ÐåæÜ

Ðïßçóç-Ìýèéá

Ï Dali & Åãþ

ÈÝáôñï-ÄéÜëïãïé

Äïêßìéá

Ó÷üëéá-Áñèñá

ËáïãñáöéêÜ

ÅíäéáöÝñïíôåò

ÊëáóóéêÜ

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì

ÄéáóêÝäáóç

ÐéíáêïèÞêç

ÅéêáóôéêÜ

Ðáãê. ÈÝáôñï

Ðëçñ-Ó÷ïë-Åðéêïéí.

Öáíôáóôéêü

Åñ. Ëïãïôå÷íßá

Ãëõðô./Áñ÷éô.

ÊëáóóéêÜ ÉÉ

 
 

ÊëáóóéêÜ 

Áîåëüò Êþóôáò: Öéëüóïöïò, Ëüãéïò ÁðÝèáíôïò

   "ΓεννÞθηκα σε μια μεγαλοαστικÞ οικογÝνεια, γνþρισα την οικογενειακÞ θαλπωρÞ και μαζß και την οικογενειακÞ ασφυξßα. Απü παιδß Þταν κÜτι που με Ýσπρωχνε πÝρα απü την οικογÝνεια, πÝρα απü τον τüπο. Ποιο εßναι το πολýτιμο στοιχεßο της παιδικÞς ηλικßας: το πολýτιμο στοιχεßο της παιδικÞς ηλικßας θα 'λεγα αυτÞ η θαλπωρÞ, για τα παιδιÜ που μπüρεσαν βÝβαια να την γνωρßσουν -εκατομμýρια παιδιÜ δεν την γνωρßζουν- αλλÜ κι ο κλοιüς μες στον οποßο κλεßνει τον νÝον Üνθρωπο, το παιδß και τον σπρþχνει στην εφηβεßα". Κ.Α.


                Βιογραφικü

     Ο Κþστας Αξελüς (26/06/1924-4/2/2010) Þτανε σýγχρονος ¸λληνας στοχαστÞς, φιλüσοφος και καθηγητÞς φιλοσοφßας. ¸χει εκδþσει 24 βιβλßα και  πλÞθος κειμÝνων (γαλλικÜ, ελληνικÜ και γερμανικÜ) που μεταφρÜστηκαν σε 19 γλþσσες. Τον ΜÜρτη του 1992 ανακηρýχθηκε διδÜκτορας του Παντεßου Πανεπιστημßου. Στις 14/4/2000, αναγορεýθηκε επßτιμος διδÜκτωρ Φιλοσοφßας του Πανεπιστημßου Ιωαννßνων. Στις 5/3/2009, αναγορεýθηκε επßτιμος διδÜκτωρ του τμÞματος Φιλοσοφßας & ΠαιδαγωγικÞς του Αριστοτελεßου Πανεπιστημßου Θεσσαλονßκης κι Þταν η τελευταßα φορÜ που επισκÝφθηκε την ΕλλÜδα. ΥπÞρξε Αντιστασιακüς ως μÝλος του ΚΚΕ.

    

     ΓεννÞθηκε στην ΑθÞνα, απü αστικÞ οικογÝνεια. ¹τανε γιος του ΜιλτιÜδη Αξελοý, παθολüγου, διευθυντÞ κλινικÞς στον Ευαγγελισμü κι η μητÝρα του, Κωνσταντßνα, καταγüταν απü τη παλιÜ αθηναúκÞ οικογÝνεια ΞηροταγÜρου. ΔιδÜχτηκε απü παιδß γαλλικÜ και γερμανικÜ κι η εφηβεßα του φωτßστηκε απü τα κεßμενα των ΗρÜκλειτου, ΠλÜτωνα, ΑριστοτÝλη, ΕμπεδοκλÞ, Μαρξ, Νßτσε, ΝτοστογιÝφσκι και ποιητþν üπως οι Ρεμπþ, Ρßλκε, ΧÝλντερλιν κ.Ü. Αποφοßτησε απü το ΒαρβÜκειο και στα 18 του ακολοýθησε σπουδÝς ΝομικÞς κι εντÜχθηκε στη κομμουνιστικÞ νεολαßα και, παρÜ τις διαφωνßες του, πÞρε ενεργü μÝρος στην Αντßσταση υποστηρßζοντας üτι:

   "O πραγματικüς κομμουνιστÞς πρÝπει να κρατÜ στο Ýνα χÝρι τ' üπλο και στ' Üλλο τα βιβλßα του Ρßλκε".

      ΚατÜ τη περßοδο της ναζιστικÞς κατοχÞς, πολÝμησε στην ΕθνικÞ Αντßσταση. ΕντÜχθηκε στην ΟΚΝΕ το 1941 κι Ýγινε ανþτερο στÝλεχος του ΚΚΕ και διαφωτιστÞς σε θÝματα προπαγÜνδας. ΠολÝμησε στα ΔεκεμβριανÜ και φυλακßστηκε τραυματισμÝνος στο ΧασÜνι üπου καταδικÜστηκε σε θÜνατο για τη συμμετοχÞ του και τις πρÜξεις του στον ΕΛΑΣ. ΑπÝδρασε κολυμπþντας. Αν κι αρκετÜ μεταγενÝστερα καταφÝρθηκε κατÜ της δρÜσης του ΚΚΕ τον καιρü της ΚατοχÞς, εν τοýτοις θεωρεßται διερευνητÝος κι ο ρüλος που Ýπαιξε στην υπüθεση Κßτσου ΜαλτÝζου ενþ πÞρε μÝρος στην ανατßναξη κτιρßων στα ΔεκεμβριανÜ. Το 1945 εγκαταλεßπει μüνιμα την ενεργÞ πολιτικÞ και διαγρÜφεται απü τις τÜξεις του ΚΚΕ. Λüγω των διþξεων του απü το κρÜτος καθþς καταζητοýταν μετÝβη με το πορτογαλικü πλοßο Ματαρüα απü τον ΠειραιÜ στο Παρßσι, üπου Ýμελλε να εγκατασταθεß μüνιμα, μÝχρι τον θÜνατü του το ΦλεβÜρη του 2010. ΣυνεπιβÜτες σε αυτü το πλοßο ο ΚορνÞλιος ΚαστοριÜδης κι ο Κþστας ΠαπαúωÜννου, που μαζß με 200 ακüμα (ανÜμεσα τους κι οι ΜÝμος ΜακρÞς, Μιμßκα ΚρανÜκη,  Κ. ΒυζÜντιος, Κ. Κουλεντιανü, Ν. Σβορþνο κ.α.) εßχαν εξασφαλßσει, με τη βοÞθεια του ΟκτÜβιου ΜερλιÝ (Octave Merlier), υποτροφßα του Γαλλικοý Ινστιτοýτου απü τη γαλλικÞ κυβÝρνηση.
     Παρüτι το Κ.Κ.Ε. τον εßχε διαγρÜψει απü τις τÜξεις του, αναζÞτησε αμÝσως επαφÞ με το P.C.F. (το γαλλικü Κ.Κ.), αλλÜ σýντομα εγκατÝλειψε τις κομμουνιστικÝς ιδÝες. Σποýδασε φιλοσοφßα στη Σορβüνη και δßδαξε απü το 1962 ως το 1973 ως καθηγητÞς κι εργÜστηκε ως ερευνητÞς στο C.N.R.S. (Εθνικü ΚÝντρο ΕπιστημονικÞς ¸ρευνας). ΑρχισυντÜκτης του πρωτοποριακοý τüτε περιοδικοý Arguments (ΕπιχειρÞματα), -üπου Ýγραφαν ο Edgar Morin, o Henri Lefebvre, o Maurice Blanchot, o Gilles Deleuze κι ο Roland Barthes-, απü το 1956-1962, ßδρυσε και διηýθυνε την ομþνυμη φιλοσοφικÞ σειρÜ στις «Éditions de Minuit» στην οποßα εκδüθηκαν επßσης και τα περισσüτερα απü τα βιβλßα του. Στη σειρÜ αυτÞ βρÞκαν καταφýγιο η φιλοσοφικÞ σκÝψη, η ιστορßα, η οικονομßα, η πολιτικÞ, η ψυχολογßα, η ψυχιατρικÞ, η γλþσσα και οι τÝχνες.

    

     Με διαμεσολαβητÝς τους Προσωκρατικοýς, ο Αξελüς προσπαθεß να συμφιλιþσει τον Μαρξ με τους Νßτσε, Φρüιντ και ΧÜιντεγκερ, αναζητþντας πολυδýναμο παρατηρητÞριο για την κατüπτευση των προβλημÜτων της μεταμαρξιστικÞς εποχÞς. ¹δη με τα πρþτα κεßμενα, στρÝφεται προς τη στοιχειοθÝτηση μιας βιοθεωρßας που να καθßσταται πρÜξη στον στßβο μιας ελεýθερης και δημοκρατικÞς πολιτεßας, Ýστω κι αν ο δρüμος που οδηγεß σ' αυτÞν συνεπÜγεται τη βßαιη κοινωνικÞ διαλεκτικÞ της επαναστατικÞς ανατροπÞς. Δεν αποφεýγει τη γοητεßα του αποσπασματικοý λüγου που διÝσωσε τη σκÝψη του ΗρÜκλειτου, με την αξßωση πÜντως να μελετηθεß στη συνÜφειÜ του με το «πνεýμα του καιροý του» και να αποτιμηθεß με ακρßβεια η «ευεργετικÞ» του επßδραση στο Ýργο του ¸νγκελς και του Μαρξ. Συναφþς αιτιολογεß το αυξανüμενο ενδιαφÝρον της σýγχρονης Ýρευνας για τους ΠροσοφιστÝς και γενικüτερα για την αρχαßα ελληνικÞ φιλοσοφßα, ορßζοντας τη φιλοσοφßα ως μÝθοδο αντικρßσματος των νüμων της κßνησης της φýσης, της ιστορßας και του πνεýματος και θυμßζοντας στο σημεßο αυτü το Anti-Dühring (1952).
     ¸χει εγκατασταθεß στη Γαλλßα, üταν για τη προβληματικÞ σχÝση του ανθρþπου με την ιστορßα συμπλησιÜζει τον ¸νγκελς και τον Μαρξ με τους
Νßτσε και Φρüιντ. Προνομιακü πεδßο γι' αυτÞ τη συνÜντηση αναδεικνýονται τα Οικονομικο-φιλοσοφικÜ χειρüγραφα του Μαρξ με ερεθιστικÞ αιχμÞ το νüημα και τις μορφÝς της «αποξÝνωσης». Στην οικονομικÞ και κοινωνικÞ σφαßρα, εντοπßζονται οι επιπτþσεις του καταμερισμοý της εργασßας, της ατομικÞς ιδιοκτησßας και του κεφαλαßου, του χρÞματος και της βιομηχανßας, που μεταμφιÝζει σε «πολιτισμü» την «ωμÞ κατÜσταση της βαρβαρüτητας των αναγκþν». Οι σχÝσεις των δýο φýλων, επßσης η «εξωτερßκευση» του ανθρþπου σε μια «ξÝνη πραγματικüτητα», η μετατροπÞ του «εßναι» σε «Ýχειν», η μετÜβαση απü το «πραγματικü» στο «αφηρημÝνο» (ενüσω η «ΛογικÞ εßναι το χρÞμα του πνεýματος») και απü την αλÞθεια στην «αποξÝνωση της αυτοσυνεßδησης» συναποτελοýν εκφÜνσεις της «Entfremdung». Η τελευταßα μπορεß να αρθεß μüνο με την οικοδüμηση της κομμουνιστικÞς κοινωνßας ως «θετικÞς αναßρεσης της ατομικÞς ιδιοκτησßας». Τüτε αναμÝνεται να ξαναγεννηθεß ο «ολüκληρος ¢νθρωπος», που θα συνταιριÜζει την ελευθερßα με την αναγκαιüτητα του «ατüμου και του γÝνους», τις φυσικÝς με τις ιστορικÝς επιστÞμες, καταργþντας Ýτσι τις «ψευδεßς ιδεολογßες και την αφηρημÝνη φιλοσοφßα» (1952).

   

     Ακολουθþντας το παρÜδειγμα του δασκÜλου του ΧÜιντεγκερ, φιλοσοφεß μÝσω της γλþσσας, συχνÜ χρησιμοποιþντας μια συνεχÞ ροÞ αφοριστικþν προτÜσεων για να υποδηλþσει τα σημεßα με τα οποßα αφουγκραζüμαστε το «παιγνßδι του κüσμου». Με την ßδια σκευÞ πλησιÜζει τους «ορßζοντες του κüσμου», αποκρυπτογραφεß τα «μυθολογικÜ στοιχεßα» του μαρξισμοý και ιδßως αναγγÝλλει την Ýλευση της «μεταúστορßας», που διαχÝεται προδρομικÜ στην «τελειωμÝνη ­ διατηρημÝνη, μηδενισμÝνη, ξεπερασμÝνη, κοινωνικοποιημÝνη, πλανητικοποιημÝνη ­ υποκειμενικüτητα» (1964). ΚατÜ την εκδοτικÞ πρüθεση του Αξελοý, οι δýο διδακτορικÝς διατριβÝς και το βιβλßο του "Προς την πλανητικÞ σκÝψη" (1964) αποτÝλεσαν τη 1η 3λογßα των γραπτþν του στα γαλλικÜ με τßτλο «Η εκδßπλωση της περιπλÜνησης» («Le deploiement de l' errance»).
     Στους κüλπους της σημερινÞς εποχÞς η σκÝψη κι ο κüσμος αναδýονται πλανητικÜ, ως ψηλÜφηση και ως πραγματικüτητα ενüς «αθÝατου ορßζοντα üλων των ενδοκοσμικþν πραγμÜτων» (1964), με αποτÝλεσμα να στοιχεßται η διαρκÞς περιπλÜνηση προς τη θρυμματισμÝνη «ολüτητα» που περιβÜλλει τον Üνθρωπο και που με τη σειρÜ της γßνεται «ερωτηματικü του παιγνιδιοý» μ' αυτÞν (1964). Την αßσθηση βÝβαια αυτÞ αποκομßζει η 2η 3λογßα που τιτλοφορεßται «Η εκδßπλωση του παιγνιδιοý» («Le deploiement de jeu») και περιλαμβÜνει τις συνθÝσεις: "Το παιγνßδι του κüσμου" (1969), "Για μια προβληματικÞ ηθικÞ" (1972) και "ΣυμβολÞ στη ΛογικÞ" (1977).
     Η 3η 3λογßα φÝρει τον τßτλο «Η εκδßπλωση μιας Ýρευνας» κι απαρτßζεται απü τα βιβλßα: "ΕπιχειρÞματα μιας Ýρευνας" (1969), "Ορßζοντες του κüσμου" (1974) και "ΠροβλÞματα του διακυβεýματος" (1979). Τον απασχολεß το δßπολο Μαρξ και Φρüιντ, το οποßο ο Αξελüς ουδÝποτε αντιμετþπισε με την αμεριμνησßα του πατροκτüνου, απü τüτε που διακÞρυττε üτι πρÝπει να «απελευθερþσουμε τις ακμαßες δυνÜμεις» που περιÝχουν ο μαρξισμüς και ο φροûδισμüς (1964) ως τις «αυτοβιογραφικÝς» του σημειþσεις, στις οποßες υπογραμμßζει üτι «μÝνει να ξαναρωτÞσουμε, να προεκτεßνουμε τις μαρξικÝς και φροûδικÝς διαισθÞσεις» (1997). Στο επßκεντρο των αναζητÞσεþν του εξακολουθεß να βρßσκεται το «παιγνßδι του συνüλου των συνüλων», ιδßως στη συνÜρτησÞ του με το ερþτημα για το «τÝλος της ιστορßας». Τοýτο αναδιατυπþνεται απερßφραστα ως εξÞς: «ΔεδομÝνου üτι üλα Ýχουν Þδη ειπωθεß και αντικρουσθεß, σε μια συγκεκριμÝνη γλþσσα, τη γλþσσα κυρßως της μεταφυσικÞς φιλοσοφßας και τη γλþσσα της αντιφιλοσοφßας που ανατρÝπει τη μεταφυσικÞ, υπÜρχει ακüμα κÜτι τι να ειπωθεß ­ και σε ποια γλþσσα;» (1974).
     ¸τσι, το ερþτημα για το «τÝλος της φιλοσοφßας» και συναφþς για το «τÝλος της ιστορßας», στο πλαßσιο της πρακτικÞς που ανταποκρßνεται στο «παιγνßδι του κüσμου», δεν μπορεß παρÜ να εκφÝρεται κÜθε φορÜ εξαρχÞς, σ' Ýναν ορßζοντα που θα «διαρκÝσει αναμφισβÞτητα ­ για üποιον ξÝρει να βλÝπει, να διαβλÝπει και να προβλÝπει ­ πολý μεγαλýτερο χρüνο απü την καθαυτü Ιστορßα» (1993). Τι εßναι αυτü που απομÝνει και αναστÝλλει το «τÝλος» ως τελεßωση και ως τελευτÞ των σχÝσεþν μας με τον κüσμο; ΜÜλλον η «Ýνταση της σκÝψης που αναθεωρεß τα πÜντα», η «συνÜντηση μÝσα στο ρÞγμα του ερωτισμοý, η κατÜκτηση του φευγαλÝου, η κατÜπληξη μπροστÜ σε ορισμÝνες στιγμÝς, η οξυδερκÞς συμβολÞ στις μÜχες της πολιτικÞς πρωτοπορßας», γιατß σε κÜθε περßπτωση το «παιγνßδι του κüσμου» εßναι «πιο δυνατü απü τον μηδενισμü» (1969). Το διακýβευμα, ως αδιÜπτωτη παιγνιþδης συνεπαφÞ ανθρþπου και κüσμου, δεν προεξοφλεß κÜποια αναδßπλωση της «σκεπτüμενης ομιλßας» Þ της «ομιλοýσας σκÝψης», ακüμη κι αν θα μποροýσε να διερευνηθεß μÞπως στον υπÜρχοντα κüσμο, «üπου γßνεται πολýς θüρυβος για το τßποτα, μια κÜποια διÝξοδος θα Þταν να μην ποýμε τßποτα». Το «παιγνßδι συνεχßζεται» στα χÝρια του «ποιητικοý δαßμονα της σκÝψης» απÝναντι σε μια κοινωνßα που διατηρεßται «ανυπüφορα μÝτρια και απατηλÞ» (1979).
     ΜετÜ την ολοκλÞρωση της 3ης 3λογßας δημοσιεýεται η ΑνοιχτÞ συστηματικÞ (1984) ως προÝκταση των αντιλÞψεων που εßχε εκθÝσει ως τüτε ο Αξελüς για τα «ανοßγματα του κüσμου», με Ýναν τρüπο σýλληψης και γραφÞς επßσης «διαφορικü και ενοραματικü» που αγκαλιÜζει το «παιγνßδι του κüσμου», δηλαδÞ ü,τι δεν υπÜρχει και ωστüσο «κατακλýζει κι υπερβαßνει Üτομα κι ιστορικÝς κοινωνßες» και με επιπρüσθετη τþρα την υπογρÜμμιση του «τρισδιÜστατου ορßζοντα που επιτρÝπει το «Üνοιγμα του χρüνου παρελθüντος-παρüντος-μÝλλοντος» (1984).
     Η αßσθηση της ανÜγκης να γßνει το «επüμενο βÞμα», ακüμη και πÝρα απü τους γνþριμους ορßζοντες της «περιπλÜνησÞς» του που κατÜ το «παιγνßδι του χρüνου» δεν τον διευκüλυναν να «κρυσταλλþνει το εßναι» Þ να θÝτει την «ολüτητα» (1964), τον ωθεß στην αναστοχαστικÞ προσÝγγιση του «επαγγÝλματος του στοχαστÞ», στην παροχÞ αποσαφηνßσεων ως προς τα θεωρÞματα που καλλιÝργησε και ιδßως σε μια παιδαγωγικÞ συνüψιση των αναζητÞσεþν του. ¸τσι, στα "ΓρÜμματα Σ' ¸να ΝÝο ΣτοχαστÞ" (1996) (απüσπασμÜ του θα παρατεθεß παρακÜτω) προσπαθεß να προσφÝρει "Ýνα εßδος προσανατολισμοý" στην ερωτηματοθεσßα για τον «λαβýρινθο του κüσμου» με κλειδιÜ τις «διιστορικÝς» λÝξεις που ενυπÜρχουν σε μια σκÝψη χωρßς «καμιÜ οριστικÞ λýση» και συνÜμα χωρßς «καμιÜ παρηγοριÜ», μια και το «παιγνßδι του κüσμου» τρÝφει και καταστρÝφει üλες τις τελευταßες λÝξεις (1996).

   "Απü τα δεκατÝσσερÜ μου χρüνια με ενδιÝφερε üχι η μÝση λογοτεχνßα, η μÝση ποßηση, η μÝση πολιτικÞ, η μÝση σκÝψη, αλλÜ οι κορυφÝς Ýστω αν και αυτÝς δεν μπορεß να τις ζει κανεßς καθημερινÜ στη ζωÞ του και δημιουργοýνε μια επþδυνη σχÝση με αυτü που λÝμε ζωÞ".

     ΑνεξÜρτητα απü το ποιο παρατηρητÞριο εποπτεýει κανεßς τα κοινωνικÜ δρþμενα της εποχÞς του και συναφþς ανατÝμνει τη θεωρητικÞ σκÝψη που τα προσεγγßζει, επιβÜλλεται να επισημανθεß üτι η φιλοσοφικÞ παρουσßα του Κþστα Αξελοý στη διεθνÞ σκηνÞ των ιδεþν κατÝκτησε επÜξια μια ξεχωριστÞ θÝση, τüσο με την εκφραστικÞ του üσο κυρßως με τη σýστοιχη επιλογÞ των θεμÜτων που αποτÝλεσαν τον πυρÞνα της σκÝψης του. Στο «παιγνßδι του κüσμου» συμπυκνþνεται ο πλοýτος των παρατηρÞσεων που προσκομßζει η «ενιαßα και ενοραματικÞ σκÝψη» (1984), κατÜ την «περιπλÜνησÞ» της σε μια «ανοιχτÞ ολüτητα» που συνιστÜ τη «συνδυαστικÞ των εξουσιþν του κüσμου» (1984). Ταυτüχρονα, κατÜ την αδιÜκοπη αναμÝτρηση με «ü,τι σκÝφθηκε ως τþρα η ανθρωπüτητα» (1993) κατανοεß την οφειλÞ του προς τον ΗρÜκλειτο, τον Μαρξ, τον Φρüιντ και τον ΧÜιντεγκερ, για να μεßνουμε στις κορυφÝς αυτÞς της συνÜντησης. Ως προς την «εßσοδü» του στον κüσμο της θεωρητικÞς ζωÞς Ýδωσε ο ßδιος, με την υπüμνηση βÝβαια üτι δεν πρüκειται για «αιτιακü σχÞμα», το περßγραμμα των προσδιορισμþν αυτοý του διακυβεýματος, στους οποßους συγκαταλÝγονται ο «κοινωνικüς περßγυρος» και η «ιστορικÞ στιγμÞ» (1997).
     Με υφÜδι τον στοχασμü για τον φιλοσοφικü στοχασμü, το σýνολο σχεδüν των κειμÝνων του τακτοποιεßται ως Ýνας ιδιογενÞς μετα-φιλοσοφικüς επιλογισμüς με την πρüθεση να μην «υπομÝνει παθητικÜ την εποχÞ» του: το «κÜλεσμα που μας Ýχει εκτοξευθεß μας επιτÜσσει να κοιτÜμε και να βλÝπουμε απü κοντÜ και απü μακριÜ» (1997). Η διακινδýνευση Üλλωστε δεν γÝρνει προς τη πλευρÜ νομιμοποßησης του υπÜρχοντος οýτε επιτελεßται με την αμεριμνησßα της αοχλησßας: «Το εν λüγω παιγνßδι εßναι οτιδÞποτε εκτüς απü παιγνιþδες και ευτρÜπελο. Οι σκÝψεις και οι χειρονομßες που εκτοξεýονται μÝσα στην περιπÝτεια του "υπÝρτατου ανοßγματος" εßναι και παραμÝνουν παρÜνομες παρÜ τις μερικÝς και μεροληπτικÝς αναγνωρßσεις» (1997). Σε κÜθε περßπτωση, üσοι «πλευροκοποýν το αδýνατο» παραγκωνßζουν και τη «θεατρικüτητα» για ν' ανοßξουν τον δρüμο «σε μια ομιλßα ποιητικÞ και σκεπτüμενη, σε μια διÜπυρη ζωÞ» (1997).

   "Η μετριüτητα εßναι φαßνεται το πεπρωμÝνο της μÝσης ανθρþπινης διÜνοιας".

     ΣυνδÝθηκε στενÜ με διανοοýμενους μεγÜλης εμβÝλειας üπως ο Martin Heidegger, ο Jacques Lacan, ο André Breton, και ο Georges Bataille, συγκροýστηκε βßαια με τον Jean-Paul Sartre, αλλÜ παρÝμεινε αχþριστος με τους Üλλους δýο μεγÜλους εμιγκρÝ ¸λληνες φιλοσüφους: τον ΚορνÞλιο ΚαστοριÜδη και τον Κþστα ΠαπαúωÜννου. Πασßγνωστη η διÝνεξÞ του με τον
Σαρτρ, τον εγκαλοýσε για μη πρωτüτυπη σκÝψη κι Ýκθεση παλαιüτερων φιλοσοφικþν ιδεþν. Ο Σαρτρ με τη σειρÜ του τονε κατηγοροýσε επειδÞ εßχε εγκαταλεßψει τον κομμουνισμü.
     ΓενικÜ, η ζωÞ του κινÞθηκε στον ιδιωτικü χþρο, χωρßς αυτü να σημαßνει üτι δεν Ýπαιρνε θÝση πÜνω στα κρßσιμα ζητÞματα της ανθρþπινης ýπαρξης και του κüσμου.
     Τον Απρßλιο 2009 κυκλοφüρησε στη Γαλλßα απü τις εκδüσεις Les Belles Lettres  το καινοýργιο βιβλßο του με τßτλο «Αυτü που επÝρχεται» και σχετικÜ πρüσφατα απü τις εκδüσεις «ΝεφÝλη» το Ýργο «Το Üνοιγμα στο επερχüμενο και το αßνιγμα της ΤÝχνης».
     Σε μßα συνÝντευξÞ του στο περιοδικü Περßπλους (1990) αναφÝρθηκε στην ενασχüλησÞ του με τη φιλοσοφßα:

   "ΟρισμÝνα διαβÜσματα λογοτεχνικÜ, δε θα αναφÝρω πολλÜ ονüματα, θα αναφÝρω μüνο τα μυθιστορÞματα του ΝτοστογιÝφσκι, ορισμÝνα διαβÜσματα κειμÝνων του Νßτσε ιδßως, üσο μπορεß να τα καταλÜβει Ýνας Ýφηβος, ορισμÝνα μαθÞματα στο ΓυμνÜσιο, με οδÞγησαν να καταλÜβω üτι υπÜρχει διÜσταση της σκÝψης, της αρθρωμÝνης σκÝψης, που καλεßται εδþ και 2.500 χρüνια φιλοσοφßα. Και μετÜ Üρχιζα να σπουδÜζω συστηματικÜ τη φιλοσοφßα και μετÜ δßδαξα επß σειρÜ χρüνων στη Σορβüννη και συγχρüνως Ýγραφα, γιατß η φιλοσοφßα εßναι κÜτι που λÝγεται και γρÜφεται, γßνεται μÝσα απü τον διÜλογο και τη γραφÞ και την επικοινωνßα με τον αναγνþστη".

     Ο δημοσιογρÜφος, κος Γεþργιος ΔουατζÞς που του πÞρε συνÝντευξη στη Θεσσαλονßκη επ' ευκαιρßας της αναγüρευσÞς του ως Επßτιμος ΔιδÜκτωρ της ΦιλοσοφικÞς ΣχολÞς του ΑΠΘ, εßπε για κεßνον:

   "¸νας γοητευτικüς Ýφηβος ογδüντα πÝντε ετþν με μυαλü σπινθηροβüλο. ΦωνÞ και προφορÜ, υποβλητικÝς. Η ανθρþπινη ζεστασιÜ διÜχυτη. Το γÝλιο αβßαστο.  ΜοναδικÞ οξýνοια δεμÝνη με παιδικÞ τρυφερüτητα. Κι üσο σου μιλÜει, νιþθεις απü τους τυχεροýς εκεßνους, που δÝχτηκαν τα υψηλÜ ερεθßσματα «πετÜγματος της σκÝψης» απü Ýναν απü τους σημαντικüτερους στοχαστÝς του αιþνα μας".

     Ο Κþστας Αξελüς πÝθανε στις 4 ΦλεβÜρη του 2010 στο Παρßσι, σε ηλικßα 86 ετþν.




                       ΕΡΓΑ ΤΟΥ

"ΦιλοσοφικÝς ΔοκιμÝς" (ΠαπαζÞσης, 1952)
"Marxpenseurdela Τechnßque" (Minuit, 1961)
"Heraclßte Εt La Phßlosophße" (Minuit, 1962)
ελλ. μτφρ. "Ο ΗρÜκλειτος & H Φιλοσοφßα" (ΕξÜντας, 1974)
Vers la pmsee planetaßre (Minuit, 1964· ελλ. μτφρ. Προς την
πλανητικÞ σκÝψη, Βιβλιοπωλεßον της «Εστßας», 1985)
Eßnfii,hnιng ßn eßn kunftßges Denken (Niemeyer, 1966)
Le Jeu du monde (Minuit, 1969)
Arguments d'une recherche (Minuit, 1969)
Pour une ethßque prablematßque (Minuit, 1972· ελλ. μτφρ Για
μια προβληματικÞ ηθικÞ, Ηριδανüς, 1974, Βιβλιοπωλεßον
της «Εστßας», 1992) '
Entretßens (Fata Morgana, 1973· ελλ. μτφρ.ΣυζητÞσεις, ΝεφÝλη,
1986)
Horßzons du monde (Minuit, 1974· ελλ. μrφρ. Ορι'ζοντες του
κüσμου, Δωδþνη, 1978)
Contrßbutßon a la logßque (Minuit, 1977)
Problemes de l'enjeu (Minuit, 1979)
Systematique ouverte (Minuit, 1984· ελλ. μτφρ. ΑνοιχτÞ συστηματικÞ,
Βιβλιοπωλεßον της «Εστßας», 1989)
«De la mythologie a la technologie» ( Cahßers de phßlosophße
ancßenne, Νο 7, ΒρυξÝλλες, 1989· ελλ. μτφρ. Απü τη μυθολογßα
στην τεχνολογßα, ¢γρα, 1986)
Metamorphoses (Minuit, 1991)
Απü το εργαστÞρι της σκÝψης (Βιβλιοπωλεßον της «Εστßας»,
1992)
Γιατß σκεφτüμαστε; Τι να πρÜξουμε (ΝεφÝλη, 1993)

--------------------------------------------------

                   ΓρÜμματα Σ' ¸να Νεο ΣτοχαστÞ

     (εισαγωγÞ (ΠΑΡΑΛΗΠΤΗΣ) κι επßλογος (ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ)

                             ΠΑΡΑΛΗΠΤΗΣ

     Τα επτÜ γρÜμματα που ακολουθοýν δεν εßναι γρÜμματα με τη συνÞθη Ýννοια του üρου και δεν απευθýνονται σε κÜποιον συγκεκριμÝνα Þ σ' Ýνα ειδικü κοινü. Οι παραλÞπτες τους δεν εßναι στοχαστÝς Üντρες Þ γυναßκες, Ýνας Þ πολλοß, νÝοι Þ γÝροι, υποθετικοß Þ υπÜρχοντες, παρüντες Þ μÝλλοντες που θα κρýβονταν σε μη τοπολογικοýς τüπους του παιχνιδιοý του χρüνου, αλλÜ κυρßως üσοι διακινδυνεýουν να σκεφτοýν και να επιχειρÞσουν την εμπειρßα της σκÝψης καθþς επßσης και του αινßγματος που ονομÜζεται ζωÞ. ΔιαμÝσου κι επÝκεινα του πνεýματος του καιροý, ερωτοýν αυτüν για τον οποßο, επειδÞ ριζικÜ τον αφορÜ, αυτü που επιβÜλλεται και
δßνεται προς σκÝψη αποτελεß ερþτημα. Τα γρÜμματα αυτÜ προσπαθοýν να προσφÝρουν Ýνα εßδος προσανατολισμοý.

                          ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ

     ¼λα εξαρτþνται, διαφορικÜ, απü τη σχÝση μας με τον κüσμο. Η ιστορßα των μεταμορφþσεων αυτÞς της σχÝσης κι η ßδια η ιστορßα ως ιστορßα της περιπλÜνησης -γιατß χωρßς περιπλÜνηση δεν θα υπÞρχε παγκüσμια ιστορßα και χωρßς τη παγκüσμια ιστορßα δεν θα υπÞρχε περιπλÜνηση- παραμÝνουν
Üσκεφτες, καθüτι το Üσκεφτο μπορεß ν' αποδειχτεß παραγωγικüτερο απü το σκεφτü. Το σýνολο των ιστορικþν σχÝσεων βασßζεται σε διιστορικÝς σχÝσεις, ασφαλþς χρονικÝς κι üχι αιþνιες.
     Ωστüσο ο χωροχρüνος του «αμετÜβλητου» δεν επιτρÝπει να τον τοποθετÞσουμε. Η ιστορßα των γεγονüτων περιÝχεται στην Ιστορßα κι αυτÞ στην ιστορßα του κüσμου. ΜÝσω του «τÝλους της ιστορßας» και της συνÝχειας της ιστορßας, Ýμπλεης θορýβου κι οργÞς, η οποßα δε βλÝπει να αναδýεται μια μεγÜλη εποχÞ, η τεχyικÞ δε μπορεß να κινητοποιηθεß χωρßς κÜποια σχÝση με το κενü του κüσμου. Ακüμη και üταν ευχüμαστε μια ποιητικÞ, αν üχι μαγικÞ, σχÝση που να ενþνει τα αποσπÜσματα του κüσμου, το αδÞριτο δε μας εγκαταλεßπει. Μας θυσιÜζει στις επιταγÝς των καιρþν, αλλÜ η θυσßα μπορεß να αφÞνει ßχνη που δεßχνουν Ýνα δρüμο τον οποßον Üλλοι θα ξαναπÜρουν με τον τρüπο τους. Εßμαστε υποχρεωμÝνοι να το παραδεχτοýμε και να το σκεφτοýμε: δε μπαßνουμε σε μια εποχÞ που μεγÜλες σκÝψεις, αναγνωρισμÝνες ως τÝτοιες κι üχι ευνουχισμÝνες, μορφÝς τÝχνης ριζικÜ πρωτüτυπες και σημαντικÝς μετατρεπτικÝς δρÜσεις πολιτικοý
τýπου θα μποροýσαν να εκδηλωθοýν και να αποδειχτοýν γüνιμες. Εßμαστε Üραγε καταδικασμÝνοι στην επανÜληψη και τις μικροκαινοτομßες; Η ερþτηση δεν τßθεται με τους üρους αυτοýς. Αυτü που συμβαßνει σ' εμÜς που εßμαστε προορισμÝνοι για τις πολλαπλÝς εκδοχÝς του ßδιου εßναι Ýνα σχεδ6ν αδιαχþριστο μßγμα καινοτομιþν κι επαναλÞψεων. Μüνον ορισμÝνοι μετεωρßτες, τους οποßους θα προσπαθÞσουμε να οικειοποιηθοýμε, üταν δε θα μποροýμε να τους αγνοÞσουμε παντελþς, θα διασχßζουν ακüμη τον
ουρανü του κüσμου.
     Δε θα μποροýν ßσως να ταυτιστοýν με παραδειγματικÝς περιπτþσεις. Ενþ δε θα μποροýν να απελευθερωθοýν απü üλα αυτÜ που τους περικλεßουν και τους διαπερνοýν, οι «μετεωρßτες» αυτοß θα πρÝπει να διασχßσουνε το χρüνο, πÝρα απü τη παρουσßα και την απουσßα, εκπÝμποντας Ýνα φωτισμü που δε θα πÞγαζε απü το καθαρü φως. Ταυτüχρονα λüγος και χειρονομßα, ο ερεβþδης αυτüς φωτισμüς θα διÝσχιζε διιστορικÜ αυτü που παßζει κι αυτü που Ýχει παιχτεß. ¾στερα απü τüσους αιþνες ιδεαλιστικÞς μεταφυσικÞς σχετικÜ με το Εßναι του üντος, ýστερα απü το μηδενισμü που μηδενßζει και το Εßναι και το ον κι αυτομηδενßζεται, το παιχνßδι θα μποροýσε üχι να λÜμψει αλλÜ να ξεδιπλωθεß ως παιχνßδι του κüσμου, φωτßζοντας τα ιδιαßτερα παιχνßδια αλλÜ παραμÝνοντας αυτü καθαυτü Üπιαστο, δηλαδÞ κρýβοντας το Üσκεφτü του. Αυτü το πÜλλον παιχνßδι που παραμÝνει πρωτüτυπο και το οποßο προσπαθοýμε να σκεφτοýμε διασχßζει τις υψηλüτερες Ýννοιες: το Ον, το θεü, τη φýση, τον Üνθρωπο, τη κοινωνßα, τη τεχνικÞ. ΠεριλαμβÜνοντÜς τες και τοποθετþντας τες, ανοßγεται, «εßναι» το ßδιο το ¢νοιγμα. ΣυλλαμβÜνοντÜς το ως Ýχει κι üχι με αφετηρßα αυτü Þ το Üλλο ιδιαßτερο Κι ενδοκοσμικü παιχνßδι, κλεßνει με το ÜνοιγμÜ του τη κυριαρχßα της παρÜστασης, της βÜσης, των ιδανικþν και μÜλιστα την εμπειρικÞ λατρεßα των γεγονüτων. Με αφετηρßα «αυτü» το παιχνßδι εßναι δυνατüv να σκεφτοýμε την εποχÞ üπου το ¼λον γßνεται τßποτα. Πρüκειται για Üλλο üνομα του ανοßγματος του χρüνου που επιτρÝπει το φωτισμü του παρελθüντος, του παρüντος και του μÝλλοντος, ακüμη κι αν το μÝλλον εßναι λιγüτερο ανοιχτü απ' ü,τι θα εßχαμε την τÜση να σκεφτοýμε. Ακüμη κι αν οι «μαýρες» σκÝψεις, οι ~οκαλοýμενες απαισιüδοξες, απασχüλησαν τη σκηνÞ περισσüτερο απü τις αισιüδοξες σκÝψεις, μας Ýχει δοθεß -αν
ανοιχτοýμε στον αστερισμü του κüσμου, του παιχνιδιοý, του χρüνου- να ζÞσουμε, να σκεφτοýμε και να δρÜσουμε πÝρα απü κÜθε αισιοδοξßα Þ απαισιοδοξßα, πÝρα απü τη τραγωδßα και τη κωμωδßα. Ανταποκρινüμενοι σ' αυτü που καθιστÜ δυνατÞ κÜποια ηρεμßα, μια προβληματικÞ σοφßα. Η τεχνικÞ που εξουσιÜζει τον ορατü ορßζοντα εξακολουθεß και θα εξακουλουθÞσει το Ýργο της. ΠρÝπει Üραγε να επεξεργαστοýμε την ιστορßα της τεχνικÞς; Αν η «τεχνικÞ» αναδýεται στοιχειωδþς απü την προúστορßα, αν καθορßζει üλη την ιστορßα κι αν εξακολουθεß να εßναι προορισμÝνη να γνωρßσει μια μεγÜλη διιστορικÞ ανÜπτυξη, ωστüσο εßναι υπü την ιδιüτητα της σýγχρονης τεχνικÞς που υπολογßζει και διατÜσσει, σχεδιÜζει και προγραμματßζει,
ενημερþνει και χειρßζεται, κÜνει σχÝδια και κυβερνÜ κυβερνητικÜ. ¼μως η τεχνικÞ Ýχει επßσης τις μακρινÝς της πηγÝς στο μαγικü κüσμο και τους μýθους, το ιερü και τις ιεροτελεστßες, πριν üλα αυτÜ γßνουν θρησκεßα. Οι απαρχÝς πρÝπει να διερευνηθοýν ακüμη, να ερωτηθοýν απü τη σκÝψη κι üχι μüνον απü την αρχαιολογßα και την εθνολογßα. Ο κüσμος, τον οποßο ο κüσμος της τεχνικÞς καλýπτει μÜλλον παρÜ αποκαλýπτει, μπορεß να εßναι αντικεßμενο σκÝψης κι εμπειρßας üπως το ιερü; Δεν εßναι κοινüς σε üλους, σε üλα, διαφορετικüς απ' üλα κι απ' üλους; Το ιερü, περισσüτερο κι απü το θεßο, αποσýρεται ενþ ανοßγεται μες στο ανßερο. Η εποχÞ μας θÝλει να εßναι κατηγορηματικÜ τεχνικοεπιστημονικÞ.
     Δε παýει ωστüσο να κυριαρχεßται απü τις δυνÜμεις που προηγοýνται και που την υπερκαθορßζουν. Το μυστικü του ιεροý δε διÝπει την εποχÞ μας και το θεßο φαßνεται να Ýχει απομακρυνθεß οριστικÜ. Οι μικρÝς θρησκευτικüτητες που φυτρþνουν εδþ κι εκεß, υποκατÜστατα αυτοý που παραμÝνει απüν, μÜλλον επιβεβαιþνουν την εν λüγω απüσυρση. ΑντιθÝτως, αυτü που εξακολουθεß το παιχνßδι του, εßναι η μυθολογικÞ δýναμη, που, στη πλÞρη εποχÞ της τεχνικÞς, Ýχει üλο το μÝλλον μπρος της και γßνεται μυθο-τεχνο-λογικÞ. Υπü την ιδιüτητα αυτÞ αντικαθιστÜ την οντο-θεο-λογßα που Ýχει γßνει ανθρωπολογßα. ΖητÜ Üραγε μια προσÝγγιση τυχαßα μÜλλον παρÜ τυχοδιωκτικÞ, που ανοßγει και εßναι ανοικτÞ μÜλλον παρÜ τυχαßα; Η μυθο-τεχνολογικÞ εποχÞ αποτελεß Üραγε το τελευταßο ορατü στÜδιο του γßγνεσθαι-κüσμος της σκÝψης, του γßγνεσθαι-σκÝψη του κüσμου; Αυτü δεν
Ýχει ακüμη αποφασιστεß. ¸να πρÜγμα φαßνεται σßγουρο: μες στην ενüτητα
και τη πολλαπλüτητα του σκεπτüμενου και του ποιητικοý λüγου, μες στην ενüτητα-πολλαπλüτητα του κüσμου και των πραγμÜτων, η ακατÜπαυστη μεταμüρφωση εξακολουθεß το ορατü κι αüρατο Ýργο της, πÜντοτε χωρßς
σταθμü, ενþ ανοßγεται το χαιχνßδι üπου üλα παßζουν με üλα, παιχνßδι αποκαλυπτικü που παραμÝνει εξßσου συγκαλυμμÝνο.
     Αντß να τρÝχουμε διαρκþς απü το Ýνα πρÜγμα στο Üλλο κι ενþ εξακολουθοýμε το δρüμο της περιπλÜνησÞς μας, θα Ýπρεπε να επιχειρÞσουμε μια μετατροπÞ: να μη ξεκινÜμε απü πρÜγματα -ανθρþπινα και μη ανθρþπινα- για να καταλÞξουμε στον κüσμο, οýτε να ξεκινÜμε απü τον κüσμο -που δεν εßναι ποτÝ μüνος- για να επιστρÝψουμε στα πρÜγματα, αλλÜ τοποθετημÝνοι εξαρχÞς μες στην απαρÝγκλιτη σχÝση, ν' αναλαμβÜνουμε ταυτüχρονα τη σχÝση την ßδια, αυτü που την εγκαθιδρýει κι αυτü που την αποτελεß. Αυτü που Üλλοτε εξαρτÜτο απü τη φιλοσοφßα το Ýχουν αναλÜβει ο λογικüς θετικισμüς, η αναλυτικÞ φιλοσοφßα της γλþσσας, η ψυχολογßα, η κοινωνιολογßα, η ιστορßα των ιδεþν κι η αισθητικÞ. Η φιλοσοφßα παραδοσιακοý τýπου, Þ με τους παραδοσιακοýς της τýπους, Ýζησε κι επιβιþνει ακüμη. Δεν αποκλεßεται μετÜ το «τÝλος» της να εμφανιστεß και πÜλι κι η ßδια η μεταφυσικÞ να γνωρßσει μιαν αναγÝννηση. ΑλλÜ δε πρüκειται να διαδραματßσουν αποφασιστικü ρüλο. Το Ýργο μιας αναδρομικÞς και προδρομικÞς σκÝψης εßναι πολý πιο σημαντικü. ΣκÝφτομαι τον κüσμο με αφετηρßα αυτü που προσφÝρει προς σκÝψη, σκÝφτομαι τον κüσμο και τους αστερισμοýς του με αφετηρßα το Üσκεφτο, σκÝφτομαι αυτü που επιδÝχεται σκÝψη που προσφÝρεται κι αποσπÜται, συνιστÜ το Ýργο που επιβÜλλεται στη σκÝψη που θα συντριβεß, αφοý ολοκληρþσει üλα üσα της Þταν δυνατÜ, μπρος στο ερþτημα του Üσκεφτου κüσμου.
     Η σκÝψη δεν αποτυγχÜνει μüνο και κυρßως εξαιτßας των δικþν της ελαττωμÜτων, αλλÜ γιατß, πÝρα απü κÜθε επιτυχßα και κÜθε αποτυχßα, ο
ßδιος ο κüσμος, τρüπον τινÜ, δε προσφÝρεται εξ ολοκλÞρου σε καμßα
σýλληψη. Αυτüς μας συλλαμβÜνει περισσüτερο απ' ü,τι εμεßς τον συλλαμβÜνουμε. Ακüμη κι αν ποýμε üτι Üνθρωπος και κüσμος αποτελοýν Ýνα -üπου ο Ýνας δεν εßναι ο Üλλος, üπου ο καθÝνας δεν εßναι χωρßς τον Üλλο που δεν εßναι Ýνας Üλλος- κινδυνεýουμε να τους θεωρÞσουμε σα δýο
οντüτητες περισσüτερο Þ λιγüτερο ξεχωριστÝς. Μποροýμε να ποýμε üτι επιβÜλλουν μια μη ταυτολογικÞ διαμεσολαβητικÞ ταυτüτητα; Ποιος
επιβÜλλεται σε ποιον; Δε πρÝπει να μιλÜμε για ενüτητα; ¼πως και να 'χει,
δε πρÝπει να πÜψουμε να βλÝπουμε πþς υπεισÝρχεται η σχÝση, Þ μÜλλον το κÝντρο της ολüκληρης σχÝσης απ' üπου αναδýονται Üνθρωπος και κüσμος. Τι κρατÜ, κινεß, κÜνει να αλλÜζει, μεταμορφþνει τον κüσμο; ºσως πρÝπει να απελευθερωθοýμε απü αυτü το εßδος ερþτησης απελευθερþνοντÜς την και την ßδια. Το μυστικü του κüσμου της ερþτησης που διατυπþνεται ως «τι εßναι αυτü;» Ýγκειται στη προετοιμασßα μιας μεταμüρφωσης.

                                      ΤΕΛΟΣ

 

 

Web Design: Granma - Web Hosting: Greek Servers