ÐåæÜ

Ðïßçóç-Ìýèéá

Ï Dali & Åãþ

ÈÝáôñï-ÄéÜëïãïé

Äïêßìéá

Ó÷üëéá-Áñèñá

ËáïãñáöéêÜ

ÅíäéáöÝñïíôåò

ÊëáóóéêÜ

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì

ÄéáóêÝäáóç

ÐéíáêïèÞêç

ÅéêáóôéêÜ

Ðáãê. ÈÝáôñï

Ðëçñ-Ó÷ïë-Åðéêïéí.

Öáíôáóôéêü

Åñ. Ëïãïôå÷íßá

Ãëõðô./Áñ÷éô.

ÊëáóóéêÜ ÉÉ

 
 

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì 

ÁëåîáíäñéíÞ ÉáôñéêÞ Ó÷ïëÞ: Çñüöéëïò & Åñáóßóôñáôïò

                                           Πρüλογος

     Δια του παρüντος, Ýρχεται να κλεßσει Ýνα ακüμα κενü, σχετικÜ με την αρχαßα ιατρικÞ και τους κυριþτερους πρωταγωνιστÝς της. Σε προηγοýμεα Üρθρα, Ýχουν Þδη αναφερθεß, ο ΙπποκρÜτης, οι ΑσκληπιÜδης Γαληνüς &"Ανþνυμος του Λονδßνου". Σε τοýτο δω θα γßνει ιδιαßτερη μνεßα σε 2 ακüμα απü τους κορυφαßους και μεταγενÝστερους λιγÜκι, σε βαθμü που να χαρακτηρßζονται, ειδικÜ ο 2ος, Ερασßστρατος, σαν ο τελευταßος μεγÜλος ιατρüς της αρχαιüτητας.
     Το τρομερÜ ενδιαφÝρον, με τους αρχαßους ιατροýς, εßναι η οξýννοια που τους διακατεßχε, στο να μπορÝσουνε να εμβαθýνουνε σε θÝματα υγεßας κι υγιεινÞς, σε τÝτοια βýθη αλλÜ και σε τÝτοια ýψη, που δýσκολα δικαιολογοýνται βÜσει των μÝσων της εποχÞς και των γνþσεþν της. Κι Üρα, üπως λÝει το αρχαßο ρητü: "Νους υγιÞς εν σþματι υγιÞ", εφüσον η υγεßα εßναι πρþτα απ' üλα, καθßσταται πλÝον προφανÝστατο, πüσο σημαντικü ρüλο παßξανε στα χρüνια τους και στην ανÜπτυξη, üλων των Üλλων σπουδþν, επιτυχιþν, καλλιτεχνικÞς ανÜπτυξης κι ü,τι βÜλει ο νους, μιας κι εξασφαλßσανε üσο πιο καλÜ μποροýσανε, την Υγεßα. Γι' αυτü λοιπüν, απολαýστε το Üρθρο, üσο κι εγþ, üταν το 'στηνα. Π. Χ.

=====================

                                            ΕισαγωγÞ

     Η ιατρικÞ στην Αρχαßα ΕλλÜδα πρωτοεμφανßσθηκε στους Μινωικοýς κι Ýπειτα στους Μυκηναúκοýς πολιτισμοýς προ 3.000 περßπου ετþν. Η θαλασσοκρατßα της ΚρÞτης κι οι εμπορικÝς και πολιτισμικÝς σχÝσεις των Κρητþν με τους λαοýς της ΑνατολικÞς Μεσογεßου κι ιδιαßτερα με την Αßγυπτο συμβÜλανε στην ανÜπτυξη της ΜινωúκÞς ΙατρικÞς. Η εμπειρικÞ ΙατρικÞ εßχεν αναπτυχθεß αρκετÜ (Μουσεßο Κνωσσοý) δεßχνει üτι ανθοýσε κι η μαγικÞ ΙατρικÞ. ΓνωστÜ στη ΜινωικÞ περßοδο Þτανε τα αρωματικÜ φυτÜ μßνθη και δßκταμο, αψßνθιο, σÞσαμο, Üσπληνο, δαýκο, πεýκη, κυπαρßσσι κ.Ü. Ο Θεüφραστος Ýγραφε "το δßκταμον ßδιον της ΚρÞτης σπÜνιον δε εστß". Επßσης η υγιεινÞ Þτανε πολý διαδεομÝνη üπως φαßνεται Üλλωστε στις θαυμÜσιες εγκαταστÜσεις αποχÝτευσης που Ýχουνε βρεθεß στ' ανÜκτορα της Κνωσσοý και της Φαιστοý. Εκτüς απü τις εγκαταστÜσεις των πÞλινων αγωγþν αποχÝτευσης Ýχουνε βρεθεß και συστÞματα αερισμοý, φωτισμοý, συστÞματα λουτÞρων, αποχωρητÞρια, που ελÜχιστα διαφÝρουν απü τα σημερινÜ. ¼λα αυτÜ δεßχνουνε πως οι ΚρÞτες εßχαν αυξημÝνην αντßληψη της αξßας της καθαριüτητας και της υγιεινÞς διαβßωσης.
     Γýρω στο 14ο & 15ο αι. π.Χ. αρχßζει στην ΕλλÜδα η λατρεßα των Ολυμπßων Θεþν. Αυτοß εßχανε τη δυνατüτητα να θεραπεýσουν. Οι ιερεßς-γιατροß μποροýσαν να διþξουνε τα κακοποιÜ πνεýματα και να θεραπεýσουνε τους αρρþστους. ΠολλÝς πληροφορßες μας δßνει ο
¼μηρος. Ο Απüλλωνας εθεωρεßτο θεüς της ιατρικÞς, του φωτüς και της μαντικÞς. Τον αποκαλοýσανε λοßμιον, εκηβüλον, αλεξßκακον, παιÞοντα, παßονα Þ παιÜνα-ιατρü. Ο ΕρμÞς γνþριζε τη χρÞση των βοτÜνων και πραγματοποιοýσε "καισαρικÝς τομÝς" μßα για τη διÜσωση του Διονýσου (γιου της ΣεμÝλης) και μßα για τη διÜσωση του Ασκληπιοý (γιου της Κορωνßδας). Η Ειλεßθυια Þτανε θεüτητα του τοκετοý. Ο Ασκληπειüς Þτανε β'ασει  μαρτυριþν ΟμÞρου και ΠινδÜρου, Ýνας απλüς θνητüς, Üρχοντας της ΘεσσαλικÞς πüλης Τρßκκης üπου Üσκησε την ΙατρικÞ. ΘεωρÞθηκε γιος του Απüλλωνα και της θνητÞς Κορωνßδας σýμφωνα με την ΕλληνικÞ Μυθολογßα. Ο ¼μηρος τον χαρακτηρßζει σαν "αμýμονα ιητρüν". ΔιδÜχθηκε την ΙατρικÞ απü τον ΚÝνταυρο Χεßρωνα που ζοýσε στο ΠÞλιο, εßχε 5 παιδιÜ, τον ΜαχÜονα, τον Ποδαλεßριο, την Υγεßα, την Ιασþ και τη ΠανÜκεια που λατρεýονταν σε πολλÝς πüλεις της ΕλλÜδας. Οι γιοß του ßδρýσαν Ασκληπιεßα που αποτελÝσανε τα θεραπευτÞρια της αρχαßας ΕλλÜδας. Η θεραπεßα των ασθενειþν γινüταν δι "εγκοιμÞσεως". ΜετÜ το τÝλος της, οι ασθενεßς Ýπρεπε να καταβÜλουνε τα καλοýμενα "ßατρα".
     Στον ¼μηρο αλλÜ κι απü Üλλες ιστορικÝς πηγÝς πληροφοροýμεθα üτι πολλοß ιατροß διακριθÞκανε για τις ικανüτητÝς τους üπως ο ΜαχÜων (χειρουργικÞ), ο Ποδαλεßριος (παθολογßα), ο ΜÝλαμπους (ψυχιατρικÞ), ο ΑχιλλÝας (πρþτες βοÞθειες), ο ΣθÝναλος ( ορθοπεδικÞ), ο ΔηκομÞδης (παθολογßα), ο Αρισταßος (δερματολογßα), ο ΑμφιÜραος (ιατροθεραπευτικÞ). ¢λλοι ονομαστοß γιατροß Þταν ο Πολýειδος, ο Κορßνθιος, ο Μουσαßος, ο ΙÜσων, ο ¢λκων, ο Πανθεßδης, ο ΠαλαμÞδης, ο Αμφßλοχος, ο Μνησßθεος, ο Πραξαγüρας, ο ΑντιγÝνης, ο Κτησßας, ο Χρýσιππος κ.Ü.. ¼λοι αυτοß οι ιατροß (θεραπευτÝς και μÜντεις) ελατρεýοντο σαν Þρωες κι ημßθεοι. Οι ιατροß-θεραπευτÝς της εποχÞς χρησιμοποιοýσαν βüτανα και διÜφορες αρωματικÝς ουσßες üπως κýμινο, μÜραθο, σÞσαμο, κÜρδαμο, μßνθη, σχοßνο, σÝλινο, χασßς (μÞκων υπνοφüρος). Σε αγαλματßδια και σε αγγεßα βρεθÞκανε παραστÜσεις θεþν με χαρακτηριστικÝς απεικονßσεις κωδιþν της μÞκωνος (παπαροýνα οπßου). ΠλατειÜ χρÞση του οπßου γινüτανε στη ΜυκηναúκÞ ΕποχÞ σαν υπνωτικü και φÜρμακο της λÞθης και της ευφορßας, γι' αυτü και το φυτü καλλιεργεßτο ευρÝως στην αρχαßα Σικυþνα (ΚιÜτο). Ο μανδραγüρας, το κυκλÜμινο, το αψßνθιο, ο ελλÝβορος, το δßκταμο, το σßλφιο χρησιμοποιοýντο επßσης. Η τραυματιολογßα κι η ορθοπεδικÞ αναφÝρονται πολý απü τον ¼μηρο: περιγρÜφει 140 εßδη τραυμÜτων και καταγμÜτων. Για τη περιποßηση των τραυμÜτων χρησιμοποιοýσανε φýλλα δÝνδρων και σκüνες με στυπτικÝς ιδιüτητες. Σαν αναισθητικÜ χρησιμοποιοýσαν üπιο, σßνο, μανδραγüρα. Σαν απολυμαντικÜ χρησιμοποιοýσανε κρασß, ξýδι, θερμü λÜδι, θαλασσινü νερü, θειÜφι κ.Ü..
     Ο χρυσοýς αιþνας της Αρχαßας ΕλληνικÞς ΙατρικÞς συμπßπτει με τη παρουσßα του ΙπποκρÜτη τον 5ο αι. π.Χ. ΓεννÞθηκε στη Κω το 460 (490) π.Χ. ¹τανε σýγχρονος του ΠερικλÞ, του Φειδßα, του Θουκυδßδη, του ΣωκρÜτη. Σποýδασε κοντÜ στον πατÝρα του που Þταν ΑσκληπιÜδης και σε διÜσημους γιατροýς-φιλüσοφους της εποχÞς του. Ταξßδεψε σε πολλÜ μÝρη (Μ. Ασßα, ΑφρικÞ, Θεσσαλßα, ΘρÜκη κι αλλοý). ¹ταν ο θεμελιωτÞς της ορθολογιστικÞς ΙατρικÞς και συγγραφÝας πολλþν Ιατρικþν βιβλßων που αναφÝρονται σε üλα σχεδüν τα θÝματα της ΙατρικÞς (παθολογßα, φυσιολογßα, ψυχολογßα, ηθικÞ, τεχνικÞ της χειρουργικÞς υγιεινÞς κ.Ü.). Η ΙπποκρατικÞ ΣυλλογÞ περιλαμβÜνει 72 βιβλßα κι Ýχουνε γßνει μÝχρι σÞμερα (απü το 1525) 662 εκδüσεις. ¸γραψε τον περßφημο üρκο που περιλαμβÜνει στοιχεßα ηθικÞς κι ιατρικÞς δεοντολογßας. Δεχüταν üτι τα πÜντα προÝρχονται απü 4 στοιχεßα (αÝρας, γη, φωτιÜ και νερü). Επßσης δεχüταν üτι οι ανθρþπινοι χυμοß εßναι 4 (το αßμα, το φλÝγμα, η κßτρινη κι η μαýρη χολÞ). Ο Üρρωστος εßναι μßα ενιαßα ψυχοσωματικÞ οντüτητα που πρÝπει να ερευνÜται στο σýνολü της. Η παρατÞρηση, η εμπειρßα κι ο ορθολογισμüς εßναι 3 θεμελιþδεις αρχÝς της ΚλινικÞς ΙπποκρατικÞς ΙατρικÞς.
     Χρησιμοποßησε το αλÜτι, το χαλκü, τη πßσσα, τον οßνο σαν αντισηπτικÜ, χρησιμοποßησε επßσης την Üμεση ακρüαση του θþρακα, περιÝγραψε το "ΙπποκρÜτειο προσωπεßο", την ''ΙπποκρÜτειο σεßσιν'', τους ΙπποκρÜτειους δακτýλους (πληκτροδακτυλßα). Ο αριθμüς των φαρμÜκων που χρησιμοποιοýσε ξεπερνοýσε τα 300. Για παρÜδειγμα αναφÝρονται καθαρτικÜ (γÜλα, μÝλι, ελλÝβορος), διουρητικÜ (κρεμμýδια, κανθαρßδες), ναρκωτικÜ (üπιο, μανδραγüρας), στυπτικÜ (χαλκüς, σßδηρος, στυπτηρßα). Οι αντιλÞψεις του συνοψßζονται σε μια φρÜση (αφορισμü) '¢σκεßν περß τα νουσÞματα δýο: ΩφελÝειν Þ μη βλÜπτειν". Ο ιατρüς κατÜ τον ΙπποκρÜτη πρÝπει να Ýχει φιλοσοφικÞ υποδομÞ "Ιητρüς γαρ φιλüσοφος ισüθεος". Το Ýργο του το χαρακτηρßζει διαχρονικüτητα κι εßναι συγχρüνως ιατρικü , φιλοσοφικü, ανθρωποκεντρικü, βιολογικü, προφητικü. Δικαßως χαρακτηρßζεται πατÞρ της ΙατρικÞς.
     Ο ΙπποκρÜτης Þταν ιδρυτÞς της ΙπποκρατικÞς ΣχολÞς. Οι μαθητÝς του ξεχýθηκαν σε üλο τον υπαρκτü κüσμο και δßδαξαν τις ΙπποκρατικÝς γνþσεις για 4 αιþνες περßπου. Οι βασικοß διÜδοχοß του Þσαν οι 2 γιοι του Θεσσαλüς και ΔρÜκων κι ο Üνδρας της κüρης του, Πüλυβος κι οι 3 τους ασχολÞθηκαν με την ΙατρικÞ και τη συγγραφÞ. ΛÝγεται üτι πολλÜ απü τα Ýργα της ΙπποκρατικÞς ΣυλλογÞς εγρÜφησαν απ' αυτοýς. ¢λλοι σπουδαßοι μαθητÝς του υπÞρξαν ο Πραξαγüρας ο Κþος* (της ΣχολÞς της Κω), ο Κνßδιος ο Χρýσιππος** των οποßων μαθητÝς Þταν ο Ηρüφιλος κι ο Ερασßστρατος. ΜετÜ τον ΙπποκρÜτη ιδρýθησαν στην ΕλλÜδα ΙατροφιλοσοφικÝς ΣχολÝς üπως η ΔογματικÞ, η ΕμπειρικÞ, η ΜεθοδικÞ, η ΠνευματικÞ κι η ΕκλεκτικÞ. Επßσης, τÝλη 4ου - αρχÝς 3ου π.Χ. αι. ιδρýθηκε στην ΑλεξÜνδρεια η φημισμÝνη ΑλεξανδρινÞ ΙατρικÞ ΣχολÞ με τους δυο ¸λληνες ιατροýς, Ηρüφιλο κι Ερασßστρατο.

-----------------------------
   * Ο Πραξαγüρας γεννÞθηκε στη Κω περßπου το 340 π.Χ. ¹τανε ιατρüς κι ειδικüς στα φÜρμακα. Τüσον ο πατÝρας του, ΝικÜρχης, üσο κι ο παπποýς του Þταν ιατροß. Πολý λßγα εßναι γνωστÜ για τη προσωπικÞ ζωÞ του και κανÝνα απü τα γραπτÜ του δεν Ýχει διασωθεß.
     Μεταξý του θανÜτου του ΙπποκρÜτη το 375 π.Χ. και της ßδρυσης της ΑλεξανδρινÞς ΣχολÞς στην Αßγυπτο, η ελληνικÞ ιατρικÞ εδραιþθηκε με εικασßες, σημειþνοντας μικρÞ πρüοδο. Τη περßοδο αυτÞ 4 Üντρες ανÝλαβαν τη μελÝτη της ανατομÞς: ΔιοκλÞς ο Καρýστιος, (4ος αι. π.Χ.), ΠραξαγüραςΗρüφιλος (335-280 π.Χ.) και τÝλος ο Ερασßστρατος (304 π.Χ.- 250 π.Χ.).
     Ο Γαληνüς (129-216 μ.Χ.), Ýνας διÜσημος ¸λληνας γιατρüς, Ýγραψε για τον ΠραξÜγορα πως Þτανε σημαντικÞ προσωπικüτητα στην ελληνικÞ ιατρικÞ και μÝλος της λογικÞς Þ δογματικÞς σχολÞς. Γνþριζεν επßσης πιθανüν τα Ýργα του Πραξαγüρα, γρÜφοντας για φυσικÝς επιστÞμες, ανατομßα, αιτßες και θεραπεßα ασθενειþν, και για οξεßες ασθÝνειες και μνημονεýοντÜς τον.
     Ο Πραξαγüρας υιοθÝτησε μια παραλλαγÞ της χημικÞς θεωρßας κι αντß των 4 χυμþν (αßμα, φλÝγμα, κßτρινη & μαýρη χολÞ: ΙπποκρÜτης) που προτιμοýσαν οι περισσüτεροι γιατροß, επÝμεινε σε 11. ¼πως κι οι Üλλοι ¸λληνες γιατροß, πßστευε üτι η υγεßα κι η ασθÝνεια ελÝγχονταν απü την ισορροπßα Þ την ανισορροπßα αυτþν των χυμþν. Για παρÜδειγμα, αν υπÜρχει σωστÞ θερμοκρασßα στον οργανισμü, η διαδικασßα της πÝψης εßναι φυσικÞ. Πολý χαμηλÞ Þ πÜρα πολλÞ υψηλÞ θερμüκρασßα θα προκαλÝσει αýξηση των Üλλων χυμþν, κι αυτü δημιουργεß-παρÜγει στη συνÝχεια ορισμÝνες ασθÝνειες. Θεωροýσε üτι η πÝψη εßναι Ýνα εßδος σÞψης Þ αποσýνθεσης, μια ιδÝα που διατηρÞθηκε μÝχρι τον 19ο αι.
     Ο Πραξαγüρας επηρÝασεν επßσης ιδιαßτερα την ΑλεξανδρινÞ ΙατρικÞ ΣχολÞ κι Þτανε δÜσκαλος του Ηρüφιλου. Αν κι αυτÞ κι η τερÜστια βιβλιοθÞκη της ΑλεξÜνδρειας καταστρÜφηκαν απü καταπατητÝς-κατακτητÝς, αργüτερα οι ¢ραβες ιατροß κατÝβαλαν τιτÜνιες προσπÜθειες για τη διÜσωση Ýστω μÝρους απü τα κεßμενα. ΜετÜ τη πτþση της ΒυζαντινÞς Αυτοκρατορßας, Ýλληνες μελετητÝς μεταφÝρανε την ελληνικÞ ιατρικÞ επιστÞμη στις ιατρικÝς σχολÝς της ΔυτικÞς ΑναγÝννησης.
     ΜελÝτησε την ανατομßα του ΑριστοτÝλη (384-322 π.Χ.) και τη βελτßωσε διαχωρßζοντας τις αρτηρßες και τις φλÝβες. ¸βλεπε τις αρτηρßες ως σωλÞνες αÝρα, παρüμοιες με τη τραχεßα και τους βρüγχους, που Ýφεραν το "πνεýμα", τη μυστικιστικÞ δýναμη της ζωÞς. Οι αρτηρßες Ýβγαζαν την αναπνοÞ της ζωÞς απü τους πνεýμονες στην αριστερÞ πλευρÜ της καρδιÜς μÝσω της αορτÞς στις αρτηρßες του σþματος. Πßστευε üτι οι αρτηρßες προÞλθαν απü τη καρδιÜ, αλλÜ οι φλÝβες προÞλθαν απü το συκþτι. Οι φλÝβες Ýφεραν αßμα, το οποßο δημιουργÞθηκε απü αφομοιωμÝνο φαγητü, στο υπüλοιπο σþμα. Ο συνδυασμüς αßματος και πνεýματος παρÞγαγε θερμüτητα. Ως Ýνα απü τα αστεßα του, το παχý, κρýο φλÝγμα που συγκεντρþνεται στις αρτηρßες θα προκαλÝσει παρÜλυση. Επßσης, πßστευε üτι οι αρτηρßες Þταν οι δßαυλοι μÝσω των οποßων δüθηκε η εθελοντικÞ κßνηση στο σþμα κι üτι η αιτßα της επιληψßας Þταν η παρεμπüδιση της αορτÞς με την ßδια συσσþρευση φλÝγματος. Ο ΑριστοτÝλης, ο ΔιοκλÞς κι ο Πραξαγüρας επÝμειναν üτι η καρδιÜ Þτανε το κεντρικü üργανο της νοημοσýνης κι η Ýδρα της σκÝψης. Ο Πραξαγüρας διÝφερε απü τους Üλλους στο üτι πßστευε πως ο σκοπüς της αναπνοÞς Þταν να παρÝχει τροφÞ για το ψυχικü πνεýμα, αντß να ψýχει την εσωτερικÞ θερμοκρασßα.
     Οι απüψεις του για τις αρτηρßες εßχαν μεγÜλην επιρροÞ στην ανÜπτυξη της φυσιολογßας. ΔεδομÝνου πως η Ýννοια των νεýρων δεν υπÞρχε, αυτüς εξÞγησε τη κßνηση των αρτηριþν στο γεγονüς üτι οι αρτηρßες γßνονται μικρüτερες και μικρüτερες και στη συνÝχεια εξαφανßζονται. ΑυτÞ η εξαφÜνιση προκÜλεσε παλμü, γεγονüς που τþρα αποδßδεται στους νευρþνες. Ωστüσο, εξÝφρασε την εικασßα του για το ρüλο του παλμοý αυτοý κι Þταν ικανοποιημÝνος που βρÞκε την απÜντηση του κÝντρου της ζωτικüτητας και της ενÝργειας. Ο μαθητÞς του, ο Ηρüφιλος, ανακÜλυψε πραγματικÜ αισθητÞρια και κινητικÜ νεýρα.
     ΕνδιαφÝρθηκε για τον παλμü και Þταν ο πρþτος που προσÝκρουε στη σημασßα του αρτηριακοý παλμοý στη διÜγνωση. ΕπÝμεινε üτι οι αρτηρßες Ýπαλλαν απü μüνες τους κι Þταν ανεξÜρτητες απü τη καρδιÜ. Ο Ηρüφιλος αντÝκρουσε αυτü το δüγμα στη πραγματεßα του "Περß Παλμþν". Σε Üλλο τομÝα, αντικροýστηκε απü τον Γαληνü, που μÜλιστα τον επÝκρινε επειδÞ Ýδειξε πολý λßγη προσοχÞ στην ανατομßα. Πρüτεινε πως ο Πραξαγüρας δεν Ýφτασε στις θεωρßες του αυτÝς με ανατομÞ.
     Οι πεποιθÞσεις του κρÜτησαν επß αιþνες. Για παρÜδειγμα, για σχεδüν 500 χρüνια μετÜ το θÜνατü του, πολλοß εξακολουθοýσαν να πιστεýουν üτι οι αρτηρßες δεν περιÝχουν αßμα αλλÜ "πνεýμα". Ο πιο διÜσημος μαθητÞς του, ο Ηρüφιλος, συνÝβαλε στην ßδρυση του θαυμÜσιου ιατρικοý ιδρýματος στην ΑλεξÜνδρεια.

 ** Ο Χρýσιππος απü τη Κνßδο, Þταν ¸λληνας γιατρüς που Ýζησε κι Ýδρασε μες στον 4ο αι. π.Χ,. ¹ταν γιος του ΕρινÝως και σýγχρονος του Πραξαγüρα, μαθητÞς του Εýδοξου του Κνßδου και του Φιλßστιου του Λοκροý (πατÝρας του Χρυσßπου κι ιατρüς του Πτολεμαßου ΣωτÞρα) και καθηγητÞς του Ηρüφιλου. του Ερασßστρατου, του ΑριστογÝνους, του Μεδßου και του Μητρüδωρου. Συνüδευσε τον δÜσκαλο του Εýδοξο στην Αßγυπτο, αλλÜ τßποτε Üλλο δεν εßναι γνωστü για τα γεγονüτα της ζωÞς του. ¸γραψε αρκετÜ Ýργα, τα οποßα δεν υπÜρχουνε πλÝον κι ο Γαληνüς γρÜφει πως ακüμα και στην εποχÞ του κινδýνευαν να χαθοýν. Ωστüσο, πολλÝς απü τις ιατρικÝς του απüψεις διατηροýνται απü το Γαληνü ο οποßος τον αναφÝρει συχνüτατα.

   (Σημ: ¼σα ονüματα δεν καλýπτουν οι παραπομπÝς σ' Üλλο Üρθρο, εßτε καλýπτονται παρακÜτω, εßτε δεν υπÜρχουνε στοιχεßα. ΣημειωτÝον επßσης πως για τους 2 αστερßσκους, βρÞκα στοιχεßα σε ιστοχþρους εξωτερικοý, γιατß εδþ δεν υπÜρχει κÜτι. Π. Χ.)

     Και στο σημεßο αυτü ξεκινÜ το κυρßως θÝμα, αφοý πρþτα να υπενθυμßσω, πως üσο κι αν υπÞρξαν ευφυÝστατοι κι ικανοß γιατροß üλοι οι μÝχρι τþρα αναφερθÝντες, το σκοτÜδι στις γνþσεις ακüμα ßστατο βαθý, καθþς δεν επιτρÝπονταν ανατομικÝς Ýρευνες σε πτþματα ανθρþπων, καθþς κεßνη την εποχÞ ο νεκρüς εθεωρεßτο ιερüς, ετιμÜτο με ü,τι Þτανε δυνατüν, θεωρεßτο ιεροσυλßα κι Ýλλειψη σεβασμοý, μÝχρι και σýληση, το να ασχοληθεß κανεßς ανατÝμνοντÜς τον, Ýτσι, αναγκαστικÜ, οι γνþσεις παραμÝνανε τρüπον τινÜ, εμπειρικÝς. Ωστüσο πρÝπει να αναγνωρισθεß, πως ακüμα κι Ýτσι, οι... "προπÜτορες" αυτοß της ΙατρικÞς προοδεýσαν αλματωδþς αν και δε φτÜσανε στα μετÝπειτα ýψη, üταν πλÝον ο Πτολεμαßος Α', επÝτρεψε τις ανατομßες σε πτþματα ανθρþπων. ΜÝχρι τüτε λοιπüν μüνο σε ζþα επιτρÝπονταν. ΑυτÜ και κλεßνω ζητþντας συγγνþμη για τη μικρÞ επανÜληψη-υπενθýμιση με τα του ΙπποκρÜτη, μιας κι υπÜρχει πλÞρης σε Üλλο Üρθρο, αλλÜ Ýστεκε τüσο λογικÜ κι üμορφα και λυπÞθηκα να το απομακρýνω.  Π. Χ.

=======================

                              Ηρüφιλος ο Χαλκηδüνιος

ΓενικÜ:

     Ακüμα και την εποχÞ του ΙπποκρÜτη, η γνþση της θÝσης, του σχÞματος και της αλληλεπßδρασης των οργÜνων κατακτÞθηκε απü τυχαßες συνÞθως παρατηρÞσεις σε τραυματßες Þ σφÜγια. Η μεταβολÞ της στÜσης στη πεποßθηση αυτÞ ακολουθεß την αλλαγÞ του φιλοσοφικοý πλαισßου που εισÜγεται αρχικÜ με τη διδασκαλßα του ΠλÜτωνα, σýμφωνα με την οποßα η ψυχÞ εßναι ανεξÜρτητη απü το σþμα κι αθÜνατη. ΜετÜ το θÜνατο, σýμφωνα με τον ΠλÜτωνα, η ψυχÞ απελευθερþνεται απü το σþμα, το οποßο παýει να Ýχει οποιαδÞποτε αξßα. Αργüτερα ο ΑριστοτÝλης δßδαξε πως η ψυχÞ, αν και δεν εßναι ανεξÜρτητη απü το σþμα Þ αθÜνατη, αποτελεß το σκοπü Þ την ουσßα της ýπαρξης, υπαινισσüμενος üτι μετÜ το θÜνατο το σþμα δεν Ýχει οýτε συναισθÞματα οýτε αξßα Þ δικαιþματα. Απü την Üποψη αυτÞ δεν απεßχε πολý η θÝση üτι το νεκρü σþμα θα μποροýσε επομÝνως να χρησιμοποιηθεß για νεκροτομÝς κι ανατομικÝς μελÝτες, που θα παρεßχανε γνþση με την Üνεση της παρατÞρησης. Ο πρþτος ανατüμος Þταν ο ΔιοκλÞς, που σýχναζε στους κýκλους των Περιπατητικþν, και συνεχιστÞς του Ýργου του Þταν ο Ηρüφιλος.
     ΜετÜ τον θÜνατο του Μ. ΑλεξÜνδρου το 323 π.Χ., Ýγινε κατανομÞ των επαρχιþν στη Βαβυλþνα και ΣατρÜπης της Αιγýπτου με Ýδρα την ΑλεξÜνδρεια, Ýγινε ο Πτολεμαßος Α' (367-282 π.Χ.) ο ΛÜγου, που Þτανε στρατηγüς του καθþς και μÝλος της σωματοφυλακÞς του, ΣατρÜπης (323 π.Χ.-305 π.Χ.) και ΒασιλιÜς της Αιγýπτου (306 π.Χ.-283 π.Χ.), γνωστüς επßσης με το χαρακτηρισμü ΣωτÞρ κι ιδρυτÞς της ΠτολεμαúκÞς Δυναστεßας των Λαγιδþν (323 π.Χ.-30 μ.Χ.).. Κυβερνοýσε την Αßγυπτο σýμφωνα με τα ΕλληνικÜ πρüτυπα κι οργÜνωσε τις πüλεις και τις επαρχßες σýμφωνα με αυτÜ. ΠροσκÜλεσε λοιπüν ¸λληνες αποßκους απ’ üλες τις γωνιÝς του Ελληνικοý κüσμου να προσÝλθουνε, Ýτσι þστε και να εμπλουτßσει, αλλÜ και να εξαπλþσει την επιρροÞ του και τη φÞμη του. Αυτü αλλÜ και το ü,τι ßδρυσε Ýνα σýγχρονο ιατρικü πανεπιστÞμιο, μιαν ΙατρικÞ ΣχολÞ, τη λεγüμενη ΑλεξανδρινÞ üπου μÜλιστα επÝτρεψε την ανατομßα και σε πτþματα ανθρþπων, εßναι τα 2 σημεßα που θα μας απασχολÞσουνε προς þρας για κεßνον κι ας τον αφÞσουμε τþρα να κυβερνÜ για να πÜμε λßγο πιο προς τα εδþ και πιο συγκεκριμÝνα στη Χαλκηδüνα της Βιθυνßας και κÜμποσα χρüνια νωρßτερα.
     Ο Ηρüφιλος ο Χαλκηδüνιος (335-280 π.Χ.) Þταν ¸λληνας ιατρüς, Üριστος παθολüγος, φαρμακολüγος, γυναικολüγος-μαιευτÞρας, χειρουργüς κι ανατüμος της ΕλληνιστικÞς Περιüδου κι απü τους μÝγιστους ιατροýς της αρχαιüτητας. ΓεννÞθηκε στη Χαλκηδüνα κι Üκμασε στη Αλεξανδρεια. Το Αλεξανδρινü Μουσεßο Þ ΒασιλικÞ Ακαδημßα ΑλεξÜνδρειας, που εßχεν ιδρυθεß απü τον Πτολεμαßο Α', στüχευε στη πρüοδο της ιατρικÞς συγκεντρþνοντας εκεß κορυφαßους γιατροýς απü την ΑθÞνα κι απü Üλλες ελληνικÝς πüλεις. Δυστυχþς δε σωθÞκανε τα Ýργα του, τα γνωρßζουμε μüνον εκ περιγραφþν μεταγενÝστερων ιστορικþν κι απü τις επισημÜνσεις και μεταφορÝς που Ýκανε ο Γαληνüς, üστις τονε θαýμαζεν απεριüριστα, και τονε μνημüνευε συχνÜ σε δικÜ του γραπτÜ, καθþς και θεωρßες του. Ο ΚÝλσος στο Ýργο του De Medicina κι ο ΠατÝρας της Εκκλησßας Τερτυλλιανüς αναφÝρουν üτι ο Ηρüφιλος ανÝταμε πειραματιζüμενος τουλÜχιστον 600 ζωντανοýς καταδßκους!
     Πραγματοποßησε εξαιρετικÜ ακριβεßς ανατομικÝς Ýρευνες, εκτελþντας ο ßδιος τομÝς σε ζþντες και νεκροýς, ανθρþπους Þ και ζþα, σýμφωνα με τη παρÜδοση και του δασκÜλου του, του Πραξαγüρα. Ο Ηρüφιλος Ýθεσε τις βÜσεις για την επιστημονικÞ Ýρευνα σε Ýνα θÝμα που Þταν μÝχρι τüτε απαγορευμÝνο, αφοý η αρχαßα λαúκÞ αντßληψη πßστευε üτι το νεκρü σþμα Ýπρεπε να ταφεß Üθικτο, γιατß και μετÜ θÜνατον εξακολουθοýσε ν' αντιλαμβÜνεται üσα συνÝβαιναν. 

ΒιογραφικÜ:



     Στη Χαλκηδüνα της Βιθυνßας, ελληνικÞ αποικßα στις ασιατικÝς ακτÝς του Βοσπüρου, γεννÞθηκε περßπου το 335 π.Χ., ο Ηρüφιλος ο Χαλκηδüνιος που θα γινüτανε στον μÝλλον μεγÜλος ιατρüς κι üχι μüνον. Εßχε στενÝς σχÝσεις με τη φημισμÝνη στην Αρχαιüτητα ιπποκρατικÞ ιατρικÞ σχολÞ της Κω. Εκεß εßχε σπουδÜσει με δÜσκαλο το φημισμÝνο στην εποχÞ του Πραξαγüρα, του οποßου η διδασκαλßα τον επηρÝασε βαθιÜ.
     Η ΑλεξÜνδρεια της Αιγýπτου δεν εßχε οýτε 30 χρüνια ζωÞς üταν Ýφτασε κει πολýς κüσμος, ακοýντας και δεχüμενος την ανοιχτÞ πρüσκληση του Πτολεμαßου Α',  και μÜλιστα εκλεκτüς κι ανÜμεσÜ τους Þτανε κι ο Ηρüφιλος που απü νωρßς Ýγινε γνωστüς σε üλη την ΑλεξÜνδρεια. ΔÜσκαλοß του Þταν ο Πραξαγüρας ο Κþος της ΙπποκρÜτειας ΣχολÞς κι ο Χρýσιππος ο Κνßδιος. Ο Ηρüφιλος Þταν ιατρüς, παθολüγος, χειρουργüς, γυναικολüγος-μαιευτÞρας κι ανατüμος, -ο πρþτος που Ýκανε επßσημα ανατομßα και περιÝγραψε τα εσωτερικÜ üργανα του ανθρωπßνου σþματος. ΜÝχρι την εποχÞ αυτÞ απαγορεýονταν η ανατομßα ανθρþπινων σωμÜτων, μιας και θεωροýνταν κÜτι βÝβηλο, αλλÜ ο Πτολεμαßος επÝτρεψε πρþτη φορÜ να γßνει σε πτþματα ανθρþπων, μιας και μÝχρι τüτε γßνονταν μüνο σε ζþα. Το ξαναλÝω γιατß Þταν ßσως η πιο κομβικÞ στιγμÞ για την ΙατρικÞ ΕπιστημονικÞ μελÝτη. Τþρα πλÝον δεν στÞνονται θεωρßες με εικασßες, υποθÝσεις Þ -το χειρüτερο- με μαντικÝς Þ μαγικÝς Þ θρησκοληπτικÝς μεθüδους Þ το ακüμα χειρüτερο, με αλμπÜνικες πρακτικÝς. Τþρα ανατÝμνουν, ανακαλýπτουνε και στÞνουνε θεωρßες μεστÝς και στηριγμÝνες. ΕντÜξει θα χρειαστοýνε χρüνια και χρüνια, αιþνες κι αιþνες, για να φτÜσει η ΙατρικÞ σε τερÜστια Üλματα κι ανακαλýψεις, αλλÜ αν αναζητÞσει κανεßς το πρþτο Ýναυσμα, το πρþτο τßναγμα προς τα Üνω, θα το αναζητÞσει σßγουρα σε κεßνη την εποχÞ και στο θÜρρος και τη πυγμÞ του Πτολεμαßου ΣωτÞρα!
     ¸τσι, ο Ηρüφιλος κατÜφερε και περιÝγραψε πρþτος τον εγκÝφαλο και τους νευρþνες που τον αποτελοýνε κι ανÝπτυξε τη θεωρßα πως Þτανε το επßκεντρο των ψυχικþν λειτουργιþν και της νüησης. ΠεριÝγραψε τον οφθαλμü μαζß με τον χιτþνα του και τ' οπτικü νεýρο που 'φτανε μÝχρι τον εγκÝφαλο και το ονüμασε πüρο (πÝρασμα). Επßσης μελÝτησε επισταμÝνως το νευρικü σýστημα, διακρßνοντας τα νεýρα απü τα αιμοφüρα αγγεßα και τα κινητικÜ απü τα αισθητÞρια νεýρα και τους τÝνοντες. ¢λλα πεδßα της ανατομικÞς μελÝτης του περιλαμβÜνουνε, το Þπαρ, το πÜγκρεας και το πεπτικü σýστημα, καθþς και τους σιελογüνους αδÝνες και το αναπαραγωγικü σýστημα.. Βελτßωσε τη θεωρßα του δασκÜλου του Πραξαγüρα, περß του σφυγμοý, φτιÜχνοντας μια δικÞ του κλεψýδρα που μετροýσε τους σφυγμοýς των υγειþν και των ασθενþν, κÜνοντας Ýτσι μετρÞσεις ακριβεßας. Το σφυγμü τον üριζε ως συστολÞ και διαστολÞ των φλεβþν. Μετροýσε τους σφυγμοýς κατÜ μÝγεθος, πÜχος, ρυθμü και σφοδρüτητα και σýμφωνα με την ηλικßα και τη νüσο του αρρþστου.



     Ο Ηρüφιλος μελÝτησε εκτενÝστατα το σφυγμü και συσχÝτισε το σφυγμικü κýμα με τη λειτουργßα της καρδιÜς. Διαχþρισε το φαινüμενο αυτü απü Üλλα, ενþ Þταν ο πρþτος που αναγνþρισε τη σημασßα του ως κλινικοý σημεßου στη διÜγνωση και τη πρüγνωση. ΑνÝπτυξε δε Ýνα λεπτομερÝς σýστημα κατÜταξης των διÜφορων ειδþν σφυγμοý με βÜση χαρακτηριστικÜ üπως το εýρος, τη συχνüτητα, το ρυθμü και την Ýνταση. ΠροκειμÝνου να περιγρÜψει και να διακρßνει τα διÜφορα εßδη σφυγμοý χρησιμοποßησε μουσικÞ ορολογßα, δανεισμÝνη απü το σýγχρονü του φιλüσοφο και μουσικολüγο Αριστüξενο απü τον ΤÜραντα. Αναγνþρισε και περιÝγραψε τις μεταβολÝς του σφυγμοý στις διÜφορες ηλικßες. Για την περιγραφÞ των παθολογικþν τýπων σφυγμοý χρησιμοποßησε μεταφορικοýς üρους, üπως «δορκαδßζων» (σαν γαζÝλα), «μυρμηκßζων» (σαν μυρμÞγκι) κ.λπ., οι οποßοι παραμεßνανε στην ιατρικÞ ορολογßα για αιþνες. ¸κανε τη πρþτη γνωστÞ απüπειρα να μετρÞσει τη συχνüτητα του σφυγμοý χρησιμοποιþντας κλεψýδρα και συσχÝτισε την αυξημÝνη συχνüτητÜ του με την Üνοδο του πυρετοý, Ýνα κλινικü σýμπτωμα που ισχýει Ýως τις μÝρες μας.
     ΔιενÝργησε προσεκτικÞ μελÝτη και του Þπατος. Ξεχþρισε τους χοληφüρους πüρους απü τα κολπþδη πυλαßα τριχοειδÞ, αν και δε μπüρεσε να καταλÜβει τις λειτουργßες τους. Στο πλαßσιο των ερευνþν συγκριτικÞς ανατομßας που επιχεßρησε συνÝκρινε το ανθρþπινο Þπαρ μ' αυτü ποικßλων ζþων και σημεßωσε τις διαφορÝς τους ως προς το μÝγεθος, τη δομÞ και τον αριθμü των ηπατικþν λοβßων. ΑνατÝμνοντας τους πνεýμονες αναγνþρισε τη πνευμονικÞ αρτηρßα και τη πνευμονικÞ φλÝβα.
     Πολý σημαντικÞ εßναι η συμβολÞ του στην εξερεýνηση του νευρικοý συστÞματος. Παρομοßασε τα νεýρα με καλþδια μÝσω των οποßων μεταδßδονται τα ερεθßσματα απü τον εγκÝφαλο σ' ολüκληρο το σþμα. Προσδιüρισε την ÝκφυσÞ τους απü τη τÝταρτη κοιλßα του εγκεφÜλου, τη παρεγκεφαλßδα και το νωτιαßο μυελü. Θεωροýσε üτι περιεßχαν και μετÝδιδαν πνεýμα το οποßο προερχüταν απü μια κοιλßα του εγκεφÜλου αρκετÜ μεγÜλου μεγÝθους, που πßστευε üτι Þταν η δεξαμενÞ του «ψυχικοý πνεýματος*», το οποßο παραγüταν στις παρÜπλευρες εγκεφαλικÝς κοιλßες. ΣÞμερα γνωρßζουμε üτι πιθανþς αναφερüτανε στη τρßτη εγκεφαλικÞ κοιλßα, που περιÝχει εγκεφαλονωτιαßο υγρü κι επικοινωνεß μÝσω των μεσοκοιλιακþν τμημÜτων με τις πλÜγιες κοιλßες και τον υδραγωγü του Silvius. ΚοντÜ σε αυτü το σημεßο Ýλεγε (üπως μας πληροφορεß ο Γαληνüς) üτι βρισκüταν η εßσοδος της παρεγκεφαλßδας στον εγκÝφαλο. Πιθανüν ο Ηρüφιλος δεν κατüρθωσε να διαχωρßσει τüσο ξεκÜθαρα τη τρßτη απü τη τÝταρτη κοιλßα, üπως ο σýγχρονüς του Ερασßστρατος. Προσπαθþντας να περιγρÜψει τις μÞνιγγες χρησιμοποßησε τον üρο «χοριοειδεßς», παρομοιÜζοντÜς τις με τις 2 μεμβρÜνες (χüριον και Üμνιον) που περιβÜλλουν το Ýμβρυο**.
     ΣημαντικÝς εßναι και οι παρατηρÞσεις του σε επßπεδο κλινικÞς νευρολογßας. Κατανüησε üτι κÜποιες παραλýσεις πλÞττουνε την ανθεκτικüτητα, κÜποιες την εκοýσια κινητικüτητα, ενþ κÜποιες Üλλες και τις δυο, χωρßς να μπορÝσει üμως να προσδιορßσει την αιτιολογßα τους. Διαχþρισε τα κινητικÜ απü τα αισθητικÜ νεýρα, επιτυγχÜνοντας τη σαφÞ ταξινüμηση των αισθητικþν νεýρων· δεν πÝτυχε üμως την ßδια σαφÞνεια και με τα κινητικÜ νεýρα, που συχνÜ τα συγχÝει με τους τÝνοντες. ΟπωσδÞποτε, ακüμα κι αυτüς ο διαχωρισμüς εßναι εξαιρετικÜ μεγÜλης σημασßας, χωρßς να ξεχνÜμε üτι στην εποχÞ του Ýλειπαν οι σýγχρονες γνþσεις νευρολογßας και νευροανατομßας σχετικÜ με το κεντρικü και το περιφερικü νευρικü σýστημα. Για τον Ηρüφιλο τα νεýρα δεν μποροýσαν παρÜ να εßναι δßοδοι διακßνησης του πνεýματος, που μαζß με τη θεωρßα των χυμþν Þταν οι μüνες ικανοποιητικÝς εξηγÞσεις για την εποχÞ του -εξÜλλου, αποτελοýν δýο απü τις μακροβιüτερες Ýννοιες στην ιστορßα της ιατρικÞς.
     ¸νας ακüμα τομÝας που ανανεþθηκε απü τον Ηρüφιλο Þταν ο χþρος της ιατρικÞς ορολογßας. Πριν απü την ΕλληνιστικÞ περßοδο, δεν υπÞρχαν ειδικοß περιγραφικοß üροι για την ιατρικÞ φαινομενολογßα. Αυτüς εισÞγαγε νÝους üρους κι εκφρÜσεις, κυρßως μεταφορικοýς και δανεισμÝνους απü τη καθημερινÞ ζωÞ, προκειμÝνου να περιγρÜψει τα εσωτερικÜ üργανα και τις νÝες του ανακαλýψεις. Αρκετοß απü τους üρους αυτοýς επιζοýν ως σÞμερα κι εßναι σε χρÞση στη σýγχρονη ιατρικÞ. Για παρÜδειγμα, ονüμασε τις λεπτÝς αποφýσεις των κροταφικþν οστþν «στυλοειδεßς» επειδÞ μοιÜζαν με τους στýλους, τα üργανα που χρησιμοποιοýσαν στην εποχÞ του για να γρÜφουν επÜνω σε πινακßδες απü κερß. ¸νας Üλλος üρος που χρησιμοποιεßται ως σÞμερα εßναι ο «ληνüς του Ηροφßλου», που αναφÝρεται σε περιοχÞ των πετÜλων της μÞνιγγας üπου διαμορφþνεται η συμβολÞ των φλεβωδþν κüλπων. ΕισÞγαγε ακüμη την ορολογßα για τη περιγραφÞ των χιτþνων του οφθαλμοý και για διÜφορους τýπους σφυγμοý.
     Η πιο σημαντικÞ προσφορÜ του üμως Þταν στη μελÝτη της αγγειολογßας. Αντικροýοντας την Üποψη που επικρατοýσε μÝχρι κεßνη την εποχÞ, üτι δηλαδÞ οι αρτηρßες περιεßχαν αποκλειστικÜ «πνεýμα», εßπε üτι περιÝχουν μεßγμα πνεýματος κι αßματος. ΠαρατÞρησε üτι τα τοιχþματα των αρτηριþν Þταν Ýξι φορÝς παχýτερα απü εκεßνα των φλεβþν, αφοý εßδε κατÜ τη διÜρκεια των νεκροτομþν üτι τα πρþτα παραμÝνουν χαλαρÜ χωρßς να συμπßπτουν, σε αντßθεση με τις φλÝβες.
     Αν και στον τομÝα της ανατομßας Þτανε πρωτοπüρος, φτÜνοντας να κατηγορηθεß για τις ÝρευνÝς του ως «σφαγÝας», στον τομÝα της παθολογßας παρÝμεινε πιστüς στη θεωρßα των χυμþν προκειμÝνου να εξηγÞσει την ασθÝνεια και την υγεßα. ΠαρÜ το üτι κατüρθωσε να διαχωρßσει με σαφÞνεια τις αρτηρßες απü τις φλÝβες βελτιþνοντας τη θεωρßα του Πραξαγüρα για το σφυγμü και να συνδÝσει το σφυγμικü κýμα των αρτηριþν με τη λειτουργßα της καρδιÜς, δεν μπüρεσε να αντιληφθεß üτι το φαινüμενο του σφυγμοý οφεßλεται στη λειτουργßα της καρδιÜς ως αντλßας. Στην ÜποψÞ του üτι οι αρτηρßες περιÝχουνε κι αßμα εκτüς απü πνεýμα βασßστηκε αρκετοýς αιþνες αργüτερα ο Γαληνüς για να αποδεßξει πλÝον, μια για πÜντα, üτι οι αρτηρßες περιÝχουν μüνον αßμα. Οι προσεκτικÝς κι ακριβεßς ανατομικÜ Ýρευνες του Ηροφßλου ανανεþσανε κι εφοδιÜσανε την ιατρικÞ με πιο ακριβÞ γνþση για τα εσωτερικÜ üργανα του ανθρþπινου σþματος. Η γνþση αυτÞ δε λησμονÞθηκε στους αιþνες που ακολοýθησαν. ΕπηρÝασε τους μεταγενÝστερους (και κυρßως το Γαληνü) και χρησιμοποιÞθηκε σα βÜση μιας απüπειρας αιτιολογικÞς εξÞγησης των φυσιολογικþν και παθολογικþν λειτουργιþν του οργανισμοý.
     Ο Πλßνιος ο Πρεσβýτερος, Ýνας Ρωμαßος παντογνþστης του 1ου μ.Χ. αι. Ýλεγε, πως για να ερμηνεýσει κανεßς τη σημασßα που Ýδινε στους σφυγμοýς, Ýπρεπε να 'ναι μουσικüς και μαθηματικüς μαζß, για να συλλÜβει το μÝτρο και τη μουσικÞ (αρμονßα), ανÜλογα πÜντα με την ηλικßα και τη νüσο του ανθρþπου. Τüσο ακριβεßς Þταν οι μετρÞσεις του Ηροφßλου! Επßσης, ο Πραξαγüρας Ýλεγε πως απü τις αρτηρßες περνοýσε αÝρας κι üχι αßμα, κÜτι που διÝψευσε ο Ηρüφιλος, αποδεικνýοντας πως κι απü τις αρτηρßες περνοýσε αßμα. Πρþτος απ' üλους χρησιμοποßησε τον üρο δωδεκαδÜκτυλο για να περιγρÜψει το Üνω τμÞμα του εντÝρου.
     Σ' üλη την ΑλεξÜνδρεια μιλοýσανε γι' αυτü το σοφü ιατρü που 'κανε θαýματα με τα χÝρια του. Στην ΑλεξÜνδρεια συναντÞθηκε και μ' Ýναν Üλλον μεγÜλο ιατρü, τον Ερασßστρατο τον ΚÞιο (απü την νÞσο ΚÝα) και συνεργÜστηκαν μαζß στην ανατομßα. ΠεριÝγραψε τη καρδιÜ και τις βαλβßδες και πþς συνδÝονταν με τις φλÝβες και τις αρτηρßες. ΑνακÜλυψε Ýνα πρÜσινο Ýμπλαστρο για τα τραýματα κι αποστÞματα. Για να γßνει κατανοητÞ η λεπτομερÞς δουλειÜ που Ýκανε, περιÝγραψε ακüμη και τους σιελογüνους αδÝνες. Πρþτος αυτüς ο μεγÜλος ιατρüς υπÝδειξε το δÝσιμο των Üκρων για να σταματÞσει η αιμορραγßα. Ως γυναικολüγος και μαιευτÞρας, περιÝγραψε τις κινÞσεις των εμβρýων, καθþς και διÜφορα ανατομικÜ τους χαρακτηριστικÜ. ΠεριÝγραψε τις σÜλπιγγες, μελÝτησε τη δυστοκßα, τη στεßρωση και περιÝγραψε ακüμα και τον τοκετü 5δýμων. ΠεριÝγραψε επßσης τα γεννητικÜ üργανα ανδρþν και γυναικþν, το Þπαρ και το πÜγκρεας. Εßχε Ýνα ρητü για τους ιατροýς: «τÝλειος εστßν ιατρüς ο εν θεωρßα και πρÜξει απηρτισμÝνος», δηλαδÞ ο τÝλειος ιατρüς εßναι αυτüς που εßναι καταρτισμÝνος στη θεωρßα και στη πρÜξη.
     Διερεýνησε τüσο το γυναικεßο üσο και το ανδρικü γεννητικü σýστημα προχωρþντας σε νεκροτομÝς ανδρþν και γυναικþν αλλÜ και μελÝτες συγκριτικÞς ανατομßας σε ζþα. ΠεριÝγραψε με ακρßβεια τη μÞτρα, τις ωοθÞκες και τις σÜλπιγγες. ΑπÝρριψε τη μÝχρι τüτε κρατοýσα Üποψη περß δßχωρης μÞτρας, ενþ τις ωοθÞκες τις παραλλÞλισε με τους üρχεις και περιÝγραψε με ακρßβεια την ανατομικÞ τους θÝση, τη σýσταση και την αγγεßωσÞ τους. Στο βιβλßο για τη γυναικολογßα μιλÜ για ποικßλες περιπτþσεις ανþμαλης ανÜπτυξης του εμβρýου κι ακüμα, ασχολÞθηκε με το ζÞτημα του τοκετοý με αρραγεßς υμÝνες. Μελετþντας το ανδρικü γεννητικü σýστημα αναγνþρισε το ρüλο των üρχεων στην παραγωγÞ σπÝρματος και τη λειτουργßα της επιδιδυμßδας, η οποßα σÞμερα γνωρßζουμε üτι αποτελεß δεξαμενÞ σπερματοζωαρßων και τον προστÜτη και το ρüλο του. ΑναφÝρθηκε ακüμα στις δýο σπερματοδüχους ληκýθους, στις οποßες Ýδωσε το üνομα δßδυμοι παραστÜται.
     ΑνακÜλυψε επßσης τους σιελογüνους αδÝνες που βρßσκονται στη στοματικÞ κοιλüτητα, κÜποιους αδÝνες του στομÜχου καθþς και τον τρüπο αποχÝτευσης της χολÞς απü το Þπαρ. Πολý σημαντικÞ Þταν η συνεισφορÜ του στην ανατομικÞ γνþση του κυκλοφορικοý. Δυστυχþς, δεν Ýχει διασωθεß η περιγραφÞ του Ηροφßλου για τη δομÞ της καρδιÜς, αν κι απü πληροφορßες που 'χουμε απü διÜφορες πηγÝς φαßνεται üτι οι ανατομÝς του στο üργανο αυτü τον οδÞγησαν στη γνþση των βαλβßδων καθþς και στο üτι οι κüλποι αποτελοýν τμÞμα της. 
     Μεταξý των πρþτων επιστημüνων, ο Ηρüφιλος θεωρεßται ως Ýνας απü τους θεμελιωτÝς της επιστημονικÞς μεθüδου. Εßχεν εισÜγει τη πειραματικÞ μÝθοδο στην ιατρικÞ, διüτι τη θεωροýσε ουσιαστικÞ για τη θεμελßωση της γνþσης σ' εμπειρικÞ βÜση. Για τοýτο του ασκÞθηκε κριτικÞ απü το Γαληνü, που θεωροýσε πως η πειραματικÞ μÝθοδος αντßκειτο στον ορθολογισμü. Ο Ηρüφιλος εισÞγαγε επßσης πολλοýς απü τους επιστημονικοýς üρους που χρησιμοποιοýνται μÝχρι και σÞμερα για να περιγρÜψουν ανατομικÜ φαινüμενα. ¹ταν μεταξý των πρþτων που εισÞγαγαν την Ýννοια της συμβατικÞς ορολογßας, Ýναντι της χρÞσης των "φυσικþν ονομÜτων", χρησιμοποιþντας üρους που Ýπλασε για να περιγρÜψει τα αντικεßμενα της μελÝτης του, ονομÜζοντÜς τα για πρþτη φορÜ. ¸να τμÞμα του κρανßου, ο ληνüς του Ηρüφιλου (torcular Herophili) πÞρε την ονομασßα του απü αυτüν.



     ΜερικÜ απü τα Ýργα που συνÝγραψε ο Ηρüφιλος και σþζονται μüνο οι τßτλοι τους εßναι: ΑνατομικÜ (3 βιβλßα), Περß σφυγμþν πραγματεßαν, Μαιευτικüν, Διαιτητικüν, Προς τα κοινÜς δüξας, ΥπομνÞματα εις ΙπποκρÜτους προγνωστικüν, Περß οφθαλμþν (2 βιβλßα), Περß θεραπειþν, Περß αιτιþν & ΙπποκρÜτους γλωσσþν εξÞγησιν. Ο Ηρüφιλος πÝθανε γýρω στο 280 π.Χ., σε ηλικßα περßπου 55 ετþν, Ýχοντας γρÜψει τ' üνομÜ του με χρυσÜ γρÜμματα στο μεγÜλο βιβλßο της ΙατρικÞς. Στη Λαοδßκεια της Συρßας ιδρýθηκε τον 1ο μ.Χ. αι. ιατρικÞ σχολÞ βασιζüμενη στην Ηροφßλεια θεωρßα και πρÜξη.
------------------------------------

   * Το ψυχικü πνεýμα ταυτßζεται σÞμερα με το εγκεφαλονωτιαßο υγρü.
 ** Ο üρος χρησιμοποιεßται ως σÞμερα κι αναφÝρεται στη 3η εσωτερικÞ αγγειοφüρο μÞνιγγα του κεντρικοý νευρικοý συστÞματος που εκτεßνεται μες στη νευρικÞ ουσßα.

ΠαρÜρτημα:

     Τον τßτλο του πατÝρα της ανατομßας, αυτοδικαßως θα πρÝπει να τον κατÝχει ο Ηρüφιλος. ΓÝννημα και θρÝμμα της αρχαßας Χαλκηδüνας, πüλεως της Βιθυνßας της Μ.Ασßας. Ο οποßος Ýζησε περßπου στις αρχÝς του 3ου αι. π.Χ. κι ο οποßος εδιδÜχθη την ιατρικÞν απü τον Πραξαγüρα απü την Κω και τον Χρýσιππο τον Κνßδιο. Κι üπως μÜλιστα εβεβαßωνε ο Üλλος μÝγιστος ιατρüς της αρχαιüτητας, ο Γαληνüς, αυτüς ο μαθητÞς -ο Ηρüφιλος- ανεδεßχθη εις την ιατρικÞν και την Ανατομßαν, πολý σπουδαιüτερος του διδασκÜλου του.
     Ασýλληπτες παραμÝνουν οι γνþσεις κι η εν γÝνει κατÜρτησÞ του περß την Ανατομßαν. ¢πασαι δε αι γνþσεις του, Þσαν αποτÝλεσμα προσωπικþν του ερευνþν και παρατηρÞσεων. Ιδιαßτερα μεγÜλη Þταν η συμβολÞ του στον τομÝα της εν γÝνει ιατρικÞς, αλλÜ προπαντüς στην Ανατομßα. Ενþ εις την εποχÞν του, τα ανατομικÜ συγγρÜματα περιÝγραφαν την σωματικÞν κατασκευÞ μüνο των ζþων, στη δικÞ του περιγραφüτανε λεπτομερÝστατα η Ανατομßα üλων των ανθρωπßνων οργÜνων. ΑναφÝρει περß αυτþν ο Γαληνüς:

   «Ηρüφιλος… την πλεßστην επßγνωσιν ουκ αλüγων ζþων, καθÜπερ οι πολλοß, αλλ’ επ’ αυτþν των ανθρþπων πεποιημÝνος».

Απü τους αρχαιοτÜτους χρüνους παραδßδεται πως οι ανατομικÝς Ýρευνες του Ηροφßλου επÝστρεψαν για πρþτη φορÜ, τομÝς ανθρωπßνων πτωμÜτων. Ο Celsus μÜλιστα βεβαιþνει üτι οι Πτολεμαßοι ευχαρßστως παραχωροýσανε στους ιατροýς κοινοýς εγκληματßες για να επιχειροýνε τομÝς στο ζωντανü ακüμα σþμα τους. Κι εßναι βÝβαιο πως ο Ηρüφιλος πρþτος, εßναι αυτüς που οδηγÞθηκε σε μιαν απü τις σημαντικüτερες στην ιστορßα της ιατρικÞς ανακαλýψεις, που εßναι η αναγνþριση της αληθινÞς φýσης των νεýρων. Αυτüς εßναι ποý θεþρησε τον εγκÝφαλο ως κεντρικü üργανο του νευρικοý συστÞματος, λÝγοντας «ΑρχÞν των νεýρων εγκÝφαλος». Κι επßσης συγχρüνως θεþρησε αυτüν ως Ýδρα της νοÞσεως. Ενþ τα νεýρα τα ανεγνþρισε ως üργανα των αισθÞσεων. Και μÜλιστα τα διαχþριζε σε νεýρα «αισθητικÜ» που βοηθÜνε την απüκτηση «γνþσης του κüσμου» και σε νεýρα «κινητικÜ» üπου κατευθýνουν τις κινÞσεις του σþματος.

   «Δια μεν ετÝρων νεýρων αισθητÞν δýναμιν επιπÝμπει τοις κÜτω της κεφαλÞς ο εγκÝφαλος, δι’ Üλλων δεν κßνησιν καθ’ ορμÞν».

     Με πüσο καθαρü πνεýμα παρατηροýσε ο Ηρüφιλος, το ανθρþπινο σþμα, το μαρτυροýν οι θαυμÜσιες περιγραφÝς του εγκεφÜλου, του οφθαλμοý και των γεννητικþν οργÜνων του ανθρþπου. Η μελÝτη εξ Üλλου της καρδιÜς και της λειτουργßας της, αναδεßξανε τον Ηρüφιλον ως ιδρυτÞ της θεωρßας «περß σφυγμþν». Ο Ηρüφιλος μετροýσε τους σφυγμοýς του ανθρωπßνου σþματος με την βοÞθεια μιας ειδικÞς κλεψýδρας. Και ακριβþς με την διαδικασßα κατÝληγε στις διαγνþσεις του. Την θεωρßα «περß σφυγμþν» ο Ηρüφιλος την κατÝγραψε σε δýο βιβλßα με τßτλο «περß σφυγμþν». Εßναι δε αυτüς που πρþτος μßλησε και καθιÝρωσε ως ορολογßαν τις λÝξεις: «αμφιβληστροειδÞς χιτþν», «δωδεκαδÜκτυλον»… κτλ.
     Ως εξ üλων τοýτων λοιπüν, εν κατακλεßδι, δε χρειÜζεται ν' αναρωτιÝται περß του ποßος στη πραγματικüτητα υπÞρξεν ο πραγματικüς «ΠατÝρας της Ανατομßας».

     ΑφορμÞ του παραρτÞματος αυτοý Ýχει η θεωρßα πως πατÝρας της Ανατομßας παγκüσμια και διαχρονικÜ εßναι κÜποιος Ισραηλινüς σýγχρονος σχετικÜ, ανατüμος ιατρüς. Π. Χ.

=====================

                                        Ερασßστρατος

     Οι εξαιρετικÝς πολιτικÝς και στρατιωτικÝς φυσιογνωμßες των πρþτων Πτολεμαßων, διαδüχων του Μ. ΑλεξÜνδρου στο βασßλειο της Αιγýπτου, δημιουργÞσανε τις απαραßτητες προûποθÝσεις για μια πολιτιστικÞ Üνθηση Üνευ προηγουμÝνου με επßκεντρο την ΑλεξÜνδρεια, που 'χε κτιστεß απ’ τον μεγÜλο ¸λληνα στρατηλÜτη το 332 π.Χ. Στο πλαßσιο μιας καταπληκτικÞς οικονομικÞς κι εμπορικÞς ανÜπτυξης ανθοýν τα γρÜμματα κι οι τÝχνες κι ιδρýεται το Μουσεßο, Ýνα ßδρυμα που μπορεß κανεßς να το χαρακτηρßσει σαν το πρþτο ΠανεπιστÞμιο του κüσμου. Στους εκτεταμÝνους κι ειδικÜ διαρρυθμισμÝνους χþρους του προσελκýονται σοφοß και μελετητÝς απü üλα τα μÝρη του ελληνικοý κüσμου. ΑνÜμεσα σ’ αυτοýς δεν Ýλειπαν οι γιατροß. Οι ιατρικÝς μελÝτες στην ΑλεξÜνδρεια δεν ευνοÞθηκαν μüνον απü το περιβÜλλον που επÝτρεπε τη συνÝχιση του Ýργου σοφþν, üπως ο ΑριστοτÝλης κι ο διÜδοχüς του Θεüφραστος, αλλÜ κι απü την παρουσßα 2 καταπληκτικþν φυσιογνωμιþν: του Ερασßστρατου και του Ηρüφιλου.



     Μßα Üγνωστη μορφÞ ανÜμεσα στους κορυφαßους ιατροýς της ανθρωπüτητας -üλοι ¸λληνες εννοεßται- υπÞρξεν ο Ερασßστρατος. Θεωρεßται ο τελευταßος απü τους μεγÜλους ιατροýς, κι οι ανακαλýψεις του τονε καθιστοýν ισÜξιο με τους μýθους της παγκüσμιας ΙατρικÞς: Γαληνü & ΙπποκρÜτη! Η νοημοσýνη κι η ικανüτητÜ του να προσλαμβÜνει αλÞθειες που σÞμερα φαντÜζουνε δýσκολες ακüμα και με τα τελειüτερα ιατρικÜ μηχανÞματα, τον καθιστοýνε φαινüμενο. ΥπÞρξεν απü τους πιο φημισμÝνους ιατροýς της αρχαιüτητας, για την ακρßβεια Þτανε βιολüγος, ιατρüς, νευροεπιστÞμονας, παθολüγος, χειροýργος κι ανατüμος. Θεωρεßται πως εßναι ο τελευταßος μεγÜλος ιατρüς της αρχαιüτητας.
      ΓεννÞθηκε στην Ιουλßδα της ΚÝας Þ στη Κω Þ στη Χßο Þ τη ΣÜμο. ΚατÜ τον Πλßνιο Þταν εγγονüς του ΑριστοτÝλη απü τη κüρη του τη Πυθßα, χωρßς να Ýχουμε Üλλους ιστορικοýς που να το επιβεβαιþνουν. Ο Σουßδας αναφÝρει üτι γονεßς του Þταν ο Κλεüμβροτος κι η Κρητüξενη, αδελφÞ του ιατροý ΜÝδιου. Το κεßμενο üμως δεν εßναι σαφÝς στο σημεßο, αν ο Κλεüμβροτος Þτανε πατÝρας Þ θεßος του.
     ¹τανε μαθητÞς του Χρýσιππου του Κνιδßου, του Μητρüδωρου κι ßσως και του Θεüφραστου. ΕγκαταστÜθηκε για Ýνα διÜστημα στην αυλÞ του ΣÝλευκου ΝικÜτωρα, βασιλιÜ της Συρßας, üπου κι απüκτησε μεγÜλη φÞμη üταν το 294 π.Χ. διÝγνωσε σωστÜ την ασθÝνεια του Αντßοχου, πρωτüτοκου γιου του ΣÝλευκου*.
     ΕγκαταστÜθηκε επßσης στην ΑλεξÜνδρεια, της οποßας η φÞμη Üρχιζε να εξαπλþνεται κεßνη την εποχÞ. ΣυνÝχισε να μελετÜ ανατομßα και να εξασκεß την ιατρικÞ μÝχρι μεγÜλη ηλικßα. Πιθανü να πÝθανε στη Μ. Ασßα, ενþ ο Σουßδας αναφÝρει üτι ο τÜφος του εßναι στο üρος Μýκαλε στην Ιωνßα. Πüτε ακριβþς πÝθανε δεν εßναι γνωστü. Σýμφωνα με τον ΕυσÝβιο βρßσκονταν εν ζωÞ το 258 π.Χ., περßπου 40 Ýτη μετÜ το γÜμο του Αντιüχου και της Στρατονßκης.
     Απüκτησε πολλοýς μαθητÝς και συντρüφους, και μιαν ιατρικÞ σχολÞ στη Σμýρνη της Ιωνßας που ονομÜστηκε απü αυτüν συνÝχισε να λειτουργεß μÝχρι την εποχÞ του ΣτρÜβωνα. Οι πιο φημισμÝνοι του μαθητÝς Þταν οι: ΑποεμÜντης, Απολλþνιος Μεμφßτης, ΑπολλοφÜνης, Αρτεμßδωρος, Χαρßδημος, Χρýσιππος, Ηρακλεßδης, ΕρμογÝνης, ΙκÝσιος, ΜαρτιÜλης, Μηνüδωρος, Πτολεμαßος, ΣτρÜτος & Ξενοφþν.
     ¸γραψε πλÞθος ιατρικþν συγγραμμÜτων περß ανατομßας, πρακτικÞς ιατρικÞς και φαρμακολογßας. Διασþζονται μüνο οι τßτλοι τους, ενþ μικρÜ αποσπÜσματα διασþζονται διαμÝσου του Γαληνοý, του Caelius Aurelianus κι Üλλων μεταγενÝτερων συγγραφÝων.



     ΜερικÜ απü τα επιτεýγματÜ του Þταν πιθανþς η ανακÜλυψη του κυκλοφοριακοý συστÞματος, αφοý σε Ýνα σýγγραμμÜ του περιγρÜφει τη λειτουργßα της καρδιÜς. ΑνακÜλυψε και περιÝγραψε το νευρικü σýστημα και το κατÝταξε σε δýο διαφορετικÜ, το αισθητÞριο και το κινητικü νευρικü σýστημα. ΠεριÝγραψε επßσης τις διαφορÝς του εγκεφÜλου μεταξý ανθρþπου και ζþων. ΜελÝτησε επßσης το πεπτικü σýστημα και τα αποτελÝσματα της διατροφÞς και διατýπωσε τη θεωρßα πως η διατροφÞ, τα νεýρα κι ο εγκÝφαλος επιδροýν στις νοητικÝς ασθÝνειες.
     Ο Ερασßστρατος Ýκανε και σημαντικÝς ιατρικÝς ανακαλýψεις, οι οποßες σÞμερα μας φαßνονται αφÜνταστες. Μεταξý των Üλλων ανακÜλυψε τον καθετÞρα για τη τεχνητÞ εκκÝνωση της ουροδüχου κýστης. Επßσης, πρþτος αυτüς ανακÜλυψε την κυκλοφορßα του αßματος.
     Το Ýργο του εßναι γνωστü μüνον απü αναφορÝς Üλλων μελετητþν, μεταξý των οποßων κι ο Γαληνüς. ΜελÝτησε προσεκτικÜ τον εγκÝφαλο και του απÝδωσε την ιδιüτητα μετατροπÞς του ζωτικοý πνεýματος σε ψυχικü πνεýμα· Ýκανε επßσης Ýρευνες στη κυκλοφορßα του αßματος και πßστευε üτι στις αρτηρßες κυκλοφορεß αÝρας. ΑνακÜλυψε τη λειτουργßα της αορτικÞς βαλβßδας η οποßα, κατÜ τις θεωρßες του, υποχρÝωνε το ζωτικü πνεýμα να πορευθεß μÝσα απü την αορτÞ.
     ΑνακÜλυψε και περιÝγραψε το νευρικü σýστημα και το κατÝταξε σε δýο διαφορετικÜ, το αισθητÞριο και το κινητικü νευρικü. ΠεριÝγραψε με ανατριχιαστικÝς λεπτομÝρειες τις διαφορÝς του εγκεφÜλου μεταξý ανθρþπου και ζþων. ΜελÝτησε τα αποτελÝσματα της διατροφÞς στο ανθρþπινο σþμα και κυρßως στο Ýντερο και το πεπτικü σýστημα και διατýπωσε τη θεωρßα πως η διατροφÞ, τα νεýρα κι ο εγκÝφαλος επιδροýνε στις νοητικÝς ασθÝνειες!
     Ασφαλþς αντιγρÜφηκε κι αυτüς üπως üλοι οι μεγÜλοι ¸λληνες, συγκεκριμÝνα απü τον Ελβετü Albrecht Haller, ο οποßος υποτßθεται πως εßναι ο πρþτος (!!!) που μßλησε για τη κυκλοφορßα του αßματος και τιμÜται σÞμερα ως πατÝρας της σýγχρονης φυσιολογßας, ενþ εßναι απλþς Ýνας κοινüς κλÝφτης.

 ----------------------------

* Ο ΣÝλευκοςπαντρεýτηκε σε μεγÜλη ηλικßα τηΣτρατονßκη, κüρη τουΔημÞτριου ΠολιορκητÞ, η οποßα του 'χε χαρßσει Ýναν απüγονο. ΟΑντßοχος, γιος του ΣÝλευκου απü προηγοýμενο γÜμο, ερωτεýτηκε παρÜφορα τη μητρυιÜ του, αλλÜ κρατοýσε το πÜθος του μυστικü κι Ýτσι Ýπαθε μελαγχολßα απü τον πüθο. Οι γιατροß που τον εξετÜσανε, δε μποροýσαν να βροýνε την αιτßα. Ο Ερασßστρατοςαπüκλεισε τις σωματικÝς ασθÝνειες κι υπÝθεσε μια πνευματικÞ νüσο. ΕξετÜζοντÜς τονε κατÝγραψε τις παρατηρÞσεις του, που δεßξανε σημαντικÞ διαφορÜ των παλμþν της καρδιÜς, του σφυγμοý του και του χρþματος της επιδερμßδας του, üποτε ο Αντßοχος βρισκüτανε κοντÜ στη Στρατονßκη. KατÝγραψε επßσης üτι τα συμπτþματα αυτÜ δεν εμφανßζονταν σε καμιÜν Üλλη περßπτωση.
     Λüγω της λεπτüτητας της περßστασης, χρησιμοποßησε Ýνα τÝχνασμα για ν’ αποκαλýψει την ασθÝνεια του πρßγκηπα. ΠÞγε λοιπüν στο ΣÝλευκο και του εßπε üτι η ασθÝνεια του γιου του εßναι αθερÜπευτη, αφοý εßναι ερωτευμÝνος με μια γυναßκα που δε μπορεß ποτÝ να την αποκτÞσει. Ο ΣÝλευκος τον ρþτησε ποια εßναι αυτÞ η θνητÞ που δε μπορεß να αποκτÞσει ο γιος του. Τüτε ο Ερασßστρατος προσποιÞθηκε üτι πρüκειται για τη δικÞ του σýζυγο. Ο ΣÝλευκος Üρχισε να του τÜζει üλο και μεγαλýτερα δþρα για να τονε πεßσει να παραχωρÞσει τη γυναßκα του στον Αντßοχο. Ο Ερασßστρατος Ýμενε κÜθε φορÜ ανÝνδοτος λÝγοντας: «μα, αφοý εßναι δικÞ μου η γυναßκα». ¼ταν η πßεση του ΣÝλευκου εßχε γßνει αφüρητη, τüτε ο Ερασßστρατος τον ρþτησε: «τß θα Ýκανες εσý αν Þταν η δικÞ σου γυναßκα;» «θα του την ÝδινααπÜντησεν ο ΣÝλευκος. Τüτε ο Ερασßστρατος του αποκÜλυψε την αλÞθεια. Ο ΣÝλευκος κρÜτησε το λüγο του και παραχþρησε τη γυναßκα του στον γιο του.
     Η ιστορßα αυτÞ διασþζεται σε πλÞθος κεßμενα.
-----------------------------------------------------------------

                                   Ανακεφαλαßωση

     Στην ελληνιστικÞ εποχÞ δýο Þταν οι περßφημες ιατρικÝς «σχολÝς»: η σχολÞ της Κω με σαφÞ προσανατολισμü προς τη θεραπευτικÞ πρÜξη κι η σχολÞ της ΑλεξÜνδρειας üπου υπερτεροýσε η ακαδημαúκÞ ιατρικÞ. Ο επικεφαλÞς της σχολÞς της Κω, ο Πραξαγüρας, υπÞρξε δÜσκαλος του σημαντικüτερου γιατροý που Ýδρασε στο Αλεξανδρινü Μουσεßο, του Ηρüφιλου απü τη Χαλκηδüνα (335-280 π.Χ.).
     Ο Ηρüφιλος Þταν εμπειρικüς γιατρüς και βÜσιζε τα συμπερÜσματÜ του σε πειρÜματα. ¹ταν ßσως ο 1ος που υιοθÝτησε συστηματικÜ τη μÝθοδο της ανατομßας στις ιατρικÝς του Ýρευνες -λÝγεται μÜλιστα üτι ο Πτολεμαßος του εξασφÜλιζε üχι μüνο νεκρÜ σþματα αλλÜ και ζωντανοýς ανθρþπους-καταδßκους για να διενεργÞσει τα πειρÜματÜ του. Διαπßστωσε τη σημασßα του εγκεφÜλου για τη λειτουργßα του ανθρþπινου σþματος και μελÝτησε το νευρικü σýστημα και το σφυγμü.
     Σýγχρονος και συνεργÜτης του Þταν ο περßφημος Ερασßστρατος απü τη ΚÝα (304-250 π.Χ.), που πÝρασε Ýνα διÜστημα της ζωÞς του στην ΑλεξÜνδρεια. ΥπÞρξε βασιλικüς γιατρüς στην αυλÞ του ΣÝλευκου Α', και μÜλιστα η ανεκδοτολογικÞ παρÜδοση λÝει πως μπüρεσε να διαγνþσει την ασθÝνεια του γιου του βασιλιÜ, Αντßοχου Α', διαπιστþνοντας πως Ýπασχε απü Ýρωτα για τη μητρυιÜ του Στρατονßκη. Ο Ερασßστρατος, που Üσκησε ανατομßα πλÜι στον Ηρüφιλο, ασχολÞθηκε εντατικÜ με το κυκλοφορικü και το νευρικü σýστημα. ΔιÝκρινε τις φλÝβες απü τις αρτηρßες και τα νεýρα, και τüνισε τη σημασßα του αÝρα (πνεýματος) για τη κυκλοφορßα του αßματος.

                          Αποτßμηση-ΣυμπερÜσματα

Ηρüφιλος & Ερασßστρατος: Ο 1ος γεννÞθηκε στη Κω, τη πατρßδα τοý ΙπποκρÜτη, τις τελευταßες 10ετßες του 4ου π.Χ. αιþνα. Ο 2ος, σýγχρονος περßπου του 1ου, γεννÞθηκε στη Μ.Ασßα. Η λÜμψη του Aλεξανδρινοý Μουσεßου προσÝλκυσε τους 2 Üνδρες στη πρωτεýουσα των Πτολεμαßων. Ξεκινþντας κι οι 2 απ’ τις ιπποκρατικÝς αρχÝς για τη σημασßα της παρατÞρησης και του ορθοý λüγου στην ΙατρικÞ, επÝκτειναν την ÝννοιÜ της πÝρα απü τα üρια που της Ýθετε αυτÞ. Για τον Ερασßστρατο και τον Ηρüφιλο δεν Þταν αρκετÞ η παρατÞρηση του ασθενοýς, των γεωγραφικþν και κλιματολογικþν συνθηκþν του περιβÜλλοντüς του και των διαιτητικþν του συνηθειþν για να ερμηνευθεß η φýση μιας πÜθησης. ¹ταν απαραßτητη η βαθýτερη γνþση της κατασκευÞς και λειτουργßας των εσωτερικþν οργÜνων του ανθρþπινου σþματος, για να καταστεß δυνατü να διατυπωθεß επß στερεþν βÜσεων οιαδÞποτε θεωρßα για την ερμηνεßα των νüσων και των παθÞσεων.
     Το Ýργο τους, Ýχει σαν αφετηρßα τη φωτεινÞ απüφαση του Πτολεμαßου Α’ του ΣωτÞρα, να επιτρÝψει ελεýθερα την ανατομÞ ανθρωπßνων πτωμÜτων, πρÜγμα που μÝχρι τüτε απαγορευüταν αυστηρÜ. ΚÜθε ανατομικÞ ανακÜλυψη αποτελοýσε για τον Ερασßστρατο αφορμÞ για την ερμηνεßα ενüς φυσιολογικοý φαινομÝνου, με βÜση την αντßληψη üτι τßποτα δεν υπÜρχει στον ανθρþπινο οργανισμü, που να μην αποβλÝπει σε κÜποιο συγκεκριμÝνο σκοπü. Οι σπουδαιüτερες ανακαλýψεις του αφοροýνε την ανατομικÞ και τη φυσιολογßα του νευρικοý συστÞματος, πρÜγμα που ισχýει και για το συνεργÜτη του Ηρüφιλο. Η διÜκριση των νεýρων σε κινητικÜ κι αισθητικÜ, γνþση που τα βιβλßα της ΑνατομικÞς αποδßδουν στον Μπελ* και τον ΜαγκÝντι, εßναι ανακÜλυψη του Ερασßστρατου. Η μελÝτη της φυσιολογßας κι ανατομßας της παρεγκεφαλßδας δεν αρχßζει απü τον ΦλουρÜνς**, αλλÜ 2.000 χρüνια πριν απ’ αυτüν. Η οπÞ που συνδÝει την 3η με τις πλÜγιες κοιλßες του εγκεφÜλου και φÝρει το üνομα ¢γγλου ανατüμου (τρÞμα του Μüνρο) εßναι επßσης ανακÜλυψη του Ερασßστρατου. ¼χι δε μüνον αυτÜ, αλλÜ κι η Ýκφυση των νεýρων απ' τον εγκÝφαλο και το νωτιαßο μυελü κι η απüδοση ιδιαßτερης σημασßας στις Ýλικες του εγκεφÜλου εßναι διαπιστþσεις που προÝρχονται απü την ευφυÞ παρατÞρηση του Ερασßστρατου του σοφοý Αλεξανδρινοý.
     ΜÝχρι την εποχÞ του πßστευαν üτι τα στερεÜ τρüφιμα πηγαßνανε στο στομÜχι, ενþ τα υγρÜ μπαßνανε στους πνεýμονες. Με την ανακÜλυψη της επιγλωττßδας, του μικροý χüνδρου που στη κατÜποση κλεßνει την εßσοδο του λÜρυγγα, ο Ερασßστρατος διατýπωσε τη πραγματικüτητα, üπως διαμορφþνεται απ' τη φυσιολογικÞ λειτουργßα του μικροý αυτοý οργÜνου. Το χαρακτηρισμü «παρÝγχυμα» τον οφεßλουμε στον Ερασßστρατο. Αυτüς παρατÞρησε σε üλα τα σπλÜγχνα την ýπαρξη αφενüς δικτýου απü ßνες κι αγγεßα κι αφετÝρου μιας αδιαφοροποßητης μÜζας που γεμßζει τα κενÜ (παρÝγχυμα). Στο παρÝγχυμα απÝδωσε τις εξÞς λειτουργßες: τη συγκÝντρωση των χυμþν που υπÜρχουν στο σþμα, τη στÞριξη τοý οργÜνου και τη διÞθηση των υγρþν τοý σþματος. Η διÞθηση που πραγματοποιεßται στο παρÝγχυμα των νεφρþν Ýχει σαν αποτÝλεσμα τη παραγωγÞ των οýρων, που δια των ουρητÞρων και της ουροδüχου κýστης οδηγοýνται Ýξω απ' τον οργανισμü, σαν περιττü και βλαβερü υγρü.
     ΑλλÜ μÞπως κι η περιγραφÞ των αγγεßων που μεταφÝρουν τη λÝμφο***, των χυλοφüρων αγγεßων, δεν προηγεßται 10δες αιþνων απü τις αντßστοιχες περιγραφÝς των νεþτερων; Δεν εßναι üμως μüνον αυτÜ. Ο Ερασßστρατος Þταν ο 1ος που μελÝτησε στα πτþματα τις αλλοιþσεις, που προκαλεß στη κατασκευÞ των σπλÜγχνων η παθολογικÞ κατÜσταση που οδÞγησε στο θÜνατο. ¸τσι με μüνη τη μεγαλοφυÞ διαßσθησÞ του γßνεται ο πρüδρομος και μÜλιστα κατÜ 20 αι., του ΜοργκÜνι****, που θεωρεßται ιδρυτÞς της σýγχρονης παθολογοανατομßας. Ο Ερασßστρατος συσχÝτισε ακüμα την αýξηση του σþματος με τη διαδικασßα της πÝψης των τροφþν, αποδεικνýοντας Ýτσι πως εßχε συλλÜβει διαισθητικÜ και το φαινüμενο της ανταλλαγÞς της ýλης, 19αι. πριν να το ερευνÞσουν οι νεþτεροι. Δεν παραμÝλησε και το τομÝα της θεραπευτικÞς. ΥπÞρξε μÝγας εχθρüς των αφαιμÜξεων και των καθαρτικþν, που απü παρεξÞγηση της ιπποκρατικÞς θεωρßας των χυμþν, εßχανε κυριολεκτικÜ κατακλýσει τη πρακτικÞ ιατρικÞ της εποχÞς του. Κατ' αυτüν δεν Þταν η διαταραχÞ των χυμþν, αλλÜ Ýνα εßδος δυσπεψßας, που προκαλοýσε τις διÜφορες παθÞσεις και συνεπþς τα θεραπευτικÜ μÝτρα Ýπρεπε να εßναι βασικÜ διαιτητικÜ, διαφορετικÜ βÝβαια, απü πÜθηση σε πÜθηση κι απ ασθενÞ σε ασθενÞ.
     ΑλλÜ αν γυρßσουμε και πÜλι στον ερευνητικü τομÝα, δεν μπορεß να φανταστεß κανεßς ποý θα εßχε οδηγÞσει τις γνþσεις μας αν εßχε στη διÜθεσÞ του τις τεχνικÝς προüδους των νεþτερων, π.χ. τα οπτικÜ μÝσα, üπως το μικροσκüπιο, που η εποχÞ του αγνοοýσε!
     Τον τßτλο üμως του πατÝρα της ανατομßας μποροýμε να τον επιφυλÜξουμε στον Ηρüφιλο. Απ' τα ελÜχιστα αποσπÜσματα που σþζονται κι απü περιγραφÝς Üλλων, μεταγενεστÝρων Þ πολεμßων του, καταλÞγουμε σε πολý ενδιαφÝροντα συμπερÜσματα. ΜÝρος των ανακαλýψεþν του που σχετßζεται με το νευρικü σýστημα και τα λεμφικÜ αγγεßα, ταυτßζεται με κεßνο του Ερασßστρατου. ¸χουμε üμως παρατηρÞσεις που προÝρχονται αποκλειστικÜ απ' αυτüν και δικαιþνουνε τον τßτλο του 1ου ανατüμου, Ýργο για το οποßο χρησιμοποßησε κι εργαλεßα δικÞς του επινüησης, που ο Γαληνüς, μετÜ απü 4-5αι., περιγρÜφει με θαυμασμü. Ενþ üμως ο γραφικüς κÜλαμος και το χοριοειδÝς πλÝγμα της 3ης κοιλßας (τμÞματα του εγκεφÜλου) διδÜσκονται σÞμερα με ξÝνα ονüματα, μας Ýμεινε τουλÜχιστον στην ανατομικÞ ο ληνüς του Ηρüφιλου. Πρüκειται για τη συμβολÞ 2 μεγÜλων φλεβικþν αγγεßων της σκληρÞς μÞνιγγας του εγκεφÜλου. Η μελÝτη του για το κεντρικü νευρικü σýστημα φτÜνει μÝχρι των οφθαλμþν. Αναγνωρßζει τα οπτικÜ νεýρα κι ανακαλýπτει και περιγρÜφει τον αμφιβληστροειδÞ χιτþνα με την ακρßβεια ενüς ανατüμου της εποχÞς μας.
     ΚÜτι σημαντικü εßναι η διÜκριση που Ýκανε μεταξý των τενüντων και νεýρων, διÜκριση Üγνωστη στους προγενÝστερους γιατροýς. Σ’ αυτüν επßσης οφεßλουμε την ονομασßα του δωδεκαδÜκτυλου, του 1ου τμÞματος του λεπτοý εντÝρου, που την παρÞγαγε απü το κατÜ προσÝγγιση μÞκος του σε δακτýλους. ΜελÝτησε ακüμα το Þπαρ, το πÜγκρεας, τους σιελογüνους αδÝνες και τα γεννητικÜ üργανα. Απü το κυκλοφορικü σýστημα μας Ýχει αφÞσει σαφεßς γνþσεις περß φλεβþν κι αρτηριþν***** και συγγρÜμματα Περß σφυγμþν που δυστυχþς δε σþζονται. Στη θεραπευτικÞ ακολουθεß Üλλη γραμμÞ απü τον Ερασßστρατο. ΔÝχεται τη θεωρßα των χυμþν, σχετικÜ με τη πρüκληση των παθÞσεων κι αποδßδει μεγÜλη αξßα στη φαρμακοθεραπεßα. Αναζητεß το ειδικü φÜρμακο κÜθε πÜθησης κι αναγρÜφει πολýπλοκες συνταγÝς.
     Η ψυχρÞ αντιμετþπιση τοý ανθρþπινου πτþματος σαν αντικεßμενο μελÝτης, δημιοýργησε πολÝμιους των 2 μεγÜλων ιατρþν της ΑλεξανδρινÞς ΕποχÞς. Οι πολÝμιοß τους αντιπροσþπευαν μιαν Üλλη τακτικÞ, πιüτερο Þπια κι εν πÜση περιπτþσει τακτικÞ που ακολουθοýσε το γρÜμμα της ιπποκρατικÞς διδασκαλßας. Για τους «εμπειρικοýς» αυτοýς, σ’ αντßθεση με τους 2 «θεωρητικοýς», η ανατομικÞ μελÝτη των πτωμÜτων Þτανε περιττÞ σκληρüτητα για τον ιατρü κι ανßερη για το νεκρü. Η ΙατρικÞ θα μποροýσε να γßνεται πλÜι στο προσκÝφαλο των αρρþστων με μüνη τη μελÝτη της συμπτωματολογßας τους. ¼σο για τη μελÝτη των εσωτερικþν οργÜνων, αρκοýσε το υλικü των τραυμÜτων, των εξαρθρþσεων και των καταγμÜτων. Η στÜση αυτÞ των εμπειρικþν με την περιφρüνηση προς τη θεωρητικÞ Ýρευνα στο ανατομικü, στο φυσιολογικü και το παθολογοανατομικü πεδßο και τον περιορισμü στην εξωτερικÞ παρατÞρηση του ασθενοýς και συνεπþς στην επιπüλαιη γνþση της νüσου, οδÞγησε σýντομα στην αποτυχßα της εμπειρικÞς ιατρικÞς. Αιþνες μετÜ, οι εμπειρικοß δεν εγκαταλεßπουν τον αγþνα τους. Γι’ αυτü βρßσκουμε το Γαληνü, το μεγÜλο χριστιανü ιατρü του 2ου μ.Χ. αι., αποφασιστικü αντßπαλü τους, ταυτüχρονα üμως και πολÝμιο των υπερβολικÜ θεωρητικþν ομοτÝχνων του. Ο Γαληνüς εßναι ακριβþς εκεßνος που οδÞγησε την ιατρικÞ στη μÝση οδü, που συνενþνει το ιπποκρατικü πνεýμα με την Ýρευνα, üπως την εννοοýμε σÞμερα, σε μιαν Ýντονη προσπÜθεια, τüσο θεωρητικÞ, üσο και πρακτικÞ.
     Αντßθετα με την ιατρικÞ, η ζωολογßα κι η βοτανολογßα δεν γνþρισαν αξιüλογη εξÝλιξη στα ελληνιστικÜ χρüνια. Ο ΑριστοτÝλης με τις ζωολογικÝς του μελÝτες κι ο μαθητÞς του Θεüφραστος που ασχολÞθηκε με τη βοτανολογßα αποτελοýσαν αξεπÝραστα πρüτυπα καθ' üλη τη διÜρκεια της ελληνιστικÞς εποχÞς. Οι φυσικÝς επιστÞμες Þτανε στραμμÝνες μÜλλον προς τον αποκρυφισμü, üπως φαßνεται κι απü το αλχημιστικü Ýργο του Βþλου απü τη ΜÝνδη(3ος αι. π.Χ.), ο οποßος μελÝτησε τις συμπαθητικÝς δυνÜμεις μεταξý των διαφüρων στοιχεßων.

----------------------------

     *Sir Charles Bell (1774-1842). ΣκωτσÝζος χειρουργüς, φυσιολüγος κι ανατüμος, γνωστüς για τις εργασßες του στο νευρικü σýστημα και τη περιγραφÞ της παρÜλυσης του προσωπικοý νεýρου (παρÜλυση του Μπελ).
    **Jean Pierre Flourance (1794-1867). ΓÜλλος φυσιολüγος που ασχολÞθηκε κυρßως με Ýρευνες για τη λειτουργßα τοý εγκεφÜλου, των τετραδýμων σωμÜτων και της παρεγκεφαλßδας στα σπονδυλωτÜ. Εßναι αυτüς που ανακÜλυψε την αναισθητικÞ ιδιüτητα του χλωροφορμßου.
   *** Εßναι το υγρü που περιβρÝχει τα κýτταρα.
 ****Jean-Baptiste Morgani (1682-1771), Ιταλüς ιατρüς που θεωρεßται απ’ τους κορυφαßους ανατüμους του18ου αι..
***** ¢σχετα απü τη πλÜνη üτι το αßμα κυκλοφορεß μüνο στις φλÝβες, ενþ οι αρτηρßες περιÝχουν αÝρα.

 

 

Web Design: Granma - Web Hosting: Greek Servers