+++++++++++++++++++++

Η Αν Σέξτον ήταν Αμερικανίδα ποιήτρια. Στα ποιήματά της διαφαίνεται κυρίως ο μάταιος πόλεμός της ενάντια στην κατάθλιψη, η τάση της για αυτοκτονία. Επίσης πολλές λεπτομέρειες από την ιδιωτική της ζωή περιέχονται σε όλο της το έργο. Ξεκίνησε να γράφει παρακινούμενη από το θεραπευτή της, δρ. Μάρτιν Ουάν. Το 1967 κέρδισε το βραβείο Πούλιτζερ. Στις 4 Οκτωβρίου 1974 κλειδώθηκε στο γκαράζ της, έβαλε μπροστά το αυτοκίνητό της και αυτοκτόνησε από την εισπνοή μονοξειδίου του άνθρακα.


++++++++++++++

1.

ΔΙΟΦΑΝΗ  ΜΥΡΙΝΑΙΟΥ

όποιος τον έρωτα πει ληστή
όντως θα έχει δίκιο.
με θράσος αγρυπνεί,
παραμονεύει εκεί
μας λαφυραγωγεί

2.

ΚΙΛΛΑΚΤΟΡΟΣ

γλυκό πού ’ναι το πήδημα
και ποιος θα τ’ αρνηθεί
μα αν ζητά λεφτά για να στηθεί,
δηλητήριου γεύση πικρή

3.

ΜΑΙΚΙΟΥ

ανάφτρα ο Κορνήλιος πρώτη,
φοβάμαι στο τέλος θα με κάψει

4.

ΦΙΛΟΔΗΜΟΥ

ακόμη δεν φούσκωσε το θέρος
στους γυμνούς γλουτούς σου
μήτε χνουδάκι μαύρισε
στο μπουμπουκάκι που χαρίζει
παρθενικές χαρές, ο έρως
και τόξα στέλνουνε γοργά ήδη
ο νέος έρωτάς σου Λυσιδίκη
που φλογερά με βασανίζει

καλύτερα να φεύγουμε μακρυά
δύσμοιροι εραστές,
ακόμη δεν μας βρήκανε βαριά
τα βέλη στη κεφάλα
γιατί μαντεύω μάλα
μεγάλες πυρκαγιές

                          στη Κύδιλλα, την εταίρα

όσες φόρες προσαράζω στον κόλπο της Κύδιλλας,
είτε μέρα είναι είτε τολμήσω και τη νύχτα,
ξέρω ότι θα γκρεμοτσακιστώ,
ξέρω ότι παίζω στα ζάρια τη ψυχή μου

τι άλλο μου μένει;
θρασύς ο έρωτας όταν σε παρασύρει,
όνειρο μοιάζει στην αρχή,
το φόβο δεν το ξέρει
 
5.

ΜΑΡΚΟΥ ΑΡΓΕΝΤΑΡΙΟΥ

                                                στη παρθένα Αλκίππη

την Αλκίππη τη παρθένα  
αγαπούσα ‘γω τρελλά
και κάποτε την έπεισα
να κοιμηθούμε στα κρυφά

των δυό μας έτρεμ' η καρδιά
άνθρωπος μέσα να μη μπει
τους μυστικούς μας εκειδά
τους πόθους μη και δει

δεν ξεγελάει τη μαμά
με τις ερωτικές κραυγές,
μας τσάκωσε στα ξαφνικά,
κόρη, τα κέρδη θα ’ν' από μισά

1.

ΑΣΙΝΙΟΥ ΚΟΥΑΔΡΑΤΟΥ

                                               για τον Τίμωνα τον μισάνθρωπο

εδώ είμαι θαμμένος
αφού τελεύτησε η άθλια ψυχή μου

τ’ όνομά μου δεν πρόκειται να μάθετε

είστε κακοί και ψόφος κακός να σας βρει

(αριθμός καταχώρησης: 313)

2.

ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΥ

                            για τον Τίμωνα τον μισάνθρωπο

ούτε ποιος είμαι,
ούτε από πού η σκούφια μου κρατάει

δεν θέλω πολλά
μόνο το θάνατο
όποιου απ’ το μνήμα μου περνάει

(αριθμός καταχώρησης: 314)

3.

ΛΕΩΝΙΔΑ

                 για τον Εύβουλο

στην μνήμη του Εύβουλου,
που ήταν μετρημένος,
ας πιούμε
κοινό λιμάνι όλων ο Άδης

(αριθμός καταχώρησης: 452)

4.

ΙΣΙΔΩΡΟΥ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΙΓΕΣ

ο μάντης που απ’ τα ουράνια
βλέπει την αλήθεια
τριάντα έξι χρόνια μέτρησε
τον ένα και μοναδικό μου βίο
αρκούμαι σ’ αυτά
γιατί λουλούδι της ζωής είναι ο χρόνος

αυτά κάποιος από την Πύλο έλεγε
και σε βαθιά γεράματα ο θάνατος τον βρήκε

5.

ανώνυμο επιτύμβιο

πέθανα,
σε περιμένω.
κι εσύ κάποιον άλλον θα περιμένεις.
κι όλους τους μαζί θνητούς μαζί
          ο Άδης περιμένει

%%%%%%%%%%%%%%%%%
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$

Από τα μέσα του 14ου αιώνα συντελείται με όλο και μεγαλύτερη ένταση μια ουμανιστική επανάσταση στην Ιταλία και τη Δυτική Ευρώπη με τη μελέτη των αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων, δημιουργώντας έτσι μια ''πολιτεία γραμμάτων'' (respublica litteraria). Στο κίνημα αυτό ηγούνταν οι ποιητές και ουμανιστές Πετράρχης (1304–1374) και Βοκκάκιος (1314–1375), ενώ λίγο αργότερα (1396) η απόφαση της Φλωρεντινής Πολιτείας να προσκαλέσειτον βυζαντινό λόγιο Μανουήλ Χρυσολωρά (1350–1414) συνέβαλε στην καθιέρωση των ελληνικών σπουδών στην Ιταλία. Ενενήντα χρόνια αργότερα, με τον θάνατο του πρώτ ου πολίτη της Φλωρεντίας του Λαυρέντιου των Μεδίκων (1449–1492), ολοκληρώνεται μια άκρως δημιουργική περίοδος κατά την οποία η Κρήτη έπαιξε κυρίαρχο ρόλο στη διάδοση του ελληνικού λόγου, από τη βυζαντινή Ανατολή στη Λατινική Δύση, και τη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων στις βα σιλικές αυλές και στον απλό κόσμο.
Παράλληλα, την ίδια ακριβώς εποχή, που ο πάπας Νικόλαος Ε´ έκανε άνοιγμα στον ελληνικό κόσμο με τις συστηματικές λατινικές μεταφράσεις που εμπιστεύτηκε σε επιφανή μέλη της Curia, ο Γουτεμβέργιος ολοκλήρωνε με τους συνεργάτες του τα πειράματα για την εκτύπωση με κινητά μεταλλικά στοιχεία: την τυπογραφία. Σύμβολο αυτής της εφεύρεσης αποτελεί η «Βίβλος των 42 γραμμών», που τυπώθηκε στη Μαγεντία το διάστημα 1453–1455. Από τη Μαγεντία και στη συνέχεια από το Στρασβούργο, η νέα αυτή τέχνη διαδόθηκε ραγδαία σε όλη την Ευρώπη και κυρίως στην Ιταλία και τη Γαλλία. Τα προϊόντα της, αρχέτυπα, τετρασέλιδα και μονόφυλλα, άλλαξαν ριζικά το εκδοτικό τοπίο και έδωσαν τη δυνατότητα στον καθένα να συμμετέχει ποικιλότροπα στην πολιτική και πνευματική, ακόμα και στη θρησκευτική ζωή του τόπου του, αλλά και διεθνικά.
Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, όλα με τον Άλδο Μανούτιο (Aldus Pius Μanutius) ξεκίνησαν από μια κρίση. «Όταν ήμουν στη Βενετία το 2012 διάβασα πολλές ιστορικές μελέτες που μιλούσαν για την κρίση την οποία ξεκίνησε να υπομένει η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας στο τέλος του 15ου αιώνα» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Δ. Αγραφιώτης: «Είναι η εποχή που θα προβάλει στο προσκήνιο η Αμερική, και που η Βενετία θα αρχίσει να χάνει το προνομιακό της μερίδιο στην παγκόσμια αγορά, για να μην αναφερθούμε στην όξυνση του ανταγωνισμού της με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Νιώθοντας ασφυκτικά μέσα σε αυτή τη συγκυρία, ο Μανούτιος συνειδητοποίησε πως έπρεπε οπωσδήποτε να κάνει κάτι. Προκειμένου, λοιπόν, να ανακαλύψει μιαν οδό διεξόδου από την κρίση, αποφασίζει σε ηλικία 42 ετών να στραφεί στην τυπογραφία (προηγουμένως ήταν δάσκαλος στη Φεράρα). Παρακινημένος από την ανάγκη να καθιερώσει ένα ριζικά καινούργιο παράδειγμα, θα ασχοληθεί με την τυπογραφία και τις εκδόσεις, και θα συμβάλει σε μια θεμελιώδη πολιτιστική αλλαγή – μια αλλαγή που μεταμόρφωσε όχι μόνο τη Βενετία και την Ευρώπη, αλλά και ολόκληρο τον κόσμο. Φυσικά, δεν ανέλαβε μόνος του μια τόσο σημαντική αποστολή. Τον υποστήριξαν, τόσο υλικά όσο και με τις πνευματικές και τις καλλιτεχνικές τους δυνάμεις, ο Πιέτρο Μπέμπο (Pietro Bembo) και ο Τζορτζόνε (Giorgione)».
Ποιος ακριβώς ήταν ο στόχος του Μανούτιου; «Μα, να επιστρέψει στις ρίζες της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής γραμματείας και να μεταδώσει παντού τη δύναμη των πηγών του. Έχοντας παντρευτεί κόρη τυπογράφου, έριξε όλο το βάρος του στην τυπογραφία και στα ζητήματα των εκδόσεων. Πώς θα αντιγράφονταν τα κείμενα και πώς θα απαλείφονταν τα λάθη της αντιγραφής; Πώς θα συμμετείχαν στη γενική προσπάθεια οι λόγιοι που είχαν καταφύγει στην Ιταλία μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης; Το οικονομικό κόστος ήταν τεράστιο ενώ την ίδια ώρα ο Μανούτιος συνδύαζε την αγάπη του για την τυπογραφική τέχνη (εκείνος συνέλαβε την αισθητική του ελληνικού γράμματος) με τις τεχνικές της δυνατότητες. Κατ’ αυτόν τον τρόπο προχώρησε στην τυποποίηση της παραγωγής του βιβλίου, καθώς και στη δημιουργία και την έκδοση των πρώτων βιβλίων τσέπης. Ο Μανούτιος συγκρότησε μιαν ακαδημία αρχαιογνωστών για το τι και πώς θα εξέδιδαν οι εκδόσεις του, οι “Aldine”, ορίζοντας, ήδη από το 1495, το επάγγελμα του τυπογράφου με την αλληλόδραση ανάμεσα στο χειρόγραφο, την τυπωμένη σελίδα και την ανάγνωση, που συνιστά τη βάση της παραγωγής νοήματος στις σύγχρονες, τις δικές μας κοινωνίες. Έτσι, μετά από δύο αιώνες, ήρθε το καινούργιο που με τόση επιμονή ζητούσε και το οποίο δεν ήταν άλλο από τον Διαφωτισμό».
Ο Άλδος Μανούτιος γεννήθηκε στο Μπασιάνο γύρω στο 1451 όπου διδάχτηκε τα πρώτα του γράμματα σε μια πόλη όπου είχαν ήδη μπει οι βάσεις για την καλλιέργεια της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας από τον κύκλο των ουμανιστών της Ιταλίας, με την αρωγή του καρδινάλιου Βησσαρίωνα (1403–1472) και του πάπα Νικόλαου Ε΄ (1447-55). Ο Άλδος είχε την τύχη να μαθητεύσει δίπλα σε αξιόλογους δασκάλους όπως οι παιδαγωγοί Γκάσπαρο ντα Βερόνα και Ντομίτσιο Καλντερίνι. Στη Φερράρα σπούδασε Ελληνικά (γύρω στα τέλη του 1470), σε μια πόλη που φημιζόταν για τη μακραίωνη παράδοση στα ελληνικά γράμματα κάτω από τη σκιά του κλασικιστή και ουμανιστή Γκουαρίνο ντα Βερόνα και του λόγιου Θεόδωρου Γαζή. Εκεί ο Άλδος γνωρίστηκε με τον μετέπειτα συνεργάτη του και εκπρόσωπο της ουμανιστικής ιδέας Νικκολό Λεονιτσένο και τον Τζοβάννι Πίκο ντέλλα Μιράντολα ο οποίος τον έφερε σε επαφή με τους ηγεμόνες του Κάρπι που τον στήριξαν σε όλη την διάρκεια της καριέρας του.
Γύρω στο 1490, σε ηλικία σαράντα ετών, ο Μανούτιος ασκούσε το επάγγελμα του παιδαγωγού-διδασκάλου. Εκείνη την περίοδο και για άγνωστους λόγους εγκατέλειψε τη διδασκαλία και στράφηκε στην τυπογραφία. Οι λόγοι πιθανότατα βρίσκονται στο πάθος του για τη γραμματική τέχνη και τη σωστή εκφορά της ελληνικής και λατινικής γλώσσας, κάτι που θα έπρεπε να περάσει στην εκπαίδευση μέσα από εγχειρίδια για δασκάλους. Σύμφωνα με τις ουμανιστικές αξίες, τα κατάλληλα εργαλεία στην εκπαίδευση θα διαμόρφωναν ανθρώπους με αρετές και αξίες έτοιμους να προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο. Η τυπογραφία αποτελούσε αυτό το νέο εργαλείο για να διαδοθούν τα ανθρωπιστικά ιδεώδη των ουμανιστών μέσα από την έκδοση των μνημείων της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας. Ο Άλδος για τον προγραμματισμό των εκδόσεών του είχε ως οδηγό την διδακτέα ύλη των βυζαντινών σχολών της παλαιολόγειας περιόδου που περιλάμβανε δύο σκέλη: από τη μια την εμπέδωση της γραμματικής τέχνης και από την άλλη τη φιλολογική ανάλυση λογοτεχνικών κυρίως έργων της ελληνικής και λατινικής γραμματείας.
Τα πρώτα βήματα στην τυπογραφία. Ο λόγος για τον οποίο ο Μανούτιος επέλεξε τη Βενετία για να εγκαταστήσει το τυπογραφικό του εργαστήρι πιθανόν να ήταν εμπορικός, σε σχέση με τα άλλα κέντρα ελληνικών και λατινικών γραμμάτων (Φλωρεντία, Μιλάνο, Ρώμη) στα οποία είχαν δράσει κορυφαίες προσωπικότητες όπως ο Μανουήλ Χρυσολωράς και ο Ιανός Λάσκαρις. Η Βενετία αποτελούσε ένα πολυσύχναστο κέντρο των Ελλήνων της διασποράς και κυριότερο κόμβο για την επικοινωνία με τον ελληνικό χώρο και κυρίως με την Κρήτη, που περνούσε μια περίοδο άνθησης στα γράμματα και στις τέχνες. Έτσι εξηγούνται και οι στενές επαφές που κράτησε με τους Κρήτες λόγιους και με τα κωδικογραφικά τους εργαστήρια που ως κύριο σκοπό είχαν τη διάθεση των προϊόντων του τυπογραφείου του και τη διάδοση της γνώσης. Παρόλο που η Φλωρεντία αποτελούσε το κυρίαρχο κέντρο για τη διάδοση της ουμανιστικής ιδέας καθ’ όλο τον 15ο αιώνα, η έκδοση των ελληνικών και λατινικών συγγραμμάτων προοριζόταν για την πανεπιστημιακή κοινότητα και όχι για το ευρύ κοινό. Τα τυπογραφικά κέντρα της Βενετίας ανέλαβαν να καλύψουν αυτό το κενό μεταξύ των λογίων και του φιλόβιβλου κοινού.
Στα πρώτα τυπογραφικά βήματα του ο Άλδος συνεργάστηκε με τον ελληνιστή Αρσένιο Αποστόλη από την Κρήτη, που τότε ζούσε στη Βενετία, μαζί με τον οποίο επιχείρησαν το πρώτο τυπογραφικό εγχείρημα του εργαστηρίου, την Γαλεομυομαχία του Θεόδωρου Πρόδρομου (12ος αι.), την οποία επιμελήθηκε ο Αρσένιος. Παράλληλα, ο φιλόλογος και εκδότης Μάρκος Μουσούρος (1470–1517) με την τεράστια συλλογή του σε χειρόγραφα και έντυπα συνέβαλε τα μέγιστα στα πρώτα βήματα του Μανούτιου. Μαζί με την αμέριστη συμπαράσταση του, πλέον ενημερωμένου για το σύνολο των σωζόμενων κωδίκων με έργα της αρχαίας ελληνικής και βυζαντινής γραμματείας, Ιανού Λάσκαρη, το κύρος του Μουσούρου ώθησε πολλούς να συνδράμουν υλικά και πνευματικά στο τυπογραφικό εγχείρημα του Άλδου. Στη Βενετία έως τα τέλη του 15ου αιώνα είχαν λειτουργήσει περίπου 140 τυπογραφικά εργαστήρια, πολλά από αυτά περιστασιακά και άλλα για μικρό χρονικό διάστημα, γεγονός που καθιστούσε αρκετά ανταγωνιστική την καριέρα του Άλδου ανάμεσα στους υπόλοιπους τυπογράφους της Ιταλίας.
Όταν ο Μανούτιος αποφάσισε να υλοποιήσει το όραμά του για τη διάδοση της ελληνικής σκέψης μέσω της τυπογραφίας ήρθε αντιμέτωπος με τρία βασικά ζητήματα: να εξασφαλίσει τους απαραίτητους πόρους, να βρει τους κατάλληλους συνεργάτες και να ξεπεράσει τα τεχνικά προβλήματα της χάραξης ελληνικών τυπογραφικών χαρακτήρων. Φαίνεται πως στην αρχή υπήρχαν περιορισμένοι οικονομικοί πόροι που ανάγκασαν τον Άλδο να παροτρύνει τους αναγνώστες του να συμπαρασταθούν στο τυπογραφικό του τόλμημα. Στην έκκλησή του αυτή ανταποκρίθηκαν ανάμεσα σε άλλους σημαίνοντα πρόσωπα της Ιταλίας όπως ο γιος του Δόγη της Βενετίας Πιερφραντσέσκο Μπαρμπαρίγκο, ο πρίγκηπας του Κάρπι Αλμπέρτο Πίο (που του παρείχε οικονομική ενίσχυση για την έκδοση του Αριστοτέλη) και φυσικά ο Αρσένιος Αποστόλης και ο Μάρκος Μουσούρος. Κι ενώ με τον Αρσένιο επήλθε ρήξη λόγω ανταγωνιστικής διάθεσης απέναντι στον Άλδο, ο Μουσούρος αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά τόσο στην αναζήτηση των κατάλληλων κωδίκων όσο και στον φιλολογικό έλεγχο των εκδόσεων.
Η ομαλή λειτουργία του τυπογραφείου του Άλδου απαιτούσε γρήγορες και αποτελεσματικές λύσεις των φιλολογικών προβλημάτων που προέκυπταν, αλλά και έναν συντονισμό των στοιχειοθετών, διορθωτών και τεχνικών που χειρίζονταν τις πρέσες. Γι’ αυτόν τον λόγο συγκροτήθηκε μια επιτροπή λογίων που εργάζονταν κοντά του καθιστώντας το τυπογραφείο του υποδειγματικό όσον αφορά τη λειτουργία του. Οι ίδιοι άλλωστε έδωσαν στο εργαστήρι την προσωνυμία Νεακαδημία προσδίδοντας έτσι ακαδημαϊκό κύρος στον τρόπο λειτουργίας του. Ο Νεακαδημίας Νόμος όριζε ότι πέρα από τα εφτά ιδρυτικά μέλη της Νεακαδημίας, ήταν ευπρόσδεκτος ο καθένας αρκεί να μιλούσε ελληνικά. Το μοναδικό διασωθέν αντίτυπο του Νόμου φυλάσσεται σήμερα στη Βατικανή Βιβλιοθήκη (Biblioteca Apostolica Vaticana-Stamp.Barb.AAA.IV.13 Risguardia ant.) και είναι επικολλημένο στο πίσω μέρος του καπακιού της στάχωσης ενός τόμου που περιέχει το Μέγα Ετυμολογικόν, Βενετία, Νικόλαος Βλαστός και Ζαχαρίας Καλλιέργης, 1499 και τη Θεραπευτική του Γαληνού, Βενετία, Νικόλαος Βλαστός, 1500. Γύρω από τον Μανούτιο και το εργαστήρι του άρχισε να προσελκύεται πλήθος στοχαστών που θεωρούσαν το εκδοτικό του κέντρο μια ξεχωριστή εμπειρία όσον αφορά την τυπογραφική τέχνη, τη φιλολογική επιμέλεια των κλασικών κειμένων και τους εκδοτικούς μηχανισμούς για την κυκλοφορία αξιόπιστων αντιτύπων από έργα της κλασικής γραμματείας. Σύμφωνα με τις έρευνες, υπήρχαν τουλάχιστον τριάντα τακτικά μέλη στη Νεκαδημία με πολλούς λόγιους να κηρύσσονται επίτιμα μέλη για να παρακολουθούν τις συνεδριάσεις. Ο Άλδος σκόπευε να καταστήσει την Ακαδημία του έναν πνευματικό θεσμό στην Ιταλία και τη Βόρεια Ευρώπη και γι’ αυτόν τον λόγο απευθύνθηκε στον αυτοκράτορα Μαξιμιλιανό Α΄ για να επικυρώσει με αυτοκρατορική βούλα τη λειτουργία της. Ωστόσο δεν συνέβη κάτι τέτοιο, με την Νεκαδημία να διαλύεται μετά τον θάνατο του Μανούτιου.
Οι επεκτατικές τάσεις της Βενετίας εναντίον άλλων ιταλικών πόλεων δημιούργησε πανευρωπαϊκούς συνασπισμούς εναντίον της, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί μια κατάσταση πολέμου και γενικής αναταραχής στην πόλη. Ο Μανούτιος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τον οίκο του και να καταφύγει στη Φερράρα το 1509. Η προσπάθειά του να μεταφέρει τον εκδοτικό του οίκο και την Ακαδημία στη Βιέννη απέτυχε και ο ίδιος δεν επέστρεψε στη Βενετία παρά το 1512. Την ίδια χρονιά και ύστερα από πίεση διαφόρων λογίων, και κυρίως του Μουσούρου, ο Μανούτιος επαναλειτούργησε τον οίκο του μέσα σε ένα γενικό κλίμα θετικής ανταπόκρισης από τους πολίτες της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας. Ο Μουσούρος με πρωτοφανή ζήλο και ενεργητικότητα εργάστηκε μαζί με τον Άλδο για την έκδοση χρονοβόρων εκδόσεων όπως τα έργα του Αλέξανδρου Αφροδισιέα (1513), του Πλάτωνα (1513), του Ησύχιου (1514), του Αθήναιου (1514) και το Ελλάδος Περιήγησις του Παυσανία που κυκλοφόρησε μετά τον θάνατο του Μανούτιου.
Η αισθητική παράδοση του ελληνικού βιβλίου. Η αισθητική εικόνα των εκδόσεων του Άλδου ακολουθεί την τυπογραφική παράδοση των ελληνικών βιβλίων από τις αρχές του 1470 και μετά. Τα έντυπα ελληνικά βιβλία δεν κοσμούνται από πρωτογράμματα και επίτιτλα στο πλαίσιο της άποψης ότι τα ελληνικά αρχέτυπα θα πρέπει να διακρίνονται για τη λιτότητά τους όπως ακριβώς και τα αρχαία κείμενα. Την ίδια αντίληψη συμμεριζόταν και ο Ιανός Λάσκαρις τόσο στην Παλατινή Ανθολογία (1494), τις Τραγωδίες του Ευριπίδη, τα Αργοναυτικά του Απολλώνιου του Ρόδιου αλλά και σε όλες τις εκδόσεις του στο τυπογραφείο του Ελληνικού Κολλεγίου της Ρώμης.
Οι τυπογραφικοί χαρακτήρες του Μανούτιου. Όσον αφορά τους τυπογραφικούς χαρακτήρες που επέλεξε ο Άλδος οι έρευνες συγκλίνουν ότι η πρώτη τουλάχιστον αλδινή οικογένεια χαρακτήρων (τα έργα του Μουσαίου το 1494 και η Γαλεομυομαχία του Θεόδωρου Πρόδρομου που εξέδωσε ο Αρσένιος Αποστόλης το 1495) κόπηκε με πρότυπο τη γραφή του κωδικογράφου Ιμανουήλ Ρουσσωτά –που εργαζόταν στη Βενετία– από τον πασίγνωστο τεχνίτη Φραντσέσκο Γκρίφο ντα Μπολόνια. Ακολούθησαν τέσσερις ακόμα οικογένειες χαρακτήρων, με τη δεύτερη να είναι μια επανακοπή της πρώτης, την τρίτη να ακολουθεί το πρότυπο γραφής του Μουσούρου (για την εκτύπωση των Σχολίων του Νίκανδρου στα Αλεξιφάρμακα το 1499) και την τέταρτη οικογένεια στοιχείων να βασίζεται στη γραφή του ίδιου του Άλδου (πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 1502 στο editio princeps των Τραγωδιών του Σοφοκλή).
Ο Άλδος άρχισε να κοσμεί τις εκδόσεις του με τυπογραφικά σήματα επτά περίπου χρόνια μετά την έκδοση των πρώτων βιβλίων του, δηλαδή το 1501. Το τυπογραφικό σήμα του Μανούτιου είναι μια σύνθεση με μια άγκυρα και ένα δελφίνι που συμβολίζουν τη σταθερότητα και τη δραστηριότητα αντίστοιχα και εμφανίζεται για πρώτη φορά στον δεύτερο τόμο της λατινικής έκδοσης Poetae Christiani Veteres (1501) και για πρώτη φορά σε ελληνικό βιβλίο στις Τραγωδίες του Σοφοκλή. Έκτοτε χαρακτηρίζει όλες τις εκδόσεις του Μανούτιου σε διάφορες παραλλαγές. Τα πρωτογράμματα ήταν αρχαιοπρεπώς σχεδιασμένα με μια απλή απεικόνιση του αρχικού γράμματος γύρω από την οποία περιπλέκονται φυτικές συνθέσεις, ανθέμια και ρόδακες. Τα επίτιτλα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: τα σύνθετα και τα γραμμικά, με τα μεν πρώτα να αποτελούνται από φυτικές συνθέσεις γύρω από ένα κεντρικό μοτίβο και τα δεύτερα να είναι κόπιες από την παρασελίδια ξυλογραφία του Somma de Aritmetica geometrica που είχε κυκλοφορήσει το 1494 από τον τυπογραφικό οίκο του Paganino Paganini.
Καθ' όλη τη διάρκεια της τυπογραφικής του δραστηριότητας, ο Άλδος Μανούτιος εξέδωσε 136 τίτλους έργων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων καθώς και ουμανιστών από το 1494 μέχρι και το 1515. Οι ελληνικές εκδόσεις αριθμούν τις 64, όμως ο Άλδος εξέδωσε και ελληνικά έργα σε λατινική μετάφραση όπως τα σχόλια του Αβερόη στον Αριστοτέλη (In analytica priori Aristotelis), την Εκάβη και την Ιφιγένεια εν Αυλίδι του Ευριπίδη σε λατινική απόδοση του Έρασμου κ.ά. Κατά την εποχή της αρχετυπίας (manoutiosπριν το 1501) o Άλδος εξέδωσε 41 αρχέτυπους τίτλους, ελληνικούς και λατινικούς, οι οποίοι απαίτησαν πολύ φιλολογικό μόχθο και χρόνο. Ενδεικτικά αναφέρονται το αριστοτελικό corpus, οι Κωμωδίες του Αριστοφάνη, το Περί Φύσεως του Λουκρήτιου και άλλες εκδόσεις που αφορούν εκδοτικά δοκίμια λογίων που συνδέονταν μαζί του φιλικά και τον προμήθευαν με πολύτιμα χειρόγραφα προς έκδοση, όπως ο γιατρός και ουμανιστής Νικκολό Λεονιτσένο και το δοκίμιό του Da epidemia (1497). Στην εποχή της αρχετυπίας ανήκει επίσης το μνημειώδες εκδοτικό επίτευγμα του Άλδου, το Hypnetoromachia του Πολύφιλου του Φραντσέσκο Κολόννα που κυκλοφόρησε το 1499. Από τις αρχές του 16ου αιώνα ωστόσο, άλλαξαν πολλά στο αλδινό εργαστήρι με σκοπό την απεξάρτηση από τους χορηγούς και τη μείωση του κόστους με μικρόσχημες ελληνικές και λατινικές εκδόσεις χωρίς επίτιτλα, πρωτογράμματα και λοιπά διακοσμητικά στολίδια. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι μικρόσχημες εκδόσεις να γίνουν προσιτές στις πανεπιστημιακές σχολές της Πάντοβας, της Φερράρας και αλλού και να μην προορίζονται αποκλειστικά για πλούσιους συλλέκτες και ηγεμόνες της Ευρώπης. Από τις αρχές του 16ου αιώνα μέχρι τον θάνατό του ο Μανούτιος κυκλοφόρησε 91 αυτοτελείς και σύμμεικτους τόμους με έργα της αρχαίας ελληνικής, χριστιανικής και λατινικής γραμματείας.
Το 1515, ο Άλδος Μανούτιος αποβιώνει και ο πνευματικός κόσμος της Δύσης χάνει τον κυριότερο και αξιολογότερο εκπρόσωπο της διάδοσης της ελληνικής και λατινικής σκέψης μέσω της τυπογραφίας. Ο ίδιος ο Έρασμος είχε αποκαλέσει το εργαστήρι του Άλδου «σπίτι θησαυρό» λόγω της τεράστιας συλλογής της βιβλιοθήκης του σε χειρόγραφα, κώδικες και εκδόσεις. Το 1515 ο Μουσούρος, εκπληρώνοντας την επιθυμία του Άλδου, κυκλοφόρησε την Ελληνική Γραμματική που ο τελευταίος είχε συντάξει ως φόρο τιμή προς τον Άλδο για τα χρόνια της κοινής πορείας, φιλίας και συνεργασίας τους. Το τυπογραφείο του Άλδου συνέχισε τη λειτουργία του υπό την καθοδήγηση του συνέταιρου και πεθερού του Αντρέα Τορρεζάνο με διαφορετικό ωστόσο προσανατολισμό μιας και τον αφορούσε κυρίως η εμπορική επιτυχία. Ο κόσμος της τυπογραφίας άλλαξε για πάντα και εξελίχθηκε με γοργά βήματα χάρη στη συμβολή του Άλδου και των συνεργατών του, δίνοντας παράλληλα ώθηση στη διάδοση της ελληνικής και λατινικής γραμματείας στο εξειδικευμένο κοινό αλλά και στους απλούς αναγνώστες της Ευρώπης.

Ο Άλδος Μανούτιος (λατ.: Aldus Pius Manutius, ιτ.: Aldo Manuzio, 1452 - 6 Φλεβάρη 1515) ήτανε Ιταλός ουμανιστής, γνωστός για την εκδοτική του δραστηριότητα στη Βενετία την εποχή της Αναγέννησης. Άριστος γνώστης ελληνικών, ήταν από τους πρώτους που εκτύπωσαν βιβλία με ελληνικούς χαρακτήρες, αξιοποιώντας τα χειρόγραφα της πολύτιμης συλλογής του Βησσαρίωνα του Τραπεζούντιου, που σώζονται σήμερα στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη. Αξιοσημείωτη είναι η συνεισφορά του στην τυπογραφία με την επινόηση των πλάγιων γραμματοσειρών, την καθιέρωση της άνω τελείας στιγμής (semicolon), καθώς και τη μαζική παραγωγή δερματόδετων βιβλίων τσέπης σε προσιτές τιμές.
     Γεννήθηκε στο Μπασιάνο (Bassiano) των Παπικών Κρατών, στη σημερινή επαρχία του Λάτσιο, κοντά στη Ρώμη. Καθώς η οικογένειά του ήταν ευκατάστατη, ο Μανούτιος έλαβε μια σφαιρική μόρφωση, σπουδάζοντας λατινικά στη Ρώμη με τον Γκασπαρίνο ντα Βερόνα, καθώς και (αρχαία) ελληνικά στη Φεράρα με τον Γκουαρίνο ντα Βερόνα.
     Το 1482, μαζί με τον πάλαι ποτέ συμφοιτητή του και παλαιόθεν φίλο Τζοβάννι Πίκο ντε λα Μιράντολα, εγκαταστάθηκε στην πόλη Μιράντολα, όπου και έμεινε για δύο χρόνια, μελετώντας αρχαίους έλληνες συγγραφείς και φιλοσόφους. Προτού ο Πίκο φύγει για τη Φλωρεντία, συνέστησε τον Μανούτιο ως διδάσκαλο για τους ανηψιούς του, Αλβέρτο και Λιονέλο Πίο, πρίγκηπες του Κάρπι. Αργότερα, με χρηματοδότηση και γαίες του Αλβέρτου, ο Μανούτιος ξεκίνησε την επιχειρηματική δραστηριότητα στην τυπογραφία.
    Ως κυρίαρχος εκδότης και τυπογράφος την εποχή της ακμής της Αναγέννησης, ο Άλδος εδραίωσε κατ' αρχάς τον σχεδιασμό του βιβλίου -ένα πρωτόκολλο θα λέγαμε- που περιελάμβανε το μέγεθος του χαρτιού, τον σχεδιασμό και τη χρήση συγκεκριμένων γραμματοσειρών, τη μορφολογία της σελίδας καθώς και νέες μεθόδους βιβλιοδεσίας. Οι εκδόσεις του με έργα κλασικών (αρχαία ελληνική φιλολογία) έγιναν περίφημες σε όλη την Ευρώπη. Πολλοί μάλιστα αντέγραψαν το εταιρικό του λογότυπο, ένα δελφίνι και μια άγκυρα, το οποίο συνδέεται με το λατινικό ρητό "Festina lente" («σπεύδε βραδέως»)· η εικόνα και το ρητό απεικονίζονταν σε ένα ρωμαϊκό νόμισμα του 80 μ.Χ., το οποίο και αποτέλεσε την πηγή έμπνευσης. Το 1533 τη διεύθυνση του τυπογραφείου ανέλαβε ο γιος του Παύλος Μανούτιος (1512-1574).
     Μία από τις κυριότερες φιλοδοξίες του Μανούτιου ήταν να περισώσει ό,τι είχε απομείνει από την αρχαία ελληνική γραμματεία. Εξέδωσε πολλές εκδόσεις των κυριότερων έργων, τόσο σε κανονική μορφή, όσο και σε μέγεθος τσέπης, ώστε τα έργα αυτά να γίνουν διαθέσιμα στο ευρύτερο κοινό. Μέχρι τότε ελάχιστα ελληνικά συγγράμματα κυκλοφορούσαν από εκδοτικούς οίκους: στο Μιλάνο η «Γραμματική του Λασκάρεως», Ελληνικοί Ψαλμοί, έργα του Αισώπου, του Θεοκρίτου και του Ισοκράτη (εκδόσεις 1476 - 1493)· στη Βενετία τα «Ερωτήματα του Χρυσολωρά» (1484)· στη Βιντσέντσα υπήρχαν ανατυπώσεις της «Γραμματικής του Λασκάρεως» και των «Ερωτημάτων» (1488 και 1490), και τέλος στη Φλωρεντία είχαν εκδοθεί έργα του Ομήρου μεταφρασμένα από το Λορέντσο ντε Αλόπα. Απ' αυτά, μόνον ο Θεόκριτος, ο Ισοκράτης κι ο Όμηρος θεωρούνταν κλασσικά.
     Ο Μανούτιος επέλεξε τη Βενετία ως πλέον κατάλληλη έδρα για την επιχείρησή του. Εγκαταστάθηκε το 1490 και τα πρώτα έργα που τυπώθηκαν ήταν το Ηρώ και Λέανδρος του Μουσαίου, η Γαλεομυομαχία και το Ελληνικό Ψαλτήρι. Χωρίς να φέρουν χρονολογία έκδοσης, θεωρούνται τα αρχαιότερα του τυπογραφείου και μάλιστα, κατά τον ίδιο τον Μανούτιο, «προκρούστες της ελληνικής λογοτεχνίας».
Ο Μανούτιος στρατολόγησε πλήθος μελετητών της ελληνικής στη Βενετία. Εμπορευόταν στα ελληνικά, έδινε οδηγίες στους τυπογράφους και τους βιβλιοδέτες στα ελληνικά· μέχρι και η καθημερινότητα του σπιτιού του ενδυόταν την ελληνική γλώσσα. Στις εκδόσεις τους προλόγιζε πάντα στα ελληνικά, ενώ προσέλαβε Κρητικούς λόγιους (όπως το Μάρκο Μουσούρο και τον Αρσένιο Αποστόλη) για να σελιδοποιούν και να επιμελούνται χειρόγραφα, καθώς και για να δειγματίσουν καλλιγραφικές ελληνικές γραμματοσειρές. Τουλάχιστον τριάντα Έλληνες βοηθοί εργαζόταν μαζί του, χωρίς να υπολογίζουμε τους τεχνίτες και χειρώνακτες. Ακούραστος και ανελέητος, εξέδωσε τον πρώτο τόμο με έργα του Αριστοτέλη το 1495. Μέχρι το 1498 άλλοι τέσσερις τόμοι συμπλήρωναν το έργο το μεγάλου κλασικού. Τον ίδιο χρόνο εξέδωσε και εννέα κωμωδίες του Αριστοφάνη, ενώ στα επόμενα χρόνια ακολούθησαν εκδόσεις των Θουκυδίδη, Σοφοκλή, Ηροδότου, Ξενοφώντα και Δημοσθένη.
Ο Β' ιταλικός πόλεμος επιβράδυνε την εκδοτική του δραστηριότητα. Παρόλ' αυτά, το 1508 εκδίδει έναν τόμο για τους Έλληνες ρήτορες και τον επόμενο χρόνο έργα του Πλουτάρχου. Νέοι πόλεμοι ανάγκασαν τη διακοπή του τυπογραφείου, μέχρι το 1513, οπότε και εκδίδεται τα άπαντα του Πλάτωνα (σε επιμέλεια του Μάρκου Μουσούρου), αφιερωμένο στον Πάπα Λέοντα τον Ι΄· στον πρόλογο ο Μανούτιος κάνει μια σύγκριση ανάμεσα στις κακουχίες της πολεμοπαθούσας Ιταλίας και στην ηρεμία και ομορφιά της μελέτης, ενώ ο Μουσούρος καλεί τον Πάπα σε νέα Σταυροφορία για ανακατάληψη των εδαφών όπου μιλιέται ακόμα η ελληνική γλώσσα, όπως και σε ενίσχυση διδασκαλίας της στην Ιταλία. Ο Πίνδαρος, ο Αισχύλος και ο Αθήναιος ακολουθούν το 1514, ενώ προς το τέλος της ζωής του εργαζόταν πάνω στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα, η πρώτη έκδοση των οποίων έγινε μετά τον θάνατό του το 1518.
Με τα παραπάνω ολοκληρώνεται ο κατάλογος των εκδόσεων του Άλδου Μανούτιου. Ωστόσο, οι συνεχιστές του έργου του (κυρίως ο εγγονός του, Άλδος Μανούτιος ο νεότερος) έφεραν στο εκδοτικό προσκήνιο έργα των Παυσανία, Στράβωνα, Αισχύλου, Γαληνού, Ιπποκράτη και Λογγίνου. Ο Μανούτιος εξέδωσε και άλλα ελληνικά έργα που είχαν ήδη εκδοθεί, εντούτοις προσδίδοντάς τους διορθώσεις και τον χαρακτήρα του εκδοτικού του οίκου.
Η ιδιότητά του δεν ήταν αποκλειστικά του εκδότη και τυπογράφου, αλλά και σε μεγάλο βαθμό αυτή του μελετητή και μεταφραστή. Ο Μανούτιος ως λόγιος υπήρξε στις μέρες του πραγματικά λίκνο του ουμανισμού και του ελληνισμού. Με στόχο να προάγει τις ελληνικές σπουδές, το 1502 ίδρυσε τη «Νέα Ακαδημία», ένα ίδρυμα αποκλειστικά για κλασικές ελληνιστικές σπουδές. Τα μέλη έπρεπε απαραιτήτως να μιλούν ελληνικά, να φέρουν ελληνοποιημένο το όνομά τους καθώς και τους τίτλους τους. Ένα από τα μέλη ήταν και ο γνωστός Έρασμος.
Παρόλο που η προσφορά του στον ελληνισμό υπήρξε τεράστια, σήμερα πολλοί αποδέχονται ότι η κυρτή γραφή και οι βραχυγραφίες που χρησιμοποιήσε υπήρξαν ανασταλτικές τόσο στην εξέλιξη του ελληνικού γράμματος στην τυπογραφία, όσο και στη διάδοση της ελληνικής γλώσσας.
Ο Άλδος Μανούτιος πέθανε φτωχός, έχοντας αφήσει στην ανθρωπότητα ένα τεράστιο έργο ελληνικής φιλολογίας.

     Η μορφή του λόγιου εκδότη Άλντο Μανούτιο αποτέλεσε ορόσημο μιας μεταβατικής εποχής κατά την οποία ο ουμανιστικός πολιτισμός, που είχε ανθήσει στην Ιταλία από τον 14ο αιώνα, εισέρχεται σε ένα νέο στάδιο με την ανάπτυξη της τυπογραφίας και το πέρασμα από τον χειρόγραφο στον έντυπο λόγο. Σε αυτή τη διαδικασία συγκερασμού των ουμανιστικών σπουδών και του επιχειρηματικού πνεύματος η Βενετία, η πόλη στην οποία δραστηριοποιήθηκε ως εκδότης ο Μανούτιο, υπήρξε πρωτοπόρα στην Ευρώπη, προσφέροντας πρωτοφανείς ευκαιρίες σε όσους επιθυμούσαν να καταπιαστούν με το νέο μέσο πληροφορίας, διάδοσης της γνώσης και ψυχαγωγίας. Με την συγκρότηση της θαλάσσιας αυτοκρατορίας της από τον 13ο αιώνα αρχικά στην ανατολική Μεσόγειο και στη συνέχεια στην ιταλική ενδοχώρα η Βενετία εξελίχθηκε στη σημαντικότερη εμπορική πόλη της ιταλικής χερσονήσου και μια από τις ισχυρότερες της Ευρώπης χάρη στην ιδιαίτερα προνομιακή θέση της και ελέγχοντας ένα εκτεταμένο εμπορικό δίκτυο που ένωνε την ανατολική Μεσόγειο με τη δυτική Ευρώπη. Η πόλη αποτέλεσε εξέχον κοσμοπολίτικο κέντρο με πληθυσμό που κατά τον 16ο αιώνα έφτασε τις 150.000 κατοίκους. Εκεί συγκεντρώνονταν άνθρωποι από όλη την Ευρώπη: μετανάστες, έμποροι και διανοούμενοι.
     Η ανθηρή πνευματική ζωή της Βενετίας και η γειτνίαση με το φημισμένο πανεπιστήμιο της Πάδοβα ευνόησαν την εκδοτική ανάπτυξη. Έχει εκτιμηθεί ότι κατά τη διάρκεια του 15ου αιώνα εκδόθηκαν στη Βενετία περισσότερα βιβλία από ότι οπουδήποτε αλλού στην Ευρώπη ενώ κατά τον 16ο αιώνα η βιβλιοπαραγωγή θα φτάσει τις 15.000-17.500 τίτλους και τα 18 εκατομμύρια αντίτυπα. Η εγκατάλειψη του χειρόγραφου από το έντυπο βιβλίο αν και υπήρξε σταδιακή και κάθε άλλο παρά γραμμική είχε καθοριστικό αντίκτυπο στον γραπτό πολιτισμό καθώς σηματοδότησε την αμεσότερη διασύνδεσή του με τους νόμους της αγοράς, την υποχώρηση της λατινικής γλώσσας για χάρη της δημώδους, τη μείωση του κόστους των βιβλίων και τη σημαντική διεύρυνση του αναγνωστικού-αγοραστικού κοινού. Η βενετική εκδοτική παραγωγή κάλυψε ένα ιδιαίτερα ευρύ φάσμα θεματικών και προτιμήσεων, θεωρητικής ή πρακτικής κατεύθυνσης, λόγιου ή εκλαϊκευμένου προσανατολισμού, παραδοσιακού ή καινοφανούς χαρακτήρα με στόχο τη γνώση, την ψυχαγωγία, την προπαγάνδα και τη διάχυση της πληροφορίας: κλασική και ουμανιστική γραμματεία, θεολογικά, λειτουργικά και νομικά κείμενα, ιστορικές και στρατιωτικές πραγματείες, ιατρικές διατριβές, μουσικές εκδόσεις, ποίηση, λογοτεχνία και θέατρο, κανονιστική γραμματεία και παιδαγωγικά κείμενα, βοηθήματα επαγγελματικής χρήσης, γραμματικές, λεξικά και αλφαβητάρια. Οι συντελεστές της εκτεταμένης αυτής βιβλιοπαραγωγής, συγγραφείς, εκδότες, τυπογράφοι, μεταφραστές, επιμελητές, που συγκεντρώθηκαν στη Βενετία προέρχονταν από κάθε μεριά της Ευρώπης. Αντιστοίχως, τα βιβλία διαπερνούσαν τα όρια της πόλης και ταξίδευαν προς την υπόλοιπη Ιταλία και τη δυτική Ευρώπη. Συγχρόνως τροφοδοτούσαν τις κτήσεις του βενετικού κράτους στην ανατολική Μεσόγειο ενώ ορισμένες εκδόσεις στόχευαν ακόμη και στο αναγνωστικό κοινό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η νέα οικονομική δραστηριότητα ταυτόχρονα εμπεριείχε επιχειρηματικούς κινδύνους, καθώς απαιτούσε υψηλά κεφάλαια χωρίς το κέρδος να είναι συνήθως εξασφαλισμένο. Για αυτό ο νέος κλάδος αναπτύχθηκε πρωτίστως μέσω κοινοπραξιών στις οποίες τα όρια μεταξύ εκδοτικής δραστηριότητας, συγγραφής και επιχειρηματικής επένδυσης δεν υπήρξαν σαφώς οριοθετημένα.
     Ο Μανούτιο, γεννημένος στο Μπασιάνο, πόλη του παπικού κράτους, γύρω στα 1451, και έχοντας λάβει σημαντική ουμανιστική παιδεία στη Ρώμη και στη Φερράρα εγκαταστάθηκε στη Βενετία στα μέσα της δεκαετίας του 1480. Το εκδοτικό πρόγραμμά του αριθμεί γύρω στις εκατό εκδόσεις και είναι γνωστό για δύο κυρίως λόγους: την παραγωγή αρχαιοελληνικών κειμένων στο πρωτότυπο και τις καινοτομίες ως προς τη μορφή, με την παραγωγή βιβλίων μικρού σχήματος και τη χρήση μιας νέας οικογένειας τυπογραφικών στοιχείων, γνωστών ως πλάγιων. Το όγδοο σχήμα είχε χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν πρωτίστως για εκδόσεις θρησκευτικών, λειτουργικών κειμένων, προκειμένου να διευκολύνεται η μεταφορά τους. Η καινοτομία του Μανούτιο έγκειται στο ότι υιοθέτησε το όγδοο σχήμα για ένα ευρύ φάσμα βιβλίων που έως τότε παραδοσιακά εκδίδονταν σε μεγαλύτερα σχήματα. Στη διάρκεια του 16ου αιώνα και καθώς ο έντυπος λόγος απευθύνεται σε ένα όλο και πιο διευρυμένο αναγνωστικό κοινό το βιβλίο τσέπης που εισήγαγε ο Μανούτιο θα καθιερωθεί ενώ θα συνδεθεί περισσότερο με την ψυχαγωγία και λιγότερο με τα αμιγώς επιστημονικά, θεολογικά ή φιλοσοφικά αναγνώσματα. Τα βιβλία σε σχήμα όγδοο δεν προορίζονταν για να τοποθετηθούν πάνω σε γραφείο ή αναλόγιο αλλά για να τα κρατά κανείς στο χέρι και να τα διαβάζει σε στάση χαλαρή, όπως με ζήλο καταδεικνύουν πολυάριθμα ανδρικά και γυναικεία πορτραίτα της εποχής. Η δεύτερη τεχνικού χαρακτήρα καινοτομία αφορά τη χρήση μιας νέας γραμματοσειράς, σχεδιασμένης από τον χαράκτη Φραντσέσκο Γκρίφο. Πρόκειται για τους πλάγιους χαρακτήρες, που χάρη στην κομψότητά τους σταδιακά θα επικρατήσουν σε ένα ευρύ φάσμα εκδοτικών εγχειρημάτων. Τέλος, στις αλδινές εκδόσεις εφαρμόστηκε ένα ολοκληρωμένο σύστημα σημείων στίξης που θα επικρατήσει στην τυπογραφία κατά τα επόμενα χρόνια.
     Όταν ο Μανούτιο εγκαταστάθηκε στην πόλη η Βενετία υστερούσε στην έκδοση αρχαιοελληνικών κειμένων, μια έλλειψη που θα μπορούσε μεταξύ άλλων να αποδοθεί και στο σχετικά ‘καθυστερημένο’ ενδιαφέρον των βενετών πατρικίων και διανοούμενων για την ουμανιστική παιδεία. Το κοινό στο οποίο θα μπορούσαν να απευθυνθούν τα αρχαιοελληνικά κείμενα υπήρξε άλλωστε εκ των πραγμάτων περιορισμένο ενώ αποθαρρυντικά λειτουργούσαν και οι ποικίλες τεχνικές δυσκολίες σχετικά με τη μεταφορά των ελληνικών χειρόγραφων στοιχείων σε τυπογραφική φόρμα. Το εκδοτικό εγχείρημα του Μανούτιο απαιτούσε καινοτόμο διάθεση, κεφάλαιο, τεχνογνωσία, οργανωτική ικανότητα και ένα δίκτυο καλών συνεργατών. Στενός του συνεργάτης υπήρξε ο τυπογράφος Αντρέα Τορραζάνι που είχε μάθει την τέχνη στο γνωστό τυπογραφείο του Νικολά Ζανσόν ενώ στη χρηματοδότηση της επιχείρησης συμμετείχε και ο βενετός πατρίκιος Πιερφραντσέσκο Μπαρμπαρίγκο. Από τις αφιερώσεις του Μανούτιο σε ισχυρούς της εποχής μπορούμε να συμπεράνουμε ότι κατά καιρούς εξασφάλιζε οικονομική συνδρομή για επιμέρους εκδόσεις ενώ αρκετά βιβλία εκδόθηκαν κατόπιν παραγγελίας. Επιμελητές των αρχαιοελληνικών εκδόσεων υπήρξαν ελληνόφωνοι λόγιοι όπως ο Μάρκος Μουσούρος, ο Αριστόβουλος Αποστόλης και ο Ιωάννης Γρηγορόπουλος και σημαντικοί ιταλοί λόγιοι όπως ο Πιέτρο Μπέμπο. Ιδιαίτερα σημαντική πτυχή του εγχειρήματός υπήρξε η ικανότητά του Μανούτιο να εντοπίζει και να αποκτά πρόσβαση στα ελληνικά χειρόγραφα που θα αποτελούσαν τη βάση για το έντυπο κείμενο. Υιοθετώντας διαδεδομένες εκδοτικές πρακτικές της εποχής, ο Μανούτιο επιχείρησε να προωθήσει το εκδοτικό εγχείρημα του στους προλόγους και στις αφιερώσεις των έργων του, όπου υπογράμμιζε τη σημασία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας για την ουμανιστική παιδεία. Σε άλλες περιπτώσεις τονίζει την έλλειψη χρημάτων και ενθαρρύνει την αγορά των βιβλίων του προκειμένου να καταστεί δυνατή η ολοκλήρωση του εκδοτικού προγράμματός του. Ταυτόχρονα ο Μανούτιο αιτήθηκε και πέτυχε να του παραχωρηθεί από το βενετικό κράτος προνόμιο της αποκλειστικότητας των ελληνικών εκδόσεων που σήμαινε ότι κανένας άλλος δεν είχε το δικαίωμα να ανατυπώσει ή να εισαγάγει στην επικράτεια της Βενετίας οποιοδήποτε ελληνικό βιβλίο ή μετάφραση από τα ελληνικά που σχεδίαζε να δημοσιεύσει ο ίδιος. Αντίστοιχα προνόμια του εκχωρήθηκαν για αρκετά χρόνια και για το μονοπώλιο ως προς τη χρήση των πλάγιων χαρακτήρων.
     Μεταξύ των αρχαιοελληνικών εκδόσεών του Μανούτιο περιλαμβάνονται οι κωμωδίες του Αριστοφάνη, οι τραγικοί ποιητές, ο Θουκυδίδης, ο Ηρόδοτος, ο Ησίοδος και ο Όμηρος. Σημαντική απήχηση είχε η τετράτομη έκδοση των έργων του Αριστοτέλη, δεδομένης της ιδιαίτερης θέσης που κατείχε η αριστοτελική φιλοσοφία στα πανεπιστημιακά προγράμματα σπουδών της δυτικής Ευρώπης. Δύο χρόνια πριν τον θάνατο του, το 1513 ο Μανούτιο εξέδωσε και δύο τόμους με έργα του Πλάτωνα. Ποιο ήταν όμως το κοινό στο οποίο απευθύνονταν οι αρχαιοελληνικές εκδόσεις του Μανούτιο; Εν μέρει προορίζονταν για διδακτική κυρίως πανεπιστημιακή χρήση. Ωστόσο, το αγοραστικό κοινό των αρχαιοελληνικών εκδόσεων οι τιμές των οποίων κάθε άλλο παρά προσιτές υπήρξαν παρέμενε ιδιαίτερα περιορισμένο, αφού λίγοι ήταν τελικά εκείνοι που διέθεταν τη μόρφωση και την οικονομική επιφάνεια για να στηρίξουν ένα τέτοιο εγχείρημα. Ας μην ξεχνάμε ότι πολλοί λόγιοι παρέμεναν προσκολλημένοι σε παλαιότερες πρακτικές και έτσι συνέχιζαν να παραγγέλνουν χειρόγραφα αντίγραφα των έργων που χρειάζονταν ενώ συνήθως παρέμεναν περισσότερο εξοικειωμένοι με τις γνωστές λατινικές εκδόσεις της κλασικής γραμματείας.
     Οι ελληνικές εκδόσεις του Μανούτιο αντανακλούν ασφαλώς το ουμανιστικό ιδεώδες. Συγχρόνως, ωστόσο, θα πρέπει να ειδωθούν υπό το πρίσμα του βενετικού κοσμοπολιτισμού. Στη Βενετία εκδόθηκαν από το τέλος του 15ου αιώνα επίσης κείμενα στα εβραϊκά (εκδόσεις του Ταλμούδ και της Καμπάλα), στα ισπανικά, στα αραβικά, στα σλαβικά, στα κροατικά και στα αρμένικα. Πέρα από την αρχαιοελληνική γραμματεία ο Μανούτιο εξέδωσε λειτουργικά κείμενα στα ελληνικά, τα οποία πιθανότατα προορίζονταν για τις διδακτικές ανάγκες της ορθόδοξης κοινότητας της Βενετίας ενώ από τις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα άνθηση θα γνωρίσουν και λογοτεχνικά είδη της δημώδους ελληνικής γλώσσας, σημαντικό μέρος των οποίων διοχετεύονταν στις ελληνόφωνες περιοχές της ανατολικής Μεσογείου.
     Το εκδοτικό πρόγραμμα του Μανούτιο περιελάμβανε επίσης εξέχοντα έργα της ιταλικής και λατινικής γραμματείας. Μια από τις γνωστότερες και πιο όμορφες αλδινές εκδόσεις στην ιταλική, δημώδη γλώσσα είναι η περίφημη μυθιστορία Υπνερωτομαχία Πολυφίλου όπου έχουν συνδυαστεί με ιδιαίτερη τέχνη ξυλογραφημένες εικόνες με τυπογραφικούς χαρακτήρες. Από τις εξαιρετικές ξυλογραφίες που κοσμούν την Υπνερωτομαχία εμπνεύστηκε, άλλωστε, ο Μανούτιο το σύμβολο των εκδόσεων του, το δελφίνι με την άγκυρα. Στο εκδοτικό πρόγραμμά του περιλαμβάνονται επίσης οι γίγαντες της δημώδους ιταλικής γραμματείας Πετράρχης και Δάντης και εκδοτικές επιτυχίες της εποχής, όπως το Βιβλίο του Αυλικού του Μπαλτασάρε Καστιλιόνε και Οι Αζολάνοι του Πιέτρο Μπέμπο. Στις λατινικές εκδόσεις συγκαταλέγονται κείμενα της κλασικής γραμματείας, έργα του νεοπλατωνιστή Μαρσίλιο Φιτσίνο και τα άπαντα του ουμανιστή Άντζελο Πολιτζιάνο. Ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο σχέδιο το οποίο ωστόσο παρέμεινε ανολοκλήρωτο υπήρξε η έκδοση μιας τρίγλωσσης βίβλου στα εβραϊκά, ελληνικά και λατινικά.
     Μετά τον θάνατο του Μανούτιο το 1515 η επιχείρηση πέρασε στους γιους και τους εγγονούς του και στον στενό συνεργάτη του Τορρεζάνι. Από τα μέσα του 16ου αιώνα μια σειρά παράγοντες, σημαντικότερος μεταξύ των οποίων υπήρξε η δημοσιοποίηση του καταλόγου απαγορευμένων βιβλίων στη Βενετία το 1549 στο κλίμα της Καθολικής Αντιμεταρρύθμισης, θα επιφέρουν σημαντικό πλήγμα και καίριους μετασχηματισμούς στη βενετική τυπογραφία στερώντας την από την ποικιλομορφία που την είχε χαρακτηρίσει κατά τις προηγούμενες δεκαετίες και καθιστώντας την λιγότερο κοσμοπολίτικη, με σαφή πλέον προσανατολισμό στην όλο και πιο δημοφιλή θρησκευτική λογοτεχνία. Ο Μανούτιο δεν ζει πια. Το καινοτόμο πνεύμα του έχει ωστόσο αποτελέσει ένα σημαντικό κεφάλαιο κατά την κρίσιμη περίοδο μετάβασης από τον χειρόγραφο στον έντυπο γραπτό πολιτισμό.

Το 1453 έγινε η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς Τούρκους και πολλοί Έλληνες λόγιοι που είχαν ιδρύσει σχολεία στις ακτές του Βοσπόρου κατέφυγαν στην Ιταλία. Η Βενετία έγινε το καινούριο κέντρο των κλασικών γραμμμάτων. Περίπου σαράντα χρόνια αργότερα, ο Ιταλός ανθρωπιστής Άλδος Μανούτιος, που δίδασκε λατινικά και ελληνικά σε λαμπρούς μαθητές όπως ο Πίκο ντε λα Μιράντολα, δυσκολευόταν να διδάξει χωρίς λόγιες εκδόσεις των κλασικών συγγραμμάτων σε πρακτικό σχήμα, κι έτσι αποφάσισε να μάθει την τέχνη του Γκούτενμπεργκ και να ιδρύσει ένα δικό του τυπογραφείο, όπου θα μπορούσε να φτιάχνει βιβλία όπως τα χρειαζόταν για τη διδασκαλία του. Ο Άλδος επέλεξε να ιδρύσει το πιεστήριό του στη Βενετία προκειμένου να εκμεταλλευθεί την εκεί παρουσία των εκδιωγμένων λογίων εξ Ανατολής· κατά πάσα πιθανότητα προσέλαβε ως διορθωτές και στοιχειοθέτες και άλλους εξορίστους, όπως Κρήτες πρόσφυγες που στο παρελθόν ήταν γραφείς. Το 1494 ο Άλδος ξεκίνησε το φιλόδοξο τυπογραφικό εγχείρημά του, που έμελλε να δημιουργήσει μερικά από τα ομορφότερα βιβλία στην ιστορία της τυπογραφίας: κατ’ αρχάς στα ελληνικά -Σοφοκλής, Αριστοτέλης, Πλάτωνας, Θουκυδίδης- και κατόπιν στα λατινικά -Βιργίλιος, Οράτιος, Οβίδιος. Κατά την άποψη του Άλδου, όλοι οι λαμπροί συγγραφείς έπρεπε να διαβάζονται «χωρίς μεσάζοντες» -στη πρωτότυπη γλώσσα και ως επί το πλείστον χωρίς σχολιασμούς ή υπομνηματισμούς· προκειμένου δε ο αναγνώστης να μπορεί να «συνδιαλλαγεί ελεύθερα με τους ένδοξους νεκρούς», εξέδωσε βιβλία γραμματικής και λεξικά παράλληλα με τα κλασσικά συγγράμματα. Όχι μόνο προσέλαβε στην υπηρεσία του ντόπιους ειδικούς, αλλά προσκάλεσε και επιφανείς ανθρωπιστές απ’ όλη την Ευρώπη -συμπεριλαμβανομένων και διαπρεπών προσωπικοτήτων όπως ήταν ο Έρασμος από το Ρότερνταμ- να μείνουν μαζί του στη Βενετία. Μία φορά τη μέρα όλοι αυτοί οι λόγιοι συγκεντρώνονταν στο σπίτι του Άλδου για να συζητήσουν ποιους τίτλους θα τύπωναν και ποια χειρόγραφα θα χρησιμοποιούσαν ως αξιόπιστες πηγές, εξετάζοντας προσεκτικά τα κλασικά συγγράμματα που είχαν συλλεχθεί κατά τους προηγούμενους αιώνες.«Οι μεσαιωνικοί ανθρωπιστές συσσώρευαν», σημειώνει ο ιστορικός Άντονι Γκράφτον, «ενώ οι ανθρωπιστές της Αναγέννησης διέκριναν». Ο Άλδος διέκρινε με μάτι αλάθητο. Στον κατάλογο των κλασικών συγγραφέων πρόσθεσε και τα έργα των μεγάλων Ιταλών ποιητών Δάντη και Πετράρχη, μεταξύ άλλων.
Καθώς οι ιδιωτικές βιβλιοθήκες αναπτύσσονταν, οι αναγνώστες άρχισαν να θεωρούν τους μεγάλους τόμους όχι μόνο δύσχρηστους στο χειρισμό και προβληματικούς στη μεταφορά, αλλά και άβολους στην αποθήκευση. Το 1501, γεμάτος αυτοπεποίθηση από την επιτυχία των πρώτων εκδόσεων, ο Άλδος ανταποκρίθηκε στις απαιτήσεις του αναγνωστικού κοινού και εξέδωσε μια σειρά βιβλίων τσέπης σε σχήμα όγδοο —το μισό του τετάρτου— που ηταν όλα κομψότατα τυπωμένα και περισπούδαστα επιμελημένα. Για να διατηρήσει το κόστος παραγωγής χαμηλό αποφάσισε να τυπώνει χίλια αντίτυπα τη φορά και, προκειμένου να χρησιμοποιείται η σελίδα πιο οικονομικά, εισήγαγε μια νεοσχεδιασμένη γραμματοσειρά, τα «κυρτά», που έφτιαξε ο Φραντσέσκο Γκρίφο, ένας χαράκτης από την Μπολόνια, ο οποόος σχεδίασε και τα πρώτα όρθια στοιχεία, στα οποία τα κεφαλαία ήταν κοντύτερα από τα ανωφερή (πλήρους ύψους) πεζά γράμματα, ώστε να εξασφαλίσει πιο ισορροπημένες αράδες. Το αποτέλεσμα ήταν ότι το βιβλίο είχε πολύ απλούστερη εμφάνιση από τις περίτεχνες χειρόγραφες εκδόσεις που ήταν τόσο δημοφιλείς το Μεσαίωνα· ήταν ένα βιβλίο κομψό και απέριττο. Αυτό που προπαντός μετρούσε, για τον ιδιοκτήτη ενός βιβλίου τσέπης από το τυπογραφείο του Άλδου Μανούτιου, ήταν το κείμενο, ευανάγνωστο και τυπωμένο με γνώση ─όχι ένα βαρύτιμα διακοσμημένο κομψοτέχνημα. Απόδειξη του πόσο δημοφιλή ήταν βρίσκεται στον τιμοκατάλογο με τις πόρνες της Βενετίας, του 1536, μια λίστα με τις καλύτερες και χειρότερες εκδιδόμενες γυναίκες της πόλης, ο οποίος προειδοποιεί τους ταξιδιώτες να μην επισκεφθούν κάποια Λουκρητία Σκουάρτσια, «που προσποιείται ότι λατρεύει την ποίηση και κουβαλά μαζί της μια έκδοση τσέπης του Πετράρχη, μια του Βιργίλιου και μερικές φορές ακόμα και του Ομήρου». Η γεμάτη χαρά κυρτή γραμματοσειρά του Γκρίφο (η οποία πρωτοχρησιμοποιήθηκε σε μια ξυλογραφία που κοσμούσε μια συλλογή επιστολών της Αγίας Αικατερίνης της Σιένα τυπωμένης το 1500) προσέλκυε την προσοχή του αναγνώστη στη λεπτή σχέση μεταξύ των χαρακτήρων· σύμφωνα με το σύγχρονο Άγγλο κριτικό σερ Φράνσις Μέινελ, τα κυρτά επιβράδυναν το ρυθμό ανάγνωσης, «βοηθώντας το μάτι να απορροφήσει το κάλλος του κειμένου».
Αφού τούτα τα βιβλία ήταν φθηνότερα από τα χειρόγραφα, ειδικά από τα διακοσμημένα, και αφού μπορούσε κανείς να αγοράσει μια ολόιδια έκδοση σε περίπτωση που ένα αντίτυπο χανόταν ή καταστρεφόταν, τα βιβλία κατέληξαν να γίνουν για πολλούς αναγνώστες λιγότερο σύμβολα πλούτου και περισσότερο σύμβολα διανοητικής αριστοκρατίας και απαραίτητα εργαλεία μελέτης. Τόσο στις μέρες της αρχαίας Ρώμης όσο και στον πρώιμο Μεσαίωνα, οι βιβλιοπώλες και οι χαρτοπώλες παρήγαν βιβλία ως εμπόρευμα προς πώληση, αλλά το κόστος και ο ρυθμός παραγωγής δημιουργούσε στους αναγνώστες μια αίσθηση προνομιακής θέσης, αφού είχαν στην κατοχή τους κάτι το μοναδικό. Μετά τον Γκούτενμπεργκ και για πρώτη φορά στην ιστορία, εκατοντάδες αναγνώστες κατείχαν ολόιδια αντίτυπα του αυτού βιβλίου, έτσι που (μέχρι ο αναγνώστης να βάλει σ’ ένα βιβλίο προσωπικά σημάδια και να του δημιουργήσει μια προσωπική ιστορία) το βιβλίο που διάβαζε κάποιος στη Μαδρίτη ήταν το ίδιο με το βιβλίο που διάβαζε κάποιος στο Μονπελιέ. Τόσο πετυχημένη ήταν η επιχείρηση του Άλδου, που οι εκδόσεις του γρήγορα αντιγράφηκαν σε όλη την Ευρώπη: στη Γαλλία από τον Γκρίφιους στη Λιόν, καθώς και από τον Κολίν και τον Ρομπέρ Εστιέν στο Παρίσι, και στις Κάτω Χώρες από τον Πλαντέν στην Αμβέρσα και τον Ελζεβίρ στο Λέιντεν, στη Χάγη, στην Ουτρέχτη και στο Άμστερνταμ. Σαν πέθανε ο Άλδος το 1515, οι ανθρωπιστές που παρευρέθηκαν στην κηδεία του τοποθέτησαν γύρω από το φέρετρό του, σαν πολυμαθείς φρουρούς, τα βιβλία που με τόση αγάπη είχε επιλέξει να εκδώσει.

========================================