὶς τῷι αὐτῷι (απ.91)
 -Πλοýταρχος, περß τοý ΕΙ τοý εν Δελφοßς 18, 392b

     Σ' ü,τι αφορÜ τη θÝση του ως προς τις αντßθετες Ýννοιες, χαρακτηριστικü παρÜδειγμα εßναι το απüφθεγμÜ του «τα ψυχρÜ θερμαßνονται, τα θερμÜ ψýχονται, τα υγρÜ ξηραßνονται, τα ξηρÜ υγραßνουν», το οποßο υποδεικνýει üτι οι φαινομενικÜ αντßθετες καταστÜσεις, τÜσεις και δυνÜμεις, συνδÝονται με μια συνεκτικÞ σχÝση αρμονßας. Η σχÝση των αντιθÝτων του δεν εκφρÜζεται μüνον μÝσω του κοινοý λüγου, αλλÜ κι ως πüλεμος -μια Üλλη üψη της αρμονßας, μια κοσμικÞ σταθερÜ που διÝπει τα αντßθετα και παρÜγει διαρκþς μÝσω συγκροýσεων νÝες ισορροπßες. Η χρÞση του üρου πüλεμος (πüλεμος πατÞρ πÜντων, εßναι Ýνα επßσης απü τα γνωστÜ ρητÜ του) συνδÝεται στην ουσßα με το τα πÜντα ρει καθþς τα πÜντα στον κüσμο εßναι σε συνεχÞ κßνηση και διεργασßα (δηλαδÞ, σε πüλεμο). Π
ιστüς σ' αυτü, υπενθýμιζε üτι δεν μπορεßς να μπεις δυο φορÝς στον ßδιο ποταμü» επειδÞ ανÜ πÜσα στιγμÞ ο ποταμüς αλλÜζει, οπüτε ποτÝ δεν εßναι ο ßδιος. Επßσης υποστÞριζε üτι η πρωταρχικÞ ουσßα στον κüσμο εßναι η ενÝργεια (το πυρ).
     
Δεν μπορεßς να μπεις στο ßδιο ποτÜμι για δεýτερη φορÜ, Ýλεγε αποκαλýπτοντας το αρχιμÞδειο σημεßο της σκÝψης του: τη ροÞ των πÜντων και τη συνεχÞ αλλαγÞ. Σκοτεινüς και μυστηριþδης, ο τελευταßος και κορυφαßος προσωκρατικüς αγωνßστηκε με πÜθος και ψυχÞ να αποκαλýψει τους γρßφους της Φýσης και να απαλλÜξει τα φυσικÜ φαινüμενα απü τις δεισιδαιμονßες και τις προλÞψεις της εποχÞς του. Ο μεγÜλος ΕφÝσιος καταλÞγει σε πεßσμα της ακινησßας και της σταθερüτητας της σκÝψης των συγχρüνων του σε Ýνα σýμπαν ρευστü και μεταβαλλüμενο, που υπüκειται σε συνεχεßς αλλαγÝς και ßδιο δεν μÝνει ποτÝ. ΕξÝχουσα μορφÞ της ελληνικÞς φιλοσοφßας και ογκüλιθος σωστüς με τον οποßο πρÝπει να αναμετρηθοýν üλοι οι κατοπινοß γßγαντες της σκÝψης, ο ΗρÜκλειτος αποτÝλεσε ορüσημο για την ιστορßα της σκÝψης και των ιδεþν. Δýστροπος και στρυφνüς στο λüγο του, Ýγραφε αποκλειστικÜ για μυημÝνους στη φιλοσοφßα, γ' αυτü κι η εσκεμμÝνη ασÜφεια της σκÝψης του, þστε να γßνει κατανοητÞ δηλαδÞ μüνο απü ικανοýς και τριμμÝνους στον λüγο.
     Ο ΗρÜκλειτος Ýκανε βÜση της φιλοσοφικÞς του σκÝψης τον εσωτερικü ρυθμü, τον Λüγο, σýμφωνα με τον οποßο κινεßται και ρυθμßζεται η πλÜση. Το αιþνιο γßγνεσθαι εκφρÜζεται με τη συνεχÞ ροÞ του ποταμοý που ολοÝνα ανανεþνεται. Μονü Ýνα κοσμογονικü δομικü στοιχεßο αναγνωρßζει ο μεγÜλος ΕφÝσιος, το πυρ. Η ýπαρξη του Πυρüς δημιουργεß πλÜι στο Λüγο Ýνα κüσμο Üπειρο, Üναρχο κι αυτορρυθμιζüμενο, μια ολüτητα που μετατρÝπεται σε ποικßλες μορφÝς κÜτω απü συγκεκριμÝνες üμως νüρμες τÜξης. Ο κüσμος μας δεν εßναι παρÜ η αρμονßα των αντιθÝσεων, η Ýνωση των αντιθÝτων. Το καλü και το κακü εßναι εδþ οι αντßθετες üψεις του ßδιου πρÜγματος. Οι μüνες πραγματικüτητες Þταν γι' αυτüν, η κßνηση κι η μεταβολÞ, τßποτα Üλλο δεν εßχε σημασßα. Το μοναδικü σýγγραμμα που γνωρßζουμε üτι μας Üφησε Þταν το Περß Φýσεως, που διαιροýνταν σε 3 μÝρη: το 1ο αφορÜ στο σýμπαν, το 2ο στη πολιτικÞ και το 3ο Üπτεται της θεολογßας. ΕσκεμμÝνα ασαφÝς, δυσνüητο κι ανοιχτü σε ερμηνεßες, αφιÝρωσε το Ýργο της ζωÞς του στο ιερü της ΕφÝσιας ΑρτÝμιδος, σýμβολο του ελληνικοý αλλÜ και του ανατολικοý πολιτισμοý.



     ¼,τι σþθηκε, σþθηκε ως σπÜραγμα στο Ýργο των μεταγενεστÝρων, αν κι üσα απÝμειναν απü τη σκÝψη του Þταν αρκετÜ þστε να αναγκÜσουν ακüμα και τον μÝγα διαλεκτικü ΣωκρÜτη να αναγνωρßσει πως "αυτÜ που κατÜλαβα εßναι σπουδαßα, νομßζω üμως üτι εßναι εξßσου σπουδαßα κι αυτÜ που δε μπüρεσα να καταλÜβω. Ωστüσο χρειÜζεται να 'σαι δεινüς κολυμβητÞς, σαν αυτοýς απü τη ΔÞλο, για να μη πνιγεßς μες στο βιβλßο του". Γι’ αυτü τον εßπανε Σκοτεινü Φιλüσοφο κι ΑινικτÞ, (Αινιγματοποιü), γιατß πολλοß τον Üκουγαν, λßγοι τον καταλÜβαιναν. Εμεßς σÞμερα γνωρßζουμε ελÜχιστα τüσο για τη ζωÞ του üσο και το Ýργο του, αν κι üσα μας παραδßδονται αρκοýν για να τον μετατρÝψουν σ' Ýναν εντελþς ιδιοσυγκρασιακü στοχαστÞ της παλλüμενης ελληνικÞς αρχαιüτητας. Σε μας Ýφτασαν μερικÝς αποσπασματικÝς σκÝψεις και ρητÜ (κÜπου 111 αυθεντικÜ και μερικÜ ακüμη αμφισβητοýμενα), που παραμÝνουν αποφασιστικÞς σημασßας για την ιστορßα των ιδεþν. Χωρßς ακριβεßς αποδεßξεις αλλÜ με σýντομους και χτυπητοýς αφορισμοýς, σα χρησμοýς δηλαδÞ, ο ΗρÜκλειτος ξεπÝρασε την εποχÞ του, αν και δεν ξεπερÜστηκε απü καμμιÜν εποχÞ. ΠÜνω του πÜτησαν, εßτε ως συνεχιστÝς εßτε ως πολÝμιοι, üλοι οι κατοπινοß Ýλληνες φιλüσοφοι κι αιþνες αργüτερα η νεüτερη δυτικÞ φιλοσοφßα κατÜλαβε επßσης üτι θα 'πρεπε κι αυτÞ να αναμετρηθεß μαζß του μπας και προχωρÞσει η ανθρþπινη διανüηση.
     Η ευθεßα κριτικÞ που Üσκησε στον Πυθαγüρα, οι υπαινιγμοß του Παρμενßδη στο Ýργο του, οι μεθοδολογικÝς κι ιδεολογικÝς περιπÝτειες του ΠλÜτωνα και του ΑριστοτÝλη με τη σκÝψη του, üλα αποκαλýπτουν το μÝγεθος αλλÜ και τη θÝση του ΗρÜκλειτου στην αρχαιοελληνικÞ σκÝψη. ¼σο για τον κρυμμÝνο νüμο της Φýσης, που ισχυριζüταν αλαζονικÜ πως εßχε ανακαλýψει, Þταν üτι üλα τα πρÜγματα βρßσκονται σε σýγκρουση μεταξý τους, σýγκρουση που εßναι ουσιþδης για τη ζωÞ κι επομÝνως καλÞ. Το πυθαγüρειο (και προσωκρατικü λßγο-πολý) ιδεþδες ενüς κüσμου ειρηνικοý, ακßνητου κι αρμονικοý το απÝρριπτε ως ιδεþδες θανÜτου: "Ο πüλεμος εßναι ο πατÝρας üλων" κι "Η φιλονικßα εßναι δικαιοσýνη", μας λÝει βγÜζοντÜς μας απü τις καλοβαλμÝνες αλÞθειες του κüσμου μας. Διακηρýσσοντας πως üλα μεταβÜλλονται και τßποτα δεν μÝνει σταθερü, Ýκανε την αδιÜκοπη αυτÞ ροÞ τη κοσμογονικÞ αρχÞ του, üπου τα πÜντα γεννιοýνται και καταστρÝφονται ως μια αÝναη πÜλη αντßθετων αρχþν (εναντιοδρομßα την Ýλεγε δηλωτικÜ): "πÜντα κατ’ Ýριν γßγνεσθαι", αλλÜ και "το αντßξοον συμφÝρον και εκ των διαφερüντων καλλßστην αρμονßην".
     Ο ΗρÜκλειτος Þρθε κι Ýφυγε απü τον κüσμο για να μη τον αφÞσει πια ßδιο, üπως ακριβþς το 'θελε κι η σκÝψη του…
_______________________

ΡΗΤΑ:

Πεθαßνω απü ζωÞ, και ζω απü θÜνατο.

Αν δεν ελπßζεις δεν θα βρεις το ανÝλπιστο, γιατß εßναι ανεξερεýνητο και απροσπÝλαστο.

Αν üλα τα üντα μεταβÜλλονταν σε καπνü, οι μýτες θα εßχαν την πρωτοκαθεδρßα.

Στην αλλαγÞ αναπÜυονται τα πρÜγματα.

Αυτü για το οποßο μιλÜς πολý, εßναι συνÞθως αυτü που σου διαφεýγει.

Για να θεραπεýσει, ο γιατρüς καυτηριÜζει.

Δεν γßνεται να μπει κανεßς στο ßδιο νερü του ποταμοý που κυλÜει δýο φορÝς.

Εßναι μεγαλýτερη ανÜγκη να πολεμÜ κανεßς την αλαζονεßα, παρÜ την πυρκαγιÜ.

Η αντιξοüτητα εßναι προς üφελüς μας.

Η ßδια οδüς που οδηγεß προς τα πÜνω, οδηγεß και προς τα κÜτω.

Η νüσος καθιστÜ την υγεßα πιο γλυκιÜ και ευχÜριστη, το ßδιο και η πεßνα τον κορεσμü, ο κÜματος την ανÜπαυση.

Η πολυμÜθεια μüνη δεν καλλιεργεß τον νου.

Ο χαρακτÞρας καθορßζει την τýχη του ανθρþπου.

Ο χρüνος εßναι παιδß που παßζει με πεσσοýς και το παιδß εßναι βασιλιÜς.

Οι üνοι Ýλκονται περισσüτερο απü το Üχυρο, παρÜ απü το χρυσÜφι.

¼λα γßνονται με βÜση τη λογικÞ.

¼ταν δεν υπÜρχει Þλιος, βλÝπουμε τα βραδινÜ Üστρα.

Σοφßα εßναι να γνωρßζεις την αρχÞ που κυβερνÜ τα πÜντα.

Στην περιφÝρεια του κýκλου, κÜθε σημεßο εßναι ταυτüχρονα και αρχÞ και τÝλος.

ΤÜ πÜντα ρει κι ουδÝν μÝνει.

Πüλεμος πÜντων μὲν πατÞρ ἐστι

Τα σκυλιÜ γαυγßζουν σ’ αυτü που δεν γνωρßζουν.

Τα υλικÜ του μεßγματος διαχωρßζονται αν δεν ανακινοýνται συστηματικÜ.

Τßποτε πιο διακοσμητικü απü Ýναν σωρü σκουπßδια, ατÜκτως συσσωρευμÝνα.

Aν δεν ελπßζεις το ανÝλπιστο, δεν θα το βρεις.

Δαιμονικü το Þθος των ανθρþπων.

Το ßδιο εßναι το αγαθü και το κακü.

Αν υπÜρχει Ýστω Ýνας καλüς, για μÝνα θα 'ναι μýριοι.

Ο βλÜκας θÝλει να πτοεßται με το παραμικρü.

Τα γουροýνια ευχαριστιοýνται περισσüτερο στον βοýρκο, παρÜ στο καθαρü νερü.

Μη τα βÜζεις με κÜποιον που εßναι απþν.

ΑναζÞτησα τον εαυτü μου.

Η Ýπαρση εßναι εμπüδιο της προκοπÞς.

Οι γνþμες των ανθρþπων εßναι παιδιÜστικα παιχνßδια.

Μη μιλÜς μüνο και μüνο επειδÞ αυτü σε ευχαριστεß.

Απ´üλους αλλÜ κι απü Ýναν τα πÜντα.

Τα ψυχρÜ θερμαßνονται, το θερμü ψýχεται, το υγρü ξεραßνεται, το στεγνü δροσßζεται.

Ακüμα κι ο Þλιος δεν μπορεß να υπερβεß τα üριÜ του.

Πολýξερος νους δεν διδÜσκει, -οýτε διδÜσκεται.

¼ταν πεθαßνει η ψυχÞ γßνεται νερü, που πεθαßνοντας γßνεται γη, που πεθαßνοντας γßνεται νερü, για να πεθÜνει σε ψυχÞ.

Η φýση αγαπÜ να κρýβεται.

Καλλßτερα να κρýβεις την αμÜθειÜ σου παρÜ να τη φανερþνεις.

Μην κÜνουμε αστÞριχτες εικασßες για μεγÜλα ζητÞματα.

Η πεßνα δημιοýργησε κορεσμü, η κüπωση τη ξεκοýραση.

Το πρωß εßναι το ξεκßνημα της νýχτας. Η γÝννηση εßναι το ξεκßνημα του θανÜτου.


========================

.
                                    Περß Φýσεως 

(αποσπ.: 1-51)

   1. Eνþ ο λüγος αυτüς uπÜρχει πÜvτα, ωστüσο οι Üνθρωποι δεν τον κατανοοýν οýτε πριν τον ακοýσοuν οýτε üταν τον πρωτακοýσοuν. Ενþ δηλαδÞ τα πÜντα γßνονται σýμφωνα με τη νομοτÝλεια αυτÞ, οι Üνθρωποι μοιÜζοuν μ' Üπειροuς, üταν καταπιÜνονται με λüγια κι Ýργα, σαν κι αυτÜ που διηγοýμαι, διαιρþντας κÜθε πρÜγμα σýμφωνα με τη φýση του κι εξηγþντας το πως Ýχει. Οι κοινοß, üμως Üνθρωποι δεν Ýχουνε σuνεßδηση του τι κÜνοuνε στο ξυπνιο τοuς, üπως λησμονοýν üσα εßδανε στον ýπνο τους.

   2.  Γι' αυτü πρÝπει ν' ακολoυθÜμε τον καθολικü λüγο -δηλαδÞ τον κοινü, γιατß ο καθολικüς εßvαι κοιvüς. Κι ενþ ο λüγος εßναι καθολικüς, οι περισσüτεροι Üνθρωποι ζοýνε σαν να 'χουν ιδιωτικÞ σκÝψη.

   3. Το πλÜτος του Þλιου εßναι ßσο μ' Ýν ανθρþπινο πüδι.

   4. Αν η ευδαιμονßα βρισκüτανε στις σωματικÝς απολαýσεις, τüτε θα 'πρεπε να ποýμε ευτυχισμÝνα τα βüδια, üταν βρßσκουν να φÜνε ρüβι1.

   5. Ζητοýν να εξαγνιστοýν με καθαρμοýς και μιαßνονται με Üλλο αßμα των αιματηρþν θυσιþν, σαν κÜποιον που μπÞκε στη λÜσπη και προσπαθεß μετÜ να ξεπλυθεß με λÜσπη. Τρελλü θα τον νüμιζε üποιος θα τον Ýβλεπε να το κÜνει αυτü. Και προσευχονται σ' αυτÜ τ' αγÜλματα, πρÜγμα που ισοδυναμεß με το να θÝλει κανεßς να μιλÞσει στους τοßχους, χωρßς να ξÝρει καθüλου τß εßναι στην ουσßα τους οι θεοß κι οι Þρωες.

   6. Ο Þλιος κÜθε μÝρα εßναι καινοýργιος.

   7. Αν üλα τα üντα γßνονταν καπνüς, θα ξεχωρßζαμε τις διαφορÝς τους με τη μýτη.

   8. Τα εναντιüδρομα Ýχουν ενιαßα φορÜ. Απü τα αντιθετα γεννιÝται η ωραιüτερη αρμονßα.

   9. Οι üνοι θα προτιμοýσανε τ' Üχυρα απ' το χρυσÜφι.

 10. Σε κεßνους που μπαßνουνε στο ßδιο ποτÜμι, κυλÜνε συνεχþς καινοýργια νερÜ. Οι ψυχÝς απορροφοýν ατμοýς απ' τα νερÜ.

 11. Ο Üνθρωπος δεν πρÝπει να βρßσκει ευχαρßστηση στο βüρβορο.

 12. Γιατß αν δεv Þταv ο Διüvυσος, προς τιμÞv του οποßου κÜνουvε τη βακχικÞ πομπÞ και ψÜλλουvε το Üσμα στα αιδοßα, θα κÜμαvε κÜτι αναιδÝστατο. Γιατß εßvαι το ßδιο πρüσωπο ο ¢ιδης2 κι ο Διüvυσος, που προς τιμÞν του καταλαμβÜνονται απü μαvßα και γιορτÜζουνε τα ΛÞναια.

 13. Πþς θα μποροýσε κανεßς να μεßνει κρυμμÝνος μπρος σ' αυτü το φως που δεν δýει ποτÝ;

 14. Γιατß αuτÜ ποu αποκαλýπτει ο λüγος δεν τα καταλαβαßνουν οι πολλοß, üσοι τα συναντÜνε, οýτε τα καταλαβαßνουν üταν τους τα διδÜξουv Üλλοι, πιστεýουν üμως üτι τα κατÜλαβαν.

 15. Αν κανεßς δεν ελπßζει, δεν θα βρει το ανÝλπιστο, εφ' üσον δεv θα uπÜρχει Ýρευνα και δρüμος.

 16. Δε ξÝροuν οýτε ν' ακοýσουνε τοuς Üλλους οýτε να μιλÞσοuν οι ßδιοι.

 17. Αφοý γεννηθοýν αποφασßζουν να ζÞσουνε και να υποστοýνε το θÜνατο, Þ μÜλλον ν' αναπαýονται, κι αφÞνουνε πßσω τοuς παιδιÜ για να γßνουνε κι αυτÜ βορÜ του.

 18. ΘÜνατος εßναι üσα βλÝπουμε üταν εßμαστε ξýπνιοι, κι ýπνος üσα βλÝπουμε üταν κοιμüμαστε.

 19. Αυτοß που ψÜχνουνε για χρυσÜφι ανασκÜβουνε πολλÞ γη και βρßσκουνε λßγο.

 20. Τ' üνομα της Δßκης δεν θα το γνþριζαν, αν δεν uπÞρχαν αυτÜ τα Üδικα.

 21. ¼σους σκοτþνονται στη μÜχη τους τιμοýν οι θεοß κι οι Üνθρωποι.

 22. Αυτοß που πεθαßνουν για υψηλüτερους σκοποýς παßρνουν μεγαλýτερες αμοιβÝς.

 23. Ο Üνθρωπος τη νýχτα ανÜβει μÝσα του Ýνα φως, üταν σβÞσει η üρασÞ του. Στη διÜρκεια της ζωÞς του, üταν κοιμÜται, αγγßζει το θÜνατο, αφοý η üpασÞ του Ýχει σβÞσει, ενþ üταν εßναι ξυπνιος αγγßζει τον ýπνο.

 24. Τους ανθρþπους τους περιμÝνουν μετÜ το θÜνατü τους üσα οýτε ελπßζουν οýτε φαντÜζονται.

 25. ΑυτÜ που θεωροýνται καλÜ ο πιο δοκιμασμÝνος τα γνωρßζει, τα διαφυλÜσσει. Ασφαλþς κι η Δßκη θ' αρπÜξει γερÜ τους κατασκευαστÝς ψευδþν και τους ψευδομÜρτυρες.

 26. Το ¸να, το μüνο σοφü, και θÝλει και δε θÝλει να ονομÜζεται Δßας.

 27. Νüμος εßναι και το ν' ακολουθεß κανεßς τη γνþμη του ενüς.

 28. ¼σοι δε μποροýν να κατανοÞσουν τον αληθινü λüγο, üταν τον ακοýν μοιÜζουν κουφοß. Γι' αυτοýς μαρτυρεß το ρητü: παρüντες-απüντες.

 29. Εßναι απαραßτητο οι φßλοι της σοφßας να γνωρßζουνε πÜρα πολλÜ πρÜγματα.

 30. Για τις ψυχÝς εßναι θÜνατος το να γßνουν νερü, για το νερü εßναι θÜνατος να γßνει γη, απü τη γη πÜλι γßνεται νερü κι απü το νερü η ψυχÞ.

  31. Ο ΘαλÞς πρþτος ασχολÞθηκε με την αστρολογßα.

  32. Στη ΠριÞνη γεννÞθηκε ο Βßας, ο γιος του ΤευτÜμου, που η φÞμη του εßναι μεγαλýτερη απü τη φÞμη των Üλλων.

  33. Η πολυμÜθεια δε διδÜσκει τη βαθýτερη κατανüηση των πραγμÜτων. ΕιδÜλλως θα 'χε διδÜξει τον Ησßοδο και τον Πυθαγüρα, καθþς και τον ΞενοφÜνη και τον Εκαταßο.

  34. Η σοφßα εßναι Ýνα μüνο πρÜγμα: να γνωρßζει κανεßς την αρχÞ που κυβερνÜ τα πÜντα με τη βοÞθεια των πÜντων.

  35. Περισσüτερο κι απ' τη πυρκαγιÜ πρÝπει κανεßς να κατασβÞνει την Ýπαρση.

  36. Ο λαüς πρÝπει να μÜχεται για τους νüμους üπως για τα τεßχη του.

  37. Της ψυχÞς τα πÝρατα üσο και να βαδßσεις, δεν μπορεßς να τα βρεις, ακüμα χι αν ακολουθÞσεις üλους τους δρüμους. Τüσο βαθý νüημα Ýχει.

  38. Ονüμαζε την οßηση ιερÞ νüσο (επιληψßα).

  39. Ας μη κÜνουμε αστÞρικτες εικασßες για τα μÝγιστα ζητÞματα.

  40. Το üνομα του τüξου (βιüς) εßναι βßος, αλλÜ το Ýργο του θÜνατος.

  41. Για μÝνα ο Ýνας ισοδυναμεß με μυριÜδες, αν εßναι Üριστος. Κι οι μυριÜδες μπορεß να 'ναι κανÝνας.

  42. Στα ßδια ποτÜμια μπαßvουμε και δεν μπαßνουμε, εßμαστε και δεv εßμαστε.

  43. Δεν καταλαβαßνουν πþς κÜτι που Ýχει μÝσα του αντßθετες τÜσεις, συμφωνεß με τον εαυτü του, αρμονßα αντßθετων τÜσεων üπως του τüξου και της λýρας.

  44. Ο χρüνος εßναι παιδß που παßζει, που μετακινεß πιüνια. Η βασιλεßα ενüς παιδιοý.

  45. Ο πüλεμος εßναι πατÝρας των πÜντων και των πÜντων βασιλιÜς. Κι Üλλους τους αναδεßχνει θεοýς κι Üλλους ανθρþπους, Üλλους τους κÜνει δοýλους κι Üλλους ελεýθερους.

  46. Η κρυμμÝνη αρμονßα εßναι ισχυρüτερη απü τη φανερÞ.

  47. ¼σα μπορεß κανεßς να τα δει, να τ' ακοýσει. να τα μÜθει, αυτÜ εγþ τα προτιμþ.

  48. Η διαδρομÞ του κοχλßα του γναφεßου εßναι ευθεßα και λοξÞ (ελικοειδÞς), εßναι μßα και η ßδια.

  49. Ο δρüμος προς τα πÜνω, προς τα κÜτω, εßναι Ýνας και ο ßδιος.

  50. Η θÜλασσα εßναι νερü καθαρüτατο και βρωμερüτατο: για τα ψÜρια πüσιμο και σωτÞριο, για τους ανθρþπους Üπατο και ολÝθριο.

  51. ΑθÜνατοι θνητοß, θνητοß αθÜνατοι, ζþντας αυτοß το θÜνατο εκεßνων και πεθαßνοντας εκεßνοι τη ζωÞ αυτþν.

___________
 1. Το ρüβι εßναι Ýνα καλλιεργοýμενο εßδος του γÝνους Vicia. Η παλαιüτερη ονομασßα του Þταν Ervum ervilia L. σÞμερα üμως αναφÝρεται ως Vicia ervilia (L.) Wild. Ως κÝντρο καταγωγÞς του θεωρεßται η περιοχÞ της Μεσογεßου κι η Εγγýς ΑνατολÞ. Στη χþρα μας η καλλιÝργειÜ του Þτανε γνωστÞ απü τους αρχαßους χρüνους. ΠεριγρÜφεται απü το Θεüφραστο και το Διοσκουρßδη. Στο εßδος αυτü αναφÝρεται ο üροβος των αρχαßων ΕλλÞνων, που ο καρπüς του χορηγοýνταν στα ζþα, κυρßως στα βüδια και στις κüτες, ενþ το Üχυρο μετÜ τον αλωνισμü αποτελοýσε θρεπτικüτατη τροφÞ για τα αιγοπρüβατα. Επßσης το αλεýρι του καρποý χρησιμοποιοýνταν ως ζυμωτικÞ ýλη στην αρτοποιßα.
 2. ΣυνδÝει τα ΑΙΔΟΙΟΝ / ΑΙΔΗΣ.

                                              Τ  Ε  Λ  Ο  Σ

 

 

Web Design: Granma - Web Hosting: Greek Servers