ÐåæÜ

Ðïßçóç-Ìýèéá

Ï Dali & Åãþ

ÈÝáôñï-ÄéÜëïãïé

Äïêßìéá

Ó÷üëéá-Áñèñá

ËáïãñáöéêÜ

ÅíäéáöÝñïíôåò

ÊëáóóéêÜ

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì

ÄéáóêÝäáóç

ÐéíáêïèÞêç

ÅéêáóôéêÜ

Ðáãê. ÈÝáôñï

Ðëçñ-Ó÷ïë-Åðéêïéí.

Öáíôáóôéêü

Åñ. Ëïãïôå÷íßá

Ãëõðô./Áñ÷éô.

ÊëáóóéêÜ ÉÉ

 
 

ËáïãñáöéêÜ 

×áôæçáëåîÜíäñïõ ÐÜôñïêëïò: Ç Éäéáßôåñç Ðáôñßäá Ìïõ

     Πριν μιλÞσω για τη ΠαλαιÜ Φþκαια, θÝλω να προσαρτÞσω, εδþ στο ξεκßνημα του Üρθρου, κÜτι που Ýπεσε στην αντßληψÞ μου πρüσφατα κι αφορÜ στο μýθο Þ στη πραγματικüτητα, -ποιüς ξÝρει;- για το πως ιδρýθηκε η üμορρη διπλανÞ και γειτüνισσα πüλη, -αλλÜ και μια Üλλη μεσογßτικη, τα ΣπÜτα-, η ΑνÜβυσσος. ΚατÜ καιροýς Ýχουν ακουστεß πολλÜ, εßναι αλÞθεια κι üπως προεßπα κανεßς δεν ξÝρει ακριβþς, τουλÜχιστον ακüμα, τι Ýχει γßνει. Η ιστορßα Ýχει ως εξÞς λοιπüν:
     Οι γιοι του ΠÝλοπα του ΤαντÜλειου και της ΙπποδÜμειας, ΤροιζÞν και ΠιτθÝας, κατÝλαβαν τη ΤροιζÞνα γýρω στα 1250 π.X. εποχÞ που ζοýσε κι ο ΗρακλÞς. 'Οταν εισÝβαλαν στη ΤροιζÞνα τα δυο αδÝλφια, ο ΠιτθÝας Ýγινε βασιλιÜς της ¢νθειας -σημερινÞ ΤροιζÞνα. Ο Ανθας, ο παλιüς βασιλιÜς -κι ο γιος του ΑÝτιος- Ýφυγαν στη Μ. Ασßα- τüτε λεγüταν αλλιþς - μαζß με Üλλους και ßδρυσαν την Aλικαρνασσü. Ο ΤροιζÞν κατÝλαβε την ΥπÝρεια-σημερινÞ Καλαβρßα. Τüτε ο ΥπÝρης, αδελφüς του Ανθα, αναγκÜστηκε μαζß με Üλλους Καλαβροýς και Αχαιοýς να αποδημÞσει στην ΚÜτω Ιταλßα. Απü αυτοýς ολüκληρη περιοχÞ ονομÜστηκε Καλαβρßα (περßπου το 1250 π.Χ.). Εκεß αργüτερα ιδρýθηκε κι η πüλη Ποσειδωνßα. ΞαφνικÜ üμως ο ΤροιζÞν πÝθανε. Τüτε ο ΠιτθÝας ανÜγκασε τις δυο πüλεις να ενωθοýν σε μßα και τις ονüμασε ΤροιζÞνα, σε ανÜμνηση του αδελφοý του. ΜετÜ το θÜνατο του ΤροιζÞνος , οι δυο γιοι του ΑνÜφλυστος και Σφηττüς Þρθανε στην ΑττικÞ, üπου ßδρυσαν δυο ομþνυμες πüλεις (ο πρþτος την ΑνÜβυσσο κι ο δεýτερος τη Σφηττü τα σημερινÜ ΣπÜτα δηλαδÞ).
     Η ΠαλαιÜ Φþκαια εßναι πüλη κτισμÝνη στο Β.Δ. μÝρος της ΜικρασιατικÞς χερσονÞσου. Ιδρýθηκε τον 8ο π.Χ. αιþνα απü αποßκους της Φωκßδας με αρχηγü τον Αθηναßο ΦιλογÝνη. 0ι κÜτοικοι Þτανε τολμηροß θαλασσινοß και πρþτοι κατασκευÜσανε «πεντηκοντüρους ναυς», ελαφρÜ πλοßα με πενÞντα κουπιÜ. ΑποκτÞσανε πλοýτο και δýναμη με το εμπüριο κι ιδρýσανε πολλÝς αποικßες.
     Η Φþκαια Þταν αρχαßα πüλη της Ιωνßας. Ιδρýθηκε στη διÜρκεια του πρþτου ελληνικοý αποικισμοý απü ºωνες. Η Φþκαια εξελßχθηκε σε μεγÜλη ναυτικÞ και εμπορικÞ δýναμη, πρωταγωνßστησε κατÜ τον δεýτερο αποικισμü στη διÜρκεια του οποßου ßδρυσε αποικßες απü τις ακτÝς της Μαýρης ΘÜλασσας μÝχρι τις ακτÝς τις Ισπανßας και της Γαλλßας. Σημαντικüτερες αποικßες των ΦωκÝων Þταν η Μασσαλßα στις ακτÝς της Γαλατßας, η ΕλÝα στην κÜτω Ιταλßα, η Αλαλßα στην ΚορσικÞ, η ΛÜμψακος στον ΕλλÞσποντο το Εμπüριο και το Ημεροσκοπεßον στην ΙβηρικÞ χερσüνησο.
     Η Φþκαια Þταν η βορειüτερη απü τις ΙωνικÝς αποικßες. Βρισκüταν στην περιοχÞ των Αιολικþν αποικιþν βüρεια της χερσονÞσου της Ερυθραßας ανÜμεσα στην ΑιολικÞ πüλη Κýμη που Þταν χτισμÝνη βορειüτερα και στη Σμýρνη που Þταν χτισμÝνη νοτιüτερα. Η Φþκαια διÝθετε δýο φυσικÜ λιμÜνια χÜρη στα οποßα Ýγινε μßα μεγÜλη ναυτικÞ δýναμη και ανÝπτυξε ιδιαßτερα το θαλÜσσιο εμπüριο. Πρüσφατες αρχαιολογικÝς Ýρευνες δεßχνουν πως η Φþκαια Þταν ιδιαßτερα ανεπτυγμÝνη κατÜ την αρχαúκÞ περßοδο. Ο Ηρüδοτος μας πληροφορεß για το μÝγεθος των τειχþν της πüλης που Ýφταναν σε διÜμετρο τα 5 χιλιüμετρα, με βÜση τη σημερινÞ μονÜδα μÝτρησης. Αυτü δεßχνει πως η Φþκαια Þταν απü τις μεγαλýτερες πüλεις του αρχαßου κüσμου.
     Η Φþκαια ιδρýθηκε απü Φωκεßς υπü την ηγεσßα Αθηναßων üπως αναφÝρει ο Παυσανßας. Η Ýκταση στην οποßα ιδρýθηκε η αποικßα τους παραχωρÞθηκε απü τους Αιολεßς της κοντινÞς Κýμης. Στη συνÝχεια εγκαταστÜθηκαν στην πüλη απüγονοι του βασιλιÜ Κüδρου, οι Κοδρßδες. Σýμφωνα πÜλι με τον Παυσανßα, μετÜ την εγκατÜσταση στην πüλη των Κοδριδþν η Φþκαια Ýγινε δεκτÞ στο κοινü των Ιþνων και Ýγινε μßα απü τις πüλεις της ΙωνικÞς ΔωδεκÜπολης. Τα ευρÞματα κεραμικþν δεßχνουν ΑιολικÞ παρουσßα στην περιοχÞ κατÜ τις αρχÝς του Ýνατου αιþνα π.Χ. και ΙωνικÞ παρουσßα στα τÝλη του 9ου αιþνα π.Χ. Απü την αλλαγÞ αυτÞ μπορεß να προσδιοριστεß η ßδρυση της αποικßας περßπου στα μÝσα στου 9ου π.Χ.
     Σýμφωνα με τον Ηρüδοτο οι Φωκαεßς Þταν οι πρþτοι ¸λληνες που πραγματοποßησαν πολý μακρινÜ θαλÜσσια ταξßδια. Οι Φωκαεßς βασßστηκαν σε Ýναν εξελιγμÝνο τýπο αρχαßου πλοßου την Πεντηκüντορο, που τους βοÞθησε να πραγματοποιÞσουν ιδιαßτερα μακρινÜ ταξßδια. Εξερεýνησαν τις ακτÝς της ΑδριατικÞς και της ΤυρρηνικÞς θÜλασσας και Ýφτασαν μÝχρι τις ακτÝς της Ισπανßας. Ο Ηρüδοτος αναφÝρει πως ο βασιλιÜς της τοπικÞς φυλÞς των Ταρτησσþν, ο Αργανθþνιος συμπÜθησε τους Φωκαιεßς και τους πρüτεινε να εγκαταλεßψουν την Ιωνßα και να μετεγκατασταθοýν εκεß. Εκεßνοι αρνÞθηκαν. Παρ'üλα αυτÜ, üταν τον ενημÝρωσαν üτι η δýναμη των ΜÞδων αυξÜνεται, τοýς χρηματοδüτησε για να οχυρþσουν τη Φþκαια. Στις ακτÝς τις ΤυρρηνικÞς θÜλασσας οι Φωκαεßς ßδρυσαν τις σημαντικüτερες αποικßες τους. Ισχυρüτερη απ’ üλες Þταν η Μασσαλßα, η οποßα ßδρυσε και αυτÞ αποικßες στην περιοχÞ με την σειρÜ της. ΕπιπλÝον οι Φωκαεßς ßδρυσαν τις πüλεις Αλαλßα, στην ΚορσικÞ, Ολβßα στη Σαρδηνßα και Αντßπολη δßπλα στην Μασσαλßα. Η σημαντικüτερες αποικßες τους στην Ισπανßα Þταν το Εμπüριο και το Ημεροσκοπεßον.



     Βρισκüμαστε στο 570-560 π.Χ. Οι κÜτοικοι της Αρχαßας Φþκαιας, στα παρÜλια της ΜικρÜς Ασßας, τολμηροß θαλασσοπüροι, επιχειροýν μακρινÜ ταξßδια στην ΚεντρικÞ και ΔυτικÞ Μεσüγειο. Στο τÝλος του 7ου αιþνα π.Χ., χρησιμοποιþντας τις θρυλικÝς πεντηκοντüρους, αντß για τα στρογγυλÜ πλοßα των Φοινßκων, ιδρýουν εμπορικοýς σταθμοýς και αποικßες κατÜ μÞκος των ακτþν της ΔυτικÞς Μεσογεßου με σκοπü τις εμπορικÝς συναλλαγÝς με μακρινοýς προορισμοýς στη Δýση. Γýρω στο -600 οι ¸λληνες απü τη Φþκαια ιδρýουν την πüλη της Μασσαλßας κοντÜ στην εκβολÞ του ποταμοý Ροδανοý, üπου βρßσκεται κι η σημερινÞ πüλη της Μασσαλßας και την Αλαλßα στην ανατολικÞ ακτÞ της ΚορσικÞς, για να εξασφαλßσουν βÜσεις για το εμπüριο με την Ισπανßα κι ακüμη μακρýτερα. Λüγω üμως της στρατηγικÞς θÝσης της η Μασσαλßα αναπτýχθηκε σε μßα απü τις μεγαλýτερες ΕλληνικÝς αποικßες της ΔυτικÞς Μεσογεßου. Στη περιοχÞ αυτÞ, ιδιαßτερα γüνιμη για τις εμπορικÝς συναλλαγÝς, οι τολμηροß Φωκαεßς συνÜντησαν, προÝβησαν σε εμπορικÝς συναλλαγÝς κι αλληλεπßδρασαν με τους ντüπιους κελτο-λιγουριανοýς πληθυσμοýς. Τα αρχαιολογικÜ ευρÞματα της περιοχÞς αποδεικνýουν üτι οι ντüπιοι κÜτοικοι της περιοχÞς εßχαν αναπτýξει Ýνα ιδιαßτερα οργανωμÝνο δßκτυο διανομÞς κρασιοý απü τους τοπικοýς αμπελþνες, εκμεταλλευüμενοι τον Ροδανü ποταμü, ο οποßος καταλÞγει στη Μεσüγειο.
     ΑυτÜ τα ßχνη των κατοßκων της ιωνικÞς πüλης Φþκαιας καταγρÜφονται στις πληθυσμιακÝς ομÜδες της περιοχÞς, üπως δεßχνουν οι γενετικÝς μελÝτες του ομüτιμου καθηγητÞ ΓενετικÞς Ανθρþπου (τομÝας ΓενετικÞς ΑνÜπτυξης και ΜοριακÞς Βιολογßας) στο ΑΠΘ Κ. Τριανταφυλλßδη και της αναπληρþτριας καθηγÞτριας Αναστασßα ΚουβÜτση. Σýγκριση του γενετικοý δεßγματος ΕλλÞνων απü τη Σμýρνη και τη Φþκαια και των ΓÜλλων απü την Προβηγκßα και την ΚορσικÞ δεßχνει πως Ýνας στους περßπου δÝκα Üνδρες στη νüτια Γαλλßα να προÝρχεται απü αποßκους της Ιωνßας της αρχαúκÞς εποχÞς. Η κυριüτερη Ýνδειξη για αυτÞ τη γενετικÞ σχÝση εßναι η απλοομÜδα Ε -V13, η οποßα παρουσιÜζει τη μεγαλýτερη συχνüτητÜ της στα νüτια ΒαλκÜνια και Ýχει συνδεθεß στο παρελθüν και με τον αποικισμü της Σικελßας.
     Η σýγκριση αυτÞ στüχο εßχε να διατυπþσει τη γενετικÞ συμβολÞ και διεßσδυση του Ελληνικοý αποικισμοý στο σημερινü δημογραφικü πρüτυπο της νüτιας Γαλλßας και της ΚορσικÞς. Ο στατιστικüς Ýλεγχος των απλοομÜδων ανÜμεσα σε εννÝα πληθυσμιακÜ δεßγματα Ýδειξε üτι δεν υπÜρχει σημαντικÞ διÜκριση ανÜμεσα σε αυτÜ απü τη Φþκαια και τη Σμýρνη, ενþ το δεßγμα απü τη Σμýρνη διÝφερε σημαντικÜ απü το δεßγμα που προερχüταν απü την ΚεντρικÞ Ανατολßα και αυτü της Φþκαιας απü τη ΔυτικÞ Ανατολßα. Η υπο-απλοομÜδα Ε V-13 Ýχει θεωρηθεß üτι αποτελεß τη γενετικÞ ‘υπογραφÞ’ των πρþιμων κατοßκων της εποχÞς του Χαλκοý των ΕλλÞνων Þ της αποßκησης της Νüτιας Ιταλßας απü τους Αρχαßους ¸λληνες. Εßναι συνεπþς ενδιαφÝρον üτι ποσοστü ßσο με 19,4% των δειγμÜτων απü τη Φþκαια και 12,1% απü την περιοχÞ της Σμýρνης εßχε γενετικÞ σýσταση με την υπο-απλοομÜδα ΕV-13 που χαρακτηρßζει την ηπειρωτικÞ ΕλλÜδα, ενþ το 3,9% των δειγμÜτων απü την Προβηγκßα Þταν φορεßς της απλοομÜδας αυτÞς. Η στατιστικÞ ανÜλυση εκτßμησης του ποσοστοý επιμειξßας Ýδειξε üτι ποσοστü 17% των χρωμοσωμÜτων της Προβηγκßας μπορεß να αποδοθεß στη γενετικÞ συμβολÞ αποßκων απü τις ΕλληνικÝς πüλεις της Φþκαιας και της Σμýρνης. Χρησιμοποιþντας μεγαλýτερο δεßγμα απü 368 Üτομα που ζουν στην Προβηγκßα και φÝρουν γαλλικÜ επßθετα, η στατιστικÞ ανÜλυση Ýδειξε üτι στην ανατολικÞ Προβηγκßα η ΕλληνικÞ γενετικÞ συμβολÞ εßναι της τÜξης του 12%, ενþ η αντßστοιχη τιμÞ για τη δυτικÞ Προβηγκßα εßναι 19%”.
     Οι ßδιοι οι μασσαλιþτες λÝνε τη Μασσαλßα, La Cité Phocéene η πüλη των Φωκαßων, üτι η πüλη τους γεννÞθηκε απü μßα ιστορßα αγÜπης μεταξý τοý φωκαßου Πρüτη και της Γýρτης της λιγουριανÞς πριγκÞπισσας.
     Οι Φωκαεßς εκτüς απü το δυτικü τμÞμα της Μεσογεßου, διεξÞγαγαν εμπüριο με την ΕλληνικÞ αποικßα ΝÜυκρατις στην Αßγυπτο, ενþ στον βορÜ στην περιοχÞ της Προποντßδας ßδρυσαν την αποικßα ΛÜμψακο.
Η Φþκαια παρÞκμασε στα μÝσα του 6ου αιþνα π.Χ. üταν βρÝθηκε κÜτω απü την εξουσßα των Λυδþν. Στη συνÝχεια υποτÜχτηκε στους ΠÝρσες, üταν ο Κýρος κατÝλαβε τη Λυδßα. ΚατÜ τη διÜρκεια της ΠερσικÞς κατοχÞς πολλοß Φωκαεßς κατÝφυγαν στη Χßο, στην αποικßα τους Αλαλßα της ΚορσικÞς ενþ Üλλοι ßδρυσαν μßα νÝα αποικßα στην ΚÜτω Ιταλßα που εξελßχθηκε σε σημαντικÞ πüλη, την ΕλÝα. Οι Φωκαεßς συμμετεßχαν στην ΙωνικÞ επανÜσταση αλλÜ αδýναμοι πλÝον συνεισÝφεραν μüνο τρßα πλοßα σε σýνολο 353.
     Η μεγÜλη και πανÝμορφη σημερινÞ παραλιακÞ πüλη της Γαλλßας, Μασσαλßα (Marseille εξ ου και λαúκÜ Μαρσßλλια), στις εκβολÝς του ποταμοý Ροδανοý, δεν εßναι παρÜ Ýνα κτßσμα των αρχαßων ΦωκαÝων, ΕλλÞνων της Ιωνßας Μ. Ασßας, οι οποßοι την οßκησαν περß το 630 π.Χ. - αυτü την καθιστÜ μια απü τις αρχαιüτερες πüλεις της Δυτ. Ευρþπης. Τüτε Üνοιξε η «γραμμÞ». Και μετÜ ενισχýθηκε με Ýνα νÝο «κýμα» ΦωκαÝων περß το 540 π.Χ. üταν η Φþκαια πÝφτει στα χÝρια των Περσþν - 5 μüλις χρüνια πριν απü την ΜÜχη της Αλαλßας. Η πατρßδα τους κατακτÜται απü τον στρατηγü του Κýρου, ¢ρπαγο.
     Οι Φωκαεßς δεν ανÝχονται να εßναι υπü βαρβÜρων και «θÝλοντας να αποφýγουν την τυραννßα του ΜεγÜλου ΒασιλιÜ, εγκατÝλειψαν την Ασßα κι εγκαταστÜθηκαν στην Μασσαλßα». ¼σοι Φωκαεßς μπüρεσαν, επιβιβÜσθησαν σε πλοßα, με επß κεφαλÞς τον ΚροαντιÜδη. Το κýμα εξüδου των κατακτημÝνων βαßνει προς τα δυτικþτερα. Και στÝλνει τους Φωκαεßς να κατοικÞσουν Þδη υπÜρχουσες πüλεις, ενþ πολλÝς Üλλες τις δημιουργοýν. ¸τσι Ýφθασαν και στις εκβολÝς του Ροδανοý και ßδρυσαν την Μασσαλßα. Και δεν θα πρÝπει να Þταν μια μικρÞ μοßρα ΦωκαÝων, αφοý «οι Φωκαεßς, καθ' ον χρüνον απþκιζαν την Μασσαλßαν, ναυμαχÞσαντες προς τους Καρχηδονßους, τους ενßκησαν» (Θουκ. Α,13)!
     Κι Ýτσι αρχßζει η Ιστορßα μιας των σημαντικüτερων πüλεων-πýλεων της Ευρþπης. ¹δη η ελληνικÞ διεßσδυση στην μεγÜλη χερσüνησο της Δυτ. Μεσογεßου Ýχει αποδειχθεß και με ευρÞματα, που χρονολογοýνται στα τÝλη του 7ου και στις αρχÝς του 6ου αι. π.Χ.: ΚεραμικÜ ελληνικÞς (κορινθιακÞς και κυρßως ιωνικÞς) κατασκευÞς, που Ýχουν ευρεθεß στην Ιβηρßα (οικισμüς Αγ. Μαρτßνου), αποδεικνýουν τον ισχυρισμü.
     Τüτε, ο κυβερνÞτης ενüς πλοßου των ΦωκαÝων προσπλÝοντος την ακτÞ, εßδε Ýναν αλιÝα, ο οποßος «εκÝλευσε μÜσσαι το απüγειον σχοινßον». (Οι Αιολεßς «μÜσσαι» Ýλεγαν το «δησαß»-δÝσε. ΑλλÜ και σÞμερα πολλοß ΜικρασιÜτες και Μακεδüνες λεν «μÜσσε» και εννοοýν «μÜζεψε»). ¸τσι απü το «μÜσσαι αλιÝα», προÝκυψε το τοπωνýμιο Μασσαλßα, τüπος üπου «μÜσσαν του αλιÝως» το σχοινß. ΑυτÞ εßναι η ΓραμματικÞ ετυμολογßα της πüλεως. Το üτι η Μασσαλßα Þταν Ýνα μικρü ψαροχþρι, διακρßνεται Ýως σÞμερα, απü το ιδιαßτερο πιÜτο της, που εßναι η «μπουγιαμπÝς», μια πικÜντικη ψαρüσουπα των ψαρÜδων της, με ψÜρια που εν τÝλει δεν μπüρεσαν να πουλÞσουν.
     Με το ßδιο üνομα (Μασσαλßας), üμως, αναφÝρεται απü τον Πτολεμαßο Ýνας αρχαßος ποταμüς στην ΚρÞτη! Κι αυτü ενισχýει την Üποψη πως το τοπωνýμιο ονομÜτισαν Μινωßτες ΚρÞτες, στα μεγÜλα ταξεßδια τους προς Β. Ευρþπη (ΚρÞτη-Αντικýθηρα-Κýθηρα-Ιταλßα-Σικελßα-Μασσαλßα), Þδη απü την 3η χιλιετßα π.Χ., κατÜ τα οποßα χρησιμοποιοýσαν τις εκβολÝς του Ροδανοý ως εßσοδü τους στην ευρωπαúκÞ ενδοχþρα, για να φθÜσουν στις ακτÝς της Β. ΘÜλασσας, προς συλλογÞ κι εμπορßα Þλεκτρου και χαλκοý. ¸τσι, επειδÞ οι εκβολÝς του Ροδανοý θýμιζαν, κατÜ κÜποιον τρüπο, στους Μινωßτες το τοπßο στις εκβολÝς του Μασσαλßα ποταμοý, ßσως να ονüμασαν Ýτσι τον τüπο αυτü. ΑυτÞ εßναι η ιστορικο-γεωγραφικÞ της ετυμολογßα.
     Ο Φωκαεýς κυβερνÞτης Εýξενος Ýγινε δεκτüς εκεß με αγÜπη, απü τον βασιλεýοντα Νανν / ΝÜνο. ºσως βασιλÝα των αυτοχθüνων Κομμονþν Γαλατþν. Γýρω κατοικοýσαν οι Τρικüριοι. Και οι ΣÜλυες (> λατ. Σαλλοýβιοι, ßσως οι ΣÜλιοι ιερεßς εκ ΣαμοθρÜκης), που κατοικοýσαν μεταξý Ροδανοý και ¢λπεων (νυν Προβηγκßα), τους οποßους απþθησαν οι αρχαßοι ¸λληνες, που κατοικοýσαν στην Μασσαλßα.
Ο Νανν Ýφερε σε επαφÞ την βασιλüπαιδα Γýπτιδα Þ ΠÝττα, με τον Εýξενο. Η ΠÝττα του Ýφερε το κýπελλο, το οποßο, κατÜ την παρÜδοσÞ της, θα Ýδινε σε üποιον αυτÞ επÝλεγε για σýζυγü της. ¸τσι ο Φωκαεýς νυμφεýθηκε την ΠÝττα (που μετονομÜσθηκε ΑριστοξÝνη) και Ýλαβε ως προßκα τον κüλπο (που σÞμερα καλεßται «του ΛÝοντος»), στην Δ. ακτÞ του οποßου ο Εýξενος Ýκτισε την Μασσαλßα. (ΠαρÜδοση που υιοθετεß και ο νυν ΔÞμος Μασσαλιωτþν). Εýξενος και ΑριστοξÝνη απÝκτησαν τον Πρþτο, γενÜρχη των Πρωτιαδþν, που ονομÜτισε Πρþτη την νησßδα Ýναντι της Μασσαλßας.
     ΠÝραν τοýτων, η αλÞθεια εßναι πως οι αρχαßοι ¸λληνες αστικοποßησαν τους Γαλατο-ΚÝλτες. Και η Μασσαλßα Þταν η σημαντικüτερη ελληνικÞ αποικßα στο δυτικü Üκρον της Μεσογεßου. Στην Μασσαλßα ευρÝθη (τον ΜÜιο του 2006) νεολιθικÞ κατοßκηση. Αρχαιολüγοι Ýφεραν στο φως αρχαßα τεßχη, πινακßδες και εργαλεßα απü πÝτρα και üστρακα, του 8000 π.Χ. Και üχι σε μικρÞ Ýκταση, αλλÜ σε 2.300 τετρ.μ., σ' Ýναν λüφο, 3 χλμ. απü την θÜλασσα, üπου εßχε κτισθεß στρατüπεδο του Καßσαρος!
     ¢λλοι (ΓκοσλÝν) υποστηρßζουν πως η αρχαßα Μασσαλßα Ýκειτο νοτιþτερα, επß του ακρωτηρßου Croisette, üπου επßσης Ýχουν ευρεθεß αρχαßα ßχνη. Οι αρχαßοι γεωγρÜφοι παραδßδουν πως Μασσαλßα και ΒυζÜντιον (νυν Κωνσταντινοýπολη) Ýχουν το ßδιο γεωγραφικü πλÜτος. Και εßναι σχεδüν Ýτσι, με τον Πτολεμαßο να το υπολογßζει καλýτερα, με «λÜθος» μüνον 1/4 της μοßρας! ΜÜλιστα στις 15/10/1899 στις τÝσσερις προς την θÜλασσα üψεις του φρουρßου του ¢η ΓιÜννη, εντοιχßσθηκαν 4 πλÜκες (στην ελληνικÞ, λατινικÞ, γαλλικÞ και προβηγκιανÞ) για τα 2.500 χρüνια απü κτßσεως της πüλεως. Η πλÜκα στα ελληνικÜ, που συνÝταξε η Ακαδημßα des Inscriptions λÝγει τα εξÞς:

   "Εις μνÞμη του πρþτου κατÜπλου των ΦωκαÝων, των προ XXII ετþν εκ της Ιωνßας, ενταýθα αφικομÝνων, παρüντων των πρÝσβεων των εκ Φωκαßας της μητροπüλεως, των Αθηνþν, Ρþμης, Σμýρνης των πüλεων των πÜλαι φßλων τε και συμμÜχων, εκ Ρüδης, Ημεροσκοπεßου, Μονοßκου λιμÝνος, Θεαßνης, ΑγÜθης, Αβενιþνος, Καβελλιþνος, ΚιθαριστÞς, Ολβßας, Αντιπüλεως, Νικαßας, Αλερßας των αποκιþν, αποσταλÝντων, ο δÞμος Μασσαλιητþν, 8ημÝρους εορτÜς εορτÜσας, τη δε τη στÞλην ανÝθηκε, τη 15η μηνüς Οκτωβρßου του μ.Χ. 1899".

     Την ιδßα ημÝρα, το Δημ. Συμβοýλιο Μασσαλßας μετονüμασε την λεωφüρο Boul. du Nord, üπου το Γεν. Προξενεßο ΕλλÜδος, σε Λεωφüρο Αθηνþν! Στις εκδηλþσεις αυτÝς την ΕλλÜδα εκπροσþπησε το Β.Π. θωρηκτü «ΨαρÜ»".
      Στον κüλπο αυτüν εßχαν προσορμισθεß και οι Φοßνικες, και τον εßχαν χρησιμοποιÞσει ως ναýσταθμü τους. Απεδεßχθη με επιγραφÝς, που Þλθαν στο φως το 1844, κατÜ την εκσκαφÞ θεμελßων του καθεδρικοý ναοý και και με Üτεχνες ανÜγλυφες παραστÜσεις φοινικικþν θεοτÞτων -ΑστÜρτης, ΒÜαλ- επß πþρινων λßθων, που βρÝθηκαν το 1864.
     Οι Φωκαεßς üμως Þσαν αυτοß που Ýκτισαν «την ωραßα πüλη, επß πετρþδους εδÜφους», üταν εßχαν κÜμει αποικßες σε πολλÜ σημεßα της ΚορσικÞς, της Σικελßας, της Λυγουρßας, κ.α. Την πüλη περιÝβαλαν με ισχυρü τεßχος («Τεßχη του Κλινßα»), και ο θαυμÜσιος προς Ν. λιμÞν της εßχε στους πρüποδÝς του ορθοπÜγο[2]. Το λιμÜνι της αρχαßας Μασσαλßας ελÝγετο Λακυδþν - ως γνωστüν στην αρχαιüτητα ο λιμÝνας μιας πüλεως εßχε ßδιον üνομα, διÜφορο της πüλεως, την οποßα εξυπηρετοýσε (νυν Port Vieux - λαúκÜ στην ναυτικÞ Πüρτο ΒÝκκιο) και εξÝδωσε μοναδικü στον κüσμο νομισματüσημο! ΣÞμερα, üμως το κÝρας του αρχαßου ελληνικοý λιμÝνος που σþζεται, καλεßται απ' üλους «Αρχαßο ΛιμÜνι».
     Στην ακρüπολη της αρχαßας Μασσαλßας Ýκειτο ο ναüς του Δελφινßου Απüλλωνος - που λατρευüταν κοινþς απ' üλους τους ºωνες - και ΕφÝσιον, δηλ.ναüς υπÝρ της Εφεσßας ΑρτÝμιδος, μια ηλιακÞ Ýκφανση της θεÜς. Στην Μασσαλßα τιμοýσαν την ΑρτÝμιδα τον ¹λιο με μια θηλυκÞ θεüτητα! Παραδοσιακþς, κÜθε που οι Φωκαεßς Ýφευγαν απü την πατρßδα τους, Ýπαιρναν μαζß τους κÜποιον απü το ΕφÝσιüν τους, ως παραστÜτη του πλου τους. Στο συγκεκριμÝνο πρþτο ταξεßδι προς Μασσαλßα, παραστÜτης Þταν η ΑριστÜρχη, επιταγμÝνη απü τις πλÝον διακεκριμÝνες γυναßκες της ΕφÝσου, την οποßα εßχε υποδεßξει στο ενýπνιον η ßδια η θεÜ ¢ρτεμις. Μαζß της πÞρε και αφιερωμÝνα αγÜλματα. ¸τσι üταν Ýφθασαν οι Φωκαεßς και ßδρυσαν την Μασσαλßα και το ΕφÝσιüν της, την ΑριστÜρχη ετßμησαν ως πρωθιÝρεια. ¸κτοτε, üσες αποικßες Ýκανε η Μασσαλßα, σε üλες λατρεýθηκε η ¢ρτεμις ως πατρþνα θεÜ.
     Εκτüς του Απüλλωνος και της ΑρτÝμιδος, στην αρχαßα Μασσαλßα λατρεýονταν ο Ζευς, η ΑθηνÜ, η ΚυβÝλη, η ΛευκοθÝα κι αργüτερα η ºσις. Σ' αυτÞν την πüλη λειτοýργησε και μεγαλοýργησε η περßφημη αρχαßα ελληνικÞ ΙατρικÞ ΣχολÞ Μασσαλßας, που διÝδωσε την ΙατρικÞ ΕπιστÞμη στην Δýση. ¢λλωστε στην αρχαßα Μασσαλßα λειτουργοýσε σπουδαßο Ασκληπιεßο, Ýνα απü τα 400 που αναφÝρονται στον αρχαßο ελληνικü κüσμο. Για χρüνια πολλÜ, το Ασκληπιεßο και η ΙατρικÞ ΣχολÞ Μασσαλßας συνÝλεγε ιαματικÜ βüτανα απ' üλη την Μεσüγειο. Οι καρποß της σýριγγος της κασσßας λ.χ. συλλÝγονταν λßγο προ της τελεßας ωριμÜνσεþς τους κι αποστÝλλονταν, κατÜ το δυνατüν νωποß, απü την Αßγυπτο, στην Ευρþπη (σε Λονδßνο και Μασσαλßα), για ιατρικÞ χρÞση.
     Οι Φωκαεßς κυριαρχοýσαν τüτε στο εμπüριο της περιοχÞς εκεßνης. Οι Φωκαεßς Ýφεραν εδþ την καλλιÝργεια της ελιÜς και του αμπελιοý, απ' üπου διαδüθηκε στα ενδüτερα της (νυν) Γαλλßας. Η Μασσαλßα στα αρχαúκÜ χρüνια επλοýτισε (και) απü το εμπüριο κρασιοý και λαδιοý. (Και η μεταφορÜ οινοτεχνογνωσßας απü τους ¸λληνες προς τους ΓÜλλους δεν σταμÜτησε εδþ: ΠολλÜ χρüνια αργüτερα, Ýως τα πρüσφατα, Κυμαßοι καραβοκýρηδες μετÝφεραν τα προúüντα της Κýμης Ευβοßας στην Μασσαλßα, και δη το φημισμÝνο μαýρο κρασß της, διüτι το μοσχοαγüραζαν οι ΓÜλλοι ßνα χρωματßσουν τα δικÜ τους κρασιÜ!).
     «Το ποτÜμι του Ροδανοý Þταν η εμπορικÞ οδüς, μÝσω της οποßας οι αμφορεßς με τον ζυμωμÝνο μοýστο, αυτü το πρωτüγνωρο ποτü, Ýφθασε στα τραπÝζια των διÜφορων κελτικþν φýλων. Και τους Üρεσε πολý. ºνα διατηρÞσουν οι ¸λληνες την αποικßα τους στις εκβολÝς του Ροδανοý Ýπρεπε κÜπως να εντÜξουν στο σχÝδιο και τους ΚÝλτες της γýρω περιοχÞς, της Λιγυρßας. ¢ρχισαν λοιπüν να νυμφεýονται εντüπιες κι Ýτσι μÝσω των μεικτþν γÜμων Üρχισαν να περνοýν στην Üλλη πλευρÜ και οι γνþσεις της καθημερινüτητος, για παρÜδειγμα πþς φτιÜχνει κανεßς κρασß. Απü εκεßνη την εποχÞ μας διασþζονται πολλÜ τεκμÞρια αυτÞς της ελληνικÞς παραγωγÞς κρασιοý. ºχνη ετρουσκικοý κρασιοý δεν βρÝθηκαν, ενþ τα στοιχεßα για την ρωμαúκÞ παραγωγÞ εßναι πολý νεþτερα» γρÜφει στο βιβλßο του «Αρχαßα ΕλλÜδα: Η ιστορßα Ýνδεκα πüλεων» ο καθηγητÞς Ελληνικοý Πολιτισμοý στο ΠανεπιστÞμιο του Καßμπριτζ, P. Cartledge. Καλü, λοιπüν, θα εßναι, οι ξενομανεßς λÜτρεις του «γαλλικοý κρασιοý» στις απýθμενες αρÜδες που ξοδεýουν για να το εκθειÜζουν, να αφιερþνουν και λßγες λÝξεις γι' αυτοýς που Ýμαθαν τους ΓÜλλους να φτιÜχνουν και να πßνουν κρασß, δηλ. τους αρχαßους ¸λληνες Φωκαεßς.

    «ΤÜ πÝλαγα της Μασσαλßας φυλÜττουν ενθýμησιν της ανδραγαθßας των πατÝρων μας» Γ. ΤερτσÝτης

     ΜετÜ τον Πελοποννησιακü Πüλεμο, που αναπτýχθηκαν τα αγγειοπλαστικÜ εργαστÞρια της ΜεγÜλης ΕλλÜδος, τα αθηναúκÜ απευθýνθηκαν σε νÝες αγορÝς, κυρßως της Μασσαλßας, κ.Ü. Οι Μασσαλιανοß μαθαßνουν την αγγειοπλαστικÞ και την διαδßδουν στα ενδüτερα της Ευρþπης. ΑλλÜ και τα καρÜβια των Κασσωπαßων (της Ηπεßρου) «üργωναν» απü τον 3ο π.Χ. αι. την Μεσüγειο ΘÜλασσα (διακινοýσαν προúüντα της Ηπεßρου, üπως κρασß, λÜδι, ελιÝς, φροýτα, ξηροýς καρποýς και υφÜσματα, σε ΚÝρκυρα, Καρχηδüνα, Ρþμη, ΒρινδÞσιο, Μασσαλßα, ΗρÜκλειες ΣτÞλες -ΓιβραλτÜρ, ΑδριατικÞ, Αßγυπτο, και φυσικÜ Αιγαßο, Μ. Ασßα, Εýξεινο Πüντο). Η παρÜδοση εξαγωγþν ηπειρωτικþν προúüντων προς την Μασσαλßα, συνεχßσθηκε Ýως τα χρüνια της οθωμανοκρατßας, με τους περßφημους Καλαρρυτινοýς χρυσικοýς.
     Οι ¸λληνες εδßδαξαν εδþ την τÝχνη της οινοποιßας και Ýμαθαν απ' εδþ για την λεβÜντα, αφοý αυτÞ «γεννÜται στις νÞσους της Γαλατßας απÝναντι απü την Μασσαλßα», κατÜ Διοσκουρßδη.
     Οι Φωκαεßς Þταν πρωτοποριακοß και τολμηροß θαλασσοπüροι. Πρþτοι αυτοß κατασκεýασαν πολυÞρεις - πλοßα με 50 κουπιÜ! Γι’ αυτü ανÝδειξαν την Φþκαια σε μεγÜλη ναυτικÞ δýναμη! Και πλοýτισαν πολý! Η ικανÞ ναυτοσýνη τους μεταλαμπαδεýθηκε και στην αποικßα τους, την Μασσαλßα, η οποßα απü την αρχαßα ακμÞ της ανÝδειξε περßφημους ωκεανοπüρους, üπως:

   * ο ΜιδÜκριτος, ο πρþτος που ταξßδευσε στα βρετανικÜ νησιÜ, με σκοπü να φÝρει τον «λευκü μüλυβο», üπως Ýλεγαν τον κασσßτερο.
   * ο ΕυθυμÝνης Þ ΕυθυμÜνης γεωγρÜφος και θαλασσοπüρος, που περß το 510 π.Χ. εταξεßδευσε προς τον Νüτιο Ατλαντικü και Ýφθασε Ýως την ΣενεγÜλη, στις εκβολÝς του ποταμοý ΣενεγÜλη… Εκεß εßδε κροκüδειλους και ιπποποτÜμους και ενüμισε πως Ýφθασε στις… πηγÝς του Νεßλου! ¸γραψε Ýργο ονομαζüμενο «Περßπλους», üπου λÝγει üτι ο Νεßλος πηγÜζει εκ του Ατλαντικοý!
   * ο ΠυθÝας (330-320 π.Χ.), που Ýφθασε Ýως την Θοýλη («το Ýσχατον üριον του κüσμου» - αινιγματικÞ πüλη του Βορεßου Ωκεανοý, που κατ’ Üλλους εßναι στην Ισλανδßα, κατ’ Üλλους στην ΒαλτικÞ, κλπ.). Τον εκτιμοýσε ιδιαιτÝρως ο ºππαρχος. Ο ΠυθÝας Þταν και περßφημος αστρονüμος. ¸κανε μια μαθηματικÞ ανακÜλυψη που τον κατÝστησε γνωστü στον ελληνισμü: Την μÝτρηση του γεωγραφικοý πλÜτους ενüς τüπου! Το πÝτυχε με την μÝτρηση του λüγου: Γνþμων/ΣκιÜ, το μεσημÝρι των Τροπþν Þ των Ισημεριþν. Η μÝθοδος αυτÞ στηριζüταν σε δυο παραδοχÝς: Α. üτι η Γη εßναι «σφαιροειδÞς» και Β. üτι οι ακτßνες του Ηλßου φθÜνουν σ’ üλα τα σημεßα της επιφανεßας της Γης «παρÜλληλα» (διατýπωση του ΘαλÞ). ¸τσι η γωνßα φ προσδιοριζüταν απü το ορθογþνιο τρßγωνο του γνþμονος προς την σκιÜ του, το μεσημÝρι μιας Ισημερßας (ανÜλογη μÝτρηση γινüταν κατÜ τις ΤροπÝς). Δια της μεθüδου αυτÞς ο Πυθεýς υπελüγισε το γεωγραφικü πλÜτος της γενÝτειρÜς του, Μασσαλßας, με σχεδüν απüλυτη ακρßβεια: 43°3' Ýναντι της πραγματικÞς 43°17'… Ο Πυθεýς, κατ’ εντολÞν του ΔÞμου Μασσαλßας, επιχεßρησε μια παρÜτολμη για την εποχÞ του εμπορικÞ αποστολÞ, προς αναζÞτηση κασσßτερου, που δýσκολα βρισκüταν στην ΕλλÜδα. ΔιÝπλευσε τις ΗρÜκλειες ΣτÞλες (νυν ΓιβραλτÜρ) και ακολουθþντας τις ιβηρικÝς και γαλατικÝς ακτÝς Ýφθασε στο ΒελÝριον (νυν ΚορνουÜλη) και στο ΚÜντιον (νυν Κεντ). ΔιÝσχισε üλη την ανατολικÞ πλευρÜ της Βρετανßας και κατÝληξε στο Ντüβερ. ΑναφÝρει τα δυο νησιÜ, το ¢λβιον (Αλβιþν, η Αγγλßα) και την ΙÝρνη (η Ιρλανδßα). ΑυτÞ εßναι η πρþτη γραπτÞ μαρτυρßα για επßσκεψη ΕλλÞνων στα αγγλικÜ νησιÜ (Κασσιτερßδες ΝÞσους). Εßχαν προηγηθεß ενωρßτερα κι Üλλες, απü Μινωßτες ΚρÞτες, κ.Ü. Απü εκεß ο Πυθεýς εταξεßδευσε στην ΒαλτικÞ. ¸κανε τον περßπλου των βαλτικþν και σκανδιναβικþν παραλßων. ΚατÝλιπε δýο συγγρÜμματα: «Περß Ωκεανοý» και «Γης περßοδος», στα οποßα περιÝγραψε τις ταξειδιωτικÝς εμπειρßες του.
   * ο Ευθýμιος Þ ΕυθυμÝνης, που εξερεýνησε τις αφρικανικÝς ακτÝς, που εßχε παραπλεýσει ο Καρχηδüνιος στρατηγüς ¢ννων (310 π.Χ.).
   * ΤÝλος, η Μασσαλßα ανÝδειξε διÜφορους ονομαστοýς πλοιÜρχους (üπως τον Ζηνüθεμι, τον ΗγÝστρατο, κ.Ü.).

     Το 1993, κατÜ την διÜρκεια εκσκαφþν, στην Πλατεßα Ι. Βερν στην Μασσαλßα, ανακαλýφθηκαν δυο… ναυÜγια! Οι εργασßες Ýγιναν απü την τοπικÞ ΑρχαιολογικÞ Υπηρεσßα, συνδρομÞ της πüλεως της Μασσαλßας. ΑπεκÜλυψαν τμÞμα της αρχαßας ακτÞς με τις λιμενικÝς εγκαταστÜσεις και πλÞθος ελληνικþν και ρωμαúκþν χρüνων ναυαγßων. Τα δýο πλοßα ευρÝθησαν αντικρυστÜ το Ýνα στο Üλλο.
Περßπου 30 μ. απü την αρχαßα ακτÞ. Στο σημεßο üπου εßχαν εγκαταλειφθεß στα τÝλη του 6ου αι. π.Χ. – μÜλλον λüγω της κακÞς τους καταστÜσεως. Το σωζüμενο τμÞμα, του μικρüτερου απü τα δýο πλοßα, Ýχει μÞκος 5 μ. και πλÜτος 1,5 μ. ¹ταν ελαφρý και γρÞγορο σκÜφος, λεπτü και με στρογγυλÞ διατομÞ, αλιευτικü κοραλλιþν (ευρÝθησαν 10 μικρÜ θραýσματα απü κüκκινο κορÜλλι). Το δεýτερο και μεγαλýτερο απü τα δýο πλοιÜρια Ýχει διατηρηθεß σε μÞκος 14 μ. και πλÜτος 4 μ. Εßχε καρßνα, στρογγυλÞ διατομÞ και πολý μακρüστενες Üκρες. Το πανß του Þταν τετρÜγωνο και εßχε χωρητικüτητα φορτßου 12 τ. Τυπικü εμπορικü πλοßο της Μασσαλßας του τÝλους του 6ου αι. π.Χ. Εßχε Üξιο λüγου σýστημα συναρμολογÞσεως. Ταξεßδευε για πολλÜ χρüνια πριν εγκαταλειφθεß.
     Ο Ζ. Υ. Κουστþ Ýξω απü την Μασσαλßα ανÝσυρε αρχαßο ελληνικü πλοßο, ανÜμεσα σε απολιθþματα, που εßχε ναυαγÞσει το 205 π.Χ., μεταφÝροντας αμφορεßς με κρασß.
     ΤÝλος, η Οικßα Τριαßνης στην ΔÞλο, που ανÞκε στον Ελληνορωμαßο ΜÜρκο Σßστιο -ο οποßος γεννÞθηκε στην ΔÞλο!– μας Ýδωσε πληροφορßες για Ýνα ακüμη αρχαßο ναυÜγιο στην… Μασσαλßα! Το 145 π.Χ. ο Μ. Σßστιος εφüρτωσε απü την Ρþμη τον «Δελφινοφüρο», Ýνα καρÜβι, με αμφορεßς κ.Ü.αντικεßμενα. Το καρÜβι αυτü εßχε περιπετειþδες ταξεßδι, αλλÜ εν τÝλει ναυÜγησε στο λιμÜνι της Μασσαλßας. Ανακαλýφθηκε απü δýτες-αρχαιολüγους. Στον λαιμü ενüς αμφορÝα υπÞρχαν τα αρχικÜ “SES” και πλÜι τους σχεδιασμÝνη η τρßαινα – σýμβολον του Ποσειδþνος. Αντßστοιχα, τα ßδια αρχικÜ και το ßδιο σýμβολο ευρßσκουμε και στην Οικßα Τριαßνης.
     ΠÜντως η λÜσπη των επιχþσεων επειδÞ προστατεýει τις αρχαιüτητες, εßναι πολý πιθανüν, εÜν γßνουν σχετικÝς εργασßες και Ýρευνες, να βρεθοýν κι Üλλοι βυθισμÝνοι και θαμμÝνοι θησαυροß στο λιμÜνι της Μασσαλßας.
     ΜετÜ τους Περσικοýς πολÝμους η Φþκαια Ýγινε μÝρος της ΔηλιακÞς συμμαχßα μαζß με Üλλες πüλεις της Ιωνßας. ΚατÜ τη διÜρκεια του Πελοποννησιακοý πολÝμου, με την υποστÞριξη της ΣπÜρτης επαναστÜτησε κατÜ των Αθηναßων. Με την ειρÞνη του Ανταλκßδα η Φþκαια που ακολοýθησε τη λÞξη του Κορινθιακοý πολÝμου, Ýγινε πÜλι τμÞμα της ΠερσικÞς Αυτοκρατορßας, μαζß με τις υπüλοιπες ΙωνικÝς πüλεις. ΜετÜ το 334 Ýγινε τμÞμα της Αυτοκρατορßας του ΜεγÜλου ΑλεξÜνδρου και ακολοýθως τμÞμα των Ελληνιστικþν βασιλεßων που σχηματßστηκαν στην περιοχÞ της ΜικρÜς Ασßας.
     Η Φþκαια Þταν απü τις πρþτες πüλεις της αρχαιüτητας που Ýκοψαν νομßσματα. Τα πρþτα νομßσματα της πüλης Þταν απü κρÜμα αργýρου και χρυσοý. Στο βρετανικü μουσεßο εκτßθενται νομßσματα της Φþκαιας της περιüδου 600-550 π.Χ.


   Χρυσü νüμισμα Φþκαιας (1/6 στατÞρα) παρÜσταση γρýπα 521-478 πΧ

     ¹ταν μια απü τις 12 ΙωνικÝς πüλεις και το εμπορικü της ναυτικü συναγωνιζüτανε το ναυτικü των Φοινßκων. Πρþτοι οι Φωκιανοß θαλασσινοß ταξιδÝψανε με τα πλοßα τους μÝχρι το ΓιβραλτÜρ κι Ýχτισαν εμπορικοýς σταθμοýς σε πολλÜ σημεßα της Μεσογεßου. Απü τον 7ο αιþνα π.Χ. Üρχισαν να ιδρýουν αποικßες. Σπουδαιüτερες εßναι: ΛÜμψακος στις ακτÝς του Ελλησπüντου, Ελαßα στη κÜτω Ιταλßα, Αλαρ(Þ λ)ßα το 565 π.X. με πολý μεγÜλο λιμÜνι στη ΚορσικÞ, Tαρτησüς στις ακτÝς της ΙβηρικÞς χερσονÞσου. 'Aλλη σπουδαιüτερη εßναι η Μασσαλßα το 600 π.X. που ßδρυσε νÝες αποικßες üπως της Νßκαιας (ΚυανÞ ακτÞ), την Ολßβια (ακτÞ των ΥÝρων). Απü τη Μασσαλßα διαδüθηκαν τα γρÜμματα στους γειτονικοýς λαοýς κι οι Φωκαεßς Ýγιναν οι πρþτοι φορεßς πολιτισμοý στη δýση πριν τους Ρωμαßους.

     ¼ταν το 540 π.X. κατακτÞθηκαν απü τους ΠÝρσες μπÞκανε στα καρÜβια τους και ζÞτησαν ν' αγορÜσουν τις Οινοýσες, νησιÜ της Χßου για να εγκατασταθοýν. Οι Χßοι üμως αρνÞθηκαν κι Ýτσι φýγανε για τις Üλλες αποικßες τους. Η Φþκαια Ýκοψε και χρυσü νüμισμα το Φωκαúκü στατÞρα. Ο κüλπος της χωριζüτανε σε δýο λιμÜνια: το Ναýσταθμο (μεγÜλο γιαλü) και το ΛαμπτÞρα (Μικρü γιαλü). Ο ΠυθÝας μεγÜλος ¸λληνας θαλασσοπüρος, που πρþτος αντßκρισε τους παγετþνες του Β. Ωκεανοý, καταγüταν απü τη Μασσαλßα. Η Μ. Ασßα Þταν το μεγαλýτερο κομμÜτι της οικουμενικÞς ΕλλÜδας. Εßναι 530.000 τ. χλμ. ενþ η μητροπολιτικÞ ΕλλÜδα εßναι 130.000 τ.xλμ. ¼ταν λοιπüν την Ýχανε το 1453 και το 1922 με τους διωγμοýς, Ýχανε οικονομικÞ δýναμη, συρρικνωνüτανε κατÜ τα 4/5 της σ' Ýκταση κι οικονομικÞ ευρωστßα.


      Ερεßπια απü αρχαßο θÝατρο στη Φþκαια της Μ. Ασßας

     Στην ΕλλÜδα πÜλι μαßνεται ο διχασμüς (1915). Ο ΒενιζÝλος παραιτεßται για δεýτερη φορÜ. Οι κεντρικÝς δυνÜμεις (Γερμανßα, Αυστρßα, Ουγγαρßα) κερδßζουν. Οι νεüτουρκοι πιστεýουν πως Ýφτασε η μεγÜλη τους μÝρα. Το στρατιωτικü πνεýμα της Γερμανßας που δεν Ýχει κανÝνα δισταγμü, βρßσκει στο πρüσωπο των νεüτουρκων τον αδßστακτο εκτελεστÞ των πιο βÜρβαρων μÝτρων, στρατολüγηση του Χριστιανικοý πληθυσμοý, Ýνταξη στα περιβüητα τÜγματα εργασßας (σημ. θανÜτου), εκτüπιση των παραλιακþν πληθυσμþν προς την ενδοχþρα, εßναι τα μÝτρα των Τοýρκων που προσυπüγραψε ο Γερμανüς στρατÜρχης Liman von Sanders. Αιτßα για την ανθελληνικÞ αυτÞ στÜση υπÞρξε üτι η Τουρκßα Þταν γι' αυτÞν μια μεγÜλη πολυπληθÞς κι εýκολη ΑσιατικÞ χþρα-λεßα για κÜθε μορφÞ εκμετÜλλευσης. Η γεωγραφικÞ θÝση της, τα πετρÝλαια της Μοσοýλης η ναυσιπλοßα Þταν οι στüχοι της. Οι προσπÜθειες αυτÝς εýρισκαν αντιμÝτωπη την ΕλληνικÞ παρουσßα που αιþνες κρατοýσε τα ηνßα üλων των οικονομικþν τομÝων και κυρßως της ναυσιπλοßας. Στις 14 ΜÜη 1914 ο Υπουργüς των Εσωτερικþν της Τουρκßας ΤααλÜτ αποστÝλλει τηλεγρÜφημα προς το Γενικü ΔιοικητÞ Σμýρνης με το εξÞς περιεχüμενο.

   «...Εßναι επεßγον δια πολιτικοýς λüγους (Ýλεγαν οι ¸λληνες πως ετοιμÜζουν επανÜσταση για την πραγματοποßηση της μεγÜλης ιδÝας) να υποχρεωθοýν οι εις τα παρÜλια της Μ. Ασßας κατοικοýντες ¸λληνες να εκκενþσουν τα χωρßα των και να εγκατασταθοýν εις τα βιλαÝτια Ερζεροýμ κι Üλλα. Αν αρνηθοýν να μεταφερθοýν εις τα υποδειχθÝντα μÝρη, θÝλετε ευαρεστηθεß να δεßτε προφορικÝς οδηγßες εις τους αδελφοýς μας ΜουσουλμÜνους, üπως δια παντüς εßδους εκτρüπων αναγκÜσουν τους ¸λληνες να εκπατριστοýν οι ßδιοι οικεßα βουλÞσει. Μη λησμονÞσετε να επιτýχετε εν τοιαýτη περιπτþσει απü τους μετανÜστας τοýτους πιστοποιητικü βεβαιοýν üτι απÝρχονται απü τας εστßας των εξ ιδßας πρωτοβουλßας üπως μη προκýψουν εκ τοýτου πολιτικÜ ζητÞματα".

     Το σχÝδιο των εκτρüπων, δηλαδÞ σφαγþν και διþξεων, εφαρμüστηκε με τον πιο Üγριο κι απÜνθρωπο τρüπο απü τους Τοýρκους. Η δοκιμÞ ξεκßνησε απü τη ΠαλαιÜ και ΝÝα Φþκαια την οποßα παρακολοýθησε ο ΓÜλλος αρχαιολüγος Σαρτιþ κι η ομÜδα του Mansier, ΚαρλιÝ και ΔÜνδριας. Ο Σαρτιþ καταγüταν απü την Μασσαλßα κι Ýκανε την εποχÞ κεßνη αρχαιολογικÝς ανασκαφÝς. Ο Σαρτιþ στο βιβλßο του "Η Λεηλασßα Της Φþκαιας & Η Εκδßωξη Των Οθωμανþν ΕλλÞνων Της Μ. Ασßας" κι ο Mansier στη περιγραφÞ του, «Αι Τελευταßαι ΗμÝραι Της Φþκαιας" διεκτραγωδοýν τη σφαγÞ και δßωξη των κατοßκων της. Σ' Ýγγραφο της ΑυστριακÞς πρεσβεßας, στις 3 Απριλßου 1917, διαβÜζουμε:


   "Ο μÝγας βεζýρης κι υπουργüς εξωτερικþν παρακÜλεσαν εμÝ και το Γερμανü πρÝσβη να φÝρομε σε γνþση των κυβερνÞσεþν μας üτι στρατιωτικοß λüγοι μÝγιστης σημασßας αναγκÜζουν την ΤουρκικÞ κυβÝρνηση να εκτοπßσει απü το Αúβαλß και τα περßχωρα του, πληθυσμü που αποτελεßται απü 10 Ýως 15.000 κατοßκους ΕλληνικÞς εθνικüτητας. Η ΤουρκικÞ κυβÝρνηση δÞλωσε, πως για την εκτÝλεση του μÝτρου αυτοý, επιμÝνει ο στρατÜρχης Liman von Sanders. Οι κÜτοικοι θα πρÝπει να εγκαταλεßψουν τα σπßτια τους εντüς ορισμÝνης προθεσμßας, εßναι üμως ελεýθεροι να εκλÝξουν στην ενδοχþρα τον τüπο της νÝας κατοικßας τους".

     Η συνÝχεια του εγγρÜφου εßναι περισσüτερο αποκαλυπτικÞ. Ο ßδιος ο Sanders βεβαιþνει:


   "ΚÜτω απ' αυτÝς τις συνθÞκες ΕΠΕΒΑΛΑ στο Τουρκικü υπουργεßο πολÝμου, üπου αντιστεκüταν ο ΕμβÝρ πασÜς καθþς και στην κυβÝρνηση, την εκτÝλεση των προαναφερομÝνων μÝτρων".

     Κι ακολουθεß η καταστροφÞ του 1922.

     Εßπαμε üτι η Μασσαλßα ιδρýθηκε απü την Φþκαια. Οι κÜτοικοß της δε λησμüνησαν τη προÝλευσÞ τους σε κÜθε περßπτωση εκδÞλωσαν ειλικρινÜ την αγÜπη και τη στοργÞ τους προς την αρχαßα Μητρüπολη üταν μÜλιστα με μεγαλοπρεπεßς γιορτÝς γιορτÜζουν τη τρßτη χιλιετßα απü την ßδρυση της πüλης τους κÜλεσαν και το ΔÞμαρχο της Φþκαιας τον οποßο ανακÞρυξαν επßσημα πρþτο πολßτη της Μασσαλßας. Οι νεüτεροι κÜτοικοι της ΜικρασιατικÞς Φþκαιας Þταν ναυτικοß αλλÜ συγχρüνως καλλιεργοýσαν τη πλοýσια γη της περιφερεßας τους. Η κυριüτερη πηγÞ ευημερßας Þταν οι αλυκÝς. Οι πλουσιüτερες αλυκÝς της Μεσογεßου.

     Η Π. και Ν. Φþκαßα Þταν πüλεις με Ελληνικü πληθυσμü κατÜ το πλεßστον. Η Π. Φþκαια με 12.000 κατοßκους, 9.000 ¸λληνες και 3.000 Τοýρκους. Η Ν. Φþκαια με 7.500 κατοßκους, 6.500 ¸λληνες και 1.000 Τοýρκους. Ο κüσμος μιλοýσε μüνο ΕλληνικÜ, ακüμα κι οι Τοýρκοι. Εßχε σχολεßα, εκκλησßες και πολλÜ ξωκλÞσια. Μητροπολιτικüς ναüς Þταν η Αγßα ΕιρÞνη. 'Αλλη μεγÜλη εκκλησßα Þταν η Αγßα ΤριÜδα, ο 'Αγιος Νικüλαος κι ο 'Αγιος Κωνσταντßνος βορεινÜ. Την εκκλησßα της Αγßας ΤριÜδας την Ýχτισαν οι εργÜτες των αλυκþν. Εκεß κÜνανε μεγÜλο πανηγýρι 7 ημερþν. Παßζαν ντüπιοι οργανοπαßχτες βιολιÜ, οýτια, σαντοýρια, οργανÜκι (λατÝρνα), τýμπανα. ¹ταν μια ζωÞ νοικοκυρεμÝνη που τη ρÞμαξαν οι Τοýρκοι τον Ιοýνιο του 1914.

    Ο αρχαιολüγος Σαρτιþ γρÜφει:

   "Πλοýσιοι πρüκριτοι της πüλης Ýφυγαν ανυπüδητοι γιατß κι αυτÜ τα παποýτσια, τους εßχαν αφαιρÝσει. Εις τους ναοýς διεπρÜχθησαν ανÞκουστοι ιεροσυλßαι".

    Ο Mansier της ομÜδας των αρχαιολüγων λÝγει:

   "Τη νýχτα Þρξατο η λεηλασßα της πüλης. Μας διηγεßται μια γυνÞ ετοιμοθÜνατος διüτι εβιÜσθη υπü 17 Τοýρκων. ΑπÞγαγαν κüρη 18 χρονþν υπü τα üμματα της οποßας εφüνευσαν τους δýο γονεßς. Εις γÝρων παραλυτικüς ευρÝθη νεκρüς επß της κλßνης του. Εφüνευσαν συνολικÜ 81 Üτομα εκ των οποßων 17 γυναßκες. Οýτω εßδομεν ιδßοις οφθαλμοßς, ως εν τοις βαρβαροτÝροις χρüνοις, τα πÜντα χαρακτηριστικÜ της καταστροφÞς μιας πüλεως. Ητοι: την κλοπÞν, την λεηλασßαν, την πυρπüλησιν, τον φüνον και την ατßμωση των γυναικþν. Χßλιοι περßπου κÜτοικοι επÝβησαν επß αλιευτικþν λÝμβων ιστιοφüρων και κατÝλιπον την Φþκαιαν δια την ΜυτιλÞνην. Αλλοι επÝβησαν σε μεγÜλο γαλλικü ιστιοφüρο το οποßο φüρτωνε αλÜτι απü το λιμÜνι των Φωκþν".

     Ο Ηλ. Ηλιüπουλος, Υποπρüξενος της Αγγλßας, που μετεßχε σε μια διεθνÞ προξενικÞ επιτροπÞ κι Ýφτασε στην ατυχÞ πüλη δυο μÝρες μετÜ την εκκÝνωσÞ της, πληροφορÞθηκε πως στα τσιγγÝλια των κρεοπωλεßων της πüλης Þταν αναρτημÝνα τεμÜχια ανθρωπßνου κρÝατος με τη μακÜβρια ταμπÝλα: "Γκιαοýρ ετισß" δηλαδÞ ελληνικü κρÝας. ΑλλÜ η καταστροφÞ ολοκληρþθηκε το 1922. Περισσüτερο απü 1.500.000 ¸λληνες της οικουμενικÞς ΕλλÜδας Ýγιναν με την εντολÞ της Γερμανßας, τον ελληνικü διχασμü και την αποτυχημÝνη προÝλαση του τüτε βασιλιÜ Κων/νου στα ενδüτερα της Τουρκßας, βορÜ της ΤουρκικÞς θηριωδßας. ¸τσι ατιμþρητη μÝχρι σÞμερα η Τουρκßα πραγματοποßησε μÝσα στον ßδιο αιþνα τρεις γενοκτονßες διαφορετικþν φυλþν της Μ. Ασßας, των Αρμενßων, των Ποντßων και των Κοýρδων τþρα.
     ¼πως üλος ο ελληνισμüς της Μ. Ασßας Ýτσι κι οι Φωκαεßς κατÝφυγαν στα πλησιÝστερα νησιÜ την ΑθÞνα και τον ΠειραιÜ. Ο αεßμνηστος Αθ. ΠαπουτσÞς Ýδωσε τις παρακÜτω πληροφορßες στις 20/2/1960 στον κ. Απ. ΑνδρεÜδη:


   "Οι Φωκαεßς μετÜ τα 1922 Þρθαν στον ΠειραιÜ και την ΑθÞνα. Εκεß με υπüδειξη του στρατηγοý ΠλαστÞρα ιδρýσαμε σýλλογο με την επωνυμßα Παμφωκαúκüς Σýλλογος  "ο Πρωτεýς" και μ' εκλογÝς εκλÝξαμε τον κ. Βασßλη Τσοýρο, στρατιωτικü γιατρü, τον Παναγιþτη ΖινανÝ αξιωματικü πεζικοý, τον Αθ. Α.ΠαπουτσÞ, τον ΕυÜγγ. Πουλοýδα, τον ΑναστÜσιο Ανανßδη κι ΙωÜννη ΣταβÝρα. ¸νας απü τους στüχους του η επιλογÞ περιοχÞς για εγκατÜσταση .ΠÞγαμε στην ΚασσÜνδρα ΧαλκιδικÞς με ταλαιπωρßα μιας εβδομÜδας. ¼μως Þταν μακριÜ απü την ΑθÞνα κι ακατοßκητο το μÝρος. Φýγαμε απογοητευμÝνοι. Εßμαστε οι ΠαπουτσÞς Αθ., Μεταλßκης Α. κι ο Χιþτης Ν.
   Αρχßσαμε να ψÜχνουμε για την εγκατÜσταση στην ΑνÜβυσσο üπου υπÞρχε μια εταιρεßα που διατηροýσεν αλυκÝς. Η εταιρεßα ζÞτησε και βρÞκε ανθρþπους που να ξÝρουνε καλýτερα ü,τι αφορÜ τη παραγωγÞ του αλατιοý. ΒρÞκε τον Χριστοýλη τον ΚαραπιπÝρη, Üριστο τεχνßτη. ΠÞρε μια ομÜδα απü 20-25 πατριþτες κι εργÜζονταν üλοι. ΑμÝσως μετÜ τον πρþτο χρüνο εßχαν μια διαφορÜ 2.000 τüνων περισσüτερο αλÜτι. Η εταιρεßα Ýμεινε πολý ευχαριστημÝνη και ζÞτησε να προσληφθοýν üσοι Φωκαεßς υπÞρχαν. Ο Σýλλογος εξÝλεξε μια επιτροπÞ απü τον ΧατζÞ Καρποýζη, ΙωÜννη ΔÝδε, Αθ. ΠαπουτσÞ να φροντßσει για την εγκατÜσταση.
   Τüτε η ΑθÞνα-Λαýριο υπÞρχε τρÝνο. Η επιτροπÞ το πÞρε και βγÞκε ΚερατÝα. Απü κει με τα πüδια κατÝβηκε ΑνÜβυσσο στις αλυκÝς. ¹θελε να δει τον τüπο. Τα κτÞματα Þταν της ΜονÞς ΠετρÜκη, üπου μποροýσε να εγκατασταθοýν üλοι. Το μÝρος Þταν ακατοßκητο και μüνο μια εκκλησßα υπÞρχε μικρÞ του Αγßου Γεωργßου.
   ΖητÞσαμε απü το Υπουργεßο Γεωργßας Üδεια να εγκατασταθοýμε στην ΑνÜβυσσο. Μας αρνηθÞκανε, γιατß η εγκατÜσταση προοριζüταν για την ομÜδα απü την Αρετσοý Κων/πüλεως. ΤÝλος μ' εντολÞ του Υπουργεßου Πρüνοιας κι Ýνα καÀκι φτÜνουμε στις αλυκÝς και μÝνουμε σε 50 σκηνÝς. ¹ταν 15 Οκτωβρßου 1920. Σε 10 μÝρες Ýρχονται κι Üλλες οικογÝνειες με τα καÀκια και παßρνουμε 100 σκηνÝς. Την Ýκταση που εßχαμε κτßσει τις σκηνÝς την κατεßχαν οι συγγενεßς απü τα Καλýβια. Αρχßσαν οι λογοτριβÝς μαζß μας. ΠÞγαμε στον Υπουργü ζητÞσαμε να κÜνει μια δÞλωση στις εφημερßδες, üτι οι Φωκαεßς θα εγκατασταθοýν στην ΑνÜβυσσο διüτι εßναι αλατοπÞκτες που παρÜγουν αλÜτι. Και διÜβασαν την δÞλωση στα χωριÜ και σταμÜτησαν τις λογοτριβÝς. Οι οικογÝνειες εßχαν Ýρθει απü την Χαλκßδα, το Βüλο, την ΚρÞτη. Για δουλειÜ πÞγαιναν στον ΠειραιÜ, Üλλοι Ýκαναν κÜρβουνα και πολλοß δοýλευαν στην αλυκÞ.
   ΑλλÜ μüλις Þρθε δεýτερος χειμþνας και βλÝπαν üτι δεν γινüταν η αποκατÜσταση, αναγκÜζονταν λßγοι-λßγοι να φεýγουνε στον ΠειραιÜ και την ΑθÞνα. Στη παραλßα της Αναβýσσου οýτε δÝνδρο, οýτε νερü υπÞρχε. ΖητÞσαμε απü την αλυκÞ και μας Ýδωσαν εργαλεßα κι αμÝσως ανοßξαμε πηγÜδι. Δυστυχþς απü τον Οκτþβρη του 1924 ως το ΜÜρτη του 1926 βρισκüμαστε σε σκηνÝς, 19 μÞνες αγωνßας. ΚÜθε τρεις μÞνες εßχαμε αλλαγÝς ΚυβερνÞσεων. Απü 160 οικογÝνειες που εßχαμε φÝρει μεßνανε μüνον 90...
     Το ΜÜρτη του 1926 ο ΠÜγκαλος Ýδωσε εντολÞ να 'ρθει η τοπογραφικÞ υπηρεσßα του Υπ. Γεωργßας για να χαρÜξει τον συνοικισμü. ΠÞρε 7.500 στρÝμματα απü την ΜονÞ ΠετρÜκη 1.000 στρÝμματα απü το κτÞμα ΛογοθÝτη, 400 στρÝμματα απü την περιοχÞ του Αγßου Γεωργßου. Το κακü Þταν üτι δεν εßχαμε εκκλησßα. Μας εßχε στÞσει ο κ. ΜπÝης 20 παρÜγκες κι üταν χτßσαμε πÞραμε τα υλικÜ και κÜναμε εκκλησßα. ¼ταν Þμουν πρüεδρος, στην ΑμερικÞ εßχαμε πολλοýς πατριþτες. ¹ρθε ο Πρüεδρüς τους, Γαρýφαλος ΠαπουτσÞς τον παρακαλÝσαμε και μας Ýστειλε 100.000 κι αρχßσαμε να χτßζουμε το σχολεßο. ΒοηθÞσαμε üλοι μαζß κι ο εργολÜβος που το 'χτισε δε πÞρε δραχμÞ. ¹τανε καλüς Üνθρωπος, ονομαζüταν ΕρμÞς Φιλßππου. Το σχολεßο χτßστηκε το 1932. Επß 4 χρüνια πληρþναμε μεις δασκÜλα για να πηγαßνουν τα παιδιÜ σχολεßο.
   Το 1947 που εßχαμε üλες τις προûποθÝσεις γßναμε Κοινüτητα".

     Τα πρþτα χρüνια της προσφυγιÜς κοντÜ στις Üλλες δυσκολßες που αντιμετþπιζαν οι πρüσφυγες Þταν κι η μη αποδοχÞ τους απü μÝρους των ελλÞνων της ΜητροπολιτικÞς ΕλλÜδας. ¹ταν μια γενικÞ κατÜσταση αυτÞ. Ο χþρος της Π. Φþκαιας-Αναβýσσου Þταν ακατοßκητος. ¹ταν ιδιοκτησßα κατÜ κýριο λüγο της μονÞς ΠετρÜκη. Νοικιαζüταν απü τους κατοßκους και κτηνοτρüφους των γýρω χωριþν για βοσκÞ Þ καλλιÝργεια. Η εγκατÜσταση των προσφýγων Ýφερε αρκετÝς λογοτριβÝς μεταξý τους. Η συμβßωση üμως κι η γνωριμßα εßχε συνακüλουθο την αλληλοεκτßμηση, την αποδοχÞ, τη φιλßα κι αυτÞ πÜλι τη καλÞ συνεργασßα, τη συνýπαρξη, τη προκοπÞ. ΠρÜγματι απü την προπολεμικÞ ακüμα εποχÞ οι νομÜδες κτηνοτρüφων Üρχισαν να εγκαθßστανται μüνιμα στο χωριü και να προσθÝτουν με τη δýναμη και την εργατικüτητÜ τους ζωτικüτητα στη ζωÞ του χωριοý. ΜετÜ μÜλιστα το 1947 που γßνεται Κοινüτητα η ζωÞ του χωριοý μπαßνει σε ανοδικÞ πορεßα. Γßνονται σημαντικÜ Ýργα υποδομÞς. Το 1954-55 ανοßγει ο δρüμος και συνδÝει το χωριü με τ' αστικÜ κÝντρα . Η πρüσβαση προς το κÝντρο αλλÜ και προς τα χωριÜ εßναι ευκολüτερη. Αρχßζει να αναπτýσσεται ο τουρισμüς. Ηλεκτροδοτεßται το 1966. Υδροδοτεßται το 1958 κατ' αρχÜς, το 1971 απü τον ¼λυμπο, το 1977-78 απü την ΕΥΔΑΠ. Το 1932 χτßζεται το πρþτο σχολεßο. Συμπληρþνεται με μιαν αßθουσα ακüμα το 1970 κι ανεγεßρεται 6τÜξιο δημοτικü Σχολεßο το 1981. Νηπιαγωγεßο λειτουργεß το 1993. Η εκκλησßα χτßστηκε το 1948 κι Ýγινε επÝκτασÞ της το 1995. ΚατÜ καιροýς διαμορφþθηκαν οι πλατεßες κι οι Üλλοι χþροι (ρÝματα) κι ασφαλτοστρþθηκαν οι δρüμοι.
    Απü το 1948 υπÜρχει ο Αθλητικüς Ποδοσφαιρικüς Σýλλογος "ΠρωτÝας". Το γÞπεδο χτßστηκε το 1970 και την επüμενη σχεδüν χρονιÜ η ομÜδα μπÞκε στη Γ' Κατηγορßα Αθηνþν. Τþρα βρßσκεται στην Α' Κατηγορßα ΕΠΣΑΝΑ κι εßναι απü τους πρωταγωνιστÝς της. ΥπÜρχουν ακüμα Ýνας Εξωραúστικüς Σýλλογος η "Αγßα ΕιρÞνη" κι ο Σýλλογος ΓονÝων και Κηδεμüνων του Δημοτικοý Σχολεßου κ.Ü.
    Οι μüνιμοι κÜτοικοι του χωριοý αυξÜνονται (2051) και δημιουργοýνται δυναμικοß οικισμοß γýρω, üπως το ΘυμÜρι, το Καταφýγι, της ΑγροτικÞς ΤρÜπεζας, οι κÜτοικοι των οποßων δραστηριοποιοýνται κοινωνικÜ και πολιτικÜ μÝσα απü τους δικοýς τους εξωραúστικοýς και πολιτιστικοýς Συλλüγους. Γενικþς η Κοινüτητα ΠαλαιÜς Φþκαιας Ýχει γßνει παραθεριστικü κÝντρο με μεγÜλο αριθμü κατοßκων πολλοß απü τους οποßους τη δεýτερη παραθεριστικÞ κατοικßα τη μετÝτρεψαν σε μüνιμη. Αυτü οφεßλεται στη μικρÞ απüσταση της απü το κÝντρο, στα πολλÜ προβλÞματα του αστικοý κÝντρου και κυρßως τη λεπτÞ και γαλÞνια φυσικÞ καλλονÞ του τοπßου.



                           ΠαλαιÜ Φþκαια Ι (μερικÞ Üποψη του λιμανιοý)


                         ΠαλαιÜ Φþκαια ΙΙ (μερικÞ Üποψη λιμανιοý σε συνÝχεια)

--------------------------------------------------------------------------------------------

                                                 Τοπωνýμια Ευρýτερης ΠεριοχÞς

Αγια ΒαρβÜρα, η (Λüφος Αρετσοý) :=Λüφος 200 μÝτρα βüρεια του χωριοý ΑνÜβυσσος. ΠÞρε την ονομασßα του απü την ομþνυμη εκκλησßα στην κορυφÞ του. Εχει ýψος 54 μÝτρα. ΥπÞρχε παλαιüτερη εκκλησßα που τη βρÞκαν οι πρüσφυγες γκρεμισμÝνη. ΥπÜρχει στο νüτιο μÝρος του λüφου, βÜση αρχαßου παρατηρητηρßου . Ακüμη υπÜρχουν δýο υπüγεια εκκλησÜκια, που δεν Ýχει ακüμη ερευνηθεß πüτε φτιÜχτηκαν και απü ποιους. Η κατασκευÞ τους μοιÜζει με τους μυκηναúκοýς θολωτοýς τÜφους. Ο KAUPERT αναφÝρει το λüφο σαν "VIGLA". Επßσης τον αναφÝρει σαν τριγωνομετρικü και ο χÜρτης διανομÞς του Υπουργεßου Γεωργßας με το üνομα Λüφος Αρετσοý

Αγια ΕιρÞνη, η (Λüφος ΦωκαÝων) := Λüφος 100 μÝτρα ανατολικÜ της Φþκαιας με την ομþνυμη εκκλησßα στην κορυφÞ του, η οποßα εßναι και η κεντρικÞ εκκλησßα του χωριοý. Στην δυτικÞ πλευρÜ του λüφου εßναι το νεκροταφεßο της Φþκαιας. Στη νüτια πλευρÜ υπÜρχει αρχαßο νεκροταφεßο. Στους ΧÜρτες των διανομþν αναφÝρεται σαν Λüφος ΦωκαÝων
Αγια ΠαρασκευÞ, η := ΠεριοχÞ με ομþνυμη εκκλησßα στον Ολυμπο. Την αναφÝρει ο χÜρτης του KAUPERT και του Γ.Υ.Σ. στη θÝση περßπου της ΒασιλικÞς του Ολýμπου. ΑλλÜ υπÜρχει και Üλλη Αγια ΠαρασκευÞ νüτια του Πýργου του Μελισσουργοý που ο νÝος χÜρτης του Γ.Υ.Σ. αναφÝρει δßπλα απü το üνομα μÝσα σε παρÝνθεση (ΤσÞτσου). ΤσÞτσου Þταν το üνομα μιας απü τις ιδιοκτÞτριες του Τσιφλικιοý.
Αγιασμüθι, το := ΠεριοχÞ ανατολικÜ του Καπü. Την ονομασßα "Αγιασμüς" Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager του 1891 στην ßδια περιοχÞ. Επßσης τη λÝξη Hagiasmu Ýχει ο χÜρτης του KAUPERT στο μεγÜλο λüφο ανατολικÜ του Καπü.
Αγιασμüς, ο := Δες Αγιασμüθι
Αγια ΦωτεινÞ, η := ΟροπÝδιο 4 χιλιüμετρα ανατολικÜ της παραλßας του Θυμαριοý, με ομþνυμη παλιÜ εκκλησßα. ΥπÜρχουν πολλÝς διÜσπαρτες αρχαιüτητες, και μÜλιστα τμÞματα αρχαßου ναοý ßσως εßναι εντοιχισμÝνα στην εκκλησßα, γιατß στον περßβολο της βρÝθηκε τμÞμα απü αρχαßα κολüνα. ΠρÝπει να εßχε πολλοýς οικισμοýς κατÜ την περßοδο που οι πειρατÝς και οι επιδρομεßς ρÞμαζαν την ΑττικÞ, γιατß το μÝρος Þταν ασφαλÝς και σχετικÜ εýφορο. Σþζονται ερεßπια μεγÜλου βυζαντινοý οικισμοý και παρατηρητÞρια σε κορυφÝς λüφων. 
Αγιοι ΣαρÜντα, οι (Γκριτζßνα, ΝÜρκες) := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager του 1891 στην περιοχÞ βüρεια του Αγιου ΠαντελεÞμονα και δυτικÜ του ΑλογÜρη. Εκεß που βρÝθηκε ο κοýρος Αριστüδικος.
Αγιος Γιþργης, ο := 1. ΠεριοχÞ ανÜμεσα στα χωριÜ Φþκαια και ΑνÜβυσσο. ΠεδινÞ περιοχÞ, με το παλιü εκκλησÜκι του Αγιου Γιþργη στο κÝντρο της. ΠιθανÞ θÝση κÜποιου απü τους οικισμοýς του αρχαßου ΑνÜφλυστου. ΒρÝθηκε εκεß κοντÜ, το 1911, νεκροταφεßο των γεωμετρικþν χρüνων. Πρüσφατα σε ανασκαφÞ βρÝθηκαν κτßσματα, νεκροταφεßο και εκκλησÜκι των πρþτων χριστιανικþν χρüνων.
2. Αγιος Γιþργης (Σαν Τζþρτζης) ΝησÜκι εικοσιεπτÜ χιλιüμετρα νüτια της Αναβýσσου. Εßναι μακρüστενο με μÞκος 4,5 και πλÜτος 2 χιλιüμετρα. Στην κατοχÞ χρησιμοποιÞθηκε απü τους Γερμανοýς σαν ΒÜση. ΚοντÜ σε αυτü το νησÜκι οι Γερμανοß βýθισαν αφοý εγκατÝλειψαν Ýνα πλοßο γεμÜτο Ιταλοýς αιχμÜλωτους. 
ΑναφÝρεται σε παλιοýς χÜρτες και σαν: 
α. Albona στον χÜρτη του J. Blaeu του 1640 
β. S. George de Arbore de Cardinaeliw Hoet σε χÜρτη του N. X. KEULEN του 1700 
Αγιος ΔημÞτρης, ο := ΠεριοχÞ στην ΤραπουριÜ (Ολýμπου) απü την ομþνυμη εκκλησßα. 
Αγιος ΙωÜννης, ο := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager του 1891 στην περιοχÞ της ΒασιλικÞς του Ολýμπου. Επßσης την αναφÝρει και ο χÜρτης του KAUPERT στην ßδια περιοχÞ. Προφανþς μια απü τις πολλÝς παλιÝς ερειπωμÝνες εκκλησßες, που βρßσκονται στη περιοχÞ του Ολýμπου. 
Αγιος Νικüλαος, ο := 1. ΑκρωτÞρι και ευρýτερη περιοχÞ, με ομþνυμο οικισμü εντüς σχεδßου, στο 50ο χιλιüμετρο της λεωφüρου Αθηνþν -Σοýνιου. Στο ακρωτÞρι βρßσκεται το ομþνυμο παλιü εκκλησÜκι. Βüρεια και δυτικÜ απü εκκλησÜκι υπÞρχε προúστορικüς οικισμüς, απομεινÜρια του οποßου βλÝπει κανεßς ανεβαßνοντας το λüφο. ΕπειδÞ το μÝρος προσφÝρεται για οχυρü, και επειδÞ στις πλαγιÝς του λüφου διακρßνονται ßχνη τειχþν μποροýμε να υποθÝσουμε üτι σε αυτü το σημεßο βρισκüταν το οχυρü του ΑνÜφλυστου που αναφÝρει ο Ξενοφþν. 
2. Αγιος Νικüλαος ονομÜζεται και ο υψηλüτερος απü τους πευκüφυτους λüφους της περιοχÞς ýψους 120 μÝτρων.
3. Επßσης Αγιος Νικüλαος αναφÝρεται στον χÜρτη του KAUPERT στην περιοχÞ της ΒασιλικÞς του Ολýμπου. Προφανþς μια απü τις πολλÝς μικρÝς ερειπωμÝνες εκκλησßες, που βρßσκονται στη περιοχÞ του Ολýμπου. 
Αγιος ΠαντελεÞμονας, ο := ΠεριοχÞ 1.5 χιλιüμετρο βüρεια του χωριοý ΑνÜβυσσος. Το εκκλησÜκι του Αγιου ΠαντελεÞμονα βρßσκεται στο σημεßο συνÜντησης των δρüμων Καλυβßων-Αναβýσσου και ΚερατÝας-Αναβýσσου. Χτßστηκε μÜλλον τον 17ο αιþνα, αν κρßνουμε απü το τρüπο κατασκευÞς του, γιατß δεν Ýχουμε καμιÜ γραπτÞ μαρτυρßα για το χρüνο που κτßστηκε. 
Γýρω απü το εκκλησÜκι υπÞρχαν τα κτßσματα του μετοχιοý της μονÞς ΚαισαριανÞς. 
Η περιοχÞ του Αγßου ΠαντελεÞμονα θεωρεßται μια απü τις πιθανÝς θÝσεις του κεντρικοý οικισμοý του αρχαßου ΑνÜφλυστου, και σßγουρα ενüς απü του οικισμοýς που τον αποτελοýσαν. Αυτü πιθανολογεßται γιατß σε ακτßνα λßγων δεκÜδων μÝτρων απü την εκκλησßα Ýχουν βρεθεß σημαντικüτατες αρχαιüτητες. (Κοýρος Αριστüδικος, Γεωμετρικü νεκροταφεßο ΝικολÜου, εκτεταμÝνα αρχαßα ερεßπια, κ.α.)
ΑγριλιÜ Μπασταρδß, η := ΠεριοχÞ ανÜμεσα στο ΧÜρβαλο και την Τζαρτζαβßλα (Αντωνßου)
ΑγροτικÞ ΤρÜπεζα, η (Α.Τ.Ε.) :=Οικισμüς εντüς σχεδßου της κοινüτητας ΠαλαιÜς Φþκαιας. ΚαταλαμβÜνει τμÞμα των περιοχþν ΑντωνÜκη και ΛογοθÝτη. Το üνομα οφεßλεται στον Συνεταιρισμü υπαλλÞλων ΑγροτικÞς ΤρÜπεζας, που τα μÝλη του κατÝχουν την ΠεριοχÞ. 
ΠεριοχÞ πλουσιüτατη σε αρχαιüτητες, Ýχουν ανασκαφεß εκεß, απü την αρχαιολογικÞ υπηρεσßα νεκροταφεßα των κλασικþν χρüνων. 
ΥπÜρχει μια ιστορßα για κÜποιους Κορωπιþτες αρχαιοκαπÞλους που βρÞκαν εκεß Ýνα Üγαλμα σφßγγας, με χρυσÜ στολßδια, αλλÜ μαχαιρþθηκαν στη μοιρασιÜ και τους Ýπιασε η αστυνομßα. Τη σφßγγα üμως την Ýβγαλαν Καλυβιþτες, που Ýμαθαν το μυστικü, και τþρα λÝνε πως βρßσκεται στο μουσεßο του Λοýβρου στο Παρßσι. ΥπÜρχουν επßσης επιφανειακÜ ευρÞματα μεσαιωνικοý οικισμοý στα ανατολικÜ του οικισμοý (Μεσοχþρι), καθþς και ßχνη ιεροý των Κλασσικþν χρüνων νüτια του λüφου.
Αλογα, τα := (Δες ΚουρτÜκη)
ΑλογÜρης, ο (ΒαλμÜς) :=Λüφος 500 μÝτρα βορειοανατολικÜ του Αγιου ΠαντελεÞμονα, πευκüφυτος, με ýψος 105 μÝτρα. Στις ανατολικÝς πλαγιÝς του προς τη Τζαρτζαβßλα υπÜρχουν πÜρα πολλÜ αρχαßα ερεßπια, πιθανüν κÜποιος οικισμüς εργατþν στα μεταλλεßα, üπως δεßχνουν τα φτωχικÜ επιφανειακÜ üστρακα. Απü τη δυτικÞ πλαγιÜ üμως Ýχουν βρεθεß τα περßφημα αγÜλματα του "Αριστüδικου" πιθανüν της "Κüρης του Βερολßνου" και του "Κοýρου της ΝÝας Υüρκης". ΣημÜδι πως στην περιοχÞ κατοικοýσαν πλοýσιοι γαιοκτÞμονες, Þ ενοικιαστÝς μεταλλεßων. Αλλη παλαιüτερη ονομασßα του εßναι ΒαλμÜς. 
ΑλυκÝς, οι :=ΠεριοχÞ των παλαιþν αλυκþν Αναβýσσου στο 52ο χιλιüμετρο Αθηνþν -Σοýνιου. Πολý παλιÜ αλυκÞ, λειτουργοýσε στην τουρκοκρατßα σαν φυσικÞ αλυκÞ, χωρßς δηλαδÞ επÝμβαση στο πÞξιμο του αλατιοý, αλλÜ μüνο συγκÝντρωναν üσο εßχε δημιουργηθεß απü μüνο του. 
Ηταν το μüνο σημεßο στην περιοχÞ, που εßχε κÜποια οικονομικÞ δραστηριüτητα üταν Þρθαν οι πρüσφυγες στην ΑνÜβυσσο. Εßναι και ο λüγος που Ýκανε τους Φωκιανοýς πρüσφυγες να Ýλθουν στην περιοχÞ, μια και αυτοß Þξεραν απü αλυκÞ γιατß εßχαν στη πατρßδα τους. 
Αλþνια, τα := 1. ΜικρÞ περιοχÞ νüτια απü το γÞπεδο της Αναβýσσου, που το Ýδαφος εßναι επßπεδος βρÜχος και χρησßμευε για την εγκατÜσταση κÜθε καλοκαßρι της αλωνιστικÞς μηχανÞς και των θημωνιþν. 
2. ΠεριοχÞ απÝναντι απü τον Αγιο ΠαντελεÞμονα προς το Σκüρδι, δßπλα στον επαρχιακü δρüμο, üπου υπÞρχαν αλþνια τα παλιÜ χρüνια, αναφÝρεται στον χÜρτη του J. A. KAUPERT και στους χÜρτες των Διανομþν του Υπουργεßου Γεωργßας του 1936.
3. Τα παλιÜ αλþνια στα Βοýρλα, τüτε που το Üλεσμα γινüταν με ζþα που γýριζαν γýρω γýρω και πατοýσαν τα στÜχια. 
Αμπελüτοπος, ο (ΚÜτω αμπÝλια) := ΠεριοχÞ ακριβþς νüτια απü το χωριü ΑνÜβυσσος μÝχρι του ΔημητριÜδη. Ηταν γεμÜτη αμπÝλια.
ΑμυγδαλιÝς, οι := ΠεριοχÞ διακüσια μÝτρα βüρεια απü το δημοτικü σχολεßο Αναβýσσου, πÜνω στη στροφÞ του επαρχιακοý δρüμου, üπου υπÞρχε κτÞμα με αμυγδαλιÝς.
ΑνÜβυσσος, η := Ονομασßα της ευρýτερης ΠεριοχÞς, και του χωριοý. Το χωριü εßναι προσφυγοχþρι, χτßστηκε μετÜ τη ΜικρασιÜτικη ΚαταστροφÞ, απü πρüσφυγες που Þλθαν απü διÜφορα μÝρη της Μικρασßας. Πρþτοι κÜτοικοι Þταν οι πρüσφυγες απü την Αρετσοý, που εγκαταστÜθηκαν εδþ το 1924, γι αυτü το χωριü εßχε αρχικÜ ονομαστεß Αρετσοý. Στον χÜρτη του J. A. KAUPERT η περιοχÞ αναφÝρεται σαν "Anavyso", και στον παλιü χÜρτη της Γ.Υ.Σ. σαν "ΑνÜβυσος" με Ýνα σ, ενþ στον χÜρτη των ΧριστομÜνου-Lindemager του 1891 αναφÝρεται σαν ΑνÜβισσος με δýο σ και ι. Επßσης, στο οδοιπορικü του ΣατωβριÜνδου αναφÝρεται σαν ΑνÜβισος, με Ýνα σ και ι. Σε παλιüτερους χÜρτες του 1600-1700 η περιοχÞ αναφÝρεται με την αρχαßα ονομασßα της ΑνÜφλυστος. Πιθανüτατα η ονομασßα ΑνÜβυσσος προÝρχεται απü παραφθορÜ της αρχαßας ονομασßας ΑνÜφλυστος και üχι απü τη σýνδεση των λÝξεων Üνω και ΒÞσα, üπως ισχυρßζονται μερικοß. (ΒÞσα Þταν αρχαßος ΔÞμος στην περιοχÞ βüρεια των Λεγραινþν). 
ΑνÜφλυστος, ο := Η αρχαßα ονομασßα της παραλιακÞς Τριτýος της Αντιοχßδας φυλÞς, κατÜ το διοικητικü χωρισμü της ΑττικÞς απü τον ΚλεισθÝνη. ΠεριλÜμβανε τους ΔÞμους του ΑνÜφλυστου, της Αιγιλßας, της ΒÞσσας, της ΑτÞνης, της ΑμφιτροπÞς, και των Θορþν. ΕπειδÞ προφανþς ο ΔÞμος του ΑνÜφλυστου θα Þταν ο μεγαλýτερος και σπουδαιüτερος ΔÞμος, Ýδωσε το üνομα του σε üλη την Τριτý. 
ΙδρυτÞς του ΑνÜφλυστου κατÜ τη Μυθολογßα, Þταν ο Þρωας ΑνÜφλυστος απü την ΤροιζÞνα, που Þταν θεßος του ΘησÝα. ΕπειδÞ ο ΑνÜφλυστος δεν εßχε δικü του βασßλειο, πÝρασε απÝναντι στην ΑττικÞ και ßδρυσε δικÞ του πüλη τον ΑνÜφλυστο. Σπουδαßος ΔÞμος, εßχε λιμÜνι και φροýριο üπως αναφÝρει ο Ξενοφþν. ΤμÞμα απü τα ερεßπια του λιμανιοý υπÞρχαν μÝχρι τις μÝρες μας στο σημεßο του σημερινοý λιμανιοý της Φþκαιας. ΜÝσα στη θÜλασσα υπÜρχουν εκτεταμÝνα ερεßπια που üμως δεν Ýχουν ερευνηθεß ακüμα. Ο Ηλßας ΒενÝζης στη "ΓαλÞνη" του, Ýχοντας εντοπßσει τα κτßσματα στο βυθü, αναφÝρει για κÜποιο μýθο μιας βυθισμÝνης πολιτεßας. Το φροýριο του ΑνÜφλυστου που αναφÝρει ο Ξενοφþν, ßσως εßναι στον λüφο του Αγιου Νικüλα üπου υπÜρχουν τεßχη που δεν Ýχουν ακüμα ερευνηθεß. ΕπειδÞ üμως κατÜ τον Ξενοφþντα το τεßχος του ΑνÜφλυστου απεßχε απü το τεßχος του Θορικοý εξÞντα στÜδια (Ýντεκα χιλιüμετρα), και επειδÞ Ýντεκα χιλιüμετρα απü το Θορικü απÝχει ο κüλπος της Αναβýσσου μπροστÜ απü το Λιμεναρχεßο, ßσως εδþ να βρισκüταν το φροýριο του ΑνÜφλυστου. Με δεδομÝνη βÝβαια την ýπαρξη εκτεταμÝνων ερειπßων μÝσα στον κüλπο και üτι η θÜλασσα τα αρχαßα χρüνια Þταν γýρω στα εκατü μÝτρα πιο μÝσα απü τη σημερινÞ ακτογραμμÞ. Η σιγουριÜ üτι υπÞρχαν στην περιοχÞ μεγÜλες κατασκευÝς μεγαλþνει απü την ýπαρξη, βüρεια των αλυκþν, μεγÜλου αρχαßου λατομεßου. (Εßναι ο γκρεμüς δßπλα στο δρüμο που πÜει για Σαρωνßδα.) 
     Η ονομασßα προÝρχεται απü το αρχαßο ρÞμα ανÜ-φλýω = ανακοχλÜζω, üπως το νερü που βρÜζει. 
ΑναφÝρω παρακÜτω τους παλιοýς χÜρτες στους οποßους συνÜντησα αυτÞ την ονομασßα þστε να εντοπιστεß περßπου η εποχÞ που Ýγινε η παραφθορÜ του ονüματος της περιοχÞς.

α. ΠΤΟΛΕΜΑÚΚΟΣ του Ýτους 1486
β. ORTELIUS των ετþν 1570-1612
γ. X. LOTTER του Ýτους 1778
δ. CANTELLI DA VIGNOLA του Ýτους 1689

     Πολλοß νεüτεροι, αναφÝρουν τον ΑνÜφλυστο σαν " η ΑνÜφλυστος ". ΠρÜγμα λανθασμÝνο, γιατß ο Þρωας που Ýδωσε το üνομα του Þταν γÝνους αρσενικοý.
ΑντωνÜκης, ο :=Λüφος και ΠεριοχÞ 2 χιλιüμετρα ανατολικÜ του χωριοý ΑνÜβυσσος. ΠÞρε το üνομα της απü τον ιδιοκτÞτη του τσιφλικιοý της ΠεριοχÞς. ΧÜρτης των διανομþν του Υ.Γ. αναφÝρει σαν Μεσοχþρι το λüφο του ΑντωνÜκη. ΣÞμερα ανÞκει στον οικισμü της Α.Τ.Ε. Τα παλιÜ χρüνια εκεß μαζεýαμε μανιτÜρια και φτιÜχναμε "πυρÞνα", (κÜρβουνα απü ψιλÜ κλαριÜ).
Απüλλων, ο := Ξενοδοχεßο και περιοχÞ στην παραλßα κÜτω απü τον οικισμü Αρετσοý. (Ξενοδοχεßο ΑκτÞ Απüλλων)
Αρετσοý, η :=Πρþτη ονομασßα του χωριοý ΑνÜβυσσος. Τþρα ονομÜζεται Αρετσοý ο οικισμüς, εντüς σχεδßου, στην παρÜλια της Αναβýσσου, που συνορεýει με τη Φþκαια. 
Το üνομα προÝρχεται απü την Αρετσοý της ΜικρÜς Ασßας, απü üπου Þρθαν οι πρþτοι κÜτοικοι της Αναβýσσου. Η αρχαßα ονομασßα της Αρετσοý Þταν ΤρÜλλιον και Þταν αποικßα των ΜεγαρÝων. Στη ΒυζαντινÞ περßοδο ονομαζüταν Αρýτσιον η Αρετοýσα, οι Τοýρκοι την Ýλεγαν ΝτÜριτζα και οι Ελληνες κÜτοικοι της μÝχρι το διωγμü την Ýλεγαν Αρετσοý η Ρýσιον. 
Ετσι η ειρωνεßα της τýχης Þθελε τους πρüγονους μας να ξεκινοýν απü την ΑττικÞ πριν απü τρεις χιλιÜδες χρüνια, να φτιÜχνουν καινοýργια πατρßδα στη Μικρασßα, και μετÜ απü τρεις χιλιÜδες χρüνια, να Ýρχονται πßσω ξεριζωμÝνοι, στα χþματα των προγüνων τους.
ΑρÞς, ο := Δες Αρß
Αρß, το ( ΑρÞς, Αρý) :=ΠεριοχÞ του ΔÞμου ΚερατÝας στο βορειοανατολικü μÝρος της περιοχÞς Αναβýσσου. Βρßσκεται ανατολικÜ του δρüμου Αναβýσσου-ΚερατÝας στο ýψος της περιοχÞς Σαντüζα και κÜτω, μÝχρι σχεδüν το Καπü. 
ΥπÜρχουν 4 αρχαßα μεταλλευτικÜ ΠηγÜδια. Η περιοχÞ εßναι γεμÜτη αρχαιüτητες, πλυντÞρια, στÝρνες, τÜφους τýμβους. Στην περιοχÞ υπÜρχει παλιü συγκρüτημα κτισμÜτων, κατ Üλλους τοýρκικη πυριτιδαποθÞκη, κατ Üλλους μοναστÞρι. Στο χÜρτη του J. A. KAUPERT σε αυτÞ τη περιοχÞ αναφÝρεται αμαξοστÜσιο. ΣÞμερα η μÜντρα και τμÞματα του κτιρßου σþζονται ενσωματωμÝνα σε σýγχρονη βßλα. (Βßλα Ανατüλια). Η ονομασßα Αρß, προÝρχεται πιθανüν απü παραφθορÜ του ονüματος του αρχαßου ΔÞμου ΦρεÜριοι, που πιθανολογεßται üτι βρισκüταν στην περιοχÞ. 
Αλλη εκδοχÞ εßναι να προÝρχεται η ονομασßα απü την τουρκικÞ λÝξη ari = η μÝλισσα. Σε αυτü συνηγορεß και üτι στο βüρειο μÝρος της περιοχÞς υπÜρχει λüφος με το üνομα Μελßσσια Ιατροý.
Τη γραφÞ της λÝξης τη συνÜντησα με τρεις τρüπους, γιþτα, ýψιλον, Þτα, και το γÝνος αρσενικü και ουδÝτερο.
Αρμυρßκια, τα := ΠεριοχÞ που σÞμερα εßναι το ξενοδοχεßο Απüλλων. ΠÞρε την ονομασßα απü τα ανθεκτικÜ στη αρμýρα δÝντρα που φυτρþνουν εκεß.
ΑρτσιδÜς, ο (ΑρζιντÜς, ΑρτζιντÜς) := ΝησÜκι βραχþδες Ýκτασης 800 στρεμμÜτων κοντÜ στην ακτÞ, στο ýψος του 49ου χιλιüμετρου της λεωφüρου Αθηνþν Σοýνιου. Η ανατολικÞ πλευρÜ του εßναι απüκρημνη, ενþ στην δυτικÞ υπÜρχουν τρßα σημεßα με λßγη αμμουδιÜ. Η αρχαßα ονομασßα του νησιοý Þταν Ελαιοýσα. ΥπÜρχει προúστορικüς οικισμüς σχεδüν Üθικτος γιατß μÜλλον δεν ξανακατοικÞθηκε απü τüτε το νησß. Ο J. A. KAUPERT αναφÝρει την ονομασßα του νησιοý ARSIDA. Ο παλιüς χÜρτης της Γ.Υ.Σ. τον αναφÝρει με τρßα ονüματα ΑρζιντÜ , (ΛαγονÞσι) ΕΛΑΙΟΥΣΑ Ν. Στην εγκυκλοπαßδεια ΕλευθερουδÜκη συνÜντησα και το üνομα Λαγοýσα. Σε παλιοýς χÜρτες συνÜντησα τις εξÞς ονομασßες για το νησß:

α. Plecuda σε χÜρτη του 1640 του J.BLAEU
β. Εlisso σε χÜρτη του 1715 του N.DE FER
γ. Caldaroni σε χÜρτη του X. E. BELLIN του 1738

ΑρτζιντÜς, ο := Δες ΑρτσιδÜς 
Αρý, το := Δες Αρß
ΑσβεστοκÜμινο, το := 1. Λüφος νοτιοανατολικÜ της Φþκαιας στο νüτιο μÝρος της κοιλÜδας του Καταφυγßου, βüρεια του ΠροφÞτη Ηλßα, ýψους 266 μÝτρων. ΥπÞρχαν στις πλαγιÝς του ασβεστοκÜμινα.
2. Επßσης ΑσβεστοκÜμινο ονομαζüταν παλαιüτερα η περιοχÞ της Χοβüλας απü ασβεστοκÜμινο που υπÞρχε σε αυτÞ τη θÝση. Ισως απü τις στÜχτες του και η ονομασßα της περιοχÞς Χοβüλα.
Ασπρα Χþματα, τα := ΠεριοχÞ δυτικÜ της ΦÝριζας με χαρακτηριστικü Üσπρο χþμα, που χρησßμευε για να "κüβουν " το μοýστο. 
ΑστυπÜλαια, η := ΧÜρτης του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. σημειþνει σαν ΑστυπÜλαια το ακρωτÞρι απÝναντι ακριβþς απü τον ΑρτζιντÜ, üπου εßναι η βßλα του Κüκα. Επßσης το αναφÝρει σαν ακρωτÞρι και ο μπλε οδηγüς Παρßσι -Κωνσταντινοýπολη του 1912, στην ßδια περßπου θÝση. Ο χÜρτης αρχαßων τοπωνυμßων ΑττικÞς, στην εγκυκλοπαßδεια ΕλευθερουδÜκη, αναφÝρει αυτü το üνομα μÝσα στον κüλπο της Αναβýσσου. Στο λÞμμα ΑστυπÜλαια üμως, η ßδια εγκυκλοπαßδεια, αναφÝρει üτι εßναι το σημερινü ακρωτÞρι ΛαγονÞσι.
ΑσφακερÞ, η := Δες Μαλιμποýτι.
ΒαλμÜς, ο :=(Δες και ΑλογÜρης). Ο J. A. KAUPERT αναφÝρει σαν ΒαλμÜ το λüφο της ΦÝριζας. Ο Α. Αντωνßου αναφÝρει ΒαλμÜ τον ΑλογÜρη. Επßσης ΒαλμÜ αναφÝρει τον ΑλογÜρη και ο χÜρτης του τσιφλικιοý "Ολυμπος- ΚαταθÞκι-ΦοινικιÜ" που Ýγινε το 1891 απü τους Π. ΛιντεμÜγιερ και Α. ΧριστομÜνο, καθþς και ο παλιüς χÜρτης της Γ.Υ.Σ. Οι ντüπιοι ονομÜζουν ΒαλμÜ τον πευκüφυτο λüφο του ΑλογÜρη. Η λÝξη εßναι Üγνωστης ετυμολογßας, σημαßνει αυτüς που τρÝφει Üλογα, απü αυτü και η μετονομασßα ΑλογÜρης
ΒÜλτος, ο (Βοýρλα) := ΠεριοχÞ βüρεια απü τον παραλιακü οικισμü Αρετσοý, που σÞμερα ονομÜζεται βοýρλα. ΥπÜρχει τριγωνομετρικü σημεßο του Υπουργεßου Γεωργßας, με αυτü το üνομα. ΜεσαιωνικÞ λÝξη πιθανüν απü τη ΔωρικÞ λÝξη Üλτος=Üλσος.
Βαθý ΣπληθÜρι, το := ΧαρÜδρα ανÜμεσα στην Τριανταφýλλεζα και τον ΧÜρακα.
Βελατοýρι, το := ΠεριοχÞ βüρεια και ανατολικÜ του λüφου Αγια ΒαρβÜρα, üπως την αναφÝρει παλιü συμβüλαιο. Ο J. A. KAUPERT αναφÝρει σαν Βελατοýρι την περιοχÞ βüρεια της Αγιας ΒαρβÜρας. ΣÞμερα δε χρησιμοποιεßται το üνομα. Η ονομασßα προÝρχεται απü τη λÝξη Βßγλα, που üπως εßδαμε αναφÝρει ο KAUPERT στον λüφο της Αγιας ΒαρβÜρας. Η ονομασßα εßναι παραφθορÜ της ΛατινικÞς λÝξης (vigilia= φυλÜκιο). Αξιοπρüσεκτο εßναι üτι ßδια ονομασßα Βελατοýρι υπÜρχει και στο Θορικü του Λαυρßου, üπου επßσης υπÞρχε φροýριο την αρχαιüτητα.
ΒÝνια, τα := ΠεριοχÞ ανατολικÜ του Πýργου του Μελισσουργοý, και προς την ΤραπουριÜ. ΒÝνι η ΒÝνιο λÝγεται το δÝντρο ΚÝδρος, που αφθονεß στην περιοχÞ αυτÞ, και γενικÜ σε üλη την περιοχÞ Αναβýσσου. Χρησιμοποιοýσαν τους κορμοýς τους για δοκÜρια στις στÝγες, γιατß η αντοχÞ τους μεγÜλωνε με το πÝρασμα του χρüνου. Τα παλιÜ χρüνια τα στολßζαμε για ΧριστουγεννιÜτικα ΔÝντρα, γιατß το σχÞμα του μοιÜζει κÜπως με του Ελατου.
ΒÝρεζα, η (ΦÝριζα) := Ονομασßα του λüφου της ΦÝριζας, στους ΧÜρτες διανομþν του Υπουργεßου Γεωργßας. Πιθανüν απü την Αρβανßτικη λÝξη vere= κρασß. 
Βßγλα, η := Ονομασßα που αναφÝρει ο KAUPERT για το λüφο της Αγιας βαρβÜρας. απü τη ΛατινικÞ λÝξη vigilia= φυλÜκιο. Σε σχÝση και με την ονομασßα Βελατοýρι εκεß γýρω.
Βιντζιλαßος, ο := ΠεριοχÞ νüτια του φερεντßνου πÜνω στον δρüμο του Λαυρßου üπου εßχε παλιÜ, μεγÜλα ανθοκÞπια ο Βιντζιλαßος.
ΒλÜχικα, τα (ΒλÜχικα Καλýβια, Συνοικισμüς, Κτηνοτρüφοι, ΚονÜκια) := Οικισμüς στην αρχÞ του δρüμου Σαρωνßδας -Αναβýσσου. ΟνομÜζεται Ýτσι γιατß πριν γßνει μüνιμος οικισμüς, Þταν βλÜχικα καλýβια, χειμαδιü βοσκþν, ΒλÜχικης καταγωγÞς.
ΒλÜχικα Καλýβια, τα := Δες ΒλÜχικα
Βüντα, η := ΠεριοχÞ που ορßζουν ο Αγιος ΠαντελεÞμονας, ο Καπüς, του ΑντωνÜκη, και η Αγια ΒαρβÜρα. Επßπεδος κÜμπος που δημιουργÞθηκε απü τις προσχþσεις παλιοý ποταμοý. ΣÞμερα μετÜ απü νεροποντÝς πλημμυρßζει.Τα κτÞματα στη Βüντα εßναι κατÜ κανüνα λωρßδες μÞκους 2 χιλιüμετρων και πλÜτους 6 μÝτρων. (Μερικοß την ονομÜζουν και ο Βüντας). Η λÝξη προÝρχεται πιθανüν απü το Σλαβικü voda = νερü
Βοýλλα, η =: Ονομασßα που χρησιμοποιεßται απü το χοτζÝτι των ΜαρκÝλων σε διÜφορες περιοχÝς, εννοþντας üτι υπÜρχει κÜποιο σημÜδι (βοýλλα) σε αυτü το σημεßο. Πιθανüτατα αυτÜ τα σημÜδια Þταν üρια περιοχþν μεταλλεßων, γιατß τα συναντÜμε μüνο στην ανατολικÞ πλευρÜ της περιοχÞς, κοντÜ στους λüφους της ΛαυρεωτικÞς. ΛÝξη ΛατινικÞ bulla = σφραγßδα.
Βοýρλα, τα (ΒÜλτος) := ΠεριοχÞ νοτιÜ της Αναβýσσου και ανατολικÜ των Αλυκþν. ΠÞρε την ονομασßα απü τα βοýρλα που φυτρþνουν εκεß λüγω του βαλτþδους εδÜφους. ΠαλιÜ εκεß βρισκüταν τα αλþνια, πριν μεταφερθοýν στον Αγιο ΠαντελεÞμονα. ΛÝξη ΜεσαιωνικÞ.
Βυρσοδεψεßο, το := ΠεριοχÞ λßγο μετÜ την Αγια ΒαρβÜρα πÜνω στον επαρχιακü δρüμο, üπου υπÞρχε το βυρσοδεψεßο του Ε. ΧατζηπαρασκευÜ. Απü την αρχαßα λÝξη βýρσα = δÝρμα.
ΓαιδουρονÞσι, το :=Δες ΠÜτροκλος 
ΓαλÜνης, ο := Λüφος στο Καταφýγι.
ΓÜλλος, ο := Δες Καλýψω
Γελαδüστρατα, η (Αγελαδüστρατα) := ΠεριοχÞ κοινüχρηστη, που ξεκινÜ απü τα ΒλÜχικα και φτÜνει μÝχρι την οδü ΗλÝκτρας χαμηλÜ στη ΛÜκκα. Η χρÞση Ýδωσε και το üνομα ( δρüμος αγελÜδων).
ΓερÜσιμος, ο :=ΠεριοχÞ δυτικÜ του οικισμοý ΑγροτικÞς ΤρÜπεζας.
ΓÝρος, ο := Λüφος στο Καταφýγι ýψους 100 μÝτρων νüτια του λüφου ΑντωνÜκη και ανατολικÜ της περιοχÞς ΜυκονιÜτικα. 
ΓÞπεδο, το := 1. ΠεριοχÞ γýρω απü το γÞπεδο της Αναβýσσου, στον Αγιο ΠαντελεÞμονα. 
2. Επßσης και γýρω απü το γÞπεδο του ΠρωτÝα Π.Φþκαιας, στα βορειοανατολικÜ του χωριοý.
3. ΠαλιÜ που υπÞρχε μüνο Ýνα γÞπεδο στην περιοχÞ, δßπλα στο ξενοδοχεßο Απüλλων, Ýτσι ονομÜζαμε μüνο αυτÞ τη περιοχÞ.
ΓιÜν ΚοπρισιÜ, η := Πετρþδες λιβÜδι στη ΦÝριζα. (Αντωνßου)
ΓιουρντÜς, ο := Δες ΓκιουρντÜς
ΓκιουρντÜς, ο (ΓιουρντÜς) :=Λüφος που χωρßζει τη Σαρωνßδα απü το Μαýρο ΛιθÜρι. Την ßδια ονομασßα εßχε κι η περιοχÞ που σÞμερα ΚαταλαμβÜνει η Κοινüτητα Σαρωνßδας. Το üνομα σημαßνει πολý ζεστü μÝρος. 
ΓκλιÜτης, ο :=ΠεριοχÞ ανÜμεσα στην ΑνÜβυσσο, και τον Αγιο Γιþργη. ΠÞρε το üνομα απü τον Καλυβιþτη ιδιοκτÞτη μεγÜλου κτÞματος στην περιοχÞ. ΛÝξη Αρβανßτικη που σημαßνει μακρýς, ψηλüς. 
Γκριτζßνας, ο (ΝÜρκες, Αγιοι ΣαρÜντα) := ΠεριοχÞ πεντακüσια μÝτρα βüρεια του Αγßου ΠαντελεÞμονα, σÞμερα ονομÜζεται ΝÜρκες.
ΓουρουνÜς, ο := ΠεριοχÞ λßγο Ýξω απü την ΑνÜβυσσο πÜνω στον δρüμο για τη Σαρωνßδα üπου υπÞρχε τα παλιÜ χρüνια γουρουνÜδικο, μÝσα στο κτÞμα ΔημητριÜδη.
Γρασιδüτοπα, τα := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager του 1891 στην περιοχÞ που σÞμερα εßναι η βßλα του ΖουμπουλÜκη και το Σπßτι του Τσαμαδοý.
Γρüπιζα, η := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager του 1891 στην περιοχÞ δυτικÜ της Συντερßνας. Πιθανüν απü την Αρχαßα λÝξη γρυπüς = γαμψüς, καμπυλωτüς.
ΓυμνÜσιο, το := ΠεριοχÞ γýρω απü το γυμνÜσιο Αναβýσσου.
ΔασωμÝνος Λüφος, ο :=Δες Κüκκινα
ΔεξαμενÞ, η := 1. Η κορυφÞ του λüφου Αγια βαρβÜρα üπου κατασκευÜστηκε η πρþτη δεξαμενÞ ýδρευσης της Αναβýσσου. 
2. Επßσης η κορυφÞ του λüφου της Αγιας ΕιρÞνης για τον ßδιο λüγο.
ΔημητριÜδης, ο :=ΠεριοχÞ ανÜμεσα στην ΑνÜβυσσο και τις ΑλυκÝς γεμÜτη φιστικιÝς. ΠÞρε το üνομα απü τον ιδιοκτÞτη της Χρßστο ΔημητριÜδη γαμπρü του ΓιÜννη ΛογοθÝτη τσιφλικÜ της περιοχÞς. 
ΔημουλιÜκι, το := Λüφος ανατολικÜ του Αρß. ΤμÞμα της λοφοσειρÜς που χωρßζει την περιοχÞ της Αναβýσσου απü τη ΛαυρεωτικÞ.
ΔικηγορικÜ, τα := Δες Ξερüλακα
ΔραπουριÜ, η := (Δες ΤραπουριÜ) Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager στην περιοχÞ που σÞμερα ονομÜζουμε ΤραπουριÜ. 
ΔροσιÜ, η := ΝÝος παραθεριστικüς οικισμüς κυρßως αυθαιρÝτων. ΑνÞκει διοικητικÜ στην ΚερατÝα αλλÜ εξυπηρετεßται κυρßως απü την ΑνÜβυσσο και τη Φþκαια. Τελευταßα παρουσιÜζει μεγÜλη ανÜπτυξη και μÜλιστα πολλοß Ýχουν γßνει μüνιμοι κÜτοικοι του.
Εδεν, το := (Εντεν)
Ελαιþνας, ο := ΠεριοχÞ στη νüτια πλαγιÜ του βουνοý Ολυμπος (Σκüρδι), üπου υπÞρχε ελαιþνας που φτιÜχτηκε απü τους Αναβυσσιþτες, με μπüλιασμα των αγριελιþν που τüτε αφθονοýσαν στις πλαγιÝς του βουνοý. Κατüπιν παραχωρÞθηκε στους ακτÞμονες Αναβυσσιþτες.
ΣÞμερα η περιοχÞ Ýχει μπει στο σχÝδιο και Ýχουν κοπεß οικüπεδα.
Ελεοýσα, η := Δες ΑρτσιδÜς
Ελος, το (Λßμνη) := ΠεριοχÞ του Μαýρου Λιθαριοý, üπως αναφÝρεται στους χÜρτες του Υπουργεßου Γεωργßας. 
Ελυμπος, ο := Αλλη ονομασßα του χωριοý Ολυμπος.
Εντεν, το (Εδεν) := Ξενοδοχεßο και περιοχÞ στο Μαýρο ΛιθÜρι. Η ονομασßα προÝρχεται απü το ξενοδοχεßο που χτßστηκε εκεß. ΜπροστÜ ακριβþς απü το ξενοδοχεßο, μÝσα στην θÜλασσα υπÜρχει Ýνας μεγÜλος μαýρος βρÜχος. Απü αυτüν πÞρε το üνομα Μαýρο ΛιθÜρι η ευρýτερη περιοχÞ.
ΕρμÞς, ο (Σοýμα του ΕρμÞ) := ΠεριοχÞ 400 μÝτρα νüτια της Αναβýσσου. ΠÞρε το üνομα απü τον Καλυβιþτη ΕρμÞ Φιλßππου που εßχε αποστακτÞριο (σοýμα) πÜνω στον επαρχιακü δρüμο Αναβýσσου-Παραλßας. 
ΕυκÜλυπτοι, οι := 1. Η περιοχÞ στη βüρεια εßσοδο του χωριοý της Αναβýσσου üπου υπÜρχει αψßδα απü μεγÜλους ευκαλýπτους. 
2. Επßσης η περιοχÞ στο λιμεναρχεßο της Φþκαιας. 
3. ΠεριοχÞ στην παραλßα του Θυμαριοý.
Παλιüτερα υπÞρχαν πÜρα πολλοß ευκÜλυπτοι γýρω απü τα δýο χωριÜ γιατß η μυρωδιÜ τους Ýδιωχνε τα κουνοýπια. Απü την ýπαρξη των Αλυκþν και των διÜφορων βαλτüτοπων οι πρüσφυγες υπÝφεραν πολý απü τα κουνοýπια, τα πρþτα χρüνια.
Ζαρδαβßλα, η := δες Τζαρτζαβßλα
Ηρþων, το := Η πλατεßα της Αναβýσσου üπου βρßσκεται το μνημεßο των πεσüντων ηρþων. Η επßσημη ονομασßα εßναι πλατεßα ΒασιλÝως Παýλου.
ΘÝρμη, η := Λüφος και δασþδης περιοχÞ βορειοδυτικÜ του βουνοý Ολυμπος. Εßναι ο λüφος που χωρßζει τη Σαρωνßδα απü το ΛαγονÞσι. Αρχαßα ονομασßα που διατηρÞθηκε ως τις τις μÝρες μας. ΠρÜγμα το οποßο επιβεβαιþνουν αρχαιολογικÝς ανακαλýψεις θερμþν λουτρþν στην ΠεριοχÞ. ΣÞμερα ανÞκει ιδιοκτησιακÜ στον συνεταιρισμü γιατρþν "Η ΥΓΕΙΑ", που επιδιþκει να την οικοπεδοποιÞσει.
ΘυμÜρι, το := ΜεγÜλη κοιλÜδα στο 60ο χιλιüμετρο Αθηνþν -Σοýνιου. ΑνÞκει στην κοινüτητα Π. Φþκαιας. ΠεριλαμβÜνει δýο μεγÜλες ρεματιÝς. Τα τελευταßα χρüνια αναπτýχθηκε μεγÜλος παραθεριστικüς οικισμüς, δυστυχþς üμως χωρßς σχÝδιο και οργÜνωση και Ýτσι σÞμερα αντιμετωπßζει προβλÞματα δρüμων κοινüχρηστων χþρων κ.λ.π. Εχουν εντοπιστεß αρχαιüτητες σε διÜφορα σημεßα του, αγροικßες, δρüμοι, τÜφοι.
ΚαλαμιÝς, οι := (Δες ΚÜλμι)
Καλýβια ΒλÜχικα, τα := ΠεριοχÞ στην τελευταßα ρεματιÜ του Θυμαριοý, προς το Σοýνιο, üπου υπÜρχουν τα μαντριÜ των ΜακροδημητρÝων.
ΚÜλμι, το (ΚαλαμιÝς) := ΠεριοχÞ λοφþδης βορειοανατολικÜ της κορυφÞς Σκüρδι. ΥπÜρχουν αρχαßα λουτρÜ, γι αυτü κÜποιο τμÞμα της περιοχÞς πÞρε το üνομα ΠαλιÜ ΛουτρÜ. ΥπÜρχουν πÜρα πολλÝς αρχαιüτητες, αγροικßες, νεκροταφεßα.
Καλμüλ, ο := Ονομασßα ΠεριοχÞς του καταφυγßου, Ýνα χιλιüμετρο ανατολικÜ της Φþκαιας. ΠÞρε το üνομα απü τον ιδιοκτÞτη της πρþτης βßλας στην περιοχÞ φαρμακοβιομÞχανο που Ýφτιαχνε το γνωστü παυσßπονο Καλμüλ.
Καλýψω, το (ΓÜλλου) := ( Μερικοß το ονομÜζουν Καλυψþ, και üχι με ανεβασμÝνο τον τüνο Καλýψω, που εßναι η ξενικÞ προφορÜ). ΑκρωτÞρι στο 49ο χιλιüμετρο Αθηνþν Σοýνιου. ΠÞρε το üνομα απü ξενοδοχεßο με αυτü το üνομα που χτßστηκε εκεß, απü το ΛÜζαρο Χοτοκουρßδη που επονομαζüταν και ΓÜλλος. Γι αυτü και η ΠεριοχÞ παλιüτερα λεγüταν "του ΓÜλλου".
Καμßνια, τα := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager του 1891 στην περιοχÞ δυτικÜ απü του ΚουρτÜκη (Αλογα). 
Καπü, το (Καπüς, ο) := Χαμηλüς λüφος, με ýψος 75 μÝτρα, λßγο βορειüτερα του λüφου ΛογοθÝτη. Αλλιþς ονομÜζεται Τσοýμπα Καπü. Την ονομασßα αυτÞ Ýχει και ο χÜρτης του KAUPERT. ΓεμÜτος αρχαιüτητες στους πρüποδες του.
Κασßδι, το (ΚασιδιÜρα, Κοýλουρη) := Απüκρημνος λüφος στο 64ο χιλιüμετρο Αθηνþν -Σοýνιου, απÝναντι απü το νησß του ΠÜτροκλου. Η ονομασßα κυριολεκτικÜ σημαßνει χωρßς μαλλιÜ, Üρα γυμνü απü βλÜστηση. ΛÝξη απü το Λατινικü cassis = γυαλιστερü κρÜνος.
ΚασιδιÜρα := δες Κασßδι
ΚαστÝλα, η := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει το χοτζÝτι των ΜÜρκελων για την περιοχÞ κÜτω απü τον ΠροφÞτη Ηλßα. ΑναφÝρεται επßσης στον χÜρτη ΧριστομÜνου Lindemager, στην θÝση που εßναι το ΠυργÜκι. Η ονομασßα υπÜρχει και σÞμερα, στο οροπÝδιο κÜτω απü τον ΠροφÞτη Ηλßα. ΛÝξη απü το Λατινικü castellum = μικρü κÜστρο.
ΚαταθÞκι, το (Καταφýγι):= Ετσι ονομÜζει το Καταφýγι το ΧοτζÝτι με το οποßο αγüρασαν οι ΜαρκÝλοι το τσιφλßκι.
Καταφýγι, το (ΚαταφυγÞ) := 1. ΚοιλÜδα και λüφος τρßα χιλιüμετρα ανατολικÜ της Αναβýσσου και της Φþκαιας. Στη περιοχÞ υπÜρχουν πολλÝς αρχαιüτητες. ΑνÞκει ιδιοκτησιακÜ, κατÜ μεγÜλο μÝρος, στον Συνεταιρισμü ΥπαλλÞλων ΤραπÝζης ΕλλÜδος. ΠÞρε την ονομασßα Καταφýγι, προφανþς γιατß Þταν καταφýγιο των κατοßκων απü τις εχθρικÝς επιδρομÝς. Η σιγουριÜ για την ονομασßα μεγαλþνει απü την ýπαρξη σε κορυφÞ λüφου της περιοχÞς, ερειπßων μικροý πýργου παρατηρητηρßου - φυλακßου. ΧÜρτης των διανομþν του Υ.Γ. αναφÝρει σαν Καταφýγι το λüφο ΠυργÜκι.
2. Επßσης το ßδιο üνομα, Καταφýγι η ΚαταφυγÞ, Ýχει και το ακρωτÞριο δυτικÜ και κÜτω απü το λüφο Κασßδι.
ΚαταφυγÞ, η := δες Καταφýγι
ΚατσουλιÝρη := 1. Λüφος βüρεια του ΠροφÞτη Ηλßα στη λοφοσειρÜ της ΛαυρεωτικÞς, ýψος 220 μÝτρα.
2. ΠεριοχÞ κοντÜ στη ΦÝριζα. (Αντωνßου) Απü το Ρουμανικü caciula = κωνικÞ κουκοýλα πανωφοριοý.
ΚÜτω ΑμπÝλια, τα := Δες Αμπελüτοπος
ΚιÜφα Λιüρη, η := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει το χοτζÝτι των ΜαρκÝλων κÜπου στην περιοχÞ του Μαýρου Λιθαριοý, που üμως δεν αναφÝρεται στον χÜρτη των ΧριστομÜνου-Lindemager, και οýτε συνÜντησα αλλοý τÝτοιο τοπωνýμιο για την περιοχÞ. 
ΚιÜφα ΜÜριζα, η := Μακρüστενος λüφος με κατεýθυνση ανατολÞ-δýση και μικρü οροπÝδιο στην κορυφÞ του. Βρßσκεται στα βορειοανατολικÜ της περιοχÞς Αναβýσσου και κλεßνει την περιοχÞ Αρß προς βορρÜν. ΣημερινÞ ονομασßα του εßναι ΚουμαροδιÜσελο. Την παλιÜ ονομασßα ΚιÜφα συναντÜμε στον χÜρτη των μεταλλεßων του Κ.Η. ΚονοφÜγου. ΚιÜφα=ρÜχη, διÜσελο στα Αρβανßτικα.
Κßτεζα, η (ΚιτÝζα) := ΜεγÜλη περιοχÞ νüτια του Πýργου του Μελισσουργοý.
ΚλÞσιζα, η := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager του 1891 στην περιοχÞ των σημερινþν ΒλÜχικων. Πιθανüτατα παραφθορÜ της λÝξης εκκλησßα. ΜικρÞ εκκλησßα, εκκλησßτσα.
ΚολυμπÞθρα, η := ΜικρÞ περιοχÞ ανÜμεσα στην Φþκαια και το ΘυμÜρι (Αντωνßου)
ΚομμÝνος ΒρÜχος, ο := ΠεριοχÞ στις νüτιες πλαγιÝς του βουνοý Πανß. Επßσης Ýτσι ονομÜζουν μερικοß το ΣχισμÝνο ΒρÜχο. 
ΚονÜκια, τα := Δες ΒλÜχικα 
Κοντßτα, η := Δες Υδραγωγεßο 
Κüκκινα, τα (ΔασωμÝνος Λüφος) := Το δυτικü μÝρος του κüλπου της Αναβýσσου με το ακρωτÞρι και τον πευκüφυτο λüφο. Η ονομασßα προÝρχεται απü το κüκκινο χρþμα των βρÜχων. ΠαλιÜ υπÞρχε εξοχικü κÝντρο με το üνομα "ΔασωμÝνος Λüφος", ονομασßα που δινüταν και στην περιοχÞ. Στο λüφο υπÜρχουν πολλÝς αρχαιüτητες. ΜÝσα στην θÜλασσα γýρω απü το ακρωτÞρι υπÜρχουν αρχαßα ναυÜγια, που ο μýθος λÝει üτι εßναι ΠερσικÜ καρÜβια που ξÝφυγαν απü τη ναυμαχßα της Σαλαμßνας αλλÜ βυθßστηκαν στη περιοχÞ απü καταιγßδα.
Κüκκινα ΛιθÜρια, τα := Δες Κüκκινος ΒρÜχος
Κüκκινο ΛιθÜρι, το := ΠεριοχÞ του μικροý λüφου δυτικÜ απü το Καταφýγι. την ονομασßα αναφÝρει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager.
Κüκκινος βρÜχος, ο (Κüκκινα ΛιθÜρια) := ΧαμηλÞ κορυφÞ στο Πανß πÜνω απü το Κ.Τ.Ε.Ο.
Κüπρος, ο (ΠÜτροκλος, ΓαιδουρονÞσι, ΠÜτροκλου ΧÜραξ) := Ονομα του νησιοý του ΠÜτροκλου που το συνÜντησα στο χÜρτη αρχαßων τοπωνυμßων ΑττικÞς, στην εγκυκλοπαßδεια ΕλευθερουδÜκη.
Κορßτιζες, οι := ΠεριοχÞ στην Αγια ΦωτεινÞ üπου υπÜρχει πλÞθος απü αρχαιüτητες. Οι βλÜχοι ονομÜζουν αυτÞ την περιοχÞ "ΜνÞμα της Βασιλοποýλας" (αρβανßτικα Κορßτιζες = Γοýρνες που πßνουν τα πρüβατα νερü) (Αντωνßου)
ΚορωνιÜς, ο := ΠεριοχÞ δßπλα στις αλυκÝς που εßχε σπßτι ο ΚορωνιÜς, που Þταν φýλακας στις αλυκÝς.
Κουδοýνι, το := Σκüπελος χßλια πεντακüσια μÝτρα δυτικÜ του ξενοδοχεßου Εντεν. 
Κοýλουρη, η := ΠεριοχÞ στο Κασßδι.
ΚουλοχÝρι, το := Οι λüφοι ΝοτιοανατολικÜ της ΔροσιÜς. ΤμÞμα της λοφοσειρÜς που χωρßζει την περιοχÞ της Αναβýσσου απü τη ΛαυρεωτικÞ.
ΚουμαροδιÜσελο, το :=Δες ΚιÜφα ΜÜριζα
Κοýρμπα, η := Απüτομη στροφÞ στον δρüμο Αναβýσσου-ΚερατÝας ανÜμεσα στους λüφους ΚουμαροδιÜσελο και Μυλüπετρα. ΑμÝσως μετÜ αρχßζει το οροπÝδιο ΜητροπÞσι, η αρχαßα ΑμφιτροπÞ. Ονομασßα απü τη ΛατινικÞ λÝξη curve = καμπýλη.
Κουροýνα , η := Λüφος ΒορειοανατολικÜ της ΔροσιÜς. ΤμÞμα της λοφοσειρÜς που χωρßζει την περιοχÞ της Αναβýσσου απü τη ΛαυρεωτικÞ.
ΚουρτÜκης, ο := ΠεριοχÞ νüτια του οικισμοý Ολυμπος üπου εßχε μεγÜλα αμπÝλια ο βιομÞχανος κρασιþν ΚουρτÜκης. Οταν τα ποýλησε, στην ßδια θÝση Ýγινε ιπποφορβεßο και η περιοχÞ πÞρε την ονομασßα Αλογα.
Κτηνοτρüφοι, οι := Δες ΒλÜχικα 
Λαγοýσα, η := Ονομα του νησιοý ΑρτζιντÜ που συνÜντησα στο χÜρτη αρχαßων τοπωνυμßων ΑττικÞς, στην εγκυκλοπαßδεια ΕλευθερουδÜκη.
ΛÜζντερε, το := ΜικρÞ ΠεριοχÞ στον Αγιο ΠαντελεÞμονα που συνορεýει με τη χωματερÞ. ΠÞρε το üνομα απü ιδιοκτÞτη κτÞματος στην περιοχÞ . (ΛÜζντερε = το χωρÜφι του Λαζοý. Τοýρκικη λÝξη).
ΛαθουρÜδα, η := Βραχονησßδα πεντακüσια μÝτρα δυτικÜ του ορßου Μαýρο ΛιθÜρι-Σαρωνßδα. Ονομασßα που προÝρχεται απü το αρχαßο λαθουρüς = λευκüγκριζος, Þ απü τη λÝξη λαθοýρι = η φÜβα.
ΛÜκκα, η := ΜεγÜλη περιοχÞ που περικλεßεται απü το δρüμο Αναβýσσου -Σαρωνßδας, τις ΑλυκÝς, τους λüφους του Αγßου Νικüλα και του Μαýρου Λιθαριοý. Την ονομασßα πÞρε απü τη μορφολογßα της, που εßναι επßπεδη. Τα τελευταßα χρüνια αναπτýχθηκε εκεß παραθεριστικüς οικισμüς, δυστυχþς üμως χωρßς σχÝδιο και οργÜνωση, και Ýτσι σÞμερα αντιμετωπßζει πρüβλημα δρüμων, κοινüχρηστων χþρων κ.λ.π.
Λιβαδþνας, ,ο := Χεßμαρος απü την Αγια ΦωτεινÞ προς τον ΧÜρακα. 
Λιμεναρχεßο, το := ΠεριοχÞ στην Φþκαια που εßναι το λιμεναρχεßο.
Λßμνη, η (Ελος) := Επßπεδη Ýκταση, βüρεια του ξενοδοχεßου SARONIC GATE, ανÜμεσα στον παραλιακü δρüμο και τη θÜλασσα. Η ονομασßα προÝρχεται απü την ýπαρξη, τα παλιÜ χρüνια, στο σημεßο αυτü μικρÞς λιμνοθÜλασσας (LAGUNE) που το καλοκαßρι üμως ξεραινüταν. Μπαζþθηκε τα τελευταßα χρüνια.
Λιοτρßβι, το := ΠεριοχÞ Λßγο νüτια του Αγιου ΠαντελεÞμονα, üπου υπÜρχει το λιοτρßβι του Καρατζüγλου.
Λιοýλι Κοýκι, το := Δες ΛογοθÝτη (Λιοýλι Κοýκι αρβανßτικα σημαßνει κüκκινο λουλοýδι). Στον παλιü χÜρτη της Γ.Υ.Σ. και στον χÜρτη του KAUPERT αναφÝρεται σαν Λινοκοýκι. 
Λιοýτσα η := Δες Λοýτσα
ΛογοθÝτης, ο := Λüφος και ΠεριοχÞ νüτια του Καπü και βüρεια του ΑντωνÜκη. ΣÞμερα ανÞκει στον οικισμü Α.Τ.Ε. ΠÞρε το üνομα απü τον τσιφλικÜ της περιοχÞς, Αντþνη ΛογοθÝτη. Σþζεται ακüμα η κατοικßα του τσιφλικÜ. Στην ΠεριοχÞ Ýχουν βρεθεß αρχαßα νεκροταφεßα. Ο J.A. KAUPERT στο χÜρτη του 1887 αναφÝρει το λüφο αυτü σαν Λßνο Κοýκι .
Επßσης ΛογοθÝτη ονüμαζαν και την περιοχÞ του Ολýμπου νüτια του Υδραγωγεßου.
Λοýτσα, η (Λιοýτσα) := ΠεριοχÞ αμÝσως νοτιοδυτικÜ του οικισμοý ΦÝριζα, μÝχρι το λüφο ΑλογÜρη. ΠλÞθος αρχαßων επιφανειακþν ευρημÜτων, üστρακα, θεμÝλια κ.λ.π. Ονομασßα που προφανþς προÝρχεται απü τα πολλÜ νερÜ που Ýχει. 
Λοýτσα στα αρβανßτικα σημαßνει λακκοýβα με νερü. Η λÝξη üμως εßναι αρχαßα ΕλληνικÞ παραφθορÜ του λοýω>λοýουσα>λοýτσα.
Λüφος Αρετσοý, ο := Δες Αγια ΒαρβÜρα
Λüφος ΦωκαÝων, ο := Δες Αγια ΕιρÞνη
Μαλβοýτι, το := Ετσι ονομÜζει το Μαλιμποýτι ο χÜρτης της Γ.Υ.Σ. 
ΜÜλια ΜÜδε, η := ΜεγÜλος λüφος στη ΣÜκα. (Αντωνßου)
Μαλιμποýτι, το (ΑσφακερÞ, Μαλβοýτι) := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης του KAUPERT, και του Γ.Υ.Σ. στον λüφο ακριβþς νüτια της Φþκαιας, και ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager δυτικüτερα üμως προς τη ΧωρÜφα. ΜÜλι Μποýτι = μεγÜλο βαρÝλι, αρβανßτικη λÝξη, με αρχαßα ΕλληνικÞ προÝλευση μÜλα = πÜρα πολý.
ΜαλτÝζος, ο := ΠεριοχÞ δßπλα στον Αγιο Γιþργη, απü το üνομα παλιοý ιδιοκτÞτη κτημÜτων στην περιοχÞ. 
Μανοýτσος, ο := ΠεριοχÞ βορειοανατολικÜ του Αρß, σÞμερα γεμÜτη εξοχικÜ αυθαßρετα, οι οικιστÝς των οποßων Ýδωσαν το üνομα ΓαλÞνη στην περιοχÞ. 
Μανταýσι, το (Þ Μενταýσι) := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει το χοτζÝτι των ΜαρκÝλων για την περιοχÞ του Σκüρδι, που üμως δεν αναφÝρεται στον χÜρτη των ΧριστομÜνου-Lindemager, και οýτε τη συνÜντησα σε Üλλο χÜρτη. 
ΜαρκÝλου, οι := 1. Βραχονησßδες τριακüσια μÝτρα δυτικÜ του βüρειου Üκρου της Σαρωνßδας. ΠÞραν το üνομα απü το ΜαρκÝλο που αγüρασε το Τσιφλßκι της Αναβýσσου απü τους Τοýρκους, Δερβßς ΑγÜ, ΑλÞ, και ΧαφιζÝ, το 1830. Ηταν απü την Αßγινα αλλÜ προφανþς το üνομα του, και ßσως και η καταγωγÞ του, εßναι ΡωμαúκÜ. 
2. Επßσης ΜαρκÝλου ονομαζüταν η περιοχÞ βüρεια του Σκüρδι ανÜμεσα στις ΚαλαμιÝς και τη ΘÝρμη. 
Μαýρο ΛιθÜρι, το := ΠεριοχÞ κατÜ μÞκος του παραλιακοý δρüμου Αθηνþν Σουνßου, απü τα üρια της Σαρωνßδας μÝχρι τον Αγιο Νικüλα. ΠÞρε το üνομα απü το μεγÜλο μαýρο βρÜχο μÝσα στην θÜλασσα μπροστÜ στο ξενοδοχεßο ¸ντεν. ΣÞμερα εßναι πυκνοκατοικημÝνη περιοχÞ απü εξοχικÜ σπßτια. Ονομασßα παλαιüτερη του 1880 γιατß την αναφÝρει ο KAUPERT, και ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager του 1891. 
ΜεγÜλη ΛÜκα, η := Η περιοχÞ που σÞμερα ονομÜζουμε ΧωρÜφα. Ονομασßα απü το χÜρτη των ΧριστομÜνου-Lindemager.
Μελßσσια Ιατροý, τα := Ο λüφος με τα πεýκα που βρßσκεται στο Αρß δεξιÜ του δρüμου Αναβýσσου ΚερατÝας στο ýψος της διασταýρωσης της ΦÝριζας.
Μελισσουργüς, ο := ΠεριοχÞ 5 χιλιüμετρα βüρεια της Αναβýσσου ακολουθþντας το δρüμο προς Καλýβια. ΠÞρε το üνομα απü το Γεþργιο Μελισσουργü που σαν γαμπρüς των αρχικþν ΤσιφλικÜδων ΜαρκÝλων, εκμεταλλευüταν την περιοχÞ και Ýμενε εκεß. Το σπßτι που Ýφτιαξε και Ýμοιαζε με πýργο σþζεται ακüμη σε πολý καλÞ κατÜσταση. Διακüσια μÝτρα βορειüτερα ανακαλýφθηκε ο περßφημος κοýρος Κροßσος. Ολη η περιοχÞ εßναι γεμÜτη αρχαßα νεκροταφεßα, οικισμοýς, λουτρÜ, παλαιοχριστιανικÝς εκκλησßες.
Μενδελιþτης, ο := ΑναφÝρεται στο ΧοτζÝτι των ΜαρκÝλων κοντÜ στην Συντερßνα.
Μενταýσι, το := Δες Μανταýσι
Μεσοσπορßτισα, η := ( Δες Παναγßα Μεσοσπορßτισα)
Μετüχι της Αναβýσσου, το := Η περιοχÞ του Αγßου ΠαντελεÞμονα üπως την ονομÜζει ο KAUPERT. Στην ΠεριοχÞ που σÞμερα εßναι τα κτßσματα του Μποýκη υπÞρχαν κτßσματα της ΜονÞς ΚαισαριανÞς. Ιδιοκτησßα της μονÞς Þταν σχεδüν üλος ο κÜμπος της Αναβýσσου.
2. Επßσης Μετüχι αναφÝρεται και μια περιοχÞ βüρεια του ΠροφÞτη Ηλßα. 
ΜÞλια, η := Ο δυτικüς απü τους τρεις λüφους του Αγιου Νικüλα,προς το Μαýρο ΛιθÜρι. ΠÞρε το üνομα απü το κοριτσÜκι που δολοφονÞθηκε εκεß λßγο πριν τον πüλεμο του 1940. Το γεγονüς αναφÝρει και ο Ηλßας ΒενÝζης στο μυθιστüρημα του "ΓαλÞνη". 
ΜητροπÞσι, το := ΠεριοχÞ στο βορειοανατολικü Üκρο της κοιλÜδας της Αναβýσσου, βüρεια του Αρß. Εßναι σχεδüν με βεβαιüτητα η θÝση του αρχαßου δÞμου της ΑμφιτροπÞς, της Αντιοχßδας φυλÞς. ΑνÞκει διοικητικÜ στον ΔÞμο ΚερατÝας. ο χÜρτης του J. A. KAUPERT αναφÝρει στην περιοχÞ ερεßπια μοναστηριοý, γαλαρßες, και αρχαßα.
ΜηχανÞ, η := ΠεριοχÞ στην διασταýρωση της παραλιακÞς λεωφüρου με τη λεωφüρο ΚαραμανλÞ, üπου υπÞρχε το μηχανοστÜσιο των Αλυκþν που αντλοýσε το νερü απü τη θÜλασσα
ΜνÞμα ΑρÜπη, το := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager, καθþς και χοτζÝτι του ΜαρκÝλου, στην περιοχÞ που σÞμερα ονομÜζουμε Βοýρλα, βüρεια του οικισμοý Αρετσοý. Δεν μπüρεσα να τη διασταυρþσω.
Μικρüς Ελαιþν, ο := ΠεριοχÞ στη Σαρωνßδα βüρεια του λüφου της σημερινÞς εκκλησßας. Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager.
Μüκριζα, η (Μυλüπετρα) := Λüφος αριστερÜ üπως ανεβαßνουμε την ανηφüρα για ΚερατÝα, στην Κοýρμπα. Σχηματßζουν με το ΚουμαροδιÜσελο τη ρεματιÜ που ανÜμεσα της περνÜει ο δρüμος Αναβýσσου - ΚερατÝας. Αρβανßτικα μüκρα σημαßνει μυλüπετρα. Ο παλιüς χÜρτης της Γ.Υ.Σ. αναφÝρει σαν Μüκριζα το λüφο της ΦÝριζας. 
Μüλος, ο := Δες Μþλος 
ΜονομερÞτισα, η := ΠεριοχÞ βορειοδυτικÜ του Πýργου του Μελισσουργοý με μικρü λüφο. ΥπÜρχουν ερεßπια μικρÞς εκκλησßας, της Παναγßας ΜονομερÞτισας, που κατÜ τη παρÜδοση κτßστηκε σε μια μÝρα.
Μπüτσης, ο := ΠεριοχÞ ανÜμεσα στην ΑνÜβυσσο και τη Φþκαια üπου εßχε μεγÜλο κτÞμα ο Καλυβιþτης Μπüτσης.
Μποýκουρα := Το αναφÝρει σαν τριγωνομετρικü σταθερü ο χÜρτης διανομÞς του Υπουργεßου Γεωργßας, βüρεια του χωριοý Ολυμπος. 
ΜυκονιÜτικα, τα := ΠεριοχÞ Ýνα χιλιüμετρο βορειοανατολικÜ της Φþκαιας. Εκεß κτßστηκε Ýνας απü τους πρþτους παραθεριστικοýς οικισμοýς της Φþκαιας, δυστυχþς και αυτüς χωρßς σχÝδιο και Ýτσι σÞμερα αντιμετωπßζει τα γνωστÜ προβλÞματα των αυθαßρετων οικισμþν, δρüμοι κοινüχρηστα κ.λ.π.
Μυλüπετρα, η := (Δες Μüκριζα)
Μýλος, ο (Παγοποιεßο) := ΠεριοχÞ 600 μÝτρα νüτια της Αναβýσσου πÜνω στον επαρχιακü δρüμο, üπου υπÞρχε παλιÜ αλευρüμυλος. Αργüτερα στο ßδιο σημεßο Ýγινε παγοποιεßο και η περιοχÞ ονομαζüταν Παγοποιεßο.
Μþλος, ο (Μüλος) := Η περιοχÞ του σημερινοý λιμανιοý της Φþκαιας üπου παλιÜ υπÞρχε μικρüς μþλος. Ονομα Μεσαιωνικü απü το Λατινικü molo = προκυμαßα. Στο ßδιο σημεßο υπÞρχαν πιο παλιÜ και τα απομεινÜρια του αρχαßου λιμανιοý του ΑνÜφλυστου, (στο σημεßο που υπÜρχει σÞμερα η πλατφüρμα, που βÜζει το καλοκαßρι τραπÝζια το εστιατüριο του Μαρßνου).
Μωραßτης, ο := ΠεριοχÞ ανÜμεσα στο Μαýρο ΛιθÜρι και τη ΛÜκα. ΠÞρε το üνομα απü τις κατασκηνþσεις της ΣχολÞς Μωραúτη που υπÜρχουν εκεß.
ΝÜνος, ο := ΠεριοχÞ βüρεια του Καταφυγßου κοντÜ στην Α.Τ.Ε. üπου κατοικοýσε ο Αγροφýλακας ΝÜνος.
ΝÜρκες, οι := ΠεριοχÞ βüρεια του Αγιου ΠαντελεÞμονα δεξιÜ και αριστερÜ του επαρχιακοý δρüμου Αναβýσσου-Καλυβßων. ΠÞρε το üνομα γιατß εκεß υπÞρχε ναρκοπÝδιο των Γερμανþν κατÜ το Β' Παγκüσμιο Πüλεμο. Εßχαν σκοτωθεß μερικοß, που ερχüταν απü τα γýρω χωριÜ, να βγÜλουν νÜρκες, για να χρησιμοποιÞσουν τη γüμωση για ψÜρεμα, πριν το καθαρßσει ο στρατüς.
Ναυπηγεßο, το := ΠεριοχÞ κÜτω απü το εκκλησÜκι του Αγßου Νικüλα üπου εßχαν φτιÜξει ναυπηγεßο οι Φωκιανοß πρüσφυγες.
Νεκροταφεßο, το := ΠεριοχÝς γýρω απü το νεκροταφεßο της Αναβýσσου, και της Φþκαιας. 
ΝικολÜου, ο := ΠεριοχÞ αμÝσως νοτιοανατολικÜ του Αγßου ΠαντελεÞμονα. ΒρÝθηκε εκεß πλοýσιο νεκροταφεßο των Γεωμετρικþν χρüνων στο κτÞμα ΝικολÜου. ΠολλÜ χρυσÜ αντικεßμενα και üμορφα αγγεßα, που βρÝθηκαν εδþ το 1965 και το 1969 στολßζουν τις προθÞκες του αρχαιολογικοý Μουσεßου της ΑθÞνας και της Βραυρþνας. Η ανακÜλυψη ενüς ολüκληρου απεßραχτου νεκροταφεßου αυτÞς της εποχÞς, που εßναι μοναδικü σε üλη την ΑττικÞ, εßναι ανεκτßμητο δþρο για τους ερευνητÝς της ιστορßας μας. 
ΝινÝτ, το := ΠεριοχÞ στον παραλιακü οικισμü Αρετσοý Αναβýσσου üπου υπÜρχει ο κινηματογρÜφος ΝινÝτ , που Ýχει το üνομα της γυναßκας του ιδιοκτÞτη του κινηματογρÜφου.
ΝταμÜρι, το := 1. ΠεριοχÞ στην ανατολικÞ πλαγιÜ του βουνοý Ολυμπος, βορειοδυτικÜ της Αναβýσσου. Λειτουργοýσε εκεß νταμÜρι του ΕρμÞ. ΣÞμερα εßναι εκεß η μεγÜλη δεξαμενÞ ýδρευσης της Αναβýσσου.
2. Επßσης περιοχÞ μÝσα σε χαρÜδρα Ýνα χιλιüμετρο μετÜ τη Φþκαια, προς το Σοýνιο, üπου λειτουργοýσε νταμÜρι του ΟικονομÜκη. ΣÞμερα εßναι η χωματερÞ της Φþκαιας. Απü την Τοýρκικη λÝξη damar = λατομεßο
Ξερüλακα, η (ΔικηγορικÜ) := ΠεριοχÞ στο κÝντρο του οικισμοý του Θυμαριοý. ΑναφÝρεται με αυτü το üνομα στους χÜρτες του Υπουργεßου Γεωργßας. Την ονομασßα ΔικηγορικÜ την πÞρε απü το συνεταιρισμü των δικηγüρων που αγüρασε τμÞμα της περιοχÞς για να το εντÜξει στο σχÝδιο.
Ξηρüν ΠηγÜδι, το (ΞεροπÞγαδο) := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager του 1891 σε δýο τοποθεσßες, στο Αρß, και στην μεγÜλη ρεματιÜ της ανατολικÞς πλευρÜς του βουνοý Ολυμπος (Σκüρδι). Το αναφÝρει σαν τριγωνομετρικü και ο χÜρτης διανομÞς του Υπουργεßου Γεωργßας σε δýο περιοχÝς, στο Αρß κοντÜ στον επαρχιακü δρüμο που πÜει για ΚερατÝα, και στο βουνü Σκüρδι.
ΟικονομÜκης, ο (ΝταμÜρι) := ΠεριοχÞ της Φþκαιας üπου εßχε λατομεßο ο ΟικονομÜκης. Αργüτερα εκεß Ýγινε η χωματερÞ της Φþκαιας. 
Ολυμπος, ο := 1. Το βουνü πÜνω απü την ΑνÜβυσσο και τη Σαρωνßδα. Εχει δýο κορυφÝς, που τις χωρßζει μια βαθιÜ ρεματιÜ üπου σÞμερα Ýγινε η καινοýργια χωματερÞ της Αναβýσσου. Η υψηλüτερη κορυφÞ, 486 μÝτρα ýψος, ονομÜζεται Ολυμπος, και εßναι αυτÞ πÜνω απü την ΑνÜβυσσο και τη Σαρωνßδα, στο κÝντρο του βουνοý. Η δεýτερη κορυφÞ του, στο βüρειο μÝρος, πÜνω απü τον Αγιο ΠαντελεÞμονα, 357 μÝτρα ýψος, ονομÜζεται Σκüρδι.
Πολλοß ονομÜζουν üλο το βουνü Σκüρδι αντß Ολυμπος. Επßσης ο R. Lepsius στο βιβλßο του "Η γεωλογßα της ΑττικÞς" το 1906 ονομÜζει üλο το βουνü Σκüρδι. Ο J.A.Kaupert üμως, στο χÜρτη του το 1887 αναφÝρει την υψηλüτερη κορυφÞ Ολυμπος και τη δεýτερη σε ýψος Σκüρδι. 
Οι επßσημοι χÜρτες του Γ.Υ.Σ. και της Ε.Σ.Υ.Ε. ονομÜζουν üλο το βουνü Ολυμπο και τη χαμηλüτερη κορυφÞ Σκüρδι.
Η ονομασßα προÝρχεται κατÜ μια εκδοχÞ απü το βουνü των θεþν. ΚατÜ μια Üλλη εκδοχÞ απü παραφθορÜ του ονüματος Αιγιλßα, αρχαßου δÞμου της περιοχÞς.
2. Επßσης Ολυμπος εßναι η ονομασßα κοιλÜδας νüτια του βουνοý Πανß, απü τη ΦÝριζα μÝχρι την ΤραπουριÜ. Η περιοχÞ εßναι γεμÜτη σημαντικÝς αρχαιüτητες γιατß Þταν κατοικημÝνη συνεχþς απü τα προúστορικÜ χρüνια μÝχρι σÞμερα. Σε αυτÞ την περιοχÞ πρÝπει να βρισκüταν οι αρχαßοι ΔÞμοι των Θορþν, της Αιγιλßας και ßσως των Φρεαρßων. 
3. Επßσης Ολυμπος εßναι η ονομασßα μικροý οικισμοý στην κοιλÜδα του Ολýμπου, που ανÞκει διοικητικÜ στα Καλýβια. Το χωριü πιθανüν να εßναι χτισμÝνο πÜνω στις αρχαßες ΘορÝς. Στο χωριü εßχε το σπßτι του απü χρüνια ο διÜσημος γλýπτης ΜÝμος ΜακρÞς. Ηταν το χωριü του τσιφλικιοý, και πουλÞθηκε μαζß με το τσιφλßκι απü τους Τοýρκους στους ΜαρκÝλους.
Παγοποιεßο, το := Δες Μýλος 
ΠαλαιÜ Φþκαια :=Δες Φþκαια ΠαλαιÜ
Παλαιολιüτριβον, το := ΑναφÝρεται στο χοτζÝτι των ΜαρκÝλων και εßναι στην περιοχÞ του Αρß. ΜÜλλον θα εννοεß κÜποιο παλιü λιοτρßβι. Σε Üλλη δικαστικÞ απüφαση αναφÝρεται σαν Παλαιü Λιοτρßβι.
ΠαλιÜ ΛουτρÜ, τα := Ονομασßα περιοχÞς στο ΚÜλμι που αναφÝρεται σε χÜρτη του Υπουργεßου Γεωργßας σαν τριγωνομετρικü σταθερü σημεßο. Στην περιοχÞ υπÜρχουν αρχαßα λουτρÜ (θÝρμες), απü κει και το κοντινü τοπωνýμιο ΘÝρμη.
ΠαλιÜ ΜηχανÞ, η := ΠεριοχÞ üπου παλιÜ υπÞρχε η παλιÜ μηχανÞ Üντλησης θαλασσινοý νεροý, των αλυκþν Αναβýσσου. Στη μÝση περßπου του σημερινοý περιφερειακοý δρüμου των αλυκþν. ΣÞμερα δεν υπÜρχει. 
Παναγßα Μεσοσπορßτισα, η := ΠεριοχÞ 200 μ. νοτιανατολικÜ του χωριοý Ολυμπος üπου υπÜρχει το ομþνυμο εκκλησÜκι. Η εκκλησßα εßναι αφιερωμÝνη στα Εισüδια της Θεοτüκου, και χτßστηκε γýρω στον δÝκατο αιþνα. Οι τοιχογραφßες της üμως που φαßνονται σÞμερα, γιατß προφανþς απü κÜτω υπÜρχουν Üλλες παλαιüτερες, Ýγιναν γýρω στα τÝλη του 18ου αιþνα. 
Παναρßτι, το (ΠαναρÞτι) := ΠεριοχÞ στο δυτικü μÝρος του Αρß, στις πλαγιÝς των λüφων. Τüπος γεμÜτος ερεßπια αρχαßα και θεμÝλια δυο τουλÜχιστον εκκλησιþν, καθþς κι ερεßπια μοναστηριοý, üπως δεßχνει ο χÜρτης του J. A. KAUPERT. Ισως αυτü να εßναι το μοναστÞρι που λÝνε για τη μÜντρα που αναφÝρουμε χαμηλÜ στο Αρß. Το αναφÝρει κι ο παλιüς χÜρτης του Γ.Υ.Σ σαν ΠαναρÞτι.. 
Πανß, το (ΠÜνειο) :=Βουνü στα βüρεια της περιοχÞς Αναβýσσου, νüτια της ΚερατÝας και ανατολικÜ των Καλυβßων. Το υψηλüτερο βουνü της περιοχÞς, με υψηλüτερη κορυφÞ το Κερατοβοýνι, πÜνω απü την ΚερατÝα 650 μÝτρα ýψος, και δεýτερη το Πανß, πÜνω απü τα Καλýβια 639 μÝτρα ýψος. Ονομασßα πιθανüν απü το θεü ΠÜνα (ΠÜνειον), χωρßς ωστüσο να Ýχει ανακαλυφθεß ιερü που λατρευüταν ο ΠÜνας. Πρþτη φορÜ που αναφÝρεται αυτÞ η ονομασßα στις πηγÝς, εßναι σε επιστολÞ του Μητροπολßτη Αθηνþν ΜιχαÞλ ΑκομινÜτου το Ýτος 1205, üπου σε κÜποια φρÜση αναφÝρει ... την του πανικοý üρους ακρþρειαν.... χωρßς üμως να διευκρινßζει αν πρüκειται γι' αυτü το βουνü.
ΠÜντος, ο := ΠεριοχÞ ανÜμεσα στην Φþκαια και την ΑνÜβυσσο üπου εßχε σπßτι απü παλιÜ ο Καλυβιþτης ΠÜντος. (Στη σημερινÞ οδü ΜικρÜς Ασßας.)
ΠατητÞρια, τα := ΠεριοχÞ 200 μÝτρα βορειοανατολικÜ του Αγßου ΠαντελεÞμονα πÜνω στον δρüμο Αναβýσσου-ΚερατÝας üπου παλιÜ υπÞρχαν πατητÞρια. Στο μικρü λüφο βορειοανατολικÜ των πατητηριþν υπÜρχουν δεßγματα προúστορικοý οικισμοý. Σε μικρÞ απüσταση νüτια απü τα πατητÞρια εßναι το κτÞμα ΝικολÜου üπου βρÝθηκε το πλοýσιο Γεωμετρικü Νεκροταφεßο.
Επßσης πατητÞρια ονομαζüταν διÜφορες περιοχÝς που εßχαν πατητÞρια π.χ. Αποßκου , Παπαδüπουλου, Μεθενßτη, ΜαλτÝζου, ΕρμÞ κ.λ.π.
ΠÜτροκλος, ο (ΓαιδουρονÞσι, ΠÜτροκλου ΧÜραξ, Κüπρος) := Νησß στο ýψος του 65ου χιλιüμετρου Αθηνþν Σοýνιου. Ιδιüκτητο σÞμερα απü την οικογÝνεια ΓιατρÜκου. ΠÞρε την ονομασßα του απü τον ΠÜτροκλο ναýαρχο του στüλου του Αιγυπτßου βασιλιÜ Πτολεμαßου γιου του Πτολεμαßου ΛÜγου. Τον εßχε στεßλει ο Πτολεμαßος να βοηθÞσει τους συμμÜχους του Αθηναßους, που υπÝφεραν απü τις επιδρομÝς του Μακεδüνα Αντιγüνου. Εßχε σε αυτü το νησß το στρατüπεδο του κι ßχνη του σþζονται μÝχρι σÞμερα. 
ΣυνÜντησα στο χÜρτη αρχαßων τοπωνυμßων ΑττικÞς, στην εγκυκλοπαßδεια ΕλευθερουδÜκη, το üνομα Κüπρος σαν αρχαßο τοπωνýμιο του νησιοý. 
Αλλες ονομασßες του απü διÜφορους παλιοýς χÜρτες εßναι:

α. Guadelono σε χÜρτη του 1640 του J.Bblaeu. 
β. Gaidaronisi σε χÜρτη του 1715 του N. DE FER. Εδþ πρωτοεμφανßζεται η ονομασßα ΓαιδαρονÞσι.
γ. Patrocli σε χÜρτη του 1638 του J.J. JASON
δ. Guidronisa και Patrocli σε χÜρτη του 1702 J. B. HOMANN
ε. Provencale σε χÜρτη του 1738 του X. E. BELLIN

ΠÜτροκλου ΧÜραξ, ο := Η αρχαßα ονομασßα του νησιοý του ΠÜτροκλου. (χÜραξ = στρατüπεδο). 
ΑναφÝρεται στον χÜρτη του J.J. JASON του 1638 σαν "Proclu clarax". Ο ßδιος χÜρτης üμως, παραδßπλα Ýχει Ýνα Üλλο νησÜκι που το ονομÜζει Patrocli. 
ΠαπαθανÜσης, ο := ΠεριοχÞ που ο επαρχιακüς δρüμος Αναβýσσου-παραλßας συναντÜ τη λεωφüρο Σοýνιου. ΠÞρε το üνομα απü τον ιδιοκτÞτη ταβÝρνας. Ο J.A.Kaupert, στο χÜρτη του, του 1887 αναφÝρει ταβÝρνα κι αμαξοστÜσιο στο σημεßο αυτü.
ΠετρÜκης ο :=ΠεριοχÞ πÜνω απü τα Βοýρλα üπου υπÞρχε το περιβüλι του ΠετρÜκη.
ΠÝρα μþλος, ο := Η περιοχÞ λßγο Ýξω απü τη Φþκαια προς το Σοýνιο üπου υπÜρχει Μþλος.
ΠεριφÝρι, το := ΠεριοχÞ ακριβþς βüρεια του χωριοý Ολυμπος. το συναντÜμε στο χÜρτη των ΧριστομÜνου-Lindemager.
ΠευκÜρα, η :=ΠεριοχÞ της ΠαλαιÜς Φþκαιας νüτια του Καταφυγßου, üπου υπÜρχει μεγÜλος πεýκος. Συνορεýει με τη χωρÜφα.
Πεýκα, τα := ΠεριοχÞ στην νοτιανατολικÞ γωνιÜ του χωριοý ΠαλαιÜ Φþκαια, üπου υπÜρχει πευκþνας και ταβÝρνες.
Πεýκα ΓιουρντÜ, τα := Παλαιüτερο üνομα της περιοχÞς που σÞμερα εßναι η Σαρωνßδα. Δες και ΓιουρντÜ.
Πεýκος, ο := ΠεριοχÞ στη νüτια εßσοδο της Αναβýσσου, üπου υπÜρχoυν δýο μεγÜλα αιωνüβια πεýκα. ΚÜτω απü αυτü το πεýκο, και σε κÜποιο παρακÜτω, εγκαταστÜθηκαν οι Αρετσιανοß üταν πρωτοÞρθαν το 1924 στην ΑνÜβυσσο. Εκεß μÝσα σε αντßσκηνα πÝρασαν μÞνες, μÝχρι να χτιστοýν τα σπßτια. ΣÞμερα εßναι στο κρÜσπεδο της Λεωφüρου ΚαραμανλÞ.
ΠηγÜδι Αγνþστη, το := ΠεριοχÞ με πηγÜδι κοντÜ στη ΦÝριζα. Στη περιοχÞ υπÜρχουν και Üλλα παλιÜ πηγÜδια.(Αντωνßου)
ΠηγÜδι ΒαλμÜ, το := ΠεριοχÞ με πηγÜδι στον ΒαλμÜ.(Αντωνßου)
ΠηγÜδι Βüντα, το := ΠεριοχÞ με πηγÜδι στην Βüντα. ΑναφÝρεται και στο χοτζÝτι των ΜαρκÝλων.
ΠηγÜδι Του Κυνηγοý, το := ΠεριοχÞ με πηγÜδι στην Αγια ΦωτεινÞ.(Αντωνßου)
ΠηγÜδι της ΛÜκας, το := Τρßα πηγÜδια υπÞρχαν στη λÜκα, δýο κοντÜ στις αλυκÝς και Ýνα στην Γελαδüστρατα. 
ΠηγÜδι του Μεθενßτη, το := ΠεριοχÞ με πηγÜδι στην ανατολικÞ περιφÝρεια της Αναβýσσου με καλü νερü απü üπου Ýπαιρναν πüσιμο νερü οι ανατολικÝς γειτονιÝς της Αναβýσσου, πριν σκÜψουν τα νÝα πηγÜδια.
ΠηγÜδι της ΦÝριζας, το := ΠεριοχÞ με πηγÜδι στη ΦÝριζα, βüρεια του οικισμοý. Το πηγÜδι αυτü εßναι αρχαßο και πρÝπει να υπÞρχε οικισμüς γýρω απü αυτü γιατß υπÜρχουν πολλÜ ερεßπια τριγýρω. Γýρω απü το λüφο της ΦÝριζας υπÜρχουν και Üλλα αρχαßα πηγÜδια αλλÜ üταν λÝμε πηγÜδι της ΦÝριζας εννοοýμε αυτü που βρßσκεται στη βüρεια πλευρÜ, με τα αρχαßα θεμÝλια γýρω.
Πολßτη := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager του 1891 στην περιοχÞ ανÜμεσα στο ΚÜλμι και τη ΘÝρμη, βüρεια της κορυφÞς Σκüρδι, που αργüτερα ονομÜστηκε ΜαρκÝλου.
ΠουρναρÜκια, τα := ΠεριοχÞ στην πλαγιÜ του βουνοý Πανß, βüρεια της ΦÝριζας. (Αντωνßου)
Ποýσι Θατ, το := ΠεριοχÞ νüτια της Μüκριζας. Αρβανßτικα σημαßνει ξεροπÞγαδο. Την ßδια ονομασßα στα ΕλληνικÜ (ξεροπÞγαδο) συναντÜμε στο χÜρτη των ΧριστομÜνου-Lindemager 
Ποýσι Θελ, το := ΠεριοχÞ στο Αρß σημαßνει βαθý πηγÜδι. Προφανþς εßναι Ýνα βαθý μεταλλευτικü πηγÜδι δßπλα στο δρüμο, του Αρß που βρßσκεται μÝσα σε Ýνα ερειπωμÝνο κτßσμα.
ΠροφÞτης Ηλßας := Λüφος 356 μÝτρα ýψος, της ΠαλαιÜς Φþκαιας ανατολικÜ του χωριοý σε απüσταση 4-5 χιλιüμετρων. Στην κορυφÞ του λüφου βρßσκεται το παλιü εκκλησÜκι του ΠροφÞτη Ηλßα. ΥπÜρχουν πολλÝς αρχαιüτητες τριγýρω.
ΠυργÜκι, το (Πýργος) := Λüφος και ΠεριοχÞ νüτια του Καταφυγßου. Στην κορυφÞ του λüφου υπÜρχει ερειπωμÝνος μικρüς πýργος. Στις πλαγιÝς του λüφου υπÜρχουν ßχνη μεγÜλου προúστορικοý οικισμοý. Χρησßμευε για παρατηρητÞριο και φυλÜκιο, για να ειδοποιοýνται Ýγκαιρα οι κÜτοικοι για τις επιδρομÝς των πειρατþν. Ο J.A. KAUPERT στο χÜρτη του 1887 αναφÝρει το ΠυργÜκι με την ονομασßα Tzopa και δεßχνει üτι υπÜρχει εκεß Μεσαιωνικü ερειπωμÝνο κÜστρο (kastell). 
ΠυργÜρι, το := ΑναφÝρεται στο χοτζÝτι των ΜαρκÝλων χωρßς μεγÜλη σαφÞνεια, για την περιοχÞ του Σκüρδι πÜνω απü τον Αγιο ΠαντελεÞμονα. Δεν αναφÝρεται üμως στον χÜρτη των ΧριστομÜνου-Lindemager σε αυτÞν την περιοχÞ τÝτοια ονομασßα. Αντßθετα υπÜρχει τÝτοια ονομασßα, σε αυτü το χÜρτη, στην περιοχÞ του βουνοý Πανß. Δεν μπüρεσα να το διασταυρþσω.
Πýργος του Μελισσουργοý, ο := Δες Μελισσουργοý
Πýργος ΦοινικιÜς := Δες ΦοινικιÜ
ΡÝθι Κüκλι := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager, στην περιοχÞ του Πανιοý, πÜνω απü την ΤραπουριÜ. ΡÝθι= στεφÜνι, πλαγιÜ, στα αρβανßτικα. Προφανþς παραφθορÜ των αρχαßων λÝξεων ρÝω, ρεßθρο .
ΡÝθι Κοýκι := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager του 1891, στην περιοχÞ του πανιοý πÜνω απü του Μελισσουργοý. ΡÝθι= στεφÜνι, πλαγιÜ, στα αρβανßτικα. 
ΡÝθι Μωραßτη, το := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager του 1891, στην περιοχÞ του Αρß. ΡÝθι= στεφÜνι, πλαγιÜ, στα αρβανßτικα. 
ΡÝθι ΝÝρι, το := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager του 1891, στην περιοχÞ του Αρß. ΡÝθι= στεφÜνι, πλαγιÜ, στα αρβανßτικα. 
ΡÝμα των αλυκþν, το := ΠεριοχÞ στο περιφερειακü ρÝμα των Αλυκþν που εßχε θαλασσινü νερü και Þταν γεμÜτο κεφαλüπουλα και χÝλια. Εκεß ψαρεýαμε πιτσιρικÜδες, αφοý πρþτα θολþναμε το νερü, πιÜναμε τα ζαλισμÝνα ψÜρια με απüχες η και με τα χÝρια καμιÜ φορÜ.
ΡÝμα Αρß, το := ΜεγÜλο ρÝμα στα νοτιοδυτικÜ του Αρß που μαζεýει üλα τα ρÝματα απü τη ΣÜκα απü το ΜητροπÞσι και απü τη ΜÜριζα. ΚαταλÞγει και σκορπßζει τα νερÜ του στα βüρεια της Βüντα, απü üπου ακολουθþντας τον κÜμπο, üχι πια σε καθορισμÝνη κοßτη, φθÜνουν στη θÜλασσα. Εßναι το ρÝμα που σε συνδυασμü με το ρÝμα ΑλογÜρη πλημμυρßζουν τη Βüντα, μερικÝς φορÝς με καταστροφικÝς συνÝπειες. 
ΡÝμα Μανοýσου, το := ΡÝμα που Ýρχεται απü την περιοχÞ Μανοýσου μÝσα απü το στενü της Κοýρμπα, παρÜλληλα με το δρüμο Αναβýσσου ΚερατÝας και χýνεται στο ρÝμα Αρß.
ΡÝμα ΜÜριζα, το := ΡÝμα που Ýρχεται απü το λüφο ΚιÜφα ΜÜριζα και χýνεται στο ρÝμα Αρß.
ΡÝμα Μüκριζα, το := ΡÝμα που Ýρχεται απü το λüφο Μüκριζα και χýνεται στο ρÝμα Αρß.
Ριμινßτες, οι := ΠεριοχÞ πßσω απü την καινοýργια εκκλησßα της Αναβýσσου üπου Ýχουν οικüπεδα τα μÝλη του συνεταιρισμοý πολεμιστþν του Ρßμινι.
ΣÜκα, η := ΠεριοχÞ βορειοανατολικÜ της ΦÝριζας προς το ΜητροπÞσι. Παραθεριστικüς οικισμüς αυθαιρÝτων. 
Σανταρßκη := Προφανþς λανθασμÝνη Ýκφραση του Σανταρßνη, ΣÜντα ΕιρÞνη, (Συντερßνα). Το συνÜντησα σε δικαστικÞ απüφαση για το τσιφλßκι των ΜαρκÝλων.
Σαντζþρτζης := Ετσι ονομÜζουν οι ντüπιοι το νησß Αγιος Γεþργιος. (Δες και Αγιος Γεþργιος)
Σαντüζα, ο := ΠεριοχÞ νοτιοανατολικÜ της ΦÝριζας πÜνω στον δρüμο Αναβýσσου - ΚερατÝας. ΠÞρε το üνομα απü τον Ισπανü Σαντüζα, που εκμεταλλευüταν τις αλυκÝς κι εßχε μεγÜλο κτÞμα στην ΠεριοχÞ. Στην κατοχÞ Þταν καταφýγιο κυνηγημÝνων απü τους Γερμανοýς. ΣÞμερα το κτÞμα το κατÝχει η εφοπλιστικÞ οικογÝνεια Μαρτßνου.
Σαρωνßδα, η =: Ο γνωστüς μεγÜλος παραθεριστικüς οικισμüς που αναγνωρßστηκε ως αυτüνομη Κοινüτητα το 1979. 
ΣκαστÞ ΠÝτρα, η (ΚομμÝνος ΒρÜχος, ΣχισμÝνος ΒρÜχος) := Η κορυφÞ του λüφου δεξιÜ üπως ανεβαßνουμε για Συντερßνα απü την Α.Τ.Ε.. ΠÞρε το üνομα απü το χαρακτηριστικü σχÞμα του βρÜχου στην κορυφÞ, που Ýχει σκιστεß στα δýο.
Σκüρδι, το := ΚορυφÞ του βουνοý Ολυμπος στο βüρειο μÝρος προς του Μελισσουργοý, με υψüμετρο 375 μÝτρα. Σκüρδι οι ντüπιοι ονομÜζουν üλο το βουνü. ΕλληνικÞ λÝξη που προÝρχεται απü την αρχαßα λÝξη σκüροδον, σκüρδον.
Σκουπßδια, τα := Οι περιοχÝς των χωματερþν Αναβýσσου και Φþκαιας.
Σοýδα, η := ΠÝρασμα μεταξý ΣÜκας και Τζαρτζαβßλας. (Αντωνßου) απü το Λατινικü suda = χαρÜκωμα.
Σοýμα του ΕρμÞ, η := Δες ΕρμÞ Απü το λατινικü summa = σýνολο
Σοýριζα, η := ΡεματιÜ του βουνοý Πανß πÜνω απü το χωριü Ολυμπος. Απü την Αρβανßτικη λÝξη σοýρι = Üμμος, χαλßκι. Προφανþς παραφθορÜ των Ελληνικþν λÝξεων σýρω και σωρüς.
ΣουφλερÞ, η := Λüφος με δýο κορυφÝς,δυτικÜ του ΠροφÞτη Ηλßα και νüτια της ΧωρÜφας. Σ αυτüν το λüφο βρßσκεται η ΣπηλιÜ του ΝταβÝλη (Τρýπια ΣπηλιÜ), και η σπηλιÜ που θεωροýμε üτι εßναι το ιερü του ΠÜνα. 
ΣπηλιÜ του ΠÜνα, η := ΜικρÞ σπηλιÜ, στο λüφο ΣουφλερÞ, üπου με πολý μεγÜλη πιθανüτητα βρισκüταν το ιερü του θεοý ΠÜνα. Το ΠÜνειον που αναφÝρει ο ΣτρÜβων üτι εßδε "... περß τον ΑνÜφλυστον"..
ΣπηλιÜ του ΝταβÝλη, η := ΣπηλιÜ στα βüρεια του λüφου ΣουφλερÞ, πÜνω απü τη ΧωρÜφα. Εχει βουλιÜξει η οροφÞ και Ýχει δημιουργηθεß τρýπα, γι αυτü λÝγεται και Τρýπια ΣπηλιÜ. Προφανþς κÜποτε υπÞρξε καταφýγιο του λÞσταρχου ΝταβÝλη.
ΣπηλιÜς, ο := ΛοφÜκι νüτια της ΦÝριζας προς την Τζαρτζαβßλα. ΑναφÝρεται στο χÜρτη των ΧριστομÜνου-Lindemager σαν ΣπηλιÜ, και στον χÜρτη του KAUPERT σαν spilias
Σταυροδρüμι, το := ΠεριοχÞ στο κÝντρο της Βüντα üπου συναντþνται οι Δρüμοι Αγßου ΠαντελεÞμονα-Καπü και Αναβýσσου-Τζαρτζαβßλας. Τριγωνομετρικü του Υπουργεßου Γεωργßας.
ΣτÝκα, η := Λüφος στη περιοχÞ που σÞμερα ονομÜζεται ΔροσιÜ. Στο χÜρτη του J. A. KAUPERT με αυτü το üνομα σημειþνεται ο λüφος ακριβþς δυτικÜ του Καπü. Η ονομασßα πιθανüν απü την ΕλληνικÞ λÝξη στÝκω.
ΣτÝρνα := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager του 1891, σε δýο σημεßα, στην περιοχÞ που σÞμερα ονομÜζεται Καταφýγι. Ο J. A. KAUPERT αναφÝρει στην περιοχÞ "αποθÞκες νεροý". Προφανþς υπÞρχαν στÝρνες νεροý που δεν Ýχει ερευνηθεß αν Þταν αρχαßες, πρÜγμα που θα σÞμαινε üτι στην περιοχÞ γινüταν επεξεργασßα μετÜλλων. 
Στρþμα, το := Λüφος ανÜμεσα στην Αγια ΦωτεινÞ και το ΧÜρακα.
Συνοικισμüς, ο := Δες ΒλÜχικα. Τριγωνομετρικü του Υπουργεßου Γεωργßας.
ΣφυρÞς, ο := ΠεριοχÞ ανατολικÜ της Φþκαιας με μεγÜλη Ýκταση θερμοκηπßων λουλουδιþν απü τον ιδιοκτÞτη των οποßων πÞρε το üνομα της.
ΣχισμÝνος ΒρÜχος, ο (ΚομμÝνος ΒρÜχος) := Δες ΣκαστÞ ΠÝτρα
Σχßνα, τα := ΠεριοχÞ στο βουνü κοντÜ στη ΦÝριζα. (Αντωνßου)
Σχολεßο, το := Ονομα της περιοχÞς γýρω απü τα ΔημοτικÜ Σχολεßα, Αναβýσσου και Φþκαιας.
Ταλκ, το :=ΜικρÜ λιμανÜκια με αμμουδιÜ Ýνα χιλιüμετρο μετÜ τη Φþκαια προς το Σοýνιο. ΣÞμερα εßναι Κοινοτικü κÜμπινγκ.Το üνομα οφεßλεται στο χþμα που υπÜρχει εκεß και μοιÜζει πολý με σκüνη ταλκ.
Τζαρτζαβßλα, Þ (Τζαρδαβßλα) := ΚÜμπος νοτιανατολικÜ της ΦÝριζας και δυτικÜ του δρüμου Αναβýσσου-ΚερατÝας. Εχουν εντοπιστεß πολλÜ αρχαßα, (οικισμοß, νεκροταφεßα, κ.λ.π). Η ονομασßα πιθανüν προÝρχεται απü την Τοýρκικη λÝξη chardak= ξýλινο καλýβι και την Αρβανßτικη λÝξη vile=αρχοντικü.
ΤζÞτζαινα, η := ΠεριοχÞ νüτια του Μελισσουργοý, απü το üνομα μιας των κληρονüμων των ΜαρκÝλων.
Τζüπα ( Tzopa) := Ονομασßα που δßνει ο χÜρτης του J. A. KAUPERT στο λüφο που εßναι το ΠυργÜκι
Τζοýμπα, η := Με αυτü το üνομα ο Αντωνßου αναφÝρει τους τρεις μικροýς λüφους στο Καπü. Ομως ο KAUPERT αναφÝρει μüνο το λüφο του Καπü σαν Τζοýμπα Καπü . Η Ýκφραση " ...τες Τζοýμπες..." αναφÝρεται και στο χοτζÝτι των ΜαρκÝλων, για την ΠεριοχÞ του Καπü.
Τουρκολßμανο, το := ΚοιλÜδα δεξιÜ και αριστερÜ απü τον παραλιακü δρüμο λßγο πριν φτÜσουμε στο Κασßδι. ΣÞμερα εßναι πυκνοχτισμÝνη απü εξοχικÜ σπßτια
Τουρκοχþραφο, το := Δες ΧωρÜφι Τοýρκικο
ΤραπουριÜ, η (ΔραπουριÜ) := ΠεριοχÞ βüρεια του δρüμου Αναβýσσου -Καλυβßων στο ýψος του Πýργου του Μελισσουργοý. ΠυκνοκατοικημÝνη απü εξοχικÜ σπßτια. Η περιοχÞ εßναι γεμÜτη αρχαßα.
Τριανταφýλλεζα, η := ΠεριοχÞ που καταλαμβÜνει το βüρειο τμÞμα του οροπεδßου της Αγιας ΦωτεινÞς.
Τρýπια ΣπηλιÜ, η := Δες σπηλιÜ ΝταβÝλη.
Τρýπια ΠÝτρα, η := ΠεριοχÞ στην λεωφüρο Σοýνιου λßγο πριν το Τουρκολßμανο.
Τσαμαδüς, ο := ΠεριοχÞ βορειοδυτικÜ του λüφου ΑλογÜρη, στη Λοýτσα, πÞρε το üνομα απü τον ιδιοκτÞτη σπιτιοý και εκτÜσεων στην περιοχÞ.
Τσοýμπα, η := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager του 1891, στην θÝση που ανακαλýφθηκαν τελευταßα οι δýο αρχαßοι τýμβοι, στα νοτιοδυτικÜ της Α.Τ.Ε. Η ονομασßα προÝρχεται απü την αρχαßα λÝξη τýμβος >τοýμπα > τσοýμπα.
Τσοýμπα Καπü := Δες Τζοýμπα Καπü
Τυροκομεßο, το := ΠεριοχÞ ανÜμεσα στην ΑνÜβυσσο και τη Φþκαια üπου υπÞρχε τα παλιÜ χρüνια τυροκομεßο. (Στη σημερινÞ οδü ΜικρÜς Ασßας.)
Υδραγωγεßο, το := ΠεριοχÞ στον Ολυμπο που βρßσκονται τα πηγÜδια που υδρευüταν παλιÜ η ΑνÜβυσσος. ΠÞρε το üνομα, üχι απü το σýγχρονο υδραγωγεßο, αλλÜ απü το αρχαßο που υπÜρχει στην ßδια θÝση. Μπορεß ακüμα και σÞμερα κανεßς να δει, τα φρεÜτια και τους αγωγοýς του αρχαßου αυτοý υδραγωγεßου. Ο Αντωνßου αναφÝρει την περιοχÞ αυτÞ σαν Κοντßτα. Σε αυτÞ τη περιοχÞ, λßγα μÝτρα νοτιοδυτικÜ απü τα φρεÜτια. βρßσκεται η ΒασιλικÞ του Ολýμπου. Προφανþς πολý κοντÜ στη περιοχÞ θα υπÞρχε σπουδαßος οικισμüς για να γßνει τüσο μεγÜλο Ýργο για την ýδρευση του. Και μια επιπλÝον απüδειξη εßναι üτι βρÝθηκε εκεß κοντÜ τüσο μεγÜλη εκκλησßα.
Υπüγειο ΠÝλαγος, το := Πολý üμορφη μικρÞ αμμουδιÜ κÜτω απü γκρεμü λßγο μετÜ το Καλýψω, προς την ΑθÞνα. Τα νερÜ εßναι πεντακÜθαρα γιατß επηρεÜζονται απü τα θαλÜσσια ρεýματα του στενοý του ΑρτσιντÜ. Απü τον γκρεμü αναβλýζει γλυκü νερü. Εßναι η τελευταßα πηγÞ που απÝμεινε στην περιοχÞ.
ΦÜρος, ο := Βραχονησßδα νοτιανατολικÜ του ΔασωμÝνου Λüφου. Εχει πÜνω μικρü αυτüματο φÜρο. Γýρω του υπÜρχουν αρχαßα ναυÜγια.
Φερεντßνος, ο := ΤμÞμα της Βüντα δυτικÜ του ΛογοθÝτη. ΠÞρε την ονομασßα απü τον ιδιοκτÞτη ανθοκηπßων στην ΠεριοχÞ.
ΦÝριζα, η (ΒÝρεζα) := Οικισμüς και λüφος νüτια απü το Κερατοβοýνι. Ονομασßα που προÝρχεται απü το Αρβανßτικο ferre που θα πει βατομουριÝς. Οι κÜτοικοι του χωριοý εßναι βοσκοß "ΒλÜχικης" καταγωγÞς. Ο J. A. KAUPERT αναφÝρει σαν ΒαλμÜ το λüφο της ΦÝριζας. Ο παλιüς χÜρτης της Γ.Υ.Σ. αναφÝρει σαν Μüκριζα το λüφο της ΦÝριζας. ΕπειδÞ Ýχω συναντÞσει και την εκδοχÞ ΘÝριζα, ßσως η ονομασßα να προÝρχεται απü παραφθορÜ της αρχαßας ονομασßας δÞμου της περιοχÞς, Θοραß. 
Φλεριανüς, ο := ΠεριοχÞ κÜτω απü τα ΒλÜχικα προς τη ΛÜκα, που εßχε ανθοκÞπια ο Φλεριανüς. 
ΦοινικιÜ, η := ΠεριοχÞ στον Πýργο του Μελισσουργοý αναφÝρεται και σαν Πýργος ΦοινικιÜς στο χÜρτη των ΧριστομÜνου-Lindemager 
Φοφüλα, η (Χοβüλα, Φοβüλα) := Η νüτια πλαγιÜ του βουνοý Ολυμπος. Απü το ΓυμνÜσιο της Αναβýσσου μÝχρι σχεδüν τα ΒλÜχικα. ΕτυμολογικÜ το üνομα προÝρχεται απü τη χüβολη (στÜχτη). Πιθανüν γιατß σε αυτÞ την περιοχÞ υπÞρχαν πολλÜ καμßνια για ξυλοκÜρβουνα κι ασβÝστη. Μßα Üλλη εκδοχÞ εßναι üτι στην περιοχÞ υπÜρχουν αρχαßοι τÜφοι, με απομεινÜρια τελετουργικþν καýσεων κι απü τις στÜχτες που Ýβρισκαν εδþ οι γεωργοß ονüμασαν τη περιοχÞ Ýτσι. (τμÞμα της περιοχÞς ονομÜζεται ΑσβεστοκÜμινο)
ΦρÝγκρι, το, ΦρÝκερη, η (ΦρÝγκρι) :=Λüφος δυτικÜ της Αγιας ΦωτεινÞς, Ýχει ýψος 280 μ.
Φþκαια ΠαλαιÜ, η := Χωριü παραθαλÜσσιο, Ýδρα ομþνυμης Κοινüτητας. Βρßσκεται στο 52ο χιλιüμετρο του παραλιακοý δρüμου Αθηνþν-Σοýνιου. Προσφυγοχþρι, χτßστηκε μετÜ το διωγμü απü πρüσφυγες που Þρθαν απü την ΠαλαιÜ Φþκαια της Μικρασßας, το 1924. Εßναι χτισμÝνο περßπου στην θÝση ενüς οικισμοý και του λιμανιοý της αρχαßας ΑνÜφλυστου. ΣχετικÜ με το üνομα ΠαλαιÜ Φþκαια αντß ΝÝα Φþκαια, üπως ΝÝα Σμýρνη, ΝÝα Ιωνßα, κ.λ.π. που δινüταν στις νÝες εγκαταστÜσεις απü τους πρüσφυγες, η ιστορßα Ýχει ως εξÞς. 
Τον 8ο αιþνα π.Χ. Üποικοι απü τη Φωκßδα ιδρýουν τη Φþκαια (Αρχαßα Φþκαια), στην αριστερÞ εßσοδο του κüλπου της Σμýρνης. Η πüλη Ýγινε σýντομα μεγÜλη και δυνατÞ κι Ýκανε αποικßες στον Εýξεινο Πüντο , στη Γαλλßα (Μασσαλßα) στη ΚορσικÞ κι αλλοý. Το 540 üμως και για να αποφýγουν τον Περσικü ζυγü εγκαταλεßπουν τη πüλη μαζß με τα ιερÜ τους, και πÞγαν στην αποικßα τους, Αλαλßα της ΚορσικÞς. Το 1250 μ.Χ. απüγονοι των παλιþν ΦωκαÝων ιδρýουν τη ΝÝα Φþκαια 9 χιλιüμετρα βüρεια της ΠαλιÜς Φþκαιας. Ετσι στη ΜικρÜ Ασßα υπÜρχουν δýο χωριÜ με το üνομα Φþκαια, η ΠαλαιÜ Φþκαια (στην αρχαßα τοποθεσßα) και η ΝÝα Φþκαια. Απü τη ΠαλαιÜ Φþκαια Ýφυγαν οι συμπατριþτες μας Φωκιανοß το 1922 κι Þλθαν εδþ κι εγκαταστÜθηκαν στη περιοχÞ της Αναβýσσου το 1924 και ονüμασαν το χωριü τους ΠαλαιÜ Φþκαια, σαν το παλιü χωριü τους, γιατß ΝÝα Φþκαια υπÞρχε στην ΜικρÜ Ασßα. 
ΧÜρβαλο, το := Λüφος ΒορειοδυτικÜ του Αρß. ΤμÞμα της λοφοσειρÜς που χωρßζει την περιοχÞ της Αναβýσσου απü τη ΛαυρεωτικÞ. ( ΠροÝρχεται απü τη λÝξη χαλαρüς.)
ΧαρουπιÜ, η := ΠεριοχÞ νüτια απü το ΓυμνÜσιο Αναβýσσου üπου υπÜρχει μεγÜλη ΧαρουπιÜ
ΧαρουπιÝς, οι := ΠεριοχÞ βüρεια της ΦÝριζας. (Αντωνßου)
Χοβüλα, η := Δες Φοφüλα Þ Φοβüλα-ες
ΧωρÜφα, η (ΜεγÜλη ΛÜκα) := ΠεριοχÞ νüτια του Καταφυγßου και ανατολικÜ της Φþκαιας. ΜικρÞ κοιλÜδα που στο ανατολικü Üκρο της βρßσκεται το ΠυργÜκι. 
ΧωρÜφι Τοýρκικο, το (Τουρκοχþραφο) := Την ονομασßα αυτÞ Ýχει ο χÜρτης των ΧριστομÜνου-Lindemager του 1891, στις περιοχÝς που σÞμερα ονομÜζουμε ΔημητριÜδη, Βοýρλα, ΕρμÞ. ¢λλη ονομασßα εßναι Τουρκοχþραφο κι Ýτσι αναφÝρεται στις διανομÝς του Υπουργεßου Γεωργßας.

     Θα παραθÝσω με σýνδεσμο αυτοýσια και μιαν ομιλßα του συμπατριþτη και φßλου ΘοδωρÞ ΔαλÜκογλου για την ιστορßα της περιοχÞς:


Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΒΥΣΣΟΥ

   Χρησιμοποßησα σα μοναδικÞ πηγÞ, το site του Αττικοý ΠαρατηρητÞ αλλÜ μπορεßτε να βρεßτε κι Üλλα στοιχεßα στο ΣτÝκι του πατριþτη μου ΘοδωρÞ ΔαλÜκογλου (βλ. ΣυνδÝσμους μου). ¼σο για τις φωτü, εßναι απü το Google Earth.

 

 

Web Design: Granma - Web Hosting: Greek Servers