ÐåæÜ

Ðïßçóç-Ìýèéá

Ï Dali & Åãþ

ÈÝáôñï-ÄéÜëïãïé

Äïêßìéá

Ó÷üëéá-Áñèñá

ËáïãñáöéêÜ

ÅíäéáöÝñïíôåò

ÊëáóóéêÜ

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì

ÄéáóêÝäáóç

ÐéíáêïèÞêç

ÅéêáóôéêÜ

Ðáãê. ÈÝáôñï

Ðëçñ-Ó÷ïë-Åðéêïéí.

Öáíôáóôéêü

Åñ. Ëïãïôå÷íßá

Ãëõðô./Áñ÷éô.

ÊëáóóéêÜ ÉÉ

 
 

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì 

ÐëÜôùíáò: Ï Áðüëõôïò Öéëüóïöïò


          Η ομορφιÜ του ρυθμοý, η αρμονßα, η χÜρη
                  κι ο καλüς ρυθμüς
εξαρτþνται απü την Απλüτητα.

                                    ΠλÜτων
           Βιογραφικü

    Ο ΠλÜτων Þταν αρχαßος ¸λληνας φιλüσοφος, συγγραφÝας και ποιητÞς, απü την ΑθÞνα, ο πιο γνωστüς μαθητÞς του ΣωκρÜτη και δÜσκαλος του ΑριστοτÝλους. Το Ýργο του, που με τη μορφÞ φιλοσοφικþν διαλüγων Ýχει σωθεß ολüκληρο (του αποδßδονται ακüμα και μερικÜ νüθα Ýργα), Üσκησε τερÜστια επιρροÞ στην αρχαßα ελληνικÞ φιλοσοφßα και γενικüτερα στη δυτικÞ φιλοσοφικÞ παρÜδοση μÝχρι και σÞμερα. Κýριος οικοδüμος της φιλοσοφßας, οδηγητÞς εßτε προÜγγελος μεταγενεστÝρων προβÜσεþν της, εμπνευστÞς Üμεσα Þ Ýμμεσα των σπουδαιüτερων κοινωνικοπολιτικþν οραματισμþν. Μεταξý Üλλων, Ýγραψε την Απολογßα Του ΣωκρÜτους, που θεωρεßται ως μια σχετικÜ ακριβÞς καταγραφÞ στη δßκη που τον καταδßκασε σε θÜνατο, το Συμπüσιο üπου μιλÜ για τη φýση του Ýρωτα, τον Πρωταγüρα üπου μεταξý Üλλων θεμελιþνεται θεωρητικÜ η αρχÞ της πρüληψης που δεν λαμβÜνει τη ποινÞ ως απολýτως ανταποδοτικÞ, τον Παρμενßδη και τον Θεαßτητο, που θεμελιþνει την αντικειμενικüτητα του λüγου και της ιδÝας, ενþ σε 2 μακροýς διαλüγους, τη Πολιτεßα και τους Νüμους περιÝγραψε την ιδανικÞ πολιτεßα, μια κοινωνßα 3 τÜξεων: (α) οι ολßγοι, ηγεμüνες-βασιλεßς, (β) οι επßκουροι, μια κÜστα πολεμιστþν, (γ) το πλÞθος των ελεýθερων πολιτþν που δεν Ýχει καμßα πρüσβαση στην εξουσßα. Οι ολßγοι, με αρετÞ τη σοφßα-λογικÞ κι οι επßκουροι, με αρετÞ τη γενναιüτητα-βοýληση, εξουσιÜζουν τα πÜθη του πλÞθους.
     ΑνÞκε σε μßα απü τις γνωστÝς οικογÝνειες της ΑθÞνας, που εßχε πÜντα δεσμοýς με τη πολιτικÞ εξουσßα. Η πιο χαρακτηριστικÞ περßπτωση εßναι üτι θεßοι του Þταν ο περßφημος Κριτßας (ο αρχηγüς των ΤριÜκοντα ΤυρÜννων) κι ο Χαρμßδης, που ανÞκε επßσης στην ßδια ομÜδα που επιβλÞθηκαν στην ΑθÞνα μετÜ το τÝλος του Πελοποννησιακοý ΠολÝμου και τους αφιερþνει και διαλüγους με τον ßδιο τßτλο και τους αντιμετωπßζει ως το τÝλος θετικÜ, παρÜ τη πολý κακÞ φÞμη που μποροýσαν να 'χουνε στην ΑθÞνα μετÜ την Þττα τους. To σýνολο του Ýργου του, συχνÜ τον κατατÜσσει μεταξý των κορυφαßων παγκοσμßων προσωπικοτÞτων üλων των εποχþν με τη μεγαλýτερη επιρροÞ, μαζß με τον δÜσκαλο του, ΣωκρÜτη, και τον μαθητÞ του, ΑριστοτÝλη.

     ΓεννÞθηκε στις 21 ΜÜη του 428 π.Χ. στν Αρχαßα ΑθÞνα, απü αθηναúκÞ οικογÝνεια ευγενþν με πολιτικÞ παρÜδοση και πÝθανε το 347 π.Χ. πÜλι στην Αρχαßα ΑθÞνα. Γιος του Αρßστωνα και της Περικτιüνης*, -Þταν κι ßδια φιλüσοφος και μÜλιστα πολý δυνατÞ, μαζß με τον Üντρα της και μετÜ τον θÜνατü του, ξαναπαντρεýτηκε τον ΠυριλÜμπη κι αργüτερα με τον γαμπρü της Σπεýσιππο, κρατÞσανε την Ακαδημßα- κι εßχε 2 αδερφοýς, τον Αδεßμαντο και τον Γλαýκωνα. Τ' üνομÜ του Þταν ΑριστοκλÞς, αλλ' αργüτερα ονομÜστηκε ΠλÜτων γιατß εßχε ευρý στÝρνο και πλατý μÝτωπο. Ο ΑριστοτÝλης μας πληροφορεß üτι στη διÜρκεια της νεüτητÜς του, ο ΠλÜτωνας Þρθε σ' επαφÞ με τα δüγματα του Κρατýλου, μαθητÞ του ΗρÜκλειτου, που μαζß μ' Üλλους προσωκρατικοýς στοχαστÝς üπως, Πυθαγüρας και Παρμενßδης, του δþσανε τις βÜσεις των μεταφυσικþν κι επιστημολογικþν αναζητÞσεων. Καθþς üμως συνÜντησε τον ΣωκρÜτη προσανατüλισε τις αναζητÞσεις του στο φιλοσοφικü ζÞτημα της αρετÞς.


     ΓεννιÝται στην αρχÞ του Πελοποννησιακοý ΠολÝμου και θα ζÞσει περßπου 80 χρüνια. Το να γεννηθεßς 3 χρüνια μετÜ την Ýναρξη πολÝμου και μÜλιστα τüσο σημαντικοý, θα 'λεγε κανεßς πως Þτανε και γκανυρμιÜ. Γιατß αυτüς θα πρÝπει να Þταν ο αγριüτερος πüλεμος που γνþρισαν οι αρχαßοι ¸λληνες, εßτε πριν εßτε μετÜ, απü τüτε που ζει ο ΠλÜτων και πρÝπει να το Ýζησε στην εφηβεßα του και στη μετεφηβικÞ ηλικßα απü πολý κοντÜ, üλη την αγριüτητα αυτοý του πολÝμου. Για το πüσο σκληρüς και πüσον Üγριος Þταν αυτüς ο πüλεμος, πρÝπει κανεßς να διαβÜσει τον Θουκυδßδη (εßναι επßσης Αθηναßος και γρÜφει την ιστορßα του απü την οπτικÞ του μÝσου Αθηναßου). Δεν υπÜρχει Üλλος τρüπος να καταλÜβει κανεßς απü πüσα κýματα πÝρασαν οι Αθηναßοι της εποχÞς κι επομÝνως μποροýμε να φανταστοýμε, μÝσα απü το κεßμενü του, τις εμπειρßες που μπορεß να εßχε ο ΠλÜτων στα πρþτα του χρüνια. Θα πρÝπει δηλαδÞ να Ýμαθε, üπως üλοι οι Αθηναßοι, τα κακÜ μαντÜτα, τα τραγικÜ μαντÜτα της σικελικÞς καταστροφÞς, üπου κανεßς Αθηναßος δεν γýρισε πßσω, üλοι εξολοθρεýτηκαν μÝχρι τον τελευταßο: απ’ τους αρχηγοýς τους, τον Νικßα και τον ΔημοσθÝνη, μÝχρι τον τελευταßο αθηναßο πολßτη. Και το πολεμικü υλικü που Ýστειλαν οι Αθηναßοι, εννοþ το ανθρþπινο δυναμικü που Ýστειλαν οι Αθηναßοι στη Σικελßα, δεν Þταν αμελητÝο. Θα πρÝπει να Þταν το 1/5 των αθηναßων πολιτþν και κανεßς δεν γυρßζει πßσω. ¹ θα πρÝπει να Üκουσε επßσης, το 404 π.Χ., τα κακÜ μαντÜτα για την Þττα στη ναυμαχßα στους Αιγüς Ποταμοýς, που πρακτικÜ σÞμαιναν πως η ΑθÞνα Þτανε πια ανοχýρωτη, Þταν Ýρμαιο στα χÝρια των Σπαρτιατþν. Κι απü μια πλευρÜ, ευτυχþς που οι ΣπαρτιÜτες δεν φÝρθηκαν στους Αθηναßους με τον ßδιο τρüπο που αυτοß εßχαν φερθεß στους Μηλßους Þ στους ΑιγινÞτες και σ' Üλλους, μικρüτερης εμβÝλειας αντιπÜλους τους κι Ýτσι η ΑθÞνα κατÜφερε, παρÜ τις δυσκολßες και μ' Ýναν αιματηρü εμφýλιο πüλεμο βÝβαια, που ξÝσπασε αμÝσως μετÜ, να επιζÞσουν ως μßα πολý σημαντικÞ πüλη της ΕλλÜδας και σ' üλο τον 4ο αι. π.Χ., που στην ουσßα εßναι ο αιþνας του ΠλÜτωνα.
______________________
 *  Η Περικτιüνη δεν Þτανε συνηθισμÝνη γυναßκα. Απüγονος του Σüλωνα, του μεγαλýτερου Αθηναßου νομοθÝτη που αντικατÝστησε τους πραγματικοýς νüμους του ΔρÜκοντα με πιο ανθρþπινους. Εßναι η αδελφÞ του Χαρμßδη κι ανηψιÜ του Κριτßα -2 εξÝχουσες προσωπικüτητες των περßφημων ΤριÜκοντα ΤυρÜννων που κυβÝρνησαν την ΑθÞνα για σχεδüν Ýνα χρüνο μετÜ την Þττα τους στον Πελοποννησιακü Πüλεμο. ΠεραιτÝρω, εßναι Ýνας απü τους αγνοοýμενους δασκÜλους του ΣωκρÜτη και μητÝρα του σπουδαιüτερου μαθητÞ του, του ΠλÜτωνα. Δεν Þταν η 1η γυναßκα που Ýγραψε για την οικογενειακÞ Þ γυναικεßα ψυχολογßα. Ωστüσο, τα Ýργα της εßναι μοναδικÜ, δεδομÝνου üτι διακηρýσσουν λιτüτητα κι ανελÝητη αφοσßωση στο σýζυγο, αν και σε παρÜλογο παρÜδοξο ανÞκει η πλοýσια ανατροφÞ της κι οι δýο γÜμοι της. Η δε Ποτþνη, Ýπαιξε σμαντικü ρüλο στα γρÜμματα, üπως οι γονεßς της κι ενεπλÜκη γιατß ο Üντρας της Σπεýσιππος ανÝλαβε μετÜ το θÜνατο του ΠλÜτωνα, τν Ακαδημßα. (Δεßτε το σχετικü Üρθρο στο λινκ).
_____________________
     Πληροφορßες για τη ζωÞ του αντλοýμε κυρßως απü αρχαßες βιογραφßες. Σημαντικüτερες θεωροýνται εκεßνες του ΑπουλÞιου (De platone et eius dogmate, 2ος αι. μ.Χ.), του ΔιογÝνη ΛαÝρτιου (Βßοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφßᾳ εὐδοκιμησÜντων) και του Ολυμπιüδωρου (Βßος ΠλÜτωνος, 6ος αι. μ.Χ.). ¼πως παραδßδεται απü τη βιογραφικÞ παρÜδοση, γεννÞθηκε το 427 π.Χ. στην ΑθÞνα Þ, κατÜ τον ΔιογÝνη, στην Αßγινα. Καταγüταν απü εýπορη αριστοκρατικÞ αθηναúκÞ οικογÝνεια. ΠατÝρας του Þταν ο Αρßστων, απü το γÝνος του βασιλιÜ Κüδρου και μητÝρα του η Περικτιüνη, που Þταν αδερφÞ του Χαρμßδη, ενüς απü τους ΤριÜκοντα ΤυρÜννους κι ανιψιÜ του Κριτßα, επßσης μÝλος των ΤριÜκοντα, με καταγωγÞ απü το γÝνος του νομοθÝτη Σüλωνα. ΑδÝρφια του Þταν οι Αδεßμαντος, Γλαýκων και Ποτþνη*. Το πρþτο του üνομα Þταν ΑριστοκλÞς, αλλÜ αργüτερα ονομÜστηκε ΠλÜτων επειδÞ εßχε πλατý μÝτωπο Þ φαρδιÝς τις πλÜτες, γιατß στα νιÜτα του Þταν παλαιστÞς κι εßχε νικÞσει στα Πýθεια. . ¼ταν ο πατÝρας του πÝθανε, η Περικτιüνη παντρεýτηκε το θεßο της, ΠυριλÜμπη, που συνδεüταν φιλικÜ με τον ΠερικλÞ. Νεαρüς πρÝπει να πÞρε πολý καλÞ μüρφωση, γιατß οι γνþσεις του για τη μουσικÞ, τη ποßηση και τις τÝχνες εßναι εντυπωσιακÝς. O ΑριστοτÝλης μας λÝει üτι στα νιÜτα του διδÜχτηκε φιλοσοφßα απü τον Κρατýλο, που Þταν οπαδüς του ΗρÜκλειτου. ΑλλÜ η μεγÜλη στιγμÞ γι' αυτüν -που σημÜδεψε üλη του τη ζωÞ- Þταν η συνÜντηση του με τον ΣωκρÜτη.



     Μια παρÜδοση -που εßναι üμως αρκετÜ μεταγενÝστερη- λÝει üτι νεαρüς, Ýγραφε τραγωδßες, αλλÜ üταν συνÜντησε τον ΣωκρÜτη, τüσο πολý εντυπωσιÜστηκε απ' αυτüν, που τις Ýκαψε κι αμÝσως τον ακολοýθησε. Εßναι βÝβαιο üτι τα τελευταßα χρüνια της ζωÞς του, ο ΠλÜτωνας ανÞκε στον στενü κýκλο του. Τον επηρÝασε üχι μüνο με τη φιλοσοφßα και τον τρüπο που συζητοýσε, αλλÜ κυρßως με τη προσωπικüτητα, το Þθοςκαι το ιδανικü του για τον δßκαιο Üνθρωπο. Τα νεανικÜ χρüνια του συνÝπεσαν με τη τελευταßα περßοδο του πολÝμου. Την εποχÞ αυτÞ η οικογÝνεια του ανÞκε μÜλλον στο ολιγαρχικü κüμμα. 2 στενοß συγγενεßς Þταν ανÜμεσα στους 30 που κυβÝρνησαν την ΑθÞνα με φοβερÞ αγριüτητα μετÜ την Þττα απü τη ΣπÜρτη. Απü την Üλλη, ο πατριüς του φαßνεται üτι Þτανε σημαντικüς οπαδüς της δημοκρατßας. ΑλλÜ κι ο ßδιος ενδιαφερüτανε πολý για τη πολιτικÞ.
     ΜετÜ λοιπüν το τÝλος του Πελοποννησιακοý ΠολÝμου (üπως μας μεταφÝρει ο ßδιος απü κÜποιες επιστολÝς που Üφησε που η γνησιüτητα αμφισβητεßται, αλλÜ παρ' üλ' αυτÜ ακüμα κι αν δεν εßναι γραμμÝνες απü το χÝρι του εßναι απü πλατωνικοýς κýκλους γραμμÝνες), εßδε με συμπÜθεια την τυραννßα των ΤριÜκοντα, δηλαδÞ την αποκαθÞλωση της δημοκρατßας που Þρθε μετÜ το τÝλος του ΠολÝμου και τη σýντομη κυριαρχßα του θεßου του και των φßλων του, που üμως Ýπνιξε στο αßμα την ΑθÞνα και λογικÜ προκÜλεσε αντεκδßκηση, üταν οι δημοκρατικοß πÞραν ξανÜ το πÜνω χÝρι (μÜρτυρας μας εßναι ο Ξενοφþν, που συνÝχισε το Ýργο του Θουκυδßδη). Θα πρÝπει να πÝρασε μια πÜλι πολý σκληρÞ περßοδο ο μÝσος αθηναßος πολßτης στην ανÜγκη του να ισορροπÞσει ανÜμεσα σε δυο αντιμαχüμενες ομÜδες, που Þταν και πολý σκληρÝς στον τρüπο που η μßα φερüταν στην Üλλη.
     Εßδε λοιπüν στην αρχÞ με συμπÜθεια τους ΤριÜκοντα, αλλÜ στη συνÝχεια κατÜλαβε üτι κι αυτü το σýστημα το πολιτικü -ειδικÜ üπως εφαρμüστηκε στην ΑθÞνα- δεν τον κÜλυπτε, δεν τον ενÝπνεε, διüτι χρησιμοποιοýσε τους ανθρþπους ως υποχεßρια διÜ της βßας (ο ΣωκρÜτης Þταν Ýνα απü τα θýματα που αντιστÜθηκαν σ' αυτÞ τη βßα των ΤριÜκοντα) κι επομÝνως κρÜτησε βαθμιαßα κÜποιες αποστÜσεις. Για κακÞ του ωστüσο τýχη, αν υπÞρχε περßπτωση να στραφεß προς τη δημοκρατßα, Ýρχεται η δßκη, η καταδßκη κι ο θÜνατος του δασκÜλου, του ΣωκρÜτη, το 399 π.Χ., απü χÝρια Þ απü εντολÝς Þ απü δικαστÞριο δημοκρατικü, λαúκü δικαστÞριο κι οριστικÜ απομακρýνουν την πιθανüτητα ο ΠλÜτων να στραφεß με θετικü πνεýμα απÝναντι στους κυρßαρχους δημοκρÜτες της ΑθÞνας, που κρÜτησαν την εξουσßα üσο καιρü ζοýσε και ακüμα μετÜ, μÝχρι να καταλυθεß στην ουσßα η ανεξαρτησßα της ΑθÞνας απü τον Φßλιππο αρχικÜ και μετÜ απ' τον ΑλÝξανδρο, δηλαδÞ τα χρüνια πια του ΑριστοτÝλη κι üχι του ΠλÜτωνα. Καλü εßναι να το θυμüμαστε αυτü, üτι ο 4ος προχριστιανικüς αιþνας για την ΑθÞνα εßναι αιþνας συνεχοýς κι ακατÜλυτης δημοκρατßας, με τα ßδια στοιχεßα πολιτεýματος που εßχε η δημοκρατßα τον καιρü του ΠερικλÞ τον 5ο αι. π.Χ. Αυτü ßσως χρησιμεýσει να καταλÜβουμε τη στÜση και τις πολιτικÝς αντιλÞψεις του, üταν θα μας χρειαστεß να τις επικαλεστοýμε για να λýσουμε πλευρÝς της φιλοσοφßας του.
     Στη συνÝχεια κρατιÝται σε κÜποια απüσταση απü τα κοινÜ, με μßα εξαßρεση: "ΠροσπÜθησα να μη με κατηγορÞσουν üτι Þμουν αδρανÞς ως προς τη πολιτικÞ πρÜξη, να θÝσω σε εφαρμογÞ τις πολιτικÝς μου απüψεις". ΣιγÜ-σιγÜ διαμορφþνει πολιτικÝς απüψεις κι εκμεταλλευüμενος τον θαυμασμü που εßχε για τον ßδιο ο τýραννος των Συρακουσþν, Διονýσιος Α´, μεταβαßνει στη Σικελßα το 387 π.Χ. και θα κÜνει ξανÜ Üλλες 2 φορÝς αυτü το ταξßδι προς τις Συρακοýσες, το 366 π.Χ. και το 362 π.Χ. -3 σικελικÜ ταξßδια του. Το κοινü τους υπüβαθρο εßναι üτι προσπÜθησε να μετατοπßσει τον τýραννο των Συρακουσþν, τον ηγεμüνα των Συρακουσþν προς τη φιλοσοφßα, σε μßα αντßληψη που εßχε ο ßδιος üτι μια πüλη μπορεß να διοικηθεß σωστÜ, δßκαια δηλαδÞ, μüνο αν οι φιλüσοφοι κατακτÞσουνε την εξουσßα, δηλαδÞ μüνον üταν εßτε ο φιλüσοφος γßνει κυβερνÞτης της πüλης εßτε ο υπÜρχων κυβερνÞτης της πüλεως στραφεß προς τη φιλοσοφßα. Μια ουτοπßα δηλαδÞ που θα ελÝγξουμε μετÜ.
      Τα ταξßδια του ΠλÜτωνα κατÝληξαν σε αποτυχßα. ΜÜλιστα, μετÜ το πρþτο ταξßδι, κινδýνευσε, φεýγοντας κακÞν κακþς απü τη Σικελßα, να πουληθεß δοýλος στην Αßγινα και τελικÜ αναγνωρßστηκε και σþθηκε, Ýτσι λÝει ο μýθος τουλÜχιστον. Κι Ýκτοτε δεν επιχεßρησε ξανÜ να Ýρθει σε σχÝση με την ενεργü πολιτικÞ στην ΑθÞνα Þ αλλοý. Αυτü εßναι η πολιτικÞ ιστορßα, που μÝσα της μεγαλþνει, ανδρþνεται, αντλεß βιþματα και λογικÜ εßναι μια πολý ισχυρÞ πλευρÜ της διαμüρφωσÞς του.
     Ωστüσο η ΑθÞνα τüτε δεν εßναι μüνο πüλεμος και πολιτικÝς εξελßξεις, εßναι και το πνευματικü κομμÜτι της νεüτητας, της μÝσης ηλικßας και των γηρατειþν του ΠλÜτωνα. Η ΑθÞνα, λοιπüν, των αρχþν του Πελοποννησιακοý ΠολÝμου εßναι το αντßθετο απü ü,τι θα φανταζüμαστε εμεßς σε μßα χþρα Þ σε μßα πüλη που βρßσκεται σε μßα εμπüλεμη κατÜσταση και σε Ýναν πÜρα πολý σκληρü πüλεμο. Την ßδια εποχÞ, οι ßδιοι Üνθρωποι που πολεμοýν καθημερινÜ συνεχßζουν, αν θÝλετε ßσως ανυψþνουν ακüμα περισσüτερο, την πνευματικÞ παραγωγÞ της περßφημης ΑθÞνας του 5ου αι.π.Χ. Εßναι η εποχÞ δηλαδÞ που δßπλα με τον νεαρü ΠλÜτωνα ζοýνε: ο ΣωκρÜτης, ο Πρωταγüρας, ο Γοργßας, ο ΣοφοκλÞς, ο Ευριπßδης, ο ΑριστοφÜνης, ο Θουκυδßδης, στα τÝλη του ο Αναξαγüρας κ. λπ.



     Το παρÜδοξο δηλαδÞ κι αυτü που δυσκολευüμαστε να καταλÜβουμε, εßναι πþς εßναι δυνατüν μÝσα σε μßα πολý κρßσιμη, Ýντονη κατÜσταση πολÝμου να παρÜγεται ταυτüχρονα, να μη σταματÞσει καθüλου, η πνευματικÞ παραγωγÞ. ΕπομÝνως, üταν αναφÝρομαι στη βιογραφßα του ΠλÜτωνα, επειδÞ πρüκειται για Ýναν φιλüσοφο, Ýναν Üνθρωπο που εßναι στοχαστÞς πÜνω απü üλα, δεν εßναι μüνο τα πολιτικÜ γεγονüτα που επηρÝασαν, αλλÜ κι η ατμüσφαιρα που μÝσα της διαμορφþθηκε η προσωπικüτητα, η τÜση κι οι γνþσεις του. Ζει λοιπüν σε μßα πολý δημιουργικÞ περßοδο της πνευματικÞς ιστορßας της αρχαßας ΕλλÜδας, στο επßκεντρο αυτÞς της πüλης, που ßσως για μοναδικÞ φορÜ στην ιστορßα κατÜφερε, για λüγους που κανεßς δεν μπορεß να εξηγÞσει με ασφÜλεια, να Ýχουμε μßα φοβερÞ συμπýκνωση χρüνου κι ανθρþπων. Στην ßδια πüλη, στον ßδιο χþρο, σε ελÜχιστο χρονικü διÜστημα (σε πενÞντα χρüνια), συνυπÞρξαν, Þταν ο Ýνας δßπλα στον Üλλον, μερικÜ απü τα ονüματα που ακüμα μελετοýμε και δεν μποροýμε να ξεπερÜσουμε στην πνευματικÞ ιστορßα της ανθρωπüτητας.

     Γνþρισε λοιπüν το ΣωκρÜτη σ' ηλικßα 20 ετþν κι Ýμεινε κοντÜ του μÝχρι τον θÜνατο του μεγÜλου δασκÜλου (399 π.Χ.). Ο Üδικος θÜνατüς του Þτανε κßνητρο για ν' αναλÜβει το ρüλο του κοινωνικοý μεταρρυθμιστÞ της αθηναúκÞς δημοκρατßας. 
ΜετÜ τη θανÜτωση του ΣωκρÜτη για λßγο καιρü κατÝφυγε στα ΜÝγαρα, κοντÜ στο συμμαθητÞ του Ευκλεßδη. ¾στερα γýρισε στην ΑθÞνα, üπου για 10 χρüνια ασχολÞθηκε με συγγραφÞ φιλοσοφικþν Ýργων, που φÝρουνε τη σφραγßδα της σωκρατικÞς φιλοσοφßας. Στη συνÝχεια ταξßδεψε στην Αßγυπτο και στη ΚυρÞνη, üπου σχετßστηκε με το μαθηματικü Θεüδωρο και τÝλος στον ΤÜραντα της Ιταλßας, üπου γνþρισε τους πυθαγüρειους, που απü τη φιλοσοφικÞ σκÝψη των επηρεÜστηκεν αποφασιστικÜ. ΜετÜ πÝρασε στη Σικελßα, στην αυλÞ του βασιλιÜ των Συρακουσþν Διονυσßου Α' γνþρισε το βασιλικü γυναικÜδελφο Δßωνα, με τον οποßο συνδÝθηκε φιλικÜ. Η φιλßα üμως αυτÞ προκÜλεσεν υποψßες στον Διüνυσο για συνωμοσßα, γι' αυτü τον Ýδιωξε απ' τη Σικελßα. Στην Αßγινα κινδýνεψε να πουληθεß σα δοýλος αλλÜ τον εξαγüρασε ο Κυρηναßος φßλος του, Αννßκερης.
     ¸πειτα επÝστρεψε στην ΑθÞνα, αγορÜζει Ýνα μεγÜλο οικüπεδο κι εκεß ßδρυσε φιλοσοφικÞ σχολÞ, την Ακαδημßα, που βρισκüτανε περßπου Ýνα μßλι Ýξω απü τα τεßχη και δανεßστηκε το üνομÜ της απü τον αττικü Þρωα ΑκÜδημο, (387 π.Χ.). Η περßφημη αυτÞ σχολÞ λειτοýργησε σχεδüν για μια χιλιετßα, μÝχρι να τη κλεßσει ο αυτοκρÜτωρ Ιουστινιανüς στα 529 μ.Χ. Η προσπÜθεια üμως των 2 φßλων να προσηλυτßσουν στις ιδÝες τους το νÝο ηγεμüνα Διονýσιο Β' απÝτυχαν. Για 3η φορÜ Þρθε στην αυλÞ των Συρακουσþν το 361 π.Χ., με σκοπü να συμφιλιþσει το Δßωνα με το Διονýσιο. ΑυτÞ τη φορÜ κινδýνεψε κι η ζωÞ του. Τον Ýσωσε η επÝμβαση του πυθαγüρειου Αρχýτα. Ο Δßωνας δε γλýτωσε. ΔολοφονÞθηκε το 353 π.Χ.. ¸τσι Ýχασε τον Üνθρωπο που στÞριξε τις ελπßδες του για την επιβολÞ των πολιτικþν του ιδεþν. Απü τüτε και μÝχρι το θÜνατü του ασχολÞθηκε με διδασκαλßα και συγγραφÞ φιλοσοφικþν Ýργων.



     ¼ταν ιδρýει την Ακαδημßα, νÝοι απ’ üλα τα μÝρη της ΕλλÜδας Ýρχονται να μαθητεýσουν κοντÜ του. Φαßνεται πως Þδη εßχε αρχßσει ν αποκτÜ φÞμη. Τüτε αρχßζει να γρÜφει τα Ýργα του, που παρουσιÜζει τη δικÞ του φιλοσοφßα. Τüτε θα διατυπþσει και τη περßφημη θεωρßα του των ιδεþν. Αν κÜτι τονε χαρακτηρßζει, εßναι το πÜθος του ν' ανακαλýψει τη γνþση. Να πετýχει αυτü που δεν κατÜφερε ο μεγÜλος δÜσκαλος του, ο ΣωκρÜτης. H μÝθοδος του ΣωκρÜτη τον βοηθοýσε να αποδεßξει τß δεν εßναι κÜτι, üχι τß εßναι. ¸βρισκε το ψεýδος, üχι την αλÞθεια. ¼πως και ο ΣωκρÜτης, Ýτσι και ο ΠλÜτωνας προσπαθεß να βρει την πλÞρη, τη σßγουρη, την απüλυτη γνþση. ΥπÜρχει üμως τÝτοια γνþση; ¹ μÞπως Ýχουν δßκιο οι σοφιστÝς, που λÝνε πως ü,τι και να πει κανεßς, αυτü εßναι κι η αλÞθεια; Μα τüτε δεν θα μποροýσαμε ποτÝ να ποýμε τι εßναι το σωστü και τι το λÜθος, τι το καλü και τι το κακü, τι το δßκαιο και τι το Üδικο. Δεν θα υπÞρχαν οýτε αρχÝς, οýτε αξßες, οýτε νüμοι.
     Αν μÝγας φιλüσοφος εßναι αυτüς που ανοßγει νÝους δρüμους, τüτε ο ΠλÜτωνας εßναι ο μεγαλýτερος φιλüσοφος üλων των εποχþν, üχι μüνο για την ΕλλÜδα, αλλÜ για üλο τον κüσμο. Εßναι αυτüς που πρþτη φορÜ Ýβαλε τα θεμÝλια κι οργÜνωσε üλους τους τομεßς της ανθρþπινης σκÝψης και φιλοσοφßας. ¢νοιξε δρüμους στην αναζÞτηση της γνþσης, την ηθικÞ, την αισθητικÞ, τη πολιτικÞ φιλοσοφßα, και συντÝλεσε να τεθοýν τα θεμÝλια των μαθηματικþν και των Üλλων επιστημþν και να οργανωθοýν οι διÜφορες επιστÞμες σε πλÞρες σýστημα παιδεßας. Επßσης αναζÞτησε και βρÞκε νÝες μεθüδους και τεχνικÝς για το πþς πρÝπει να ερευνþνται η φιλοσοφßα κι οι επιστÞμες. ΠÜνω στηρßχτηκε ο μεγÜλος μαθητÞς του, ΑριστοτÝλης, αλλÜ κι üλοι οι μεταγενÝστεροι φιλüσοφοι κι επιστÞμονες. ¼πως εßπε ο μεγÜλος σýγχρονος φιλüσοφος και μαθηματικüς ΟυÜιτχεντ, üλη η σýγχρονη φιλοσοφßα δεν εßναι τßποτε Üλλο παρÜ σχüλια στον ΠλÜτωνα.

     Κýριο χαρακτηριστικü της φιλοσοφßας του αποτελεß η θεþρηση της γνþσης ως ανÜμνησης. Σýμφωνα μ' αυτüν, η ανθρþπινη ψυχÞ πριν πÝσει στον κüσμο των πραγμÜτων Ýζησε σ' Ýναν ιδανικü κüσμο, τον κüσμο των ιδεþν. Εκεß Þτανε που γνþρισε τη πραγματικÞ ουσßα των πραγμÜτων. Τα πρÜγματα που γßνονται αισθητÜ στον Üνθρωπο στη διÜσταση του υλικοý κüσμου, δεν αποτελοýνε παρÜ απομιμÞσεις, "σκιÝς", εßδωλα του αληθινοý κüσμου των ιδεþν. ΕπομÝνως ο Üνθρωπος δεν ανακαλýπτει, αλλÜ θυμÜται αλÞθειες που κÜποτε γνþρισε στον κüσμο των ιδεþν. ¼λοι Ýχουν μÝσα τους τη γνþση και την αλÞθεια κι αυτü που πρÝπει να γßνει εßναι να την ανακαλÝσουν στη μνÞμη τους. ΕξÜλλου η ετυμολογßα της α-λÞθειας σημαßνει Üρση της λÞθης.
     Η πλατωνικÞ φιλοσοφßα εßναι επßσης ιδεοκρατικÞ. ΕισÜγει δηλαδÞ τη θεωρßα των ιδεþν, που 'ναι οι γενικοß κι αιþνιοι τýποι των πραγμÜτων, οι ουσßες που γßνονται αντιληπτÝς μüνο με το λογικü κι üχι με την αßσθηση. Τα αισθητÜ τα θεωρεß εßδωλα των ιδεþν. ¸τσι αναγνωρßζει 2 κüσμους, τον αισθητü που διαρκþς μεταβÜλλεται και βρßσκεται σε ασταμÜτητη ροÞ κατÜ τον ΗρÜκλειτο και το νοητü κüσμο, τον αναλλοßωτο, δηλαδÞ τις ιδÝες, που υπÜρχουν σε τüπον επουρÜνιο. ΑυτÝς εßναι τα αρχÝτυπα αυτοý του ορατοý κüσμου, τα αιþνια πρüτυπα και παραδεßγματα.
Στη ψυχÞ διακρßνει τρßα μÝρη, το λογιστικü, το θυμοειδÝς και το επιθυμητικü. Γι' αυτü κι αναγνωρßζει 3 αρετÝς, τη σοφßα, την ανδρεßα και τη σωφροσýνη, που η καθεμßα  τους αντιστοιχεß και σ' Ýν απü τα 3 μÝρη της ψυχÞς. ΑυτÝς τις αρετÝς της ψυχÞς τις παραλληλßζει με τις 3 χορδÝς της λýρας, την υπÜτη, τη μÝση και τη νÞτη. ΑλλÜ κι αυτÝς πρÝπει ν' αναπτýσσονται αρμονικÜ, þστε το λογιστικü ως θεßο να κυβερνÜ, το θυμοειδÝς να υπακοýει σ' αυτü ως βοηθüς και τα δýο μαζß να διευθýνουνε το επιθυμητικü, για να μην επιχειρεß ν' Üρχει, αφοý εßναι το πιο Üπληστο και το κατþτερο μÝρος της ψυχÞς. Απü την αρμονικÞ ανÜπτυξη αυτþν, αποτελεßται η δικαιοσýνη, που 'ναι αρμονßα των 3 Üλλων.



     ΕπειδÞ κι η πüλη αποτελεß αντανÜκλαση του ανθρþπου, διακρßνει και σ' αυτÞ τρßα γÝνη: το βουλευτικü, το πολεμικü και το χρηματικü, που αντιστοιχοýν προς τα τρßα μÝρη της ψυχÞς. ¼πως στον Üνθρωπο, Ýτσι και στη πüλη πρÝπει να υπÜρχει η δικαιοσýνη, δηλ. η αρμονßα που πετυχαßνεται üταν και στη πüλη το καθÝνα απü τα γÝνη εκτελεß το δικü του Ýργο και δεν επιδιþκει τα ξÝνα. Το συγγραφικü Ýργο του εßναι αρχικÜ μνÞμη και φÞμη, εξιδανικευτικÞ, του βßου και του θανÜτου και του Þθους του ΣωκρÜτη, αλλÜ κι ανÜπτυξη, ευμÝθοδη και πολýπτυχη της διδασκαλßας του, πιστÞ ως κÜποιο βαθμü στο πνεýμα του. Τα Ýργα του εßναι 36 κι üλα εßναι, εκτüς απü την "Απολογßα Του ΣωκρÜτη", διαλογικÜ, σε κανÝνα διÜλογο δεν εμφανßζεται ο ßδιος και στη συγγραφÞ ο φιλüσοφος μιμÞθηκε τη διδασκαλßα του ΣωκρÜτη, που δßδασκε διαλογικÜ. Οι διÜλογοß του επιγρÜφονται με το üνομα κÜποιου απü τα διαλεγüμενα πρüσωπα, π.χ. "Τßμαιος", κ.λπ. 3 μüνο διÜλογοι, το "Συμπüσιο", η "Πολιτεßα" κι οι "Νüμοι" τιτλοφοροýνται απü το περιεχüμενü τους. Σ' üλους τους διαλüγους τη συζÞτηση διευθýνει ο ΣωκρÜτης. Στους παλαιüτερους διαλüγους διατηρεß την εικüνα του πραγματικοý ΣωκρÜτη, ενþ στους νεþτερους κÜτω απü το πρüσωπο του δÜσκαλου κρýβεται ο ßδιος ο μαθητÞς. Το σýνολο του Ýργου του διακρßνεται σε 3 περιüδους με βÜση τη χρονολογικÞ σειρÜ:

   α) Περßοδος νεüτητας (400 π.Χ.-387 π.Χ.): Σ' αυτÞν ανÞκουν: "Απολογßα ΣωκρÜτη", "Κρßτων", "Χαρμßδης", "Πρωταγüρας", "ΛÜχης", "Ευθýφρων", "Ιππßας Μεßζων", "Ιππßας ΕλÜσσων", "ºων", "Λýσις".

   β) Περßοδος ωριμüτητας (386 π.Χ.-367 π.Χ.): Σ' αυτÞν ανÞκουν: "ΜενÝξενος", "Κρατýλος", "Ευθýδημος", "Γοργßας", "ΜÝνων", "Παρμενßδης", "Φαßδων", "Φαßδρος", "Πολιτεßα", "Συμπüσιον", "Θεαßτητος".

   γ) Περßοδος γηρατειþν (366 π.Χ.-348 π.Χ.): ΠεριλαμβÜνονται: "ΣοφιστÞς", "Πολιτικüς", "Φßληβος", "Κριτßας", "Τßμαιος", "Νüμοι", "¸βδομη ΕπιστολÞ".

    Αλεξανδρινοß λüγιοι και σχολιαστÝς Ýβαλαν πρþτοι το ζÞτημα της χρονικÞς σειρÜς των πλατωνικþν διαλüγων, üμως δßχως αντικειμενικÜ κριτÞρια. Στην ΑναγÝννηση Þταν η 2η φορÜ που ετÝθη πÜλι το πρüβλημα της χρονικÞς σειρÜς των διαλüγων και τüτε üμως, δßχως αποτÝλεσμα, γιατß οýτε με κριτÞρια οýτε με μÝθοδο Ýγινε. ΥπÜρχει η δυνατüτητα, μερικοß διÜλογοι να χρονολογηθοýν απüλυτα, δηλαδÞ Þ να τοποθετηθοýν σε ορισμÝνο χρονικü σημεßο Þ με βÜση Ýναν terminum post quem να περιορισθοýν μÝσα σε διÜστημα αρκετÜ στενü για το χρüνο της συγγραφÞς τους. ¸τσι, üλα τα Ýργα που προûποθÝτουν το θÜνατο του διδασκÜλου Ýχουν γραφεß ýστερα απü το Ýτος 399 π.Χ. Εßναι πιθανüν, üτι πρþτη κατÜ σειρÜ σ' αυτÜ τα Ýργα Ýρχεται η Απολογßα κι ýστερα ακολουθοýν τ' Üλλα Κρßτων κι Ευθýφρων για την ευσÝβεια. Επßσης εßναι βÝβαιο πως ο Φαßδων εßναι το τελευταßο Ýργο της σειρÜς αυτÞς, γιατß εδþ πια Ýχουμε καθαρÞ τη θεωρßα της ιδÝας.
     ¢λλη μεγÜλη ιστορικÞ τομÞ μες στη ζωÞ και το Ýργο του εßναι το Üνοιγμα της Ακαδημßας, δηλαδÞ το Ýτος 387 π.Χ. ¼λοι λοιπüν οι διÜλογοι, üσοι υποδηλþνουν το διδακτικü Ýργο της Ακαδημßας, καθþς επßσης και üσοι μαρτυροýν σπουδÝς μαθηματικÝς και ιατρικÝς, Ýχουν γραφεß ýστερα απü το Üνοιγμα της Ακαδημßας. Την απαρχÞ αυτÞς της σειρÜς αποτελεß ο Γοργßας, προγραμματικü Ýργο του ανοßγματος της Ακαδημßας, üπως κι ο ΜÝνων που 'χει σαφÝστατη σχÝση με τα μαθηματικÜ και με τις Ýννοιες της ιατρικÞς επιστÞμης. Ο ΜενÝξενος πρÝπει να τοποθετηθεß μετÜ το Ýτος 386 π.Χ., διüτι, üπως φαßνεται απü τον οικεßο διÜλογο, προûποθÝτει την βασιλÝως ειρÞνη, την Ανταλκßδειο. Το Συμπüσιον τοποθετεßται αμÝσως μετÜ το Ýτος 385 π.Χ. απ' üλους εκεßνους που σχετßζουν üσα λÝγονται για το σκüρπισμα των ΜαντινιÝων σε χωριÜ, πρÜγμα που Ýγινε το 386 π.Χ..
     ΑμÝσως μετÜ το Ýτος 369 π.Χ. πρÝπει να εßναι γραμμÝνος ο Θεαßτητος, διüτι ο μαθηματικüς Θεαßτητος τραυματßστηκε το Ýτος αυτü στη μÜχη των Αθηναßων με τους Θηβαßους που 'γινε το Ýτος αυτü και πÝθανε εξαιτßας αυτοý. Ο διÜλογος εßναι λοιπüν μνημüσυνο εις Θεαßτητον. Ο Οýλριχ Βιλαμüβιτς εßναι εκεßνος που μελÝτησε και τα Ýργα των Tenneman, Schlermacher, Zeller κι Ýφερε εις πÝρας το Ýργο τοýτο: 2 πρÜγματα εßναι σÞμερα πια βÝβαια üτι το ýφος του üσο προχωρεß σε ηλικßα γßνεται δýσκαμπτο, χÜνει τη πλαστικüτητα που Ýχουν διÜλογοι της ακμÞς καθþς και την ευχÝρεια της αισθητικÞς σκηνοθεσßας που Ýχουν τα πρþτα δοκßμια της δημιουργßας του. ¸πειτα πως ýστερα απü τη μυθοποιßα της ιδÝας, üπως παρουσιÜζεται στα στα 3 Ýργα Συμπüσιο, Φαßδωνα Þ περß ψυχÞς, üπου περιγρÜφονται οι τελευταßες στιγμÝς του ΣωκρÜτη και Φαßδρο, στα πολý πιο þριμα χρüνια της ζωÞς του Ýγραψε τα καθαρþς λογικÜ Ýργα Παρμενßδης Þ περß ιδεþν, Θεαßτητος Þ περß επιστÞμης, ΣοφιστÞς Þ περß του μη üντος, Πολιτικüς και Φßληβος Þ περß ηδονÞς ηθικüς, üπου ο λüγος Üσκεπος πια απü μýθο, üλος ρþμη και κÜματο πορεýεται μüνος προς το ιδανικü τÝρμα της ζωÞς του, την ιδÝα.



     Η επßδρασÞ του υπÞρξε πÜρα πολý μεγÜλη. Η ιστορßα της φιλοσοφßας μÝχρι ΚικÝρωνα εßναι γεμÜτη απ' αυτüν, εßτε αμφισβητεß εßτε ακολουθεß τη διδασκαλßα του. Οι πατÝρες της εκκλησßας απ' αυτüν δανεßζονται ιδÝες κι επιχειρÞματα και τον θεωροýν τον πιο σημαντικü αντιπρüσωπο της ανθρþπινης φιλοσοφßας. ΑλλÜ κι η νεüτερη φιλοσοφικÞ σκÝψη δεν Ýμεινε ανεπηρÝαστη. Τα διÜφορα φιλοσοφικÜ συστÞματα Þ προσπαθοýν ν' ανατρÝψουν τις ιδÝες του Þ οικοδομοýν πÜνω σ' αυτÝς. Ο φιλοσοφικüς στοχασμüς του αποτÝλεσε, αποτελεß και θ' αποτελεß διαχρονικÞ βÜση Ýρευνας και πολýπλευρης ανÜλυσης των εκÜστοτε φιλοσüφων.
    Στον ΠλÜτωνα αποδßδονται περß τα 30 επιγρÜμματα της ΠΑ, που πολλÜ εßναι αμφισβητοýμενα. ΠÝθανε Þσυχα στα 81 του.

Παραλειπüμενα:

  * ¹ταν 31 ετþν üταν εκτελÝστηκε ο ΣωκρÜτης. Δεν παντρεýτηκε ποτÝ. Σýμφωνα με τον Πλοýταρχο, που συνÝβαλε τα μÝγιστα στο να γßνει ευρýτερα γνωστüς ο ΠλÜτωνας, του Üρεσαν τα σýκα.

  * ΚατÜ τον ΚικÝρωνα, πÝθανε την þρα που Ýγραφε. ¼μως ο ¸ρμιππος λÝει üτι πÝθανε σ' Ýνα γαμÞλιο φαγοπüτι στα 81 του κι üτι ενταφιÜστηκε στο χþρο της Ακαδημßας. Ο Νεοπλατωνικüς της ΑναγÝννησης Μαρσßλιο Φιτσßνο προσθÝτει üτι πÝθανε ανÞμερα των γενεθλßων του και σχολιÜζει πως ο αριθμüς 81 Ýχει τερÜστια σημασßα, καθþς εßναι ο τελειüτερος, γινüμενο του 9 επß 9 και Üθροισμα του 8 συν 1.

  * ΛÝγεται πως κανεßς δεν τον εßχε δει να γελÜ με τη καρδιÜ του -πρÜγμα που αναφÝρεται επßσης για τον Πυθαγüρα και για τον Αναξαγüρα.

  * Ο Νßτσε υποστηρßζει επßμονα πως κοιμüτανε με στρþμα τα Ýργα του μεγÜλου κωμικοý ΑριστοφÜνη.

  * Ο ßδιος αναφÝρει μüλις δυο φορÝς τον εαυτü του στα 36 Ýργα του, üταν κατονομÜζει αυτοýς που παρευρßσκονταν στη δßκη του ΣωκρÜτη και τους απüντες την þρα του θανÜτου του. Στα πολλÜ που Ýγραψε ο Ξενοφþντας για το ΣωκρÜτη γßνεται μüλις μßα μνεßα στον ΠλÜτωνα, ενþ κι ο ΔημοσθÝνης παραθÝτει το üνομÜ του δýο φορÝς üλες κι üλες, και μÜλιστα παρεμπιπτüντως. Σþζεται ωστüσο Ýνα αμφßβολης εγκυρüτητας αφÞγημα του ΑπουλÞιου, που λÝει πως ο ΣωκρÜτης ονειρεýτηκε κÜποτε καθισμÝνο στο γüνατü του Ýνα νεοσσü κýκνο. ΞαφνικÜ, τα φτερÜ του φοýντωσαν αμÝσως, Üνοιξε τα φτερÜ του κι υψþθηκε στον ουρανü κελαηδþντας γλυκýτατα. Την επüμενη μÝρα ο πατÝρας του ΠλÜτωνα παρουσßασε το νεογÝννητο γιο του στο ΣωκρÜτη κι εκεßνος φþναξε: "Αυτüς εßναι ο κýκνος που εßδα!".

ΡΗΤΑ:

¢ριστος φýλακας του ανθρþπου εßναι ο λüγος σε συνδυασμü με την μουσικÞ. Καθþς μüνον αυτüς θα γßνει ο ισüβιος σωτÞρας της αρετÞς αν υπÜρχει μÝσα σ' αυτüν που τη κατÝχει.

Ζþον δßπουν Üπτερον.

Στις πüλεις μας οι Üρχοντες σκιαμαχοýν κι ανταγωνßζονται με πÜθος Ýνας με τον Üλλο ποιος θα πÜρει την εξουσßα. Δες üμως ποια εßναι η αλÞθεια. Σε üποια πüλη, αυτοß που μÝλλει να γßνουν Üρχοντες δεßχνουν ελÜχιστη αγÜπη για την εξουσßα, αυτÞ η πüλη θα ζÞσει ευτυχισμÝνη και χωρßς διαμÜχες και προστριβÝς.

¼μοιος ομοßω αεß πελÜζει.

ἈθÜνατον ἔλεγε τὴν ψυχὴν καὶ πολλὰ μεταμφιεννυμÝνην σþματα, ἀρχÞν τε ἔχειν ἀριθμητικÞν, τὸ δὲ σῶμα γεωμετρικÞν.

Εßναι απüδειξη του πραγματικοý φιλüσοφου να εκπλÞσσεται διαρκþς

Στον καλü Üνθρωπο για κανÝνα λüγο δεν δημιουργεßται φθüνος οýτε φüβος οýτε οργÞ Þ μßσος.


ΕλÜχιστοι εßναι αυτοß που επιμÝνουνε τüσο πολý στην αθεúστικÞ τους πßστη, þστε κι üταν ακüμη ευρεθοýν μπρος σε κÜποιον κßνδυνο, να μη παραδεχθοýν, οýτε και τüτε, την ýπαρξη της Ανþτατης δýναμης στον κüσμο, του Θεοý.

Αυτü που αξßζει δεν εßναι να ζεις για να αποκτÞσεις περισσüτερα αλλÜ να ζεις καλÜ.


¸λληνες αεß παßδες.

¢νθρωπος: αυτüς που αναλογßζεται και κρßνει üσα Ýχει δει.


Η Üγνοια εßναι η αιτßα των κακþν στους ανθρþπους.


Η αποχÞ εßναι ο ισχυρüτερος φραγμüς κατÜ της ασθÝνειας.

Το δßκαιο δεν εßναι τßποτε Üλλο παρÜ το συμφÝρον του ισχυροý.


Η ΑρχÞ εßναι το Þμισυ του παντüς.

Aεß ο θεüς γεωμετρεß.


Η ομορφιÜ του ρυθμοý κι η αρμονßα κι η χÜρη κι ο καλüς ρυθμüς εξαρτþνται απü την Απλüτητα.

Νομßζω πως ο θÜνατος δεν εßναι παρÜ διαχωρισμüς δýο πραγμÜτων, του ενüς απü το Üλλο: της ψυχÞς απü το σþμα.


Η ποßηση εßναι εγγýτερα στη ζωτικÞ αλÞθεια απ' ü,τι η ιστορßα.

Φαßνεται πως η υπερβολικÞ ελευθερßα μετατρÝπεται σε υπερβολικÞ υποδοýλωση.


Η μουσικÞ δßνει ψυχÞ στις καρδιÝς και φτερÜ στη σκÝψη.

Την ευθýνη την Ýχει αυτüς που επιλÝγει, ο θεüς δεν εßναι ο υπαßτιος.


Η μουσικÞ εßναι η κßνηση του Þχου να φτÜσει τη ψυχÞ και να της δεßξει την αρετÞ.


Μια απü τις τιμωρßες που δεν καταδÝχεσαι να ασχοληθεßς με τη πολιτικÞ εßναι üτι καταλÞγεις να σε κυβερνοýν οι κατþτεροß σου.

Κανεßς δεν μπορεß να ξεφýγει απü το πεπρωμÝνο του.


Οι φßλοι τα Ýχουν üλα κοινÜ.


Δεν υπÜρχει αρχÞ Üλλη για τη φιλοσοφßα απü το θαυμÜζειν.

Müνοn αν απü κÜποια ευτυχÞ σýμπτωση μπορÝσουν οι αληθινοß φιλüσοφοι να κυβερνÞσουν, μüνο τüτε σε μια πüλη θα μπορÝσει να σταματÞσει η αδικßα και η δυστυχßα.

Μηδεßς αγεωμÝτρητος εισßτω μου την στÝγην.

Μια ζωÞ που περνÜει απαρατÞρητη, δεν αξßζει να τη ζÞσει κανεßς.

ΟυδÝν εν τη αισθÞσει ει μη πρþτον εν τη νοÞσει.


Τα μÜτια του μυαλοý αρχßζουν να γßνονται οξυδερκÝστερα üταν η δýναμη του σþματος αρχßζει να παρακμÜζει.

Την ομιλßα αξιολογεß üχι αυτüς που μιλÜει αλλÜ αυτüς που ακοýει.


Το παιδß πρÝπει να διδÜσκεται παßζοντας.


Το σþμα εßναι ο ναüς της ψυχÞς.


ΚÜθε επιστÞμη, üταν χωρßζεται απü τη δικαιοσýνη και την υπüλοιπη αρετÞ, γßνεται πανουργßα κι üχι σοφßα.


Στη περιοχÞ του γνωστοý, η ιδÝα του αγαθοý εßναι τελευταßα και μετÜ βßας διακρßνεται, üταν üμως τη διακρßνει κανεßς δεν μπορεß να μη συλλογιστεß πως αυτÞ εßναι η αιτßα για üλα γενικÜ τα σωστÜ και καλÜ πρÜγματα, γεννþντας μÝσα στον ορατü κüσμο το φως και τον κýριο του φωτüς. Και γιατß μÝσα στον νοητü κüσμο αυτÞ εßναι που διευθýνει και παρÝχει την αλÞθεια και τον νου και τον τρüπο με τον οποßο πρÝπει να την ατενßσει αυτüς που εννοεß να ενεργÞσει φρüνιμα και στην ιδιωτικÞ και στη δημüσια ζωÞ.

Μην κÜνεις λοιπüν χρÞση βßας, στη διδασκαλßα των παιδιþν αλλÜ να τ' ανατρÝφεις με παιχνßδια, για να μπορÝσεις κι εσý να διακρßνεις ακüμα περισσüτερο αυτü για το οποßο το καθÝνα τους εßναι γεννημÝνο.

¼λοι οι πüλεμοι γßνονται για την απüκτηση υλικþν αγαθþν.

¼λο το χρυσÜφι που βρßσκεται πÜνω και κÜτω απü τη γη, δεν αξßζει τüσο, üσο η αρετÞ.

Αν Þταν ανÜγκη να αδικþ Þ να αδικοýμαι, θα προτιμοýσα να αδικηθþ μÜλλον παρÜ να αδικÞσω.

Η αρετÞ εßναι μια υγιÞς διÜθεση της ψυχÞς κι ομορφιÜ και δýναμη, ενþ κακßα εßναι η αρρþστια, η ασχÞμια κι η αδυναμßα της.


 ====================== 

                         Η Απολογßα Του ΣωκρÜτη

     Δεν ξÝρω, Üνδρες Αθηναßοι, αν οι κατÞγοροß μου σας επηρÝασαν. Γιατß και μÝνα, λßγο ακüμα και θα μ' Ýκαναν να ξεχÜσω ποιος εßμαι. Τüσο πειστικÜ μιλοýσαν. Αν κι εδþ που τα λÝμε, δεν εßπαν τßποτα το αληθινü. Πιο μεγÜλη εντýπωση üμως απ' üλα τα ψÝματα που εßπαν μου 'κανε αυτü: που λÝγαν üτι πρÝπει να με προσÝχετε, για να μη σας εξαπατÞσω επειδÞ εßμαι τÜχα δεινüς ρÞτορας.

     Αυτü μου φÜνηκε το πιο αδιÜντροπο ψÝμα, γιατß εßναι βÝβαιο üτι θα διαψευσθοýν ευθýς αμÝσως Ýμπρακτα, καθþς θα αποδειχθεß üτι δεν εßμαι τρομερüς στο να μιλÜω, εκτüς αν αυτοß λÝνε δεινü ρÞτορα üποιον λÝει την αλÞθεια. Αν λοιπüν θÝλουν να πουν αυτü θα συμφωνοýσα πως εßμαι ρÞτορας, αλλÜ üχι με τον τρüπο το δικü τους. ¸τσι λοιπüν σας λÝω, αυτοß εßπαν, ελÜχιστα Þ και καθüλου, την αλÞθεια, εσεßς üμως απü εμÝνα θα την ακοýσετε ολüκληρη. ¼χι, μα το Δßα, Üνδρες Αθηναßοι με δημηγορßες σαν τις δικÝς τους, οýτε καλλωπισμÝνα λüγια με κομψÝς φρÜσεις και λÝξεις.

     ΑλλÜ θα ακοýσετε τα σωστÜ λüγια, üπως μου Ýρθουν στο μυαλü, γιατß πιστεýω üτι εßναι δßκαια üσα λÝγω. Και κανεßς σας να μην περιμÝνει τßποτε Üλλο. Γιατß δεν εßναι σωστü, Üνδρες, σε αυτÞν την ηλικßα που βρßσκομαι, να Ýρθω σε σας πλÜθοντας üμορφα λüγια σαν να Þμουν νεαρüς. Και πρÝπει να σας ζητÞσω, Üνδρες Αθηναßοι, μια χÜρη απü εσÜς. Αν με ακοýσετε να μιλÜω με τα ßδια λüγια που Ýχω συνηθßσει να μιλÜω και στην αγορÜ και στα τραπÝζια, να μην απορÞσετε και να μην θορυβηθεßτε.

     Γιατß συμβαßνει αυτü: Αν και εßμαι εβδομÞντα χρονþν για πρþτη φορÜ ανεβαßνω σε βÞμα δικαστηρßου. Δεν ξÝρω λοιπüν την τÝχνη της γλþσσας που χρησιμοποιεßτε εδþ. ¸τσι λοιπüν, üπως εÜν πραγματικÜ Þμουν ξÝνος θα μου συγχωροýσατε το üτι θα μßλαγα με τη γλþσσα και με τον τρüπο που θα εßχα ανατραφεß, Ýτσι και τþρα αυτü ακριβþς σας ζητþ, γιατß αυτü εßναι δßκαιο, να με αφÞσετε να εκφραστþ με τον τρüπο που θÝλω, ßσως ωραßα, ßσως Üσχημα, üμως εσεßς τοýτο να προσÝχετε και να Ýχετε στο νου σας, αν μιλÜω δßκαια Þ üχι. Γιατß αυτÞ εßναι του δικαστÞ η αρετÞ, του ρÞτορα δε εßναι να λÝγει τα αληθινÜ. Πρþτα λοιπüν εßναι σωστü να απολογηθþ, Üνδρες Αθηναßοι, για τις παλιüτερες κατηγορßες που εßπαν για μÝνα Üδικα οι πρþτοι μου κατÞγοροι, και μετÜ για τις επüμενες και τους επüμενους κατηγüρους.

     Γιατß πολλοß κατÞγοροß μου Þρθαν σε σας και στα περασμÝνα χρüνια, χωρßς να λÝνε τßποτα το αληθινü, και τους οποßους εγþ φοβÜμαι περισσüτερο παρÜ αυτοýς που βρßσκονται τþρα γýρω απü τον 'Ανυτο, αν κι αυτοß εδþ εßναι αρκετÜ επικßνδυνοι με τον τρüπο τους. ΑλλÜ εκεßνοι, οι παλιοß, εßναι φοβερüτεροι, Üνδρες, οι οποßοι αφοý παρÝλαβαν πολλοýς απü εσÜς απü παιδιÜ ακüμη, σας Ýπειθαν και με κατηγοροýσαν χωρßς να λÝνε καμιÜ αλÞθεια, üτι τÜχα υπÜρχει κÜποιος ΣωκρÜτης, σοφüς Üνδρας, που ασχολεßται με τα ουρÜνια φαινüμενα και Ýχει ψÜξει üλα üσα βρßσκονται κÜτω απü τη γη, και κÜνει τα Üδικα λüγια να φαßνονται δßκαια.

     Αυτοß, Üνδρες Αθηναßοι, που Ýχουν διαδþσει αυτÞ τη φÞμη, αυτοß εßναι οι πιο φοβεροß μου κατÞγοροι. Γιατß üσοι τους ακοýνε νομßζουν üτι αυτοß που αναζητοýν αυτÜ τα πρÜγματα δεν πιστεýουν üτι υπÜρχουν θεοß. ¸πειτα αυτοß οι κατÞγοροι εßναι πολλοß και με κατηγοροýν επß πολλÜ χρüνια, και ακüμη αυτÜ τα Ýλεγαν σε σας üταν Þσασταν σε μια ηλικßα που εýκολα τους πιστεýατε, επειδÞ πολλοß απü εσÜς Þσασταν παιδιÜ, και μÜλιστα μερικοß μωρÜ. Και κατηγοροýσαν Ýναν απüντα που δεν μποροýσε να απολογηθεß για καμιÜ κατηγορßα. Το πιο παρÜλογο απü üλα εßναι üτι οýτε τα ονüματÜ τους δεν γνωρßζω να πω εκτüς απü κÜποιον ποιητÞ κωμωδιþν. ¼σοι δε με Ýχουν διαβÜλλει απü φθüνο και σας Ýπειθαν, και üσοι Ýχοντας οι ßδιοι πεισθεß μετÜ Ýπειθαν κι Üλλους, αυτοß εßναι πολý δýσκολο να αντιμετωπισθοýν. Γιατß δεν μπορþ οýτε να φÝρω εδþ κανÝναν απü αυτοýς οýτε να τον ελÝγξω αλλÜ πρÝπει να απολογοýμαι σαν να παλεýω με σκιÝς και να κÜνω ερωτÞσεις χωρßς να παßρνω απÜντηση. ΘεωρÞστε λοιπüν κι εσεßς, σαν δεδομενο, αυτü που λÝω κι εγþ, üτι οι κατÞγοροß μου εßναι δυο ειδþν, αυτοß που με κατηγüρησαν τþρα τελευταßα, κι εκεßνοι που με κατηγοροýν απü παλιÜ, για τους οποßους σας μßλησα πριν λßγο.

     Και να καταλÜβετε üτι για εκεßνους πρþτα πρÝπει να απολογηθþ, γιατß κι εσεßς εκεßνους εßχατε ακοýσει πρþτα να με κατηγοροýν, και μÜλιστα για πολý περισσüτερο καιρü, απ' üτι αυτοß εδþ οι πρüσφατοι. Ας εßναι. ΠρÝπει λοιπüν, Üνδρες Αθηναßοι, να απολογηθþ και να επιχειρÞσω να εξαφανßσω την ψεýτικη κατηγορßα που τüσο πολý χρüνο ακοýγατε για μÝνα, μÝσα σε τüσο λßγο χρüνο που Ýχω στη διÜθεσÞ μου.

     Θα Þθελα λοιπüν να γßνει Ýτσι, αν το θεωρεßτε σωστü και για σας και για μÝνα, και να απολογηθþ με επιτυχßα. ΞÝρω üμως üτι εßναι δýσκολο και βλÝπω αρκετÜ καλÜ γιατß. Ας γßνει üμως üπως θÝλει ο θεüς. Εγþ πρÝπει να υπακοýσω στο νüμο και να απολογηθþ. Ας εξετÜσουμε λοιπüν απü την αρχÞ ποια εßναι η κατηγορßα απü την οποßα ξεκßνησε η διαβολÞ εναντßον μου, στην οποßα πιστεýοντας ο ΜÝλητος Ýκανε αυτÞ την καταγγελßα. Ας δοýμε τι Ýλεγαν οι κατÞγοροß μου εκεßνοι. ΠρÝπει λοιπüν, σαν να Þταν αληθινοß κατÞγοροι, να σας διαβÜσω το κατηγορητÞριü τους. "Ο ΣωκρÜτης εßναι Ýνοχος και ερευνÜ ψÜχνοντας αυτÜ που βρßσκονται κÜτω απü τη γη και στον ουρανü, επßσης κÜνει τον Üδικο λüγο να φαßνεται δßκαιος, και αυτÜ τα διδÜσκει και σε Üλλους".

     ΚÜπως Ýτσι εßναι. Γιατß αυτÜ βλÝπετε κι εσεßς οι ßδιοι στη κωμωδßα του ΑριστοφÜνη, δηλαδÞ κÜποιον ΣωκρÜτη να περιφÝρεται εκεß, να συζητÜ, να αεροβατεß και να φλυαρεß, πρÜγματα για τα οποßα εγþ δεν Ýχω την παραμικρÞ ιδÝα. Και δεν τα λÝω αυτÜ για να υποτιμÞσω την επιστÞμη αυτÞ, αν κÜποιος εßναι σοφüς σε τÝτοια ζητÞματα -οýτε βÝβαια για να αποφýγω αυτÝς τις κατηγορßες του ΜελÞτου- αλλÜ επειδÞ εγþ, Üνδρες Αθηναßοι, δεν Ýχω καμιÜ σχÝση μ' αυτÜ.

     ¸χω για μÜρτυρες τους περισσüτερους απü εσÜς, και σας παρακαλþ να πληροφορÞσετε ο Ýνας τον Üλλον και να μιλÞσουν üσοι με Üκουσαν ποτÝ να συζητÜω. Και υπÜρχουν πολλοß ανÜμεσÜ σας τÝτοιοι. Πεßτε λοιπüν μεταξý σας, αν κανεßς απü σας με Üκουσε να συζητÜω ποτÝ, Ýστω και για λßγο, γι' αυτÜ τα θÝματα. Και απ' αυτü θα καταλÜβετε üτι τÝτοιου εßδους εßναι και τα Üλλα που λÝει για μÝνα ο κüσμος. Τßποτα üμως απü αυτÜ δεν εßναι αλÞθεια οýτε και αυτü αν το ακοýσατε εßναι αληθινü, üτι δηλαδÞ εγþ εκπαιδεýω ανθρþπους και παßρνω χρÞματα γι' αυτÞ τη δουλειÜ.

     Παρüλο που και αυτü μου φαßνεται üτι εßναι καλü, αν δηλαδÞ κÜποιος εßναι ικανüς να εκπαιδεýσει ανθρþπους, üπως ο Γοργßας, ο Λεοντßνος και ο Πρüδικος ο Κεßος και ο Ιππßας ο Ηλεßος. Γιατß ο καθÝνας απü αυτοýς Üνδρες Αθηναßοι, μπορεß, πηγαßνοντας απü πüλη σε πüλη, να πεßθει τους νÝους -οι οποßοι Ýχουν την δυνατüτητα, χωρßς να πληρþσουν τßποτα να συναναστρÝφονται οποιονδÞποτε θÝλουν απü τους συμπολßτες τους- να αφÞνουν τις παρÝες τους για να συναναστρÝφονται αυτοýς, πληρþνοντας χρÞματα, και να τους χρωστοýν απü πÜνω και ευγνωμοσýνη.

     Επßσης υπÜρχει κι Ýνας Üλλος Üνδρας σοφüς εδþ, απü την ΠÜρο καταγüμενος, που Ýμαθα üτι βρßσκεται στην πüλη μας. ¸τυχε κÜποτε να συναντÞσω κÜποιον Üνθρωπο που Ýχει πληρþσει στους σοφιστÝς πολý περισσüτερα χρÞματα απü üσα üλοι οι Üλλοι μαζß, τον Καλλßα του Ιππονßκου. Τον ρþτησα λοιπüν -επειδÞ Ýχει και δυο γιους:
 -"Καλλßα, αν αντß για τους δυο γιους σου εßχες δυο πουλÜρια Þ δυο μοσχαρÜκια, δεν θα Þταν δýσκολο να βροýμε σε ποιον να τα εμπιστευτοýμε και ποιον να μισθþσουμε για να μεγαλþσουν με τον καλýτερο δυνατü τρüπο. Θα Þταν κÜποιος εκπαιδευτÞς αλüγων Þ κÜποιος κτηματßας. Τþρα üμως που πρüκειται για ανθρþπους, σε ποιον πρüκειται να τους εμπιστευτεßς; Ποιüς εßναι γνþστης αυτÞς της αρετÞς, που ταιριÜζει στον Üνθρωπο και στον πολßτη; ΦαντÜζομαι üτι θα Ýχεις σκεφτεß, αφοý Ýχεις παιδιÜ. ΥπÜρχει κÜποιος κατÜλληλος Þ üχι";

 -"Και βÝβαια", μου εßπε.

 -"Ποιος εßναι;", του εßπα. "Απü ποý κατÜγεται; Και με πüσα χρÞματα διδÜσκει";

 -"Ο Εýηνος", απÜντησε, "ΣωκρÜτη, απü την ΠÜρο, με πÝντε μνες".

     Κι εγþ μακÜρισα τον Εýηνο, αν üντως κατÝχει αυτÞ τη τÝχνη και διδÜσκει τüσο καλÜ. Εγþ ο ßδιος θα υπερηφανευüμουν πολý αν εßχα δεξιüτητες και γνþσεις τÝτοιου εßδους. ΑλλÜ δεν Ýχω, Üνδρες Αθηναßοι. Θα με ρωτοýσε ßσως κÜποιος απü σας: "Μα ΣωκρÜτη, εσý με τι ασχολεßσαι; Πως γεννÞθηκαν αυτÝς οι κατηγορßες εναντßον σου; Γιατß βÝβαια αν δεν σε απασχολοýσαν πρÜγματα που δεν απασχολοýν Üλλους δεν θα δημιουργοýσες τüση φÞμη, οýτε θα γινüταν τüσος λüγος για σÝνα, αν δεν Ýκανες πρÜγματα που οι πολλοß δεν τα κÜνουν. Πες μας λοιπüν τι εßναι αυτü, για να μην υποθÝτουμε εμεßς διÜφορα πρÜγματα για σÝνα".

     Μου φαßνεται üτι σωστÜ θα μιλοýσε üποιος Ýλεγε αυτÜ και θα προσπαθÞσω κι εγþ να βρω τι εßναι αυτü που δημιοýργησε τη φÞμη μου και τις εναντßον μου κατηγορßες. Ακοýτε λοιπüν προσεκτικÜ. ºσως φανεß σε μερικοýς απü εσÜς üτι αστειεýομαι. Να ξÝρετε καλÜ üμως üτι θα σας πω üλη την αλÞθεια. Εγþ λοιπüν, Üνδρες Αθηναßοι, απÝκτησα αυτü το üνομα απ' τη σοφßα μου και μüνο. Και ποια εßναι αυτÞ η σοφßα; ΑυτÞ που εßναι, νομßζω, η ανθρþπινη σοφßα. ΠρÜγματι ßσως να την κατÝχω αυτÞ τη σοφßα. Ενþ αυτοß, για τους οποßους μιλοýσα πριν λßγο, εßναι σοφοß με μια σοφßα ανþτερη απü την ανθρþπινη, αλλιþς δε ξÝρω τι να πω.

     Γιατß εγþ δεν τη γνωρßζω αυτÞ τη σοφßα, τη δικÞ τους, και üποιος ισχυρßζεται το αντßθετο λÝει ψÝματα και το κÜνει για να με διαβÜλει. Και μην διαμαρτυρηθεßτε με φωνÝς, Üνδρες Αθηναßοι, αν σας φανεß üτι σας λÝω κÜτι υπερβολικü. Γιατß δεν εßναι δικÜ μου τα λüγια που θα πω αλλÜ κÜποιου πολý αξιüπιστου. Γιατß της δικÞς μου σοφßας, αν Ýχω κÜποια σοφßα, üποια κι αν εßναι, θα παρουσιÜσω για μÜρτυρα τον θεü των Δελφþν. Γνωρßζετε βÝβαια τον Χαιρεφþντα.

     Αυτüς Þταν παιδικüς μου φßλος και Þταν και δικüς σας φßλος, του λαοý, και εßχε εξοριστεß τüτε μαζß σας, και ξαναγýρισε μαζß σας εδþ. Και ξÝρετε βÝβαια τι χαρακτÞρα εßχε ο Χαιρεφþντας, πüσο υπερβολικüς Þταν σε ü,τι Ýκανε. ΚÜποτε λοιπüν που πÞγε στους Δελφοýς, τüλμησε να ρωτÞσει το μαντεßο το εξÞς: -γι' αυτü που θα πω μην βÜλετε τις φωνÝς, Üνδρες- ρþτησε λοιπüν αν υπÜρχει κÜποιος σοφüτερος απü μÝνα. ΑπÜντησε τüτε η Πυθßα üτι κανÝνας δεν εßναι σοφüτερος. Και γι' αυτÜ τα πρÜγματα εßναι μÜρτυρας αυτüς εδþ, ο αδελφüς του, γιατß εκεßνος Ýχει πεθÜνει.

     ΠροσÝξτε τþρα γιατß σας τα λÝω αυτÜ. Γιατß πρüκειται να σας εξηγÞσω πως γεννÞθηκε η ψεýτικη κατηγορßα εναντßον μου. ¼ταν τα Üκουσα λοιπüν αυτÜ, σκÝφτηκα Ýτσι: "Τß εßναι αυτÜ που λÝει ο θεüς και τß να εννοεß; Γιατß εγþ ξÝρω πως δεν εßμαι καθüλου σοφüς. Τι λÝει λοιπüν πως εßμαι πιο σοφüς απ' üλους; Δεν μπορεß βÝβαια να λÝει ψÝματα. Δεν εßναι δυνατüν αυτü". Και για πολý καιρü αποροýσα τι Þθελε να πει. Πολý αργüτερα Üρχισα να εξετÜζω το ζÞτημα με τον τρüπο που θα σας πω. ΠÞγα σε κÜποιον απ' αυτοýς που θεωροýνται σοφοß, γιατß ßσως εκεß θα μποροýσα να ελÝγξω το μαντεßο και να πω στον χρησμü: "Αυτüς εδþ εßναι σοφüτερος απü μÝνα, ενþ εσý εßπες üτι εγþ εßμαι". ΕξετÜζοντÜς τον λοιπüν σε βÜθος αυτüν -δεν χρειÜζεται να πω το üνομÜ του, Þταν κÜποιος απü τους πολιτικοýς -εξετÜζοντÜς τον λοιπüν και συζητþντας μαζß του, Ýπαθα το εξÞς, Üνδρες Αθηναßοι: μου φÜνηκε üτι αυτüς ο Üνδρας φαινüταν σοφüς και σε πολλοýς Üλλους ανθρþπους και προπαντüς στον εαυτü του, ενþ δεν Þταν. Κι Ýπειτα προσπαθοýσα να του αποδεßξω üτι νüμιζε πως Þταν σοφüς, ενþ δεν Þταν. Μ' αυτüν τον τρüπο üμως με αντιπÜθησε και αυτüς και πολλοß απü τους παρüντες.

     Εγþ λοιπüν καθþς Ýφευγα σκεφτüμουν üτι: "Απ' αυτüν τον Üνθρωπο εγþ εßμαι σοφüτερος. Γιατß, üπως φαßνεται, κανÝνας απü τους δýο μας δεν γνωρßζει τßποτα σπουδαßο. ¼μως αυτüς νομßζει üτι γνωρßζει ενþ δεν γνωρßζει. Ενþ εγþ δεν γνωρßζω βÝβαια τßποτα, αλλÜ οýτε και νομßζω üτι γνωρßζω. Φαßνεται üτι απü κεßνο, γι' αυτüν ακριβþς το λüγο, εßμαι λßγο σοφüτερος, γιατß κεßνα που δεν γνωρßζω δεν νομßζω üτι τα γνωρßζω. ΜετÜ πÞγα σε κÜποιον Üλλον, απü κεßνους που θεωροýνται σοφüτεροι απ' αυτüν και κατÜλαβα üτι συμβαßνει και μ' αυτüν ακριβþς το ßδιο. ¸τσι με αντιπÜθησε κι εκεßνος και πολλοß Üλλοι.

     ΜετÜ απ' αυτÜ συνÝχισα να πηγαßνω και σε Üλλους, παρ' üλο που Ýνιωθα -και λυπüμουν και φοβüμουν- πως γινüμουν μισητüς, ωστüσο μου φαινüταν üτι Þταν αναγκαßο να προτιμÞσω να ερευνÞσω τα λüγια του θεοý. ¸πρεπε λοιπüν να πÜω, εξετÜζοντας τι θÝλει να πει ο χρησμüς, σε üλους που θεωροýνταν üτι γνωρßζουν κÜτι.

     Και μα τον κýνα, Üνδρες Αθηναßοι, -γιατß πρÝπει να σας πω την αλÞθεια- να τι μου συνÝβη: Οι πιο φημισμÝνοι μου φÜνηκαν να ξÝρουν σχεδüν τα λιγüτερα, üταν τους εξÝταζα σýμφωνα με τα λüγια του θεοý, ενþ Üλλοι, που φαßνονταν κατþτεροι, Þταν πιο συνετοß Üνδρες. ΠρÝπει λοιπüν αυτÞ την περιπλÜνησÞ μου να σας τη διηγηθþ, σαν Üθλους που κατüρθωσα να πραγματοποιÞσω, για να μην αφÞσω ανεπιβεβαßωτο το χρησμü. ΜετÜ λοιπüν απü τους πολιτικοýς, πÞγα στους ποιητÝς, κι εκεßνους των τραγωδιþν κι εκεßνους των διθυρÜμβων και τους Üλλους, με σκοπü να πιÜσω εδþ τον εαυτü μου να εßμαι αμαθÝστερος απ' αυτοýς. ΦÝρνοντας λοιπüν μαζß μου κεßνα απü τα ποιÞματÜ τους που μου φαινüταν üτι τα Ýχουν δουλÝψει περισσüτερο, τους ζητοýσα να μου εξηγÞσουν τι λÝνε, για να μÜθω ταυτüχρονα και κÜτι απ' αυτοýς.
     ΝτρÝπομαι λοιπüν να σας πω, Üνδρες, την αλÞθεια. ΠρÝπει üμως να σας την πω. Με λßγα λüγια, σχεδüν üλοι üσοι εßναι παρüντες θα μποροýσαν να μιλÞσουν καλýτερα για τα Ýργα τους απ' αυτοýς τους ßδιους. Δεν Üργησα να αντιληφθþ üτι και για τους ποιητÝς ισχýει αυτü εδþ, üτι δηλαδÞ δεν δημιουργοýν με τη σοφßα, αλλÜ με κÜποιο φυσικü χÜρισμα, με κÜποια Ýμπνευση ανÜλογη μ' εκεßνη των μÜντεων και των χρησμωδþν.

     Γιατß πρÜγματι αυτοß λÝνε πολλÜ και καλÜ, αλλÜ δεν γνωρßζουν τßποτα γι' αυτÜ που λÝνε. Αυτü μου φαßνεται üτι Ýχουν πÜθει και οι ποιητÝς. Και ταυτüχρονα κατÜλαβα üτι εξαιτßας του ποιητικοý τους ταλÝντου νομßζουν üτι και στα Üλλα εßναι οι πιο σοφοß απü τους ανθρþπους, ενþ δεν εßναι. ¸φυγα λοιπüν και απü εκεß με τη σκÝψη üτι Ýχω το ßδιο πλεονÝκτημα απÝναντß τους, üπως και με τους πολιτικοýς. Στο τÝλος πÞγα στους χειροτÝχνες. Γιατß Þξερα üτι εγþ δεν γνωρßζω τßποτα, Þξερα üμως üτι αυτοýς θα τους εýρισκα να γνωρßζουν πολλÜ και καλÜ. Και σ' αυτü δεν διαψεýστηκα, γιατß γνþριζαν αυτÜ που εγþ δεν γνþριζα και ως προς αυτÜ Þταν σοφüτεροι απü εμÝνα. ΑλλÜ, Üνδρες Αθηναßοι, μου φÜνηκαν να Ýχουν το ßδιο ελÜττωμα με τους ποιητÝς κι οι καλοß καλλιτÝχνες. ΕπειδÞ ασκοýσε καλÜ την τÝχνη του ο καθÝνας απ' αυτοýς, νüμιζε üτι και στα Üλλα εßναι πÜρα πολý σοφüς, και αυτü το σφÜλμα τους σκßαζε κι εκεßνη τη σοφßα που πρÜγματι κατεßχαν.

     ¸τσι λοιπüν κατÝληξα να αναρωτιÝμαι -για να δικαιþσω το χρησμü- τι απü τα δýο θα προτιμοýσα, να εßμαι üπως εßμαι, δηλαδÞ να μην εßμαι οýτε σοφüς με τη δικιÜ τους σοφßα αλλÜ οýτε και αμαθÞς με τη δικιÜ τους αμÜθεια, Þ να εßμαι και σοφüς και αμαθÞς üπως εκεßνοι. Απαντοýσα λοιπüν και στον εαυτü μου και στον χρησμü üτι εßναι καλýτερα να εßμαι üπως εßμαι. Απü αυτÞν τη συνÞθεια, Üνδρες Αθηναßοι, γεννÞθηκαν πολλÝς Ýχθρες εναντßον μου και μÜλιστα τüσο δυσÜρεστες και βαριÝς, þστε να γεννηθοýν απ' αυτÝς πολλÝς συκοφαντßες και να μου βγει η φÞμη üτι εßμαι σοφüς. Γιατß κÜθε φορÜ που αποδεικνýω την Üγνοια κÜποιου, νομßζουν οι παρüντες üτι εßμαι σοφüς σ' αυτÜ που εκεßνος δεν γνωρßζει. ¼πως φαßνεται üμως, Üνδρες, ο θεüς μüνο εßναι πρÜγματι σοφüς και μ' αυτüν το χρησμü αυτü λÝει, üτι η ανθρþπινη σοφßα Ýχει μικρÞ αξßα, ßσως και καμßα. Και πιθανüν να υποδεικνýει τον ΣωκρÜτη, και να χρησιμοποιεß το üνομÜ μου φÝροντÜς με για παρÜδειγμα, σα να Þθελε να πει: "Εκεßνος απü σας εßναι, Üνθρωποι, ο σοφüτερος που, σαν το ΣωκρÜτη, γνωρßζει üτι στην πραγματικüτητα δεν μπορεß να εßναι διüλου σοφüς". ¼λα αυτÜ λοιπüν εγþ ακüμα και τþρα τα στριφογυρßζω στο μυαλü μου, τα εξετÜζω και τα ερευνþ, ακολουθþντας τα λüγια του θεοý, κÜθε φορÜ που νομßσω üτι κÜποιος εßναι σοφüς, εßτε συμπολßτης μας εßτε ξÝνος. Κι üταν Ýχω την αßσθηση üτι δεν εßναι σοφüς, βοηθþ τον θεü αποδεικνýοντÜς το. ¸τσι, üντας απασχολημÝνος μ' αυτü το Ýργο δεν ευκαιρþ οýτε για την πüλη να κÜνω τßποτα αξιüλογο οýτε για την οικογÝνειÜ μου, αλλÜ βρßσκομαι σε φοβερÞ φτþχεια υπηρετþντας το θεü.

     Εκτüς απü αυτÜ üμως οι νÝοι που με ακολουθοýν με τη θÝλησÞ τους -κι εßναι κεßνοι που Ýχουν τον περισσüτερο χρüνο διαθÝσιμο, οι πιο πλοýσιοι- ευχαριστιοýνται να με ακοýνε να εξετÜζω τους ανθρþπους και πολλÝς φορÝς με μιμοýνται κι αυτοß. Προσπαθοýν Ýπειτα, να εξετÜσουν κι οι ßδιοι, Üλλους. Και βρßσκουν, üπως φαßνεται, μεγÜλη αφθονßα απü ανθρþπους που νομßζουν üτι γνωρßζουν κÜτι, ενþ λßγα πρÜγματα μüνο γνωρßζουν Þ ακüμα και τßποτα. Τüτε üσοι εξετÜζονται εξοργßζονται με εμÝνα αλλÜ üχι μ' εκεßνους. ΛÝνε μÜλιστα üτι υπÜρχει κÜποιος Üθλιος ΣωκρÜτης που διαφθεßρει τους νÝους. Κι üταν τους ρωτÜει κανεßς τι κÜνει και τι διδÜσκει για να πετυχαßνει κÜτι τÝτοιο, δεν Ýχουν τι να απαντÞσουν γιατß δεν ξÝρουν. Για να μη φανεß üμως üτι δεν Ýχουν τι να πουν, λÝνε ü,τι Ýχουν πρüχειρο εναντßον των φιλοσüφων γενικþς, "πως ερευνÜ ü,τι συμβαßνει στον ουρανü και κÜτω απü τη γη", "üτι δεν πιστεýει σους θεοýς" κι "üτι κÜνει αυτü που εßναι λÜθος να φαßνεται για σωστü".
     Γιατß την αλÞθεια νομßζω, δεν θα Þθελαν να πουν, üτι δηλαδÞ προσποιοýνται üτι γνωρßζουν, ενþ τßποτα δεν γνωρßζουν. Καθþς εßναι λοιπüν φιλüδοξοι και φανατικοß και πολλοß, και μιλÜνε üλοι μαζß και πειστικÜ για μÝνα, Ýχουν γεμßσει τα αυτιÜ σας και απü παλιÜ και τþρα συκοφαντþντας με Üγρια. Απ' αυτοýς εßναι και ο ΜÝλητος κι ο ¢νυτος κι ο Λýκων που μου επιτÝθηκαν, ο ΜÝλητος οργιζüμενος για λογαριασμü των ποιητþν, ο ¢νυτος υπερασπιζüμενος τους πολιτικοýς κι ο Λýκων τους ρÞτορες.

     ¿στε, üπως Ýλεγα στην αρχÞ, θα αποροýσα αν κατüρθωνα να βγÜλω απü το νου σας σε τüσο λßγο χρüνο αυτÝς τις συκοφαντßες που Ýχουν συσσωρευτεß. ΑυτÞ εßναι, Üνδρες Αθηναßοι, η αλÞθεια, και σας τη λÝω χωρßς να σας κρýψω τßποτα απολýτως και χωρßς να παραποιÞσω τßποτα. Παρ' üλο που ξÝρω üτι για τον ßδιο λüγο σας γßνομαι μισητüς. Αυτü Üλλωστε εßναι απüδειξη üτι λÝω την αλÞθεια και üτι απü εδþ ξεκινοýν οι συκοφαντßες και üτι αυτÝς εßναι οι αιτßες τους.

     Και εßτε τþρα εßτε Üλλοτε να εξετÜσετε αυτÜ, θα βρεßτε üτι Ýτσι εßναι. Για üσα λοιπüν με κατηγοροýσαν οι πρþτοι μου κατÞγοροι, αρκεß για σας αυτÞ μου η απολογßα. Στον ΜÝλητο τþρα, τον καλü και αφοσιωμÝνο στην πüλη, üπως λÝνε, και στους πρüσφατους κατηγüρους μου, θα προσπαθÞσω να απολογηθþ. ΠÜλι λοιπüν, επειδÞ πρüκειται για διαφορετικοýς κατηγüρους, ας ακοýσουμε το κατηγορητÞριü τους. ΛÝει λοιπüν περßπου τα εξÞς: ΛÝν üτι ο ΣωκρÜτης εßναι Ýνοχος επειδÞ διαφθεßρει τους νÝους και δε πιστεýει στους θεοýς της πüλης, αλλÜ σ' Üλλες καινοýργιες θεüτητες.

     ΑυτÞ λοιπüν εßναι η κατηγορßα. Ας την εξετÜσουμε λεπτομερþς. ΛÝει λοιπüν üτι εßμαι Ýνοχος επειδÞ διαφθεßρω τους νÝους. Εγþ üμως, λÝω, Üνδρες Αθηναßοι, üτι εßναι Ýνοχος ο ΜÝλητος, επειδÞ αστειεýεται σοβαρÜ, σÝρνοντας με μεγÜλη επιπολαιüτητα ανθρþπους στα δικαστÞρια, προσποιοýμενος üτι ενδιαφÝρεται και φροντßζει για πρÜγματα για τα οποßα ποτÝ δε νοιÜστηκε. Και θα προσπαθÞσω να σας αποδεßξω üτι πρÜγματι Ýτσι εßναι. ¸λα λοιπüν, ΜÝλητε, και πες μας: ΥπÜρχει τßποτα Üλλο που να σε ενδιαφÝρει πιο πολý απü τη βελτßωση των νÝων;

 -"¼χι βÝβαια".
 -"¸λα λοιπüν, πες σ' αυτοýς εδþ, ποιüς τους κÜνει καλýτερους; Γιατß εßναι φανερü üτι το ξÝρεις, αφοý ενδιαφÝρεσαι. ¸χοντας βρει εκεßνον που τους διαφθεßρει, üπως λες, με φÝρνεις εδþ ενþπιον των δικαστþν και με κατηγ
oρεßς. ¸λα, πες μας τþρα, ποιος τους κÜνει καλýτερους. ΦανÝρωσÝ τον σ' üσους μας ακοýν. ΒλÝπεις, ΜÝλητε, üτι σιωπÜς, üτι δεν Ýχεις τι να πεις; Δεν νομßζεις üτι η σιωπÞ σου εßναι ντροπÞ, üτι αποτελεß αρκετÞ απüδειξη για τον ισχυρισμü μου, üτι δε νοιÜζεσαι καθüλου γι' αυτü το ζÞτημα; ΑλλÜ πες μας, φßλε μου, ποιος κÜνει τους νÝους καλýτερους";

 -"Οι νüμοι".

 -"Μα δε ρωτþ αυτü, αγαπητÝ μου, αλλÜ ποιüς Üνθρωπος, που βÝβαια θα 'χει πρþτα μÜθει και τους νüμους".

 -"Αυτοß, ΣωκρÜτη, οι δικαστÝς".

 -"Τß λες, ΜÝλητε; Αυτοß εδþ εßναι ικανοß να μορφþνουν τους νÝους και να τους κÜνουν καλýτερους";

 -"Ασφαλþς".

 -"¼λοι γενικÜ Þ μüνο μερικοß απ' αυτοýς";

 -"¼λοι γενικÜ".

 -"ΚαλÜ τα λες, μα την ¹ρα. ΜεγÜλη Ýχουμεν αφθονßα απ' ωφÝλιμους ανθρþπους. Κι αυτοß εδþ οι ακροατÝς τους κÜνουν καλýτερους Þ üχι";

 -"Κι αυτοß".

 -"Κι οι βουλευτÝς";

 -"Κι οι βουλευτÝς".

 -"ΜÞπως τüτε, ΜÝλητε, τα μÝλη της εκκλησßας του δÞμου, οι εκκλησιαστÝς, διαφθεßρουν τους νεþτερους; ¹ κι εκεßνοι, üλοι γενικÜ, τους κÜνουν καλýτερους";

 -"Κι εκεßνοι".

 -"¼λοι λοιπüν, üπως φαßνεται, οι Αθηναßοι τους κÜνουν καλοýς κι Üξιους εκτüς απü μÝνα, και μüνον εγþ τους διαφθεßρω. ¸τσι λες";

 -"¸τσι ακριβþς".

 -"Πüσο δυστυχισμÝνο με θεωρεßς! ΑπÜντησÝ μου üμως: νομßζεις üτι και με τ' Üλογα συμβαßνει το ßδιο; ¼λοι οι Üνθρωποι μποροýν να τα κÜνουν καλýτερα, και μüνον Ýνας εßναι που τα χαλÜ; ¹ συμβαßνει εντελþς το αντßθετο και μüνο Ýνας μπορεß να τα κÜνει καλýτερα, Þ πολý λßγοι μüνο, οι ιπποκüμοι; Ενþ οι Üλλοι, οι πολλοß, üταν ασχολοýνται με Üλογα και τα χρησιμοποιοýν, τα χαλÜνε; Δεν ισχýει αυτü, ΜÝλητε, και για τα Üλογα και για üλα τ' Üλλα ζþα; Ισχýει, εßτε το παραδεχτεßτε εσý κι ο 'Ανυτος εßτε üχι. Θα Þταν λοιπüν πολý ευτυχισμÝνοι οι νÝοι αν Ýνας μüνο τους διÝφθειρε κι üλοι οι Üλλοι τους ωφελοýσαν. ΑλλÜ üμως, ΜÝλητε, εßναι ολοφÜνερο πως ποτÝ δεν φρüντισες για τους νÝους κι απÝδειξες καθαρÜ την αμÝλειÜ σου, üτι ποτÝ δεν ενδιαφÝρθηκες για τα πρÜγματα για τα οποßα με κατηγορεßς. Πες μας ακüμα, στο üνομα του Δßα, ΜÝλητε, τι εßναι καλýτερο, να ζεις ανÜμεσα σε καλοýς πολßτες Þ σε κακοýς; ¸λα φßλε μου, απÜντησε. Δεν σε ρωτÜω τßποτα δýσκολο. Οι κακοß δε βλÜπτουνε πÜντα κεßνους που βρßσκονται κοντÜ τους, κι οι καλοß δεν τους ωφελοýν";

 -"Ασφαλþς".

 -"ΥπÜρχει λοιπüν κανεßς που θα 'θελε να βλÜπτεται απü τους δικοýς του κι üχι να ωφελεßται; ΑπÜντησε, αγαπητÝ μου. Ο νüμος προστÜζει ν' απαντÞσεις. ΥπÜρχει κανεßς που θα 'θελε να βλÜπτεται";

 -"¼χι βÝβαια".

 -"¸λα λοιπüν, πες μας, με κατηγορεßς εδþ üτι διαφθεßρω τους νÝους και τους κÜνω κακοýς; Γßνεται αυτü με τη θÝλησÞ μου Þ χωρßς τη θÝλησÞ μου";

 -"Με τη θÝλησÞ σου βÝβαια".

 -"Τß εßναι αυτÜ που λες, ΜÝλητε; Εßσαι τüσο σοφþτερος εσý απü μÝνα, παρ' üλο που εßσαι τüσο νεþτερüς μου, þστε ενþ ξÝρεις üτι οι κακοß βλÜπτουνε πÜντα κεßνους που βρßσκονται κοντÜ τους κι οι καλοß τους ωφελοýν, λες üτι εγþ Ýχω φτÜσει σε τÝτοιο σημεßο αμÜθειας που με το να μη μ' ενδιαφÝρει αν κÜνω κÜποιον απü τους γýρω μου να γßνει κακüς, μπαßνω κι εγþ ο ßδιος στον κßνδυνο να μου κÜνει κÜτι κακü; Κι αυτü το τüσο μεγÜλο κακü το κÜνω, üπως λες, με τη θÝλησÞ μου; Δε με πεßθεις γι' αυτü, ΜÝλητε και θαρρþ πως κανÝναν Üλλο δε πεßθεις. ΑλλÜ Þ δεν τους διαφθεßρω, Þ, αν τους διαφθεßρω, το κÜνω χωρßς να το θÝλω. ΠÜντως εσý και στις δýο περιπτþσεις λες ψÝματα. Αν üμως τους διαφθεßρω χωρßς τη θÝλησÞ μου, για τÝτοια αθÝλητα σφÜλματα ο νüμος δεν ορßζει να με φÝρεις στο δικαστÞριο, αλλÜ να με πÜρεις ιδιαιτÝρως, και να με συμβουλεýσεις και να με νουθετÞσεις. Γιατß εßναι φανερü üτι, αφοý το καταλÜβω, θα πÜψω να κÜνω ü,τι Ýκανα ακοýσια. Εσý üμως απÝφυγες να το κÜνεις αυτü και δεν θÝλησες να Ýρθεις να με βρεις και να με νουθετÞσεις. Και με φÝρνεις σ' αυτü το δικαστÞριο, üπου ο νüμος ορßζει να φÝρνουν εκεßνους που χρειÜζονται τιμωρßα και üχι εκεßνους που χρειÜζονται νουθεσßα. ΑλλÜ, Üνδρες Αθηναßοι, εßναι πια φανερü εκεßνο που Þδη Ýλεγα, üτι δηλαδÞ ο ΜÝλητος δε νοιÜστηκε ποτÝ στο ελÜχιστο γι' αυτÜ. ¼μως πες μας: Με ποιον τρüπο ΜÝλητε, λες üτι διαφθεßρω τους νεþτερους; ¼πως φαßνεται κι απü την καταγγελßα σου, διδÜσκοντÜς τους να μη πιστεýουνε στους θεοýς που πιστεýει η πüλη, αλλÜ σ' Üλλους καινοýριους δαßμονες; Δε λες üτι διδÜσκοντας αυτÜ τους διαφθεßρω";

 -"Ακριβþς αυτÜ λÝω".

 -"Στ' üνομα λοιπüν αυτþν των θεþν για τους οποßους γßνεται τþρα λüγος, ΜÝλητε, εξÞγησÝ μας με μεγαλýτερη σαφÞνεια και σε μÝνα και σ' αυτοýς εδþ τους Üνδρες, γιατß εγþ δεν καταλαβαßνω τι ακριβþς θÝλεις να πεις. Λες üτι διδÜσκω να πιστεýουν üτι υπÜρχουν μερικοß θεοß - Üρα και εγþ πιστεýω üτι υπÜρχουν θεοß και δεν εßμαι εντελþς Üθεος και δεν μπορþ να κατηγορηθþ γι' αυτü - αλλÜ üτι δεν εßναι αυτοß της πüλης, αλλÜ Üλλοι, και γι' αυτü ακριβþς με κατηγορεßς, επειδÞ εßναι Üλλοι; ¹ ισχυρßζεσαι üτι δεν Ýχω πßστη στους θεοýς, πρÜγμα που διδÜσκω και στους Üλλους";

 -"Ακριβþς, λÝω üτι δε πιστεýεις καθüλου στους θεοýς".

 -"ΚαλÝ μου ΜÝλητε, πþς τα λες αυτÜ; Δε πιστεýω λοιπüν οýτε για τον Þλιο οýτε για τη σελÞνη üτι εßναι θεοß, üπως οι Üλλοι Üνθρωποι";

 -"Μα τον Δßα, Üνδρες δικαστÝς, για τον Þλιο λεει πως εßναι πÝτρα και για τη σελÞνη πως εßναι γη".

 -"Τον Αναξαγüρα νομßζω πως κατηγορεßς, αγαπητÝ μου ΜÝλητε. Και τüσο μικρÞ ιδÝα Ýχεις γι' αυτοýς εδþ, τους θεωρεßς τüσον αγρÜμματους, þστε να μη γνωρßζουν üτι τα βιβλßα του Αναξαγüρα του ΚλαζομÝνιου εßναι γεμÜτα απü τÝτοια λüγια; Απü μÝνα θα τα μÜθαιναν αυτÜ οι νÝοι, ενþ θα μποροýσαν, üποτε θÝλαν, ν' αγορÜσουν τα βιβλßα αυτÜ απü την ορχÞστρα του θεÜτρου με μια δραχμÞ, και να κοροúδεýουν το ΣωκρÜτη, αν υποστηρßζει üτι εßναι δικÜ του, πρÜγματα μÜλιστα τüσο περßεργα. ΑλλÜ, στο üνομα του Δßα, Ýτσι σου φαßνομαι; ¼τι δεν πιστεýω σε κανÝνα θεü";

 -"¼χι, μα το Δßα, σε κανÝναν απολýτως".

 -"Οýτε τον εαυτü σου, ΜÝλητε, μου φαßνεται üτι δεν πιστεýεις πια. Αυτüς εδþ μου φαßνεται, Üνδρες Αθηναßοι, üτι σας περιφρονεß πολý κι üτι εßναι τελεßως αναßσχυντος, κι üτι Ýκανε αυτÞ τη καταγγελßα απü αλαζονεßα κι αναισχυντßα και νεανικÞ επιπολαιüτητα. Φαßνεται σα να 'χει φτιÜξει Ýνα γρßφο για να με δοκιμÜσει: Θα καταλÜβει Üραγε ο ΣωκρÜτης ο σοφüς üτι αστειεýομαι κι üτι αντιφÜσκω Þ θα τον εξαπατÞσω κι αυτüν και τους Üλλους που με ακοýνε; Γιατß νομßζω πως εßναι φανερü üτι ο ßδιος αντιφÜσκει στην καταγγελßα του και εßναι σαν να Ýλεγε: Ο ΣωκρÜτης εßναι Ýνοχος επειδÞ δε πιστεýει στους θεοýς, πιστεýοντας üμως στους θεοýς. Μα εßναι αστεßο. ΕξετÜστε κι εσεßς μαζß μου, Üνδρες, πως αντιλαμβÜνομαι αυτÜ που λÝει. Κι εσý απÜντησÝ μας, ΜÝλητε. ¼σο για σας, θυμηθεßτε αυτü που σας ζÞτησα απü την αρχÞ, και μη διαμαρτýρεσθε üταν μιλÜω με το συνηθισμÝνο μου τρüπο. Εßναι κανÝνας, ΜÝλητε, απü τους ανθρþπους που να πιστεýει üτι υπÜρχουν ανθρþπινα πρÜγματα και να μην πιστεýει üτι υπÜρχουν Üνθρωποι; Ας μου απαντÞσει, Üνδρες, και ας μη διαμαρτýρεται λÝγοντας Üλλα αντß Üλλων. Εßναι κανÝνας που να μην πιστεýει üτι υπÜρχουν Üλογα, αλλÜ να πιστεýει üτι υπÜρχει ιππασßα; ¹ που ενþ δεν πιστεýει üτι υπÜρχουν αυλητÝς, πιστεýει üτι υπÜρχει αυλητικÞ τÝχνη; Δεν εßναι δυνατüν αυτü, φßλε μου. Κι αν εσý δεν θÝλεις να απαντÞσεις, στο λÝω εγþ, και σ' εσÝνα και σ' αυτοýς εδþ. ΑπÜντησÝ μου üμως τουλÜχιστον σ' αυτü που σε ρωτÜω τþρα: εßναι κανεßς που να πιστεýει στη δýναμη των θεοτÞτων και να μην πιστεýει üτι υπÜρχουν θεüτητες";

 -"Δεν εßναι δυνατüν αυτü".

 -"Με βοηθÜς απαντþντας Ýτσι, Ýστω και με το ζüρι, επειδÞ αναγκÜζεσαι απ' αυτοýς εδþ να το κÜνεις. Λες λοιπüν üτι και πιστεýω στη δýναμη των θεοτÞτων, και διδÜσκω üτι υπÜρχουν, εßτε πρüκειται για καινοýργιες εßτε για παλιες, αλλÜ πÜντως πιστεýω στη δýναμη των θεοτÞτων, σýμφωνα με τα λüγια σου, και μÜλιστα αυτü το αναφÝρεις και στην Ýνορκη καταγγελßα σου. ΑλλÜ αν πιστεýω στη δýναμÞ τους, εßναι απολýτως αναγκαßο να πιστεýω üτι υπÜρχουν θεüτητες. Δεν εßναι Ýτσι; Ασφαλþς. Σε βÜζω να συμφωνεßς μαζß μου, επειδÞ δεν απαντÜς. Τις θεüτητες λοιπüν δεν τις θεωροýμε εßτε θεοýς εßτε παιδιÜ των θεþν; Συμφωνεßς Þ üχι";

 -"ΒÝβαια".

 -"Αν λοιπüν πιστεýω στις θεüτητες, üπως λες εσý, αν μεν εßναι κÜποιοι θεοß οι δαßμονες, τüτε δεν ισχýει ο ισχυρισμüς μου, üτι μιλÜς με γρßφους και μας κοροúδεýεις; Γιατß λες üτι εγþ δεν πιστεýω στους θεοýς αλλÜ ταυτüχρονα και üτι πιστεýω, εφüσον πιστεýω στις θεüτητες. Αν πÜλι οι θεüτητες εßναι παιδιÜ θεþν, εßτε νüθα εßτε απü νýμφες εßτε απü Üλλες μητÝρες, üπως λÝνε, ποιος απü τους ανθρþπους θα πßστευε üτι ενþ υπÜρχουν παιδιÜ των θεþν, δεν υπÜρχουν θεοß; Το ßδιο παρÜλογο θα Þταν να πßστευε κανεßς üτι υπÜρχουν παιδιÜ των αλüγων και των γαúδουριþν, τα μουλÜρια, αλλÜ να μην πßστευε üτι υπÜρχουν Üλογα και γαúδοýρια. ¼χι, ΜÝλητε, δεν εßναι δυνατüν να τα Ýγραψες αυτÜ στην καταγγελßα σου για Üλλο λüγο παρÜ μüνο γιατß δεν Ýβρισκες κανÝνα αληθινü αδßκημα για να με κατηγορÞσεις. ΑλλÜ δεν υπÜρχει κανÝνας τρüπος να πεßσεις κÜποιον Üνθρωπο, ακüμα κι αν Ýχει ελÜχιστη νοημοσýνη, üτι μπορεß κÜποιος που πιστεýει στη δýναμη των θεοτÞτων να μην πιστεýει στη δýναμη των θεþν, Þ το αντßθετο, üτι μπορεß κÜποιος που δεν πιστεýει σε θεüτητες να πιστεýει εßτε στους θεοýς εßτε στους Þρωες".

     ΑλλÜ, Üνδρες Αθηναßοι, νομßζω üτι δεν χρειÜζεται να αποδεßξω με περισσüτερα επιχειρÞματα üτι δεν ευσταθεß η κατηγορßα του ΜÝλητου. Αρκοýν αυτÜ που εßπα. Εκεßνο üμως που Ýλεγα προηγουμÝνως, üτι προκÜλεσα τη μεγÜλη εχθρüτητα πολλþν ανθρþπων, εßναι απολýτως αληθινü. Και αυτü εßναι που θα με καταστρÝψει, αν με καταστρÝψει: δεν θα εßναι οýτε ο ΜÝλητος οýτε ο 'Ανυτος, αλλÜ οι συκοφαντßες κι ο φθüνος των πολλþν. ΑυτÜ στ' αλÞθεια κατÝστρεψαν και νομßζω θα καταστρÝψουν στο μÝλλον πολλοýς Üλλους δßκαιους ανθρþπους. Γιατß δεν πιστεýω üτι θα σταματÞσει σ' εμÝνα το κακü.

     Θα μποροýσε üμως να πει κανεßς: "Δε ντρÝπεσαι, ΣωκρÜτη, που 'χεις κÜνει τÝτοια πρÜγματα þστε τþρα να κινδυνεýεις να πεθÜνεις;" Κι εγþ τüτε θα του Ýδινα τη σωστÞ απÜντηση, λÝγοντας üτι: "ΚÜνεις λÜθος, Üνθρωπε, αν νομßζεις πως Ýνας Üνδρας που θÝλει να ωφελÞσει Ýστω και λßγο τους Üλλους πρÝπει να υπολογßζει τον κßνδυνο αν θα ζÞσει Þ αν θα πεθÜνει. Ενþ το μüνο που πρÝπει να σκÝφτεται, üταν ενεργεß, εßναι αν ενεργεß δßκαια Þ Üδικα και αν η συμπεριφορÜ του εßναι καλοý Þ κακοý ανθρþπου".

     Γιατß τüτε θα Þταν ανÜξιοι, σýμφωνα με τα λεγüμενÜ σου, üσοι απü τους ημßθεους σκοτþθηκαν στην Τροßα, κι üλοι οι Üλλοι, κι ο γιος της ΘÝτιδας. Αυτüς τüσο πολý περιφρονοýσε τον κßνδυνο, μπροστÜ στο ενδεχüμενο να ντροπιαστεß, þστε, üταν του εßπε η μητÝρα του, που Þταν θεÜ, τüτε που Þθελε να σκοτþσει τον ¸κτορα, τα εξÞς παρακÜτω -αν θυμÜμαι καλÜ- λüγια: "Παιδß μου, αν εκδικηθεßς το φüνο του φßλου σου του Πατρüκλου και σκοτþσεις τον ¸κτορα, θα πεθÜνεις κι εσý. Γιατß αμÝσως μετÜ τον ¸κτορα θα Ýρθει και το δικü σου τÝλος", εκεßνος -ενþ τ' Üκουσεν αυτÜ- αδιαφüρησε για τον θÜνατο και τον κßνδυνο, και πιο πολý φοβÞθηκε να ζÞσει σα δειλüς που εκδßκηση δεν παßρνει για τους φßλους του. "Ας πεθÜνω αμÝσως", εßπε, "φτÜνει να τιμωρÞσω κεßνον που Ýφταιξε και να μη μÝνω πια εδþ ντροπιασμÝνος, κοντÜ στα καμπυλüπρυμνα καρÜβια, βÜρος της γης".
     Νομßζεις üτι νοιÜστηκε αυτüς για τον θÜνατο και τον κßνδυνο; Και πρÜγματι, Üνδρες Αθηναßοι, Ýτσι εßναι. Εκεß που θα ταχθεß κανεßς, εßτε απü μüνος του, επειδÞ πιστεýει üτι πρÜττει το καλýτερο, εßτε απü κÜποιον Üρχοντα, εκεß οφεßλει, θαρρþ, να παραμεßνει, διακινδυνεýοντας και χωρßς να λογαριÜζει οýτε θÜνατο οýτε τßποτα Üλλο, μπροστÜ στην ατßμωση. Θα εßχα λοιπüν κÜνει πολý Üσχημα, Üνδρες Αθηναßοι, αν üταν με διÝταξαν οι Üρχοντες που σεις εκλÝξατε, να πολεμÞσω στην Ποτßδαια, στην Αμφßπολη, στο ΔÞλιο, Ýμενα τüτε στο καθÞκον που μου üριζαν, üπως και οι Üλλοι, και Ýβαζα σε κßνδυνο τη ζωÞ μου, και üταν μου üριζε ο θεüς -κατÜ τη δικÞ μου πÜντα αντßληψη- üτι πρÝπει να ζω φιλοσοφþντας και εξετÜζοντας τον εαυτü μου και τους Üλλους, να φοβüμουν εßτε το θÜνατο εßτε οτιδÞποτε Üλλο, και να εγκατÝλειπα τη θÝση μου.

     Θα 'τανε φοβερü και πρÜγματι τüτε θα Þταν δßκαιο να με φÝρει κανεßς στο δικαστÞριο με την κατηγορßα üτι δεν πιστεýω στους θεοýς και üτι δεν υπακοýω στον χρησμü, και üτι φοβÜμαι τον θÜνατο και üτι νομßζω πως εßμαι σοφüς ενþ δεν εßμαι. Γιατß το να φοβÜται κανεßς τον θÜνατο, Üνδρες, δεν εßναι τßποτα Üλλο απü το να νομßζει κανεßς üτι εßναι σοφüς χωρßς να εßναι. Να νομßζει üτι γνωρßζει αυτÜ που δε γνωρßζει. Γιατß κανεßς δεν γνωρßζει τον θÜνατο, οýτε αν συμβαßνει να εßναι το μεγαλýτερο αγαθü για τον Üνθρωπο, κι üμως τον φοβοýνται σα να ξÝρουν καλÜ üτι εßναι το μεγαλýτερο κακü.

     Και δεν εßναι αμÜθεια αυτü επονεßδιστη, το να νομßζει κανεßς üτι γνωρßζει εκεßνα που δεν γνωρßζει; Εγþ üμως, Üνδρες, σ' αυτü ακριβþς διαφÝρω ßσως απü τους περισσüτερους και αν λÝω üτι εßμαι σε κÜτι σοφüτερος απü κÜποιον Üλλον εßναι σ' αυτü το σημεßο, üτι μη γνωρßζοντας αρκετÜ για τον 'Αδη, παραδÝχομαι την ÜγνοιÜ μου. Γνωρßζω üμως üτι εßναι κακü και ντροπÞ να βλÜπτει κανεßς Ýναν καλýτερο και να μην υπακοýει σ' αυτüν, εßτε θεüς εßναι εßτε Üνθρωπος ¸τσι λοιπüν ποτÝ δεν θα φοβηθþ και δεν θα αποφýγω να κÜνω κÜτι, διαπρÜττοντας κακÝς πρÜξεις που γνωρßζω üτι εßναι κακÝς, για να επιτýχω Üλλες που δεν γνωρßζω αν εßναι πρÜγματι καλÝς.

     ¿στε ακüμα κι αν με αφÞνατε τþρα ελεýθερο, μη πιστεýοντας στον ¢νυτο, ο οποßος σας εßπε üτι εßτε απü την αρχÞ δεν Ýπρεπε καθüλου να δικαστþ, Þ, αφοý δικÜζομαι, δεν εßναι δυνατüν να μη με καταδικÜσετε σε θÜνατο. Γιατß, πρüσθεσε, αν γλιτþσει, οι γιοι σας, που Þδη κÜνουν ü,τι τους διδÜσκει ο ΣωκρÜτης, θα καταστραφοýν üλοι εντελþς. Αν λοιπüν, παρ' üλα αυτÜ, μου λÝγατε: "ΣωκρÜτη, εμεßς δεν θα πιστÝψουμε τον 'Ανυτο και θα σε αφÞσουμε ελεýθερο, με τον εξÞς üμως üρο, üτι δεν θα περνÜς πια την þρα σου εξετÜζοντας Ýτσι τους ανθρþπους και φιλοσοφþντας. Κι αν πιαστεßς να το κÜνεις αυτü το πρÜγμα, θα πεθÜνεις". Αν λοιπüν, üπως εßπα, μ' αυτüν τον üρο μ' αφÞνατε ελεýθερο, θα σας Ýλεγα üτι: "Εγþ, Üνδρες Αθηναßοι, σας εκτιμþ και σας αγαπþ, αλλÜ θα υπακοýσω στον θεü κι üχι σε σας, και üσο αναπνÝω και μπορþ, δεν θα πÜψω να φιλοσοφþ και να σας συμβουλεýω και να νουθετþ οποιονδÞποτε απü σας τυχαßνει κÜθε φορÜ να συναντþ, λÝγοντÜς του αυτÜ ακριβþς που συνÞθιζα να λÝω, üτι: Πως εσý, αγαπητÝ μου, üντας Αθηναßος πολßτης της πιο μεγÜλης και της πιο φημισμÝνης για τη σοφßα της και τη δýναμÞ της πüλης, δεν ντρÝπεσαι να φροντßζεις για τα χρÞματα, πως θα αποκτÞσεις περισσüτερα, και για τη δüξα και τις τιμÝς, και να μην ενδιαφÝρεσαι οýτε να νοιÜζεσαι για τη φρüνηση και την αλÞθεια και την ψυχÞ σου; Και αν κÜποιος απü σας αμφισβητεß τα λüγια μου και πει üτι φροντßζει και γι' αυτÜ, δεν θα τον αφÞσω αμÝσως οýτε θα φýγω, αλλÜ θα του υποβÜλλω ερωτÞσεις και θα τον εξετÜσω και θα τον ελÝγξω, και αν μου φανεß üτι δεν κατÝχει την αρετÞ, παρ' üλο που ισχυρßζεται το αντßθετο, θα τον επιπλÞξω που νοιÜζεται τüσο λßγο για τα πιο σημαντικÜ και τüσο πολý για τα πιο ασÞμαντα.
     ΑυτÜ θα τα κÜνω σε üποιον τýχει να συναντÞσω, εßτε εßναι νεþτερος εßτε μεγαλýτερος, εßτε ξÝνος εßτε συμπολßτης μας και κυρßως στους συμπολßτες μας, που εßναι πιο δικοß μου. Γιατß αυτÜ με προστÜζει ο θεüς καταλÜβετÝ το καλÜ. Και εγþ πιστεýω üτι μÝχρι τþρα δεν Ýχει υπÜρξει μεγαλýτερο αγαθü για σας και για την πüλη απü αυτÞν την υπηρεσßα μου που προσφÝρω στον θεü. Γιατß περιφÝρομαι μη κÜνοντας τßποτα Üλλο απü το να πεßθω τους νεüτερους και τους πιο ηλικιωμÝνους ανÜμεσÜ σας να μην φροντßζουν οýτε για τα σþματÜ τους οýτε για τα χρÞματÜ τους με τüσο πÜθος, παρÜ μüνο για την ψυχÞ τους, πως θα γßνει καλýτερη, λÝγοντας τους üτι η αρετÞ δεν γßνεται απü τα χρÞματα, αλλÜ τα χρÞματα και üλα τα Üλλα ανθρþπινα αγαθÜ, και τα ιδιωτικÜ και τα δημüσια, απü την αρετÞ. Αν τα λüγια μου αυτÜ διαφθεßρουν τους νÝους, τüτε εßναι βλαβερÜ. Κι αν κÜποιος ισχυρßζεται üτι εγþ Üλλα λÝω κι üχι ü,τι σας εßπα, δεν λÝει την αλÞθεια. Ως προς αυτÜ, θα Ýλεγα, Üνδρες Αθηναßοι, Þ να ακοýσετε τον 'Ανυτο Þ να μην τον ακοýσετε, και Þ να μ' αφÞσετε ελεýθερο Þ να μη μ' αφÞσετε, γιατß εγþ δεν πρüκειται να αλλÜξω σε ü,τι κÜνω, ακüμα κι αν πρüκειται να πεθÜνω πολλÝς φορÝς.

     Μη διαμαρτýρεσθε Üνδρες Αθηναßοι, κÜντε ü,τι σας παρακÜλεσα. Μη διαμαρτýρεσθε για ü,τι λÝω, αλλÜ ακοýτε. Γιατß πιστεýω üτι ακοýγοντÜς με θα ωφεληθεßτε. Γι' αυτÜ τα Üλλα που πρüκειται να σας πω θα βÜλετε ßσως τις φωνÝς, αλλÜ να μην το κÜνετε. Να ξÝρετε καλÜ üμως, üτι αν με θανατþσετε, και εßμαι πρÜγματι αυτüς που λÝω εγþ, δεν θα βλÜψετε τüσο εμÝνα üσο θα βλÜψετε τους εαυτοýς σας. Γιατß εμÝνα σε τßποτε δεν μποροýν να με βλÜψουν οýτε ο ΜÝλητος οýτε ο 'Ανυτος. Δεν θα εßχαν τη δυνατüτητα, γιατß πιστεýω üτι δεν γßνεται ο χειρüτερος Üνθρωπος να βλÜψει Ýναν καλýτερο.

     Θα μποροýσε βÝβαια να με σκοτþσει ßσως Þ να με εξορßσει Þ και να μου στερÞσει τα πολιτικÜ μου δικαιþματα. ΑυτÜ τα πρÜγματα ßσως αυτüς Þ κÜποιος Üλλος να τα θεωρεß μεγÜλο κακü. ¼χι üμως εγþ. Θεωρþ πολý χειρüτερο να κÜνει κανεßς ü,τι κÜνει αυτüς τþρα, προσπαθþντας να σκοτþσει Üδικα Ýναν Üνθρωπο. Τþρα λοιπüν, Üνδρες Αθηναßοι, δεν απολογοýμαι καθüλου για χÜρη του εαυτοý μου, üπως θα νüμιζε κανεßς, αλλÜ για χÜρη σας, για να μην αμαρτÞσετε προς τον θεü, καταδικÜζοντÜς με, περιφρονþντας αυτü που σας Ýδωσε.

     Γιατß αν με σκοτþσετε, Üλλον σαν κι εμÝνα δεν θα βρεßτε -για να το πω απλÜ αλλÜ κι αστεßα- που να τον Ýχει ορßσει ο θεüς να βρßσκεται κοντÜ στην πüλη, η οποßα λüγω μεγÝθους μοιÜζει νωθρü μεγÜλο Üλογο ρÜτσας και χρειÜζεται αλογüμυγα να την ξυπνÜει. Νομßζω üτι σαν τÝτοια με Ýχει βÜλει στην πüλη ο θεüς, να μη σταματþ üλη τη μÝρα να σας ξυπνþ, να σας πεßθω και τον καθÝνα χωριστÜ να επικρßνω τριγυρßζοντας παντοý.

     Δεν θα βρεθεß λοιπüν εýκολα Üλλος τÝτοιος για σας, Üνδρες, και αν με πιστεýετε, πρÝπει να με αθωþσετε. ºσως üμως να βαρεθεßτε γρÞγορα, üπως üσοι ξυπνÜνε νυσταγμÝνοι, και, Ýχοντας πειστεß απü τον 'Ανυτο, μ' Ýνα χτýπημα να με σκοτþσετε εýκολα. Και Ýπειτα θα περÜσετε την υπüλοιπη ζωÞ σας κοιμþμενοι, αν δεν σας φροντßσει ο θεüς και δεν σας στεßλει κÜποιον Üλλον. Το üτι πρÜγματι εγþ εßμαι εκεßνος που Ýδωσε ο θεüς στην πüλη γι' αυτüν τον σκοπü, μπορεßτε να το καταλÜβετε εýκολα: γιατß δεν φαßνεται ανθρþπινο να Ýχω παραμελÞσει üλες τις υποθÝσεις μου και να ανÝχομαι να εßναι τüσα χρüνια παραμελημÝνοι οι δικοß μου, για να φροντßζω εσÜς, πλησιÜζοντας τον καθÝνα χωριστÜ, σαν να Þμουν πατÝρας σας Þ μεγαλýτερος αδελφüς σας, για να σας πεßθω να ασχοληθεßτε με την αρετÞ. Αν βÝβαια εßχα κÜποιο üφελος απ' αυτü και σας παρακινοýσα να το κÜνετε παßρνοντας αμοιβÞ, θα εßχα κÜποιο λüγο να το κÜνω. Τþρα üμως, βλÝπετε οι ßδιοι, üτι οι κατÞγοροι, ενþ για üλα τα Üλλα τüσο αναßσχυντα με κατηγοροýν, γι' αυτü δεν τüλμησαν να με κατηγορÞσουν και να βρουν κÜποιον μÜρτυρα, πως εγþ εßτε πÞρα ποτÝ αμοιβÞ εßτε ζÞτησα.

     Κι αυτü γιατß, üπως νομßζω, διαθÝτω Ýναν αρκετÜ αξιüπιστο μÜρτυρα, τη φτþχεια μου. ºσως λοιπüν να σας φαßνεται παρÜξενο που, ενþ τριγυρνþντας ανÜμεσÜ σας σας συμβουλεýω ιδιαιτÝρως και μιλþ για πολλÜ πρÜγματα, δημüσια δεν τολμþ να ανεβþ στο βÞμα και μιλþντας στο πλÞθος να συμβουλεýσω την πüλη. Αιτßα αυτοý του πρÜγματος εßναι εκεßνο που πολλÝς φορÝς Þδη και σε πολλÜ μÝρη με Ýχετε ακοýσει να λÝω, üτι υπÜρχει μÝσα μου κÜτι θεúκü και δαιμüνιο, μια φωνÞ, αυτü το Ýγραψε και στην καταγγελßα του διακωμωδþντας το ο ΜÝλητος.

     Σε μÝνα λοιπüν αυτü Üρχισε να υπÜρχει απü τüτε που Þμουνα παιδß, εßναι μια φωνÞ που ακοýω, η οποßα, üποτε την ακοýω, πÜντοτε με αποτρÝπει απü κÜτι που πρüκειται να κÜνω, και ποτÝ δεν με προτρÝπει σε τßποτα. ΑυτÞ εßναι που με εμποδßζει να ασχοληθþ με την πολιτικÞ. Και μου φαßνεται üτι κÜνει πÜρα πολý καλÜ που με εμποδßζει. Γιατß να το ξÝρετε καλÜ, Üνδρες Αθηναßοι. Αν εγþ απü παλιÜ εßχα επιχειρÞσει να ασχοληθþ με την πολιτικÞ, απü παλιÜ θα εßχα αφανισθεß και οýτε εσÜς θα εßχα ωφελÞσει σε τßποτα οýτε τον εαυτü μου.

     Και μη μου θυμþνετε που λÝω την αλÞθεια. Γιατß δεν υπÜρχει Üνθρωπος που να μπορεß να διασωθεß, εßτε απü σας εßτε απü οποιοδÞποτε Üλλο πλÞθος, üταν εναντιþνεται με ειλικρßνεια και εμποδßζει να γßνονται στην πüλη πολλÜ Üδικα πρÜγματα και παρÜνομα. ΑλλÜ εßναι αναγκαßο εκεßνος που πρÜγματι μÜχεται για το δßκαιο, αν πρÝπει να διασωθεß για λßγο χρονικü διÜστημα, να παραμεßνει ιδιþτης και να μην συμμετÝχει στη δημüσια ζωÞ. Και θα σας δþσω μεγÜλες αποδεßξεις γι' αυτü, üχι λüγια, αλλÜ εκεßνα που εσεßς εκτιμÜτε περισσüτερο, Ýργα. Ακοýστε λοιπüν αυτÜ που μου συνÝβησαν, για να δεßτε üτι δεν υποχωρþ σε τßποτα που να εßναι αντßθετο στο δßκαιο απü το φüβο του θανÜτου, ακüμα κι αν μη υποχωρþντας θα πÝθαινα. Θα σας μιλÞσω και με λüγια κοινÜ και με τη γλþσσα των δικαστηρßων, αλλÜ θα σας πω την αλÞθεια. Εγþ λοιπüν, Üνδρες Αθηναßοι, δεν κατÝλαβα ποτÝ κανÝνα Üλλο αξßωμα στην πüλη, διετÝλεσα üμως κÜποτε βουλευτÞς και Ýτυχε να πρυτανεýει η δικÞ μας η φυλÞ, η Αντιοχßς, τüτε που εσεßς, τους δÝκα στρατηγοýς που δεν μÜζεψαν τους ναυαγοýς μετÜ τη ναυμαχßα, θÝλατε να τους δικÜσετε üλους μαζß, παρÜνομα, üπως αργüτερα το καταλÜβατε üλοι σας. Τüτε, μüνος απü üλους τους πρυτÜνεις σας εναντιþθηκα, υποστηρßζοντας üτι δεν πρÝπει να κÜνετε τßποτα αντßθετο προς τους νüμους, και ψÞφισα ενÜντια στη θÝλησÞ σας. Και ενþ Þταν Ýτοιμοι οι ρÞτορες να με καταγγεßλουν και να στεßλουν να με συλλÜβουν, και εσεßς τους παροτρýνατε με φωνÝς, Ýκρινα üτι εßναι προτιμüτερο να διακινδυνεýσω üντας με την πλευρÜ του νüμου και του δικαßου, παρÜ να εßμαι με το μÝρος το δικü σας, που δεν σκεφτüσαστε δßκαια, απü φüβο μÞπως φυλακισθþ Þ θανατωθþ. Και αυτÜ συνÝβαιναν ενþ ακüμα υπÞρχε δημοκρατßα στην πüλη.
     ΑλλÜ και üταν Ýγινε ολιγαρχßα, οι τριÜκοντα πÜλι, αφοý με κÜλεσαν μαζß με τους Üλλους τÝσσερις στη Θüλο, μας διÝταξαν να πÜμε να φÝρουμε απü τη Σαλαμßνα τον ΛÝοντα τον Σαλαμßνιο, για να τον σκοτþσουν. ΤÝτοιες διαταγÝς Ýδιναν συχνÜ και σε πολλοýς Üλλους, επειδÞ Þθελαν να εμπλÝξουν στα εγκλÞματÜ τους üσο το δυνατüν περισσüτερους. Τüτε λοιπüν εγþ, üχι με τα λüγια, αλλÜ Ýμπρακτα, απÝδειξα πÜλι üτι εμÝνα - για να μιλÞσω πιο καθαρÜ - δεν με ενδιαφÝρει διüλου ο θÜνατος. Το μüνο που με ενδιαφÝρει εßναι να μη διαπρÜξω κÜτι Üδικο κι ανüσιο. Γιατß εμÝνα εκεßνο το καθεστþς, παρÜ την ισχý του, δεν με φüβισε τüσο þστε να αναγκαστþ να κÜνω κÜτι Üδικο. ΑλλÜ αφοý βγÞκαμε απü τη Θüλο, ενþ οι τÝσσερις πÞγαν στη Σαλαμßνα και Ýφεραν τον ΛÝοντα, εγþ Ýφυγα και πÞγα στο σπßτι μου. Και ßσως να εßχα πεθÜνει γι' αυτÞ μου την πρÜξη, αν δεν εßχε καταλυθεß σýντομα η εξουσßα τους. Γι' αυτÜ μποροýν να σας μιλÞσουν πολλοß μÜρτυρες.

     Νομßζετε λοιπüν üτι θα εßχα φτÜσει σ' αυτÞ την ηλικßα, αν εßχα ασχοληθεß με τη πολιτικÞ και αν πρÜττοντας ως τßμιος Üνθρωπος υποστÞριζα το δßκαιο και αν, üπως πρÝπει, φρüντιζα γι' αυτü περισσüτερο απ' üλα; ΚÜθε Üλλο, Üνδρες Αθηναßοι. Οýτε και κανÝνας Üλλος Üνθρωπος.

     ΑλλÜ εγþ σε üλη μου τη ζωÞ, κι üταν Ýπραξα κÜτι δημüσια τÝτοιος αποδεßχτηκα, και το ßδιο και στην ιδιωτικÞ μου ζωÞ : ποτÝ δεν Ýκανα καμιÜ υποχþρηση σε κανÝναν μπροστÜ στο δßκαιο, οýτε σε κÜποιον Üλλον οýτε και σε κανÝναν απ' αυτοýς που εκεßνοι που με κατηγοροýν λÝνε üτι εßναι μαθητÝς μου. 'Αλλωστε εγþ δεν υπÞρξα ποτÝ δÜσκαλος κανενüς. Κι αν κÜποιος üταν μιλÜω και üταν λÝω τα δικÜ μου επιθυμοýσε να με ακοýει, εßτε νεüτερος εßναι εßτε μεγαλýτερος, δεν το αρνÞθηκα ποτÝ σε κανÝναν. Οýτε μιλÜω μονÜχα üταν παßρνω χρÞματα, και üταν δεν παßρνω δεν μιλÜω, αλλÜ προσφÝρομαι το ßδιο και σε πλοýσιους και σε φτωχοýς, να με ρωτÜνε, Þ αν θÝλει κανεßς απαντþντας μου να ακοýει αυτÜ που λÝω. Και γι' αυτοýς εγþ, εßτε κÜποιος τους γßνει καλüς εßτε üχι, εßναι Üδικο να κατηγοροýμαι, γιατß ποτÝ δεν υποσχÝθηκα σε κανÝναν τßποτα, οýτε δßδαξα κανÝνα μÜθημα. Και αν κÜποιος ισχυρßζεται üτι απü εμÝνα ποτÝ εßτε Ýμαθε εßτε Üκουσε κÜτι ιδιαιτÝρως, που δεν το Üκουσαν και üλοι οι Üλλοι, να ξÝρετε καλÜ üτι δεν λÝει την αλÞθεια. ΑλλÜ γιατß τüτε μερικοß ευχαριστιοýνται να περνοýν πολý χρüνο μαζß μου;

     Το ακοýσατε, Üνδρες Αθηναßοι. Σας εßπα üλη την αλÞθεια, üτι ευχαριστιοýνται να μ' ακοýνε να εξετÜζω εκεßνους που νομßζουν üτι εßναι σοφοß, ενþ δεν εßναι. Δεν εßναι κι Üσχημο αυτü. ΕμÝνα λοιπüν αυτü, σας το βεβαιþνω, μου το Ýχει ορßσει ο θεüς να το κÜνω και με χρησμοýς και με üνειρα και με κÜθε τρüπο, με τον οποßο κÜθε θεúκÞ ýπαρξη ορßζει οτιδÞποτε στους ανθρþπους να πρÜττουν. ΑυτÜ, Üνδρες Αθηναßοι, και αληθινÜ εßναι και εýκολα να ελεγχθοýν. Αν üμως εγþ Üλλους απü τους νÝους διαφθεßρω και Üλλους τους Ýχω Þδη διαφθεßρει, πρÝπει βÝβαια μερικοß απ' αυτοýς, αφοý μεγÜλωσαν και κατÜλαβαν üτι üταν Þταν νÝοι τους εßχα δþσει εγþ κÜποτε κακÝς συμβουλÝς, να ανεβοýν τþρα στο βÞμα και να με κατηγορÞσουν και να με τιμωρÞσουν. Και αν δεν το Þθελαν οι ßδιοι, üποιος θÝλει απü τους δικοýς τους, εßτε πατÝρες εßτε αδερφοß εßτε και Üλλοι συγγενεßς, αν Ýπαθαν οι δικοß τους κÜποιο κακü απü μÝνα, να το θυμηθοýν τþρα και να με τιμωρÞσουν. ΠÜντως εßναι παρüντες εδþ πολλοß απ' αυτοýς, τους οποßους εγþ τþρα βλÝπω, πρþτον απ' üλους αυτüν εδþ τον Κρßτωνα, που εßναι συνομÞλικüς μου και συνδημüτης μου και πατÝρας του Κριτüβουλου, που κι αυτüς εßναι παρþν.

     ¸πειτα κι ο Λυσανßας ο ΣφÞττιος, ο πατÝρας αυτοý εδþ του Αισχßνη. Ακüμα και αυτüς εδþ ο Αντιφþντας απü την ΚηφισιÜ, ο πατÝρας του ΕπιγÝνη. Και Üλλοι εßναι εδþ που οι αδερφοß τους σýχναζαν κοντÜ μου, ο Νικüστρατος του Θεοζοτßδου, ο αδερφüς του Θεοδüτου -ο Θεüδοτος Ýχει πεθÜνει, κι Ýτσι δεν μπορεß να τον εμποδßσει με τα παρακÜλια του- κι ο ΠÜραλος του Δημοδüκου, που Þταν αδερφüς του ο ΘεÜνης. Να κι ο Αδεßμαντος του Αρßστωνος, που αδελφüς του εßναι αυτüς ο ΠλÜτων κι ο Αιαντüδωρος, που αδερφüς του εßναι ο Απολλüδωρος.

     Κι Üλλους πολλοýς μπορþ να σας αναφÝρω, και κÜποιον απ' αυτοýς Ýπρεπε να ορßσει ο ΜÝλητος για μÜρτυρα στην κατηγορßα του. Κι αν το ξÝχασε τüτε, ας τον ορßσει τþρα, εγþ το αφÞνω, κι ας μας το πει αν Ýχει κανÝναν. ΑλλÜ θα τους βρεßτε üλους τελεßως αντßθετους, Üνδρες, üλοι τους εßναι πρüθυμοι να βοηθÞσουν εμÝνα που διαφθεßρω τους δικοýς τους και τους βλÜπτω, üπως λÝνε ο ΜÝλητος κι ο 'Ανυτος.

     Κι εκεßνοι που Ýχουν διαφθαρεß ßσως θα εßχαν κÜποιον λüγο να με βοηθÞσουν. Εκεßνοι üμως που δεν Ýχουν διαφθαρεß, και που εßναι Þδη þριμοι Üνδρες, οι συγγενεßς τους, ποιον Üλλον λüγο Ýχουν να με βοηθοýν, εκτüς απü το να υποστηρßζουν το σωστü και το δßκαιο, επειδÞ ξÝρουν üτι ο ΜÝλητος λÝει ψÝματα, ενþ εγþ την αλÞθεια. ΑρκετÜ, Üνδρες Αθηναßοι. Εßπα ü,τι εßχα να πω για ν' απολογηθþ, ßσως θα μποροýσα να προσθÝσω κι Üλλα παρüμοια.

     Δεν αποκλεßεται üμως ν' αγανακτÞσει κανεßς απü σας αν σκεφτεß τον εαυτü του, που και σε μικρüτερης σημασßας δßκη απ' αυτÞν εδþ θα παρακαλοýσε και θα ικÝτευε τους δικαστÝς με πολλÜ δÜκρυα, φÝρνοντας στο βÞμα και τα παιδιÜ του, για να τον λυπηθοýν üσο το δυνατüν περισσüτερο, και Üλλους πολλοýς συγγενεßς και φßλους, ενþ εγþ δεν θα κÜνω τßποτα απ' üλα αυτÜ, παρ' üλο που διατρÝχω, üπως φαßνεται, τον μεγαλýτερο κßνδυνο. ºσως λοιπüν κανεßς, αν αναλογιστεß αυτÜ τα πρÜγματα, να γßνει πιο σκληρüς απÝναντß μου και να οργιστεß γι' αυτÜ και να δþσει με οργÞ την ψÞφο του.

     Αν λοιπüν κÜποιος απü σας αισθÜνεται Ýτσι - πρÜγμα που δεν θÝλω να το πιστÝψω -αν συμβαßνει κÜτι τÝτοιο, θα μποροýσα νομßζω να του πω üτι: "Κι εγþ, αγαπητÝ μου, Ýχω κÜποιους συγγενεßς. Γιατß ισχýει και για μÝνα εκεßνο που εßπε ο ¼μηρος, "δεν γεννÞθηκα οýτε απü καμιÜ βελανιδιÜ οýτε απü καμιÜ πÝτρα", αλλÜ απü ανθρþπους, þστε να Ýχω και συγγενεßς, και γιους, Üνδρες Αθηναßοι, τρεις, ο Ýνας εßναι Þδη Ýφηβος, οι Üλλοι δýο παιδιÜ. ΑλλÜ üμως κανÝναν απ' αυτοýς δεν ανÝβασα στο βÞμα για να σας παρακαλÝσω να με αθωþσετε. Γιατß λοιπüν δεν κÜνω τßποτα απ' αυτÜ;

     ¼χι απü υπεροψßα, Üνδρες Αθηναßοι, οýτε για να σας ντροπιÜσω. Αν αντιμετωπßζω τον θÜνατο θαρραλÝα, εßναι Üλλη υπüθεση. Για τη φÞμη üμως, και τη δικÞ μου και τη δικÞ σας κι ολüκληρης της πüλης, δεν νομßζω üτι εßναι πρÝπον να κÜνω τÝτοια πρÜγματα. Δεν εßναι πρÝπον στην ηλικßα μου αλλÜ και στο üνομα που Ýχω αποκτÞσει, αληθινü Þ ψεýτικο. Γιατß, υπÜρχει η γνþμη üτι ο ΣωκρÜτης σε κÜτι διαφÝρει απü το πλÞθος των ανθρþπων.

     Θα εßναι ντροπÞ ν' αποδειχθοýν κατþτεροι της φÞμης τους üσοι απü σας θεωρεßται πως διαφÝρουν στη σοφßα, την ανδρεßα Þ οποιαδÞποτε Üλλη αρετÞ. ΠολλÝς φορÝς Ýχω δει ανθρþπους, που üταν δικÜζονται, ενþ πριν φαßνονταν σπουδαßοι, κÜνουν πρÜγματα ανÜρμοστα, σα να θεωροýν üτι θα πÜθουν κÜτι φοβερü αν πεθÜνουν, ως εÜν επρüκειτο να εßναι αθÜνατοι αν δεν τους σκοτþνατε εσεßς. ΤÝτοιοι Üνθρωποι μου φαßνεται πως ντροπιÜζουν την πüλη, γιατß θα μποροýσαν να κÜνουν Ýναν ξÝνο να νομßσει üτι üσοι Αθηναßοι διακρßνονται για την αρετÞ τους, και εκλÝγονται απü τους συμπολßτες τους για αξιþματα και τιμητικÝς διακρßσεις, σε τßποτα δεν διαφÝρουν απü τις γυναßκες. 'Ανδρες Αθηναßοι, εμεßς που Ýχουμε κÜποιο üνομα δεν πρÝπει να κÜνουμε τÝτοια πρÜγματα αλλÜ κι αν τα κÜνουμε, εσεßς δεν πρÝπει να το επιτρÝπετε. Αντßθετα πρÝπει να δεßξετε üτι εßστε αποφασισμÝνοι να καταψηφßσετε üποιον παßζει αυτÜ τα ελεεινÜ δρÜματα μπροστÜ σας γελοιοποιþντας την πüλη αλλÜ üχι üποιον φÝρεται με αξιοπρÝπεια.

     ΑλλÜ και εκτüς απü το θÝμα της φÞμης, Üνδρες, δεν μου φαßνεται üτι εßναι δßκαιο να παρακαλεß κανεßς τον δικαστÞ, οýτε παρακαλþντας τον να αθωþνεται, αλλÜ εξηγþντας του και πεßθοντÜς τον. Γιατß δεν βρßσκεται για το σκοπü αυτü σ' αυτÞ τη θÝση ο δικαστÞς, για να απονÝμει τη δικαιοσýνη κÜνοντας χÜρες, αλλÜ για να κρßνει. Και Ýχει ορκιστεß να μην κÜνει χÜρες σ' üποιον του αρÝσει, αλλÜ να δικÜζει σýμφωνα με τους νüμους. Δεν πρÝπει λοιπüν, οýτε εμεßς να σας εθßζουμε στην επιορκßα οýτε κι εσεßς να τη συνηθßζετε. Γιατß τüτε κανÝνας μας δεν θα Ýπραττε σýμφωνα με τη θÝληση των θεþν. Μην Ýχετε λοιπüν την αξßωση, Üνδρες Αθηναßοι, να συμπεριφÝρομαι απÝναντß σας με τρüπο που οýτε εγþ θεωρþ üτι εßναι σωστüς Þ δßκαιος Þ αρεστüς στους θεοýς, και μÜλιστα, μα τον Δßα, τη στιγμÞ που κατηγοροýμαι απ' αυτüν εδþ τον ΜÝλητο για ασÝβεια προς τους θεοýς.

     Γιατß εßναι φανερü üτι, αν σας Ýπειθα παρακαλþντας σας, θα σας Ýκανα να παραβεßτε τον üρκο σας, και θα Þταν σα να σας δßδασκα να μην πιστεýετε üτι υπÜρχουν θεοß. Και απολογοýμενος μ' αυτüν τον τρüπο θα Þταν σαν να κατηγοροýσα τον εαυτü μου üτι δεν πιστεýω στους θεοýς. ΑλλÜ κÜθε Üλλο παρÜ αυτü συμβαßνει. Γιατß πιστεýω, Üνδρες Αθηναßοι, üσο κανεßς απü τους κατηγüρους μου, και επαφßεμαι σ' εσÜς και στον θεü για να αποφασßσετε αυτü που εßναι το καλýτερο και για μÝνα και για σας.

                       (Η απüφαση βγαßνει, κρßνεται Ýνοχος)

          Ο ΣωκρÜτης κÜνει προτÜσεις για τη ποινÞ που μπορεß να του επιβληθεß.

     Το üτι δεν αγανακτþ, Üνδρες Αθηναßοι, για το γεγονüς üτι με κρßνατε Ýνοχο, οφεßλεται σε πολλοýς λüγους και στο üτι εßναι κÜτι που το περßμενα. Εκεßνο üμως που με κÜνει να απορþ εßναι ο αριθμüς των ψÞφων και απü τις δυο μεριÝς. Γιατß δεν πßστευα üτι θα καταδικαζüμουν με τüσο μικρÞ πλειοψηφßα, αλλÜ με πολý μεγαλýτερη. Τþρα üμως, üπως φαßνεται, αν τριÜντα μüνο ψÞφοι εßχαν πÝσει αλλιþς, θα εßχα αθωωθεß ¼σον αφορÜ την κατηγορßα του ΜÝλητου, νομßζω üτι Ýχει Þδη αποδειχθεß η αθωüτητÜ μου. Και üχι μüνο Ýχει αποδειχθεß η αθωüτητÜ μου, αλλÜ εßναι σ' üλους φανερü üτι, αν δεν εßχαν παρουσιαστεß για να με κατηγορÞσουν ο 'Ανυτος κι ο Λýκων, θα χρþσταγε και χßλιες δραχμÝς πρüστιμο, επειδÞ δεν θα Ýπαιρνε οýτε το Ýνα πÝμπτο των ψÞφων.

     Προτεßνει λοιπüν αυτüς ο Üνθρωπος να με καταδικÜσετε σε θÜνατο. Ας εßναι. Κι εγþ τι θα σας αντιπροτεßνω, Üνδρες Αθηναßοι; Προφανþς αυτü που μου αξßζει. Τι εßναι λοιπüν αυτü; Τι πρÝπει να πÜθω, ποια ποινÞ πρÝπει να μου επιβληθεß, επειδÞ Ýκρινα üτι πρÝπει να παραιτηθþ απü την Þσυχη ζωÞ και να παραμελÞσω üλα εκεßνα για τα οποßα φροντßζουν οι περισσüτεροι Üνθρωποι, χρÞματα, οικονομικÜ συμφÝροντα, στρατηγßες, δημüσιες αγορεýσεις, και üλα τα Üλλα αξιþματα και τις πολιτικÝς συμμαχßες και φατρßες; ΕπειδÞ πιστεýοντας üτι μποροýσα να κÜνω κÜτι καλýτερο απü το να εξασφαλιστþ ασχολοýμενος με τÝτοια πρÜγματα, δεν ασχολÞθηκα μ' αυτÜ -που Üμα το Ýκανα οýτε εσÜς οýτε τον εαυτü μου θα ωφελοýσα καθüλου αλλÜ πηγαßνοντας σε κÜθε Ýνα χωριστÜ του χÜριζα τη μεγαλýτερη, κατÜ τη γνþμη μου, ευεργεσßα; Ερχüμουν κοντÜ του κι επιχειροýσα να τον πεßσω να μη φροντßσει για καμιÜ Üλλη υπüθεσÞ του πριν φροντßσει τον εαυτü του, πως θα γßνει δηλαδÞ καλýτερος και συνετüτερος, οýτε για τις υποθÝσεις της πüλης. ΑλλÜ για την ßδια την πüλη, και για üλα τα Üλλα να φροντßζει με αυτüν τον τρüπο.

     Τß μου αξßζει λοιπüν για αυτü που εßμαι; ΚÜτι καλü, Üνδρες Αθηναßοι, αν πρÝπει στ' αλÞθεια να τιμηθþ σýμφωνα με την αξßα μου. Και να εßναι βÝβαια καλü που να μου ταιριÜζει. Τß ταιριÜζει σ' Ýνα φτωχü Üνθρωπο που σας Ýχει ευεργετÞσει και χρειÜζεται να Ýχει χρüνο ελεýθερο για να σας παροτρýνει; Τßποτ' Üλλο, Üνδρες Αθηναßοι, απü τη δωρεÜν σßτιση στο Πρυτανεßο και μÜλιστα σε τÝτοιον Üνδρα αυτü αρμüζει πιο πολý παρÜ σε κÜποιον απü εσÜς που νßκησε στην Ολυμπßα σε ιπποδρομßες Þ σε αρματοδρομßες με δυο Þ με τÝσσερα Üλογα. Γιατß αυτüς σας κÜνει να φαßνεστε ευτυχεßς, ενþ εγþ σας κÜνω ευτυχεßς. 'Αλλωστε κεßνος δεν Ýχει ανÜγκη να τον τρÝφουν, ενþ εγþ Ýχω. Εφüσον λοιπüν, πρÝπει με δικαιοσýνη να μου αποδþσετε ü,τι μου αξßζει, σας προτεßνω τη σßτισÞ μου στο Πρυτανεßο.

     ºσως να νομßσετε üτι αυτÜ, και τα Üλλα περß οßκτου και ικεσιþν, τα λÝω απü αλαζονεßα. ¼μως δεν εßναι αυτü, Üνδρες Αθηναßοι, αλλÜ το εξÞς: εßμαι βÝβαιος üτι κανÝναν Üνθρωπο δεν Ýχω αδικÞσει με τη θÝλησÞ μου, ωστüσο δεν μπορþ να σας πεßσω γι' αυτü. Ο λüγος εßναι üτι μου δüθηκε λßγος χρüνος να σας μιλÞσω. Αν ο νüμος üριζε, üπως σε Üλλες πüλεις, σε περßπτωση θανÜτου, να μην κρατÜει η κρßση μüνο μια μÝρα αλλÜ πολλÝς, νομßζω üτι θα εßχατε πειστεß.

     Τþρα üμως δεν εßναι εýκολο σε λßγο χρüνο να διαλýσει κανεßς μεγÜλες συκοφαντßες. ¼ντας βÝβαιος üτι δεν Ýχω αδικÞσει κανÝναν, δεν πρüκειται φυσικÜ να αδικÞσω και τον εαυτü μου. Δεν πρüκειται να μιλÞσω εναντßον του και να πω üτι μου αξßζει να πÜθω κÜτι κακü προτεßνοντας μÜλιστα κÜποια ποινÞ. Τι Ýχω να φοβηθþ; Μη πÜθω εκεßνο που προτεßνει ο ΜÝλητος και που δε ξÝρω καλÜ-καλÜ, üπως εßπα, αν εßναι καλü Þ κακü; Αντ' αυτοý να προτιμÞσω πρÜγματα τα οποßα ξÝρω üτι εßναι κακÜ και να τα προτεßνω; ΜÞπως τη φυλακÞ;

     Και τι θα με ωφελοýσε να ζω μÝσα στη φυλακÞ üντας δοýλος εκεßνων που θα ορßζονταν κÜθε φορÜ να με φυλÜνε, των ¸ντεκα; ΜÞπως χρηματικÞ ποινÞ, και να βρßσκομαι στη φυλακÞ μÝχρι να τα πληρþσω üλα; ΑλλÜ και πÜλι καταλÞγουμε στα ßδια που σας Ýλεγα πριν απü λßγο. Δεν Ýχω χρÞματα για να πληρþσω. ΜÞπως τüτε να προτεßνω εξορßα; ºσως να δεχüσαστε να με καταδικÜσετε σε εξορßα. Θα Ýπρεπε να αγαπÜω πÜρα πολý τη ζωÞ μου, για να εßμαι τüσο ασυλλüγιστος þστε να μην μπορþ να σκεφτþ üτι ενþ εσεßς που εßσαστε συμπολßτες μου δεν μπορÝσατε να υποφÝρετε τον τρüπο ζωÞς μου και τα λüγια μου, και δυσανασχετÞσατε και οργισθÞκατε þστε να ζητÜτε τþρα να απαλλαγεßτε απü αυτÜ, θα υπÞρχαν Üλλοι που θα που θα μποροýσαν να τα ανεχτοýν ευχαρßστως.
     Συμβαßνει ακριβþς το αντßθετο, Üνδρες Αθηναßοι. Τι ωραßα, αλÞθεια, θα Þταν η ζωÞ μου, αν Üνθρωπος σ' αυτÞν την ηλικßα Ýφευγα απü εδþ και ζοýσα πηγαßνοντας απü πüλη σε πüλη, διωγμÝνος απü παντοý! Γιατß ξÝρω καλÜ üτι, üπου κι αν πÜω, Üμα μιλÜω θα με ακοýνε οι νÝοι üπως και εδþ. Κι αν προσπαθÞσω να τους απομακρýνω, αυτοß οι ßδιοι θα με διþξουν πεßθοντας τους πιο ηλικιωμÝνους. Κι αν δεν τους απομακρýνω, θα το κÜνουν γι' αυτοýς οι πατÝρες τους και οι συγγενεßς τους.

     Θα μποροýσε ßσως να μου πει κανεßς: "Δε μπορεßς, ΣωκρÜτη, να φýγεις απü εδþ και να ζÞσεις Þσυχα σωπαßνοντας;" Αυτü ακριβþς εßναι πολý δýσκολο να το εξηγÞσω σε μερικοýς απü σας. Γιατß αν σας πω üτι αυτü εßναι σα να παρακοýω τον θεü και για το λüγο αυτüν εßναι αδýνατο να ζω Þσυχος, δεν θα με πιστÝψετε νομßζοντας üτι σας ειρωνεýομαι.

     Αν πÜλι σας πω üτι εßναι πολý μεγÜλο αγαθü για τον Üνθρωπο το να μιλÜει κÜθε μÝρα για την αρετÞ και για τα Üλλα για τα οποßα με ακοýτε να συζητÜω εξετÜζοντας τον εαυτü μου και τους Üλλους κι üτι η ζωÞ χωρßς να τα εξετÜζει κανεßς αυτÜ εßναι ζωÞ που δεν αξßζει να τη ζει ο Üνθρωπος, τüτε θα με πιστÝψετε ακüμα λιγüτερο. Ωστüσο Ýτσι εßναι, üπως σας τα λÝω, Üνδρες, και να σας πεßσω δεν εßναι εýκολο. Εγþ πÜντως δεν θεþρησα ποτÝ τον εαυτü μου Üξιο για οποιαδÞποτε ποινÞ.

     Αν εßχα βÝβαια χρÞματα, θα πρüτεινα να δþσω Ýνα χρηματικü ποσü που θα μποροýσα να το πληρþσω. Αυτü δεν θα με Ýβλαπτε καθüλου. Τþρα üμως δεν Ýχω. Αν πÜντως θÝλετε να μου ορßσετε Ýνα πρüστιμο που θα μποροýσα να το πληρþσω, θα μποροýσα ßσως να σας πληρþσω μια ασημÝνια μνα. Τüσο λοιπüν προτεßνω. Αυτüς εδþ ο ΠλÜτων, Üνδρες Αθηναßοι, κι ο Κρßτων κι ο Κριτüβουλος κι ο Απολλüδωρος με προτρÝπουν να προτεßνω τριÜντα μνες, και θα εγγυηθοýν αυτοß. Προτεßνω λοιπüν αυτü το ποσü κι εγγυητÝς για τα χρÞματα θα 'ναι αυτοß οι αξιüπιστοι Üνθρωποι.

      (Το δικαστÞριο επιβÜλλει την ποινÞ του θανÜτου στον ΣωκρÜτη)

                        Ο ΣωκρÜτης σχολιÜζει την ποινÞ του.

     ΕπειδÞ δε κÜνατε λßγο καιρü ακüμα υπομονÞ, Üνδρες Αθηναßοι, θα φορτωθεßτε το κακü üνομα και τη μομφÞ εκεßνων που θÝλουν να κατηγορÞσουν την πüλη πως θανÜτωσε τον ΣωκρÜτη, Üνδρα σοφü. Γιατß θα πουν üτι εßμαι σοφüς, ακüμα κι αν δεν εßμαι, εκεßνοι που θÝλουν να σας κακολογÞσουν. Αν περιμÝνατε üμως λßγο καιρü, απü μüνο του θα εßχε γßνει αυτü. Γιατß βλÝπετε την ηλικßα μου, üτι βρßσκομαι Þδη μακρυÜ απü τη ζωÞ και κοντÜ στο θÜνατο. Δεν απευθýνομαι σε üλους σας, αλλÜ σ' εκεßνους που με καταδßκασαν σε θÜνατο.

     Στους ßδιους Ýχω να πω και το εξÞς: θα νομßζατε ßσως, Üνδρες, üτι καταδικÜστηκα επειδÞ δεν μπüρεσα να σας πω τα λüγια που χρειÜζονταν για να σας πεßσω, εφüσον πßστευα üτι πρÝπει να πω και να κÜνω τα πÜντα για να αποφýγω την καταδßκη. ΚÜθε Üλλο. ΚαταδικÜστηκα üχι επειδÞ δεν μπüρεσα να σας πω τα κατÜλληλα λüγια, αλλÜ επειδÞ δεν μπüρεσα να φανþ θρασýς και αναιδÞς, και επειδÞ δεν θÝλησα να σας πω πρÜγματα που θα τα ακοýγατε πολý ευχαρßστως, να κλαßω και να οδýρομαι, να πρÜττω και να λÝω πολλÜ Üλλα, κατÜ τη γνþμη μου ανÜξιÜ μου, σαν αυτÜ που Ýχετε συνηθßσει να ακοýτε απü Üλλους.

     ΑλλÜ οýτε τüτε πßστεψα üτι Ýπρεπε λüγω του κινδýνου να πρÜξω κÜτι ανÜρμοστο, για ελεýθερο Üνθρωπο, οýτε και τþρα μετανιþνω, για τον τρüπο που απολογÞθηκα. Προτιμþ να πεθÜνω, Ýχοντας απολογηθεß üπως το Ýκανα, παρÜ να ζω αλλιþς. Γιατß οýτε σε δßκη οýτε σε πüλεμο οýτε σε οποιαδÞποτε Üλλη περßπτωση πρÝπει εγþ Þ Üλλος κανÝνας να μηχανεýεται πως, με κÜθε μÝσο, θα αποφýγει το θÜνατο.

     Γιατß και στις μÜχες, πολλÝς φορÝς γßνεται φανερü üτι μπορεß κανεßς να αποφýγει το θÜνατο εγκαταλεßποντας τα üπλα του και ικετεýοντας τους εχθροýς. ΥπÜρχουν σ' üλες τις επικßνδυνες καταστÜσεις, πολλοß Üλλοι τρüποι, για να ξεφýγει κανεßς απü το θÜνατο, αν Ýχει το θρÜσος να πει και να πρÜξει οτιδÞποτε. Δεν εßναι λοιπüν κÜτι το δýσκολο, Üνδρες, το να αποφýγει κανεßς το θÜνατο, εßναι üμως πολý δυσκολüτερο να αποφýγει το κακü. Γιατß το κακü τρÝχει γρηγορüτερα απü το θÜνατο.

     ΕμÝνα τþρα, αργü και γÝροντα, με Ýχει προφτÜσει το πιο αργü απ' τα δýο. Τους κατηγüρους μου üμως, που εßναι φοβεροß και γρÞγοροι, το χειρüτερο, η κακßα. Εγþ λοιπüν φεýγω Ýχοντας καταδικαστεß απü σας σε θÜνατο, αλλÜ εκεßνοι απü την αλÞθεια, σε μοχθηρßα και αδικßα. ΦυσικÜ, εγþ θα υπομεßνω την ποινÞ μου, το ßδιο κι εκεßνοι. ºσως Ýτσι να Ýπρεπε να γßνει και νομßζω üτι καλþς Ýγινε ü,τι Ýγινε.

     ΘÝλω üμως σε σας που με καταψηφßσατε, να δþσω κι Ýναν χρησμü για το μÝλλον. Γιατß Þδη βρßσκομαι στο σημεßο που οι Üνθρωποι -σαν πρüκειται να πεθÜνουν- αποκτοýν τη δυνατüτητα να προλÝγουν καλýτερα. ΛÝω λοιπüν, σε üσους απü σας, Üνδρες, με σκοτþσατε, üτι αμÝσως μετÜ το θÜνατü μου θα τιμωρηθεßτε πολý χειρüτερα, μα τον Δßα, απ' üσο με τιμωρεßτε σκοτþνοντÜς με. Γιατß τþρα με την πρÜξη σας αυτÞ νομßζετε üτι θα απαλλαγεßτε απü το να δßνετε λüγο για τη ζωÞ σας. ΑλλÜ ακριβþς το αντßθετο θα συμβεß, üπως εγþ σας τα λÝω.

     Γιατß, πλÝον, θα αυξηθοýν εκεßνοι που θα σας ελÝγχουν, τους οποßους εγþ μÝχρι τþρα, χωρßς να το καταλαβαßνετε, εμπüδιζα. Και üσο πιο νÝοι εßναι τüσο πιο ενοχλητικοß θα σας γßνονται, κι εσεßς πιο πολý θα αγανακτÞσετε. Γιατß αν νομßζετε üτι σκοτþνοντας ανθρþπους θα γλιτþσετε απü τις επικρßσεις του τρüπου ζωÞς σας, δεν σκÝφτεστε σωστÜ. Η μÝθοδος αυτÞ απαλλαγÞς δεν εßναι οýτε πολý αποτελεσματικÞ οýτε καλÞ. Εκεßνη που εßναι καλýτερη και ευκολüτερη εßναι να μην εμποδßζετε τους Üλλους να σας επικρßνουν, αλλÜ να προετοιμÜζετε τον εαυτü σας þστε να γßνει üσο το δυνατüν καλýτερος. ΠρολÝγοντας αυτÜ για üσους απü σας με καταδικÜσατε, σας χαιρετþ.

     ¼σο γι' αυτοýς που με αθþωσαν, ευχαρßστως θα μιλοýσα μαζß τους για ü,τι συνÝβη, ενþ οι Üρχοντες θα εßναι απασχολημÝνοι και μÝχρι να πÜω στον τüπο üπου πρÝπει να πεθÜνω. Γι' αυτü, Üνδρες, μεßνετε λßγο χρüνο ακüμα μαζß μου. Γιατß τßποτα δεν μας εμποδßζει, üσο εßναι δυνατüν, να μιλÜμε μεταξý μας. ΘÝλω λοιπüν σε σας, που εßσαστε φßλοι μου, να εξηγÞσω τι σημαßνει αυτü που μου συνÝβη.

     Σ' εμÝνα λοιπüν, Üνδρες δικαστÝς -κι ονομÜζοντÜς σας δικαστÝς πολý σωστÜ σας ονομÜζω Ýτσι- συνÝβη κÜτι θαυμαστü. Η συνηθισμÝνη μου μαντικÞ ικανüτητα, του δαιμονßου, Üλλοτε εμφανιζüταν πολý συχνÜ, και ακüμα και για μικρÜ πρÜγματα με εμπüδιζε, αν επρüκειτο να πρÜξω κÜτι που δεν Þταν σωστü. Τþρα üμως μου συνÝβη αυτü εδþ που βλÝπετε κι εσεßς οι ßδιοι, που θα το νüμιζε κανεßς το χειρüτερο απü τα κακÜ, και τÝτοιο θεωρεßται.

     ΕμÝνα üμως οýτε το πρωß που Ýφυγα απü το σπßτι μου δεν με εμπüδισε το σημεßο του θεοý, οýτε üταν ερχüμουν εδþ στο δικαστÞριο, οýτε κατÜ τη διÜρκεια της ομιλßας μου για κÜτι που επρüκειτο να πω. Ενþ σε Üλλες ομιλßες μου πολλÝς στιγμÝς με σταμÜτησε καθþς μιλοýσα. Τþρα üμως, σ' αυτÞν την υπüθεση, πουθενÜ δεν με εμπüδισε, οýτε σε κÜποια πρÜξη οýτε σε κÜποιο λüγο. Που το αποδßδω αυτü; Θα σας πω. Γιατß φαßνεται πως ü,τι μου συνÝβη εδþ εßναι για μÝνα καλü και δεν εßναι üπως το νομßζουμε üσοι θεωροýμε üτι εßναι κακü να πεθÜνει κανεßς.

     Και Ýχω την καλýτερη απüδειξη γι' αυτü: Γιατß δεν εßναι δυνατüν να μη με εßχε εμποδßσει το οικεßο αυτü θεßο σημεßο, αν επρüκειτο να κÜνω κÜτι που δεν εßναι καλü. Ας κατανοÞσουμε λοιπüν üτι υπÜρχει μεγÜλη ελπßδα ü,τι Ýγινε να εßναι καλü. Γιατß Ýνα απü τα δýο εßναι ο θÜνατος: Þ δεν εßναι τßποτα και üποιος πεθαßνει δεν Ýχει καμßα συναßσθηση, Þ, üπως λÝνε, συμβαßνει κÜποια μεταβολÞ και μετοßκηση της ψυχÞς απü τον εδþ τüπο σε Ýναν Üλλον. Και εßτε δεν υπÜρχει καμιÜ αßσθηση, αλλÜ εßναι σαν ýπνος, κι αν εßναι σαν να κοιμÜται κανεßς χωρßς να βλÝπει οýτε üνειρο, τι θαυμÜσιο üφελος που θα Þταν ο θÜνατος!

     Εγþ λοιπüν νομßζω üτι αν κÜποιος Ýπρεπε να διαλÝξει ανÜμεσα σε μια νýχτα που κοιμÞθηκε χωρßς να δει οýτε Ýνα üνειρο, και τις Üλλες νýχτες και μÝρες της ζωÞς του, αν Ýπρεπε να τις αντιπαραβÜλλει με τη νýχτα εκεßνη και να σκεφτεß και να πει πüσα καλýτερα και πιο ευχÜριστα μερüνυχτα Ýχει ζÞσει στη ζωÞ του απ' αυτÞ τη νýχτα, νομßζω üτι üχι μüνο ο τυχαßος ιδιþτης αλλÜ κι ο μεγαλýτερος βασιλιÜς θα τα Ýβρισκε πολý λßγα σε σχÝση με τη νýχτα κεßνη.

     Αν κÜτι τÝτοιο εßναι ο θÜνατος, εγþ τουλÜχιστον νομßζω üτι εßναι üφελος. Γιατß Ýτσι η αιωνιüτητα üλη δεν φαßνεται παρÜ σαν μια νýχτα. Αν πÜλι ο θÜνατος εßναι αναχþρηση απü εδþ για Ýναν Üλλον τüπο κι εßναι αλÞθεια τα λεγüμενα üτι εκεß βρßσκονται üλοι üσοι Ýχουν πεθÜνει, τι μεγαλýτερο καλü θα υπÞρχε απü αυτü, Üνδρες δικαστÝς;

     Αν κÜποιος φτÜνοντας στον 'Αδη, Ýχοντας απαλλαγεß απ' αυτοýς εδþ που ισχυρßζονται üτι εßναι δικαστÝς, θα βρει τους αληθινοýς δικαστÝς που λÝνε üτι δικÜζουν εκεß, τον Μßνωα και τον ΡαδÜμανθυ, τον Αιακü και τον Τριπτüλεμο και τους Üλλους απü τους ημßθεους που υπÞρξαν δßκαιοι στη ζωÞ τους; Θα 'ταν μÞπως Üσχημη αυτÞ η αναχþρηση; ¹ πÜλι, και ποιος απü σας δεν θα Ýδινε οτιδÞποτε για να βρεθεß με τον ΟρφÝα, τον Μουσαßο, τον Ησßοδο και τον ¼μηρο;
     Εγþ πÜντως πολλÝς φορÝς θα Þθελα να πεθÜνω αν üλα αυτÜ αληθεýουν, γιατß σ' εμÝνα τουλÜχιστον, φαßνεται θαυμαστÞ η παραμονÞ σε μÝρος που θα μποροýσα να συναντÞσω τον ΠαλαμÞδη, τον Αßαντα του Τελαμþνα κι üσους Üλλους απü τους παλιοýς πÝθαναν απü Üδικη κρßση, και να συγκρßνω τα παθÞματÜ μου με τα δικÜ τους. Νομßζω πως κÜθε Üλλο παρÜ δυσÜρεστα θα μου Þταν üλα αυτÜ. Και μÜλιστα, το σπουδαιüτερο, να εξετÜζω και να ερευνþ, üπως κÜνω και για τους εδþ, ποιος απ' αυτοýς εßναι σοφüς και ποιος νομßζει üτι εßναι αλλÜ δεν εßναι. Και πüσα δεν θα Ýδινε κανεßς, Üνδρες δικαστÝς, για να μπορÝσει να εξετÜσει εκεßνον που ηγÞθηκε της μεγÜλης στρατιÜς της Τροßας Þ τον ΟδυσσÝα Þ τον Σßσσυφο -Þ και χιλιÜδες Üλλους που θα μποροýσε να αναφÝρει κανεßς, Üνδρες και γυναßκες- να μιλÜ μ' αυτοýς και να βρßσκεται μαζß τους και να τους εξετÜζει; Δεν θα Þταν üλα αυτÜ ανεßπωτη ευτυχßα;
     ΠÜντως, για τÝτοιες αιτßες, üσοι βρßσκονται εκεß δεν θανατþνουν. Εκεßνοι, εßναι και για πολλÜ Üλλα πιο ευτυχισμÝνοι απ' τους εδþ, για το λüγο ακüμα üτι τον υπüλοιπο χρüνο μÝνουν αθÜνατοι, αν φυσικÜ üσα λÝγονται εßναι αλÞθεια. ΑλλÜ κι εσεßς πρÝπει, Üνδρες δικαστÝς, να σκÝφτεστε μ' ελπßδα τον θÜνατο και να καταλÜβετε πως αλÞθεια εßναι μüνο μßα: ¼τι δεν υπÜρχει για τον καλüν Üνθρωπο κανÝνα κακü, οýτε üταν ζει οýτε üταν πεθÜνει, κι üτι δεν αμελοýν οι θεοß να φροντßζουν για τις υποθÝσεις του. Και οýτε τα δικÜ μου τþρα συνÝβησαν απü μüνα τους, αλλÜ μου εßναι φανερü üτι για μÝνα πια το να πεθÜνω και το να απαλλαγþ απü τα πρÜγματα αυτÜ εßναι το καλýτερο. Γι' αυτü και το σημεßο του θεοý δεν με απÝτρεψε καθüλου, και εγþ σ' εκεßνους που με καταδßκασαν και στους κατηγüρους μου δεν κρατÜω καμßα κακßα. Παρ' üλο που δεν με καταδßκασαν και δεν με κατηγüρησαν μ' αυτÞν τη σκÝψη, αλλÜ επειδÞ πßστευαν üτι Ýτσι θα με Ýβλαπταν. Για το λüγο αυτü εßναι αξιοκατÜκριτοι.

     Απ' εκεßνους Ýνα μüνο ζητþ: τους γιους μου, üταν γßνουν Ýφηβοι, να τους τιμωρÞσετε, Üνδρες, στεναχωρþντας τους μ' εκεßνα που σας στεναχþρησα κι εγþ, αν σας φανοýν üτι νοιÜζονται πιο πολý για τα χρÞματα Þ για κÜποιο Üλλο πρÜγμα απ' ü,τι για την αρετÞ. Και αν νομßζουν üτι εßναι κÜτι ενþ δεν εßναι, να τους επικρßνετε, üπως κι εγþ εσÜς, που δεν φροντßζουν για εκεßνα που πρÝπει και που νομßζουν üτι εßναι κÜτι ενþ δεν αξßζουν. ¸τσι να πρÜξετε κι üτι πÜθω εγþ κι οι γιοι μου απü σας, θα το 'χω πÜθει δßκαια.

     ΑλλÜ τþρα πια εßναι þρα να φýγουμε, εγþ για να πεθÜνω κι εσεßς για να ζÞσετε. Ποιü απü τα δýο εßναι το καλλßτερο, εßναι Üγνωστο σε μας. Μüνον ο Θεüς το γνωρßζει.

                                           ΤΕΛΟΣ

 

 

Web Design: Granma - Web Hosting: Greek Servers