ÐåæÜ

Ðïßçóç-Ìýèéá

Ï Dali & Åãþ

ÈÝáôñï-ÄéÜëïãïé

Äïêßìéá

Ó÷üëéá-Áñèñá

ËáïãñáöéêÜ

ÅíäéáöÝñïíôåò

ÊëáóóéêÜ

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì

ÄéáóêÝäáóç

ÐéíáêïèÞêç

ÅéêáóôéêÜ

Ðáãê. ÈÝáôñï

Ðëçñ-Ó÷ïë-Åðéêïéí.

Öáíôáóôéêü

Åñ. Ëïãïôå÷íßá

Ãëõðô./Áñ÷éô.

ÊëáóóéêÜ ÉÉ

 
 

ËáïãñáöéêÜ 

Marcus Aurelius Antoninus Augustus, Imperator Caesar: ¸íáò Óôùéêüò, ÁõôïêñÜôïñáò!

"Ο καλλßτερος τρüπος για να αντιστÝκεσαι εßναι να μην εξομοιþνεσαι.
      Η ευτυχßα στη ζωÞ εξαρτÜται απü πολý λßγα πρÜγματα.
           ΠρÝπει να στÝκεσαι ορθüς κι üχι να σε κρατÜνε.

              ¼,τι πεθαßνει δεν πÝφτει Ýξω απü τον κüσμο.
                  Διüτι üλα εßναι μια ιδÝα".
                                                              ΜÜρκος ΑυρÞλιος

 Βιογραφικü

     Ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος Αντωνßνος Αýγουστος (Imperator Caesar Marcus Aurelius Antoninus Augustus
, 26 Απρßλη 121 - 17 ΜÜρτη 180) Þτανε Ρωμαßος αυτοκρÜτορας απü το 161 Ýως το 180. ΚυβÝρνησε σαν συναυτοκρÜτορας με τον Λεýκιο ΒÝρο απü το 161 ως το θÜνατο του ΒÝρου το 169. ¹ταν ο τελευταßος απü τους "ΠÝντε Καλοýς ΑυτοκρÜτορες" και θεωρεßται επßσης ως Ýνας απü τους σημαντικüτερους στωικοýς φιλοσüφους. Στη λατινικÞ επιγραφικÞ το üνομα του ΑυρÞλιου θα γραφüταν ως MARCVS AVRELIVS ANTONINVS AVGVSTVS. Το αρχικü του üνομα Þταν ΜÜρκος ¢ννιος Κατßλιος ΣεβÞρος (Þ ßσως ΜÜρκος Κατßλιος ΣεβÞρος). ¼ταν νυμφεýτηκε πÞρε το üνομα ΜÜρκος ¢ννιος ΒÝρος κι üταν Ýγινε αυτοκρÜτορας πÞρε το üνομα ΜÜρκος ΑυρÞλιος Αντωνßνος.



     Στη διÜρκεια της βασιλεßας του, η ΡωμαúκÞ αυτοκρατορßα νßκησε την αναγεννημÝνη ΠαρθικÞ Αυτοκρατορßα στην ΑνατολÞ. Επßσης πολÝμησε εναντßον των γερμανικþν φυλþν στη Γαλατßα και τον Δοýναβη, ενþ σημειþθηκε και μßα στÜση εναντßον του, στην ΑνατολÞ, απü τον Αβßδιο ΚÜσσιο, που απÝτυχε. Ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος Ýγραψε το περßφημο Ýργο, Τα Εις Εαυτüν, στα ελληνικÜ, στη διÜρκεια των εκστρατειþν του. Ακüμη και σÞμερα θεωρεßται ως Ýργο-μνημεßο για μια διακυβÝρνηση με γνþμονα το καθÞκον και την εξυπηρÝτηση του συνüλου.



     ¹ταν ο μοναδικüς γιος του ΜÜρκου Αννßου ΒÞρου του Νεüτερου. Ο πατÝρας του Þταν ρωμαιο-ισπανικÞς καταγωγÞς, υπηρετοýσε ως πραßτωρ κι απεβßωσε üταν ο γιος του Þτανε 3 ετþν. Η μητÝρα του Δομιτßα Καλβßλα, κüρη του πατρικßου Ποýμπλιου Καλβßσιου Τοýλου Ροýσο, καταγüταν απü πλοýσια οικογÝνεια. Εßχε και μßα αδελφÞ, την Αννßα Κορνιφικßα Φαυστßνα, που Þτανε 2 χρüνια νεüτερÞ του. Η θεßα του πατÝρα του, (απü τη πλευρÜ της μητÝρας του), Þταν η Βιβßα Σαβßνα, σýζυγος του ΑυτοκρÜτορα Αδριανοý. Η Ρουπιλßα Φαυστßνα (η γιαγιÜ του απü τη πλευρÜ του πατÝρα του) κι η Βιβßα Σαβßνα Þτανε κüρες της Σαλονßας Ματιδßας, ανιψιÜς του ΑυτοκρÜτορα Τραúανοý. Η αδελφÞ του πατÝρα του, η Φαυστßνα η Πρεσβýτερη, Þτανε σýζυγος του ΑυτοκρÜτορα Αντωνßνου Πßου. ΜετÜ το τÝλος του πατÝρα, ανατρÜφηκε απü τη μητÝρα και τον παπποý του, ΜÜρκο ¢ννιο ΒÞρο τον Πρεσβýτερο, με τους οποßους και μεγÜλωσε. Ο παπποýς του αυτüς απεβßωσε το 138, σε ηλικßα σχεδüν 90 ετþν.



     Το 137, ο Αδριανüς ανακοßνωσε üτι ο διÜδοχüς του θα 'ναι ο Λεýκιος Κειþνιος Κüμμοδος, που μετονομÜστηκε Λεýκιος Αßλιος Καßσαρ. Ο ΜÜρκος εßχεν Þδη τραβÞξει τη προσοχÞ του Αδριανοý, που τονε φþναζε με το παρατσοýκλι, ο "Πιο Αληθινüς", και τον Ýκανε ιππÝα στην ηλικßα των 6. ΜετÜ αυτüς αρραβωνιÜστηκε τη Κειþνια Φαβßα, κüρη του Αιλßου. Ο αρραβþνας ακυρþθηκε μετÜ το θÜνατο του Αιλßου, üταν ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος Ýκανε δεσμü με τη κüρη του Αντωνßνου Πßου. ¸τσι μετÜ τον θÜνατο του Αιλßου, ο Αδριανüς Ýκανε καινοýριο διÜδοχü του τον Αντωνßνο Πßο και του επÝβαλε να υιοθετÞσει τον ΜÜρκο ΑυρÞλιο και το Λεýκιο Κειþνιο Κüμμοδο (τον γιü του θανüντος Αßλιου, που Þτανε 10 χρüνια μικρüτερος απü τον ΜÜρκο) και να τους βÜλει επüμενους στη διαδοχÞ μετÜ απü αυτüν. Ο Αντωνßνος Πßος τους Ýκανε διαδüχους στις 17 ΦλεβÜρη 138, üταν ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος Þταν μüνο 17. Θα γινüταν ΑυτοκρÜτορας στην ηλικßα των 40 ετþν, το 161. ΛÝγεται πως ο Αντωνßνος Πßος κι ο Κüμμοδος προορßζονταν μüνο να προετοιμÜσουνε το δρüμο για τη διαδοχÞ απü τους ΜÜρκο ΑυρÞλιο και Λεýκιο ΒÝρο.



     Ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος διδÜχθηκε απü μερικοýς απü τους καλλßτερους διανοοýμενους της εποχÞς του. Ο Ευφορßων του δßδαξε λογοτεχνßα, ο Γεμßνος το δρÜμα, ο ¢νδρων τη Γεωμετρßα, ο ΚÜνινος ΚÝλερ κι ο Ηρþδης ο Αττικüς την ελληνικÞ ρητορικÞ. Ο ΑλÝξανδρος ο Κοτυεýς του δßδαξε την ΕλληνικÞ γλþσσα κι ο ΜÜρκος ΚορνÞλος Φρüντων τη ΛατινικÞ γλþσσα. Λüγω της σχÝσης τοý ΜÜρκου ΑυρÞλιου με τον Φρüντωνα, σÞμερα Ýχουμε πολλÝς πληροφορßες για την εποχÞ και τη βασιλεßα του Αντωνßνου Πßου. ΜÝσα απü αυτÜ τα γρÜμματα φαινεται üτι ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος Þταν Ýξυπνος, σοβαρüς κι εργατικüς νÝος. Επßσης δεßχνουνε και το ολοÝνα και μεγαλýτερο ενδιαφÝρον τοý μελλοντικοý ΑυτοκρÜτορα για τη φιλοσοφßα. Δεßχνοντας ανυπομονησßα για τα ατÝλειωτα μαθÞματα των Ελληνικþν και των Λατινικþν, Ýγινε υποστηρικτÞς των Διατριβþν του Επßκτητου, ενüς σημαντικοý ηθικοý φιλοσüφου της ΣτωικÞς ΦιλοσοφικÞς ΣχολÞς. Επßσης μετεßχε ολοÝνα και περισσüτερο στο δημüσιο βßο δßπλα στον Αντωνßνο Πßο, καθþς Ýγινε ýπατος το 140, το 145 και το 161. Το 145 νυμφεýτηκε την ¢ννα Γαλερßα Φαυστßνα που Ýμεινε στην ιστορßα ως η Φαυστßνα η Νεþτερη, κüρη του Αντωνßνου Πßου κι (απü τη πλευρÜ της μητÝρας της) δικÞ του εξαδÝλφη απü τη πλευρÜ του πατÝρα του.


                                        Φαουστßνα Η Νεþτερη

     ¼ταν απεβßωσε ο Αντωνßνος Πßος στις 7 ΜÜρτη 161, ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος αποδÝχτηκε το θρüνο με τον üρο üτι θα Þταν συναυτοκρÜτορας με τον Λεýκιο ΒÝρο κι üτι κι οι 2 θα Þταν Αýγουστοι. Παρüλο üτι θεωρητικÜ Þταν ßσοι στη νομÞ της εξουσßας, ο ΒÝρος Þταν νεüτερος και πιθανÜ λιγüτερο δημοφιλÞς. Η επιθυμßα του ΜÜρκου Αυρηλßου για τη συγκυριαρχßα του ΒÝρου, οφειλüταν στον σεβασμü προς τη θÝληση του θετοý πατÝρα του κι ενδεχομÝνως στο üτι τον περισσüτερο χρüνο της βασιλεßας του βρισκüταν στα διÜφορα μÝτωπα πολεμþντας με τις διÜφορες φυλÝς στα σýνορα της Αυτοκρατορßας. Για τη διοßκηση του στρατοý χρειαζüταν Ýνα πολý πειθαρχημÝνο κι ηγετικü πρüσωπο. ΑλλÜ κανÝνας δεν θα μποροýσε να βρßσκεται ταυτüχρονα στο βορρÜ απÝναντι στις ΓερμανικÝς φυλÝς και στη ΜÝση ΑνατολÞ απÝναντι στους ΠÜρθους. Οýτε μποροýσε να βÜλει Ýνα αρχιστρÜτηγο για τις λεγεþνες του: ακüμη κι οι παλαιüτεροι και δημοφιλεßς Ρωμαßοι στρατιωτικοß üπως ο Ιοýλιος Καßσαρας κι ο Βεσπασιανüς χρησιμοποßησαν τον στρατü, για να ρßξουνε τη κυβÝρνηση και να γßνουν απüλυτοι ηγÝτες.


                           Νομßσματα της συναυτοκρατορßας

     Ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος Ýλυσε το πρüβλημα, στÝλνοντας τον Λεýκιο ΒÝρο στην ανατολÞ ως αρχιστρÜτηγο του Ρωμαúκοý στρατοý στη περιοχÞ. Ο ΒÝρος Ýμεινε πιστüς στον ΜÜρκο ως το τÝλος του, το 169. ΑυτÞ η συγκυριαρχßα θýμιζε πολý το παλαιü σýστημα των δýο υπÜτων της ΡωμαúκÞς Δημοκρατßας, που δεν επÝτρεπε σ'ε Ýνα Üτομο να κρατÞσει την εξουσßα μüνο για τον εαυτü του. Η συγκυριαρχßα θα ξαναδημιουργηθεß αργüτερα στα τÝλη τοý 3ου αι. απü τον Διοκλητιανü, που θα θεσπßσει Συναýγουστο και διαδüχους (Τετραρχßα). Μüλις ανÝλαβε τον θρüνο, ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος Ýκανε ü,τι κι οι προκÜτοχοß του, δηλαδÞ μεταρρυθμßσεις στους νüμους της Αυτοκρατορßας. Ευνüησε με τους νüμους του κυρßως τις ασθενεßς ομÜδες της Αυτοκρατορßας, üπως τους δοýλους, τις χÞρες και τους ανÞλικους. Αναγνþρισε την εξ αßματος σχÝση ως κýριο χαρακτηριστικü της κληρονομιÜς. Τους νüμους για τα εγκλÞματα τους χþρισε σε 2 κατηγορßες, τους πιο "αυστηροýς" και τους "λιγüτερο αυστηροýς". Υπü τη βασιλεßα του, η κατÜσταση των Χριστιανþν παρÝμεινε η ßδια απü την εποχÞ του Τραúανοý, δηλαδÞ κανονικÜ τιμωροýνταν απü τον νüμο, αλλÜ στη πραγματικüτητα σπÜνια τους τιμωροýσε. Το 177 στη Λυþν, μια ομÜδα Χριστιανþν εκτελÝστηκε, αν κι αυτü θεωρεßται περισσüτερο ευθýνη του τοπικοý διοικητÞ.



     Στην Ασßα, η ενδυναμωμÝνη ΠαρθικÞ Αυτοκρατορßα αντεπιτÝθηκε το 161, νικþντας 2 ρωμαúκÝς στρατιÝς κι εισβÜλλοντας στη Συρßα και στην Αρμενßα. Ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος Ýστειλε τον συναυτοκρατορÜ του, Λεýκιο ΒÝρο ν' αντιμετωπßσει αυτü τον κßνδυνο που προερχüταν απü τη Μ. ΑνατολÞ. Ο πüλεμος τελεßωσε επιτυχημÝνα για τη Ρþμη το 166, παρüλο που η επιτυχßα πρÝπει να αποδοθεß περισσüτερο σε κατþτερους αξιωματικοýς üπως ο ΓÜιος Αβßδιος ΚÜσσιος. Στην επιστροφÞ του στη Ρþμη, ο ΒÝρος ανταμεßφθηκε με περßεργη παρÝλαση θριÜμβου, που συμπεριελÜμβανε 2 αυτοκρÜτορες, τους γιους τους και τις ανýπαντρες κüρες τους κι Ýμοιαζε σαν μεγÜλη οικογενειακÞ γιορτÞ. Οι 2 γιοι του ΜÜρκου ΑυρÞλιου, ο ¢ννιος ΒÝρος κι ο Κüμμοδος, 3 και 5 ετþν αντßστοιχα, γßνανε Καßσαρες για τη περßσταση.



     Η επιστροφÞ του Ρωμαúκοý στρατοý απü το μÝτωπο, Ýφερε μιαν επιδημßα, μετÝπειτα γνωστÞ ως επιδημßα του Αντωνßνου Þ επιδημßα του Γαληνοý, που επεκτÜθηκε στη ΡωμαúκÞ Αυτοκρατορßα μεταξý των ετþν 165 κι 180 μ.Χ. ¸γινε πανδημßα και στο τÝλος αφαßρεσε τις ζωÝς δýο αυτοκρατüρων, του Λεýκιου ΒÝρου, που πÝθανε το 169, και του ΜÜρκου ΑυρÞλιου που πÝθανε το 180. Το üνομα της οικογÝνειας του ΜÜρκου ΑυρÞλιου, Αντωνßνοι, δüθηκε στην επιδημßα. Η επιδημßα επανεμφανßστηκε 9 χρüνια μετÜ κι ο Ρωμαßος ιστορικüς Δßων ΚÜσσιος Ýγραψε üτι σκüτωνε μÝχρι και 2.000 Üτομα στη Ρþμη κÜθε μÝρα. Οι συνολικοß θÜνατοι υπολογßζονται σε 5 μýρια.



     Αρχßζοντας απü το 160, γερμανικÝς φυλÝς Üρχισαν να κÜνουν επιθÝσεις στα βüρεια σýνορα της αυτοκρατορßας, κυρßως στη Γαλατßα και στον ποταμü Δοýναβη. Πιθανüν οι επιθÝσεις να προκλÞθηκαν απü τη πßεση Üλλων φυλþν απü τα ανατολικÜ. Η 1η εισβολÞ στο Σατß, στην ¢νω Γερμανßα αποκροýστηκε το 162. Πολý πιο επικßνδυνη αποδεßχθηκε η εισβολÞ των ΜαρκομÜννων απü τη Βοημßα, που Þταν υποτελεßς στην αυτοκρατορßα απü το 19 μ.Χ. και διασχßσανε το Δοýναβη το 166, μαζß με τους ΛογγοβÜρδους κι Üλλες γερμανικÝς φυλÝς. Την ßδια εποχÞ, οι ΣαρμÜτες επιτÝθηκαν στις περιοχÝς μεταξý των ποταμþν Δοýναβη και Τßσα.


                            Οδüς στη ΠλÜκα φÝρουσα τ' üνομÜ του

     Λüγω της κατÜστασης στην ΑνατολÞ της αυτοκρατορßας μüνο μßα αποφασιστικÞ εκστρατεßα θα μποροýσε να σταματÞσει τον κßνδυνο. Ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος κι ο Λεýκιος ΒÝρος την ανÝλαβαν απü κοινοý. ΜετÜ το θÜνατο του ΒÝρου, το 169, ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος οδÞγησε μüνος του τις λεγεþνες εναντßον των βαρβαρικþν φυλþν για το υπüλοιπο της ζωÞς του. Οι Ρωμαßοι ηττÞθηκαν απü τους ΚουÜδους και τους ΜαρκομÜννους, που περÜσανε τις ¢λπεις και πολιορκÞσανε τη κýρια ρωμαúκÞ πüλη στη βορειοανατολικÞ Ιταλßα, την Ακυληßα. Τον ßδιο καιρü, οι Κοστοβüτοι (ΔακικÞ φυλÞ), περνþντας απü τη περιοχÞ των Καρπαθßων, εισÝβαλαν στη Μοισßα, στη Μακεδονßα και στην ΕλλÜδα. ΜÝτα απü μεγÜλους αγþνες οι λεγεþνες του ΜÜρκου ΑυρÞλιου, κατÜφεραν να διþξουν τους εισβολεßς. ΠολλÝς γερμανικÝς φυλÝς εγκαταστÜθηκαν στη Δακßα, στη Παννονßα, στη Γερμανßα και στην Ιταλßα. Αυτü δεν Þτανε κÜτι το καινοýριο, καθþς ο μεγÜλος αριθμüς των φυλþν που εγκατασταθÞκανε, δημιουργοýσε ανÜγκη για δημιουργßα νÝων συνοριακþν επαρχιþν στην αριστερÞ πλευρÜ του Δοýναβη, στη Σαρματßα και στη Μαρκομαννßα, συμπεριλαμβανομÝνων των σημερινþν περιοχþν της Βοημßας και Ουγγαρßας.


                                              Μνημεßο του

     Τα σχÝδια του αυτοκρÜτορα, ανατρÜπηκαν απü μιαν επανÜσταση στην ΑνατολÞ, με επικεφαλÞς τον Αβßδιο ΚÜσσιο, που διÝδωσε πως ο αυτοκρÜτορας πÝθανε μετÜ απü ασθÝνεια. Απü τις ανατολικÝς επαρχßες, μüνο η Βιθυνßα κι η Καππαδοκßα δεν συμμÜχησαν με τους επαναστÜτες. ¼ταν Ýγινε γνωστü πως ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος Þτανε ζωντανüς, η μοßρα του ΚÜσσιου Üλλαξε και δολοφονÞθηκε απü τα στρατεýματÜ του μετÜ απü μüνον 100 μÝρες στην εξουσßα. Με τη σýζυγü του Φαουστßνα, επισκÝφθηκε τις ανατολικÝς επαρχßες μÝχρι το 173. ΕπισκÝφθηκε την ΑθÞνα, ανακηρýσσοντας τον εαυτü του προστÜτη της Φιλοσοφßας. ΜετÜ το θρßαμβο στη Ρþμη, Ýκανε εκστρατεßα και πÜλι προς τα σýνορα στο Δοýναβη. ΜετÜ απü μßα αποφασιστικÞ νßκη το 178, το σχÝδιü του να καταλÜβει τη Βοημßα ματαιþθηκε, διüτι αρρþστησε και πÜλι το 180.



     Το 97, ο ΜπÜο Χαν, στρατηγüς των δυτικþν επαρχιþν της δυναστεßας των Χαν της Κßνας (220 π.Χ. - 220 μ.Χ.), Ýστειλε τον υποτελÞ του Γκαν Γιν στη ΡωμαúκÞ Αυτοκρατορßα, που üμως συνελÞφθη απü τους ΠÜρθους κÜπου κοντÜ στον Περσικü Κüλπο. Μπüρεσε πÜντως να γρÜψει μßα Ýκθεση για τη ΡωμαúκÞ Αυτοκρατορßα, απü αυτÜ που Üκουγε στα ταξßδια του. Παρ' üλ' αυτÜ Ýνα κινÝζικο βιβλßο του 5ου αι. μ.Χ., Το Βιβλßο Του Αεßμνηστου Χαν, γραμμÝνο απü τον ιστορικü Φαν Γε, λÝει üτι Ρωμαßοι επισκÝπτες που φτÜσανε στη Κßνα, μÝσω του θαλÜσσιου δρüμου της Νüτιας ΘÜλασσας, επισκεφθÞκανε τον αυτοκρÜτορα ΧουÜν της δυναστεßας των Χαν (βασ., 146-168 μ.Χ.) στη ΛουογιÜνγκ και του φÝρανε δþρα φιλßας το 166. Το κινÝζικο βιβλßο λÝει üτι φÝρανε τα δþρα εκ μÝρους του Αντωνßνου (Αντοýν), αν κι ο ιστορικüς ΡÜφε ντε Κρεσπινý λÝει üτι πιθανþς Þταν Ρωμαßοι Ýμποροι κι üχι απαραßτητα διπλωμÜτες του ΜÜρκου ΑυρÞλιου Αντωνßνου.



     Ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος πÝθανε στις 17 ΜÜρτη 180 μ.Χ. στη πüλη Βιντομπüνα (σημερινÞ ΒιÝννη) κι ο γιος και διÜδοχüς του Κüμμοδος, Þτανε μαζß του. ΘεοποιÞθηκε κι οι στÜχτες μεταφερθÞκανε πßσω στη Ρþμη και μεßνανε στο Μαυσωλεßο του Αδριανοý μÝχρι τη καταστροφÞ της Ρþμης απü τους Βησιγüτθους το 410. Οι εκστρατεßες του εναντßον των γερμανικþν φυλþν και των ΣαρμÜτων μνημονεýτηκαν απü μßα στÞλη κι Ýναν ναü που φτιÜχτηκε προς τιμÞν τους.
     ¸κανε το γιο και διÜδοχü του Κüμμοδο, Καßσαρα το 166 και συναυτοκρÜτορα το 177. Η απüφασÞ του να σταματÞσει την εξ υιοθεσßας διαδοχÞ Þταν εξαιρετικÜ ατυχÞς κι υπÞρξε αντικεßμενο κριτικÞς απü τους μετÝπειτα ιστορικοýς. Ο Κüμμοδος υπÞρξε Ýνας κακüς αυτοκρÜτορας και στρατηγüς, Ýνας εγωιστÞς με ψυχονευρωτικÜ προβλÞματα. Ο θÜνατος του ΜÜρκου ΑυρÞλιου θεωρεßται απü πολλοýς ως το τÝλος της περßφημης ΡωμαúκÞς ΕιρÞνης (Pax Romana). Η απüφαση του να βÜλει τον Κüμμοδο ως διÜδοχü του Þταν μÜλλον λüγω της απουσßας ικανþν διαδüχων και της προσπÜθειας του να αποφýγει η αυτοκρατορßα εμφýλιους πολÝμους διαδοχÞς.



     Ο ιστορικüς ΜÜικλ Γκραντ στο βιβλßο του The Climax Οf Rome (1968) λÝει üσον αφορÜ στον Κüμμοδο, "η νεανικÞ του ζωÞ Þταν τüσο απογοητευτικÞ και μη παραδοσιακÞ, που η καταστροφÞ Þταν πραγματικÜ αναπüφευκτη. ΑλλÜ εßτε το Þξερε αυτü ο ΜÜρκος εßτε üχι, η επιλογÞ κÜποιου Üλλου θα σÞμαινε σßγουρα εμφýλιο πüλεμο üπως οι πολυÜριθμοι που γßνανε στο μÝλλον".
     Ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος νυμφεýτηκε τη Φαουστßνα τη Νεþτερη το 145 και στη διÜρκεια των 30 ετþν γÜμου τους απÝκτησε 14 παιδιÜ. Μüνον 1 γιος και 4 κüρες Ýζησαν μετÜ το τÝλος του:

 * Αννßα Γαλερßα Αυρηλßα Φαουστßνα (π. 151 - μετÜ το 165), παντρεýτηκε τον Γναßο Κλαýδιο ΣεβÞρο ýπατο.
 * Ýνας γιος (απεβ. πριν το 158).
 * Αννßα Αυρηλßα Γαλερßα Λουκßλλα (148/50 - 182), παντρεýτηκε πρþτα τον Λεýκιο ΒÝρο ΣυναυτοκρÜτορα του πατÝρα της και μετÜ τον ΤιβÝριο Κλαýδιο Πομπηιανü.
 * Τßτος Αßλιος Αντωνßνος (μετÜ το 150 - πριν τις 7 ΜÜρτη, 161), απεβ. το πολý 11 ετþν.
Τßτος Αßλιος ΑυρÞλιος (μετÜ το 150 - πριν τις 7 ΜÜρτη 161), απεβ. το πολý 11 ετþν.
 * Αδριανüς (152 - 157), απεβ. 5 ετþν.
 * Δομιτßα Φαουστßνα (μετÜ το 150 - πριν τις 7 ΜÜρτη 161), απεβ. το πολý 11 ετþν.
 * ΤιβÝριος Αßλιος Αντωνßνος (152 - πριν το 156), απεβ. το πολý 4 ετþν.
 * Αννßα Αυρηλßα Φαδßλλα (159 - μετÜ το 211), παντρεýτηκε τον ΜÜρκο Πεδουκαßο Πλαýτιο Κουιντßλλο.
 * Αννßα Κορνιφικßα Φαουστßνα η Νεþτερη (160 - μετÜ το 211), παντρεýτηκε τον ΜÜρκο Πετρþνιο Σοýρα Μαμερτßνο.
 * Τßτος ΑυρÞλιος Φοýλβος Αντωνßνος (161 - 165), απεβ. 4 ετþν.
 * Λεýκιος ΑυρÞλιος Κüμμοδος Αντωνßνος Κüμμοδος (161 - 192), δßδυμος αδελφüς του προηγοýμενου, Ρωμαßος ΑυτοκρÜτορας.
 * ΜÜρκος ¢ννιος ΒÞρος Καßσαρ (162-169), απεβ. 7 ετþν.
 * Βιβßα Αυρηλßα Σαβßνα (170 - πριν το 217), παντρεýτηκε τον Λεýκιο Αντßστιο Βοýρρο.



EΡΓΑ ΤΟΥ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ:

 * ΕπικτÞτου Εγχειρßδιον. ΜÜρκου Αυρηλßου Τα εις εαυτüν. ΚλεÜνθους ¾μνος εις Δßα. ΠαρÜφραση [= μετÜφραση] ΣτÝφανου ΔÝλτα. ΑθÞνα, 1935.   * ΕπανÝκδοση: ΑθÞνα: Εκδüσεις Εστßα, 2002, με προλογικü σημεßωμα Αλ. Π. ΖÜννα.
 * ΜÜρκος ΑυρÞλιος. Τα εις εαυτüν. Μτφρ. A.S.L. Farquharson, 1944
 * ΜÜρκος ΑυρÞλιος. Τα εις εαυτüν. Μτφρ. ΓιÜννης Αβραμßδης. ΑθÞνα: Εκδüσεις Θýραθεν, 2009.
 * ΜÜρκος ΑυρÞλιος. Τα εις εαυτüν. Μτφρ. Felix De Giorgio. ΑθÞνα: Εκδüσεις Δαßδαλος-Ζαχαρüπουλος, χ.χ.
 * ΜÜρκος ΑυρÞλιος. ΕπιλογÞ απü τα Εις εαυτüν. Μτφρ. Ν.Μ.Σκουτερüπουλος. ΑθÞνα: Εκδüσεις ΣτιγμÞ, 2007.
 * ΜÜρκος ΑυρÞλιος. ¢παντα. 2 τüμ. Μτφρ. ΦιλολογικÞ ομÜδα ΚÜκτου. ΑθÞνα: Εκδüσεις ΚÜκτος, 1998.

ΡΗΤΑ:

 * Παρüλο που περιφρονεß ο Ýνας τον Üλλο, καλοπιÜνει ο Ýνας τον Üλλο, και παρüλο που θÝλουν να υπερÝχουν, υποκλßνονται ο Ýνας στον Üλλο.
 * ΣκÜβε μÝσα σου· μÝσα σου εßναι η πηγÞ του καλοý και θα αναβλýζει πÜντα αν πÜντα την αναζητεßς.
 * Ο καλλßτερος τρüπος για να αντιστÝκεσαι εßναι να μην εξομοιþνεσαι.
 * Τßποτε δεν μπορεß να σου συμβεß που δεν εßναι στη φýση σου να το αντÝξεις.
 * Αν δεν εßναι σωστü, μη το κÜνεις· αν δεν εßναι αλÞθεια, μη το πεις.
 * Μη φÝρεσαι σαν να πρüκειται να ζÞσεις μýρια χρüνια. Το μοιραßο κρÝμεται πÜνω σου. ¼σο ζεις, üσο εßναι ακüμα δυνατüν, γßνε καλüς.
 * Του ανθρωπßνου βßου ο μεν χρüνος στιγμÞ, η δε ουσßα ρÝουσα, η δε αßσθησις αμυδρÜ, η δε üλου του σþματος σýγκρισις εýσηπτος, η δε ψυχÞ ρüμβος, η δε τýχη δυστÝκμαρτον, η δε φÞμη Üκριτον.
 * Η ευτυχßα στη ζωÞ εξαρτÜται απü πολý λßγα πρÜγματα.
 * Εßναι üλα εφÞμερα: και αυτüς που επαινεß και ο επαινοýμενος, και αυτüς που μνημονεýει και ο μνημονευüμενος.
 * ΠρÝπει να στÝκεσαι üρθιος, üχι να σε κρατÜνε üρθιο.
 * ¼,τι δεν συμφÝρει το μελßσσι, δεν συμφÝρει και τη μÝλισσα.
 * Η τÝχνη της ζωÞς μοιÜζει περισσüτερο με πÜλη παρÜ με χορü, με την Ýννοια üτι πρÝπει να εßσαι Ýτοιμος και ακλüνητος σ' αυτÜ που συμβαßνουν απροειδοποßητα.
 * ¼,τι πεθαßνει δεν πÝφτει Ýξω απü τον κüσμο.
 * Σýντομα θα τα Ýχεις ξεχÜσει üλα και σýντομα θα σε Ýχουν ξεχÜσει üλοι.
 * ¼ποιος εßδε τα τωρινÜ, τα εßδε üλα, και αυτÜ που γßνονταν ανÝκαθεν και üσα θα γßνουν στο Üπειρο μÝλλον. Γιατß üλα εßναι ßδια κι üμοια.
 * Να πορεýεσαι σαν κÜθε πρÜξη σου να εßναι η τελευταßα της ζωÞς σου.
 * Αξßζει κανεßς τüσο üσο αξßζουν τα πρÜγματα με τα οποßα ασχολÞθηκε συστηματικÜ.
 * Διüτι τα πÜντα εßναι μια ιδÝα.
 * Ζητþ γαρ την αλÞθειαν υφ' Þς ουδεßς πþποτε εβλÜβη.
 * Πρüσεχε την ουσßα του πρÜγματος λαμβÜνοντας υπüψη Þ τις ενÝργειες Þ τα κßνητρα Þ το πþς παρουσιÜζεται.
 * Δεν θα κÜνουν τßποτα λιγüτερο, ακüμα κι αν εσý γßνεις Ýξαλλος.
 * ¸κανα κÜτι για το κοινωνικü σýνολο; Üρα εßμαι ωφελημÝνος.
 * Τß κÜνεις Üνθρωπε; Δεν χρειÜζεται να το λες απü πριν. Αυτü [που κÜνεις] θα φανεß.
 * Το να επιδιþκεις πρÜγματα που εßναι αδýνατα εßναι τρελü· και εßναι αδýνατο οι φαýλοι να μην κÜνουν κÜτι τÝτοιο.
 * Εßναι γελοßο τη δικÞ σου κακßα να μη προσπαθεßς να την αποφýγεις -παρüλο που αυτü εßναι δυνατü- ενþ προσπαθεßς να αποφýγεις την κακßα των Üλλων -πρÜγμα που εßναι αδýνατο.
 * ΛÝνε üτι πρÝπει να κÜνεις λßγα αν θες να εßσαι σε καλÞ διÜθεση.
 * Να λες στον εαυτü σου κÜθε πρωß: Θα συναντÞσω σÞμερα ανθρþπους που θα εßναι παρÜξενοι, αχÜριστοι, υβριστÝς, δολεροß, φθονεροß, αντικοινωνικοß. ¼λα αυτÜ τα Ýχουν εξαιτßας της ÜγνοιÜς τους για το καλü και το κακü.
 * ΚαμμιÜ μορφÞ της φýσης δεν εßναι κατþτερο απü την τÝχνη, αφοý οι τÝχνες απλÜ μιμοýνται τη φýση.
 * Να μην αποστρÝφεσαι τον θÜνατο αλλÜ να τον βλÝπεις με ευαρÝσκεια. Γιατß ακüμα και ο θÜνατος εßναι Ýνα απü τα πρÜγματα που θÝλει η φýση.
 * ΜÞτε ακοýσιος ενÝργει μÞτε ακοινþνητος μÞτε ανεξÝταστος μÞτε ανθελκüμενος. ΜÞτε κομψεßα την διÜνοιÜν σου καλλωπιζÝτω, μÞτε πολυρρÞμων μÞτε πολυπρÜγμων Ýσο.
 * Τα πÜντα αλλÜζουν συνεχþς. Και εσý εßσαι σε μια διαδικασßα διαρκοýς αλλοßωσης και φθορÜς, και επßσης üλος ο κüσμος.
 * ΦοβÜται κανÝνας την αλλαγÞ; ΑλλÜ τι μπορεß να γßνει χωρßς αλλαγÞ!
 * ΓεννηθÞκαμε για να συνεργαζüμαστε üπως τα πüδια, τα χÝρια, τα βλÝφαρα, üπως οι σειρÝς των επÜνω και των κÜτω δοντιþν. Οπüτε το να εßμαστε αντßθετοι και να πολεμοýμε ο Ýνας τον Üλλον εßναι παρÜ φýσιν.
 * Αυτü εßμαι: σαρκßο και πνεýμα και μυαλü για να τα συντονßζει.
 * Για ποιο σκοπü üλα αυτÜ; ΕπιβιβÜστηκες, ταξßδεψες, αποβιβÜστηκες.
 * ΣταμÜτα πια να επιχειρηματολογεßς για το πþς πρÝπει να εßναι ο καλüς Üνθρωπος, αλλÜ να εßσαι τÝτοιος.
 * Να βλÝπεις κÜτω απü την επιφÜνεια. Να μη σου διαφεýγει η ιδιαßτερη αξßα κανενüς πρÜγματος μÞτε η ποιüτητÜ του.
 * ΠÜντοτε να θυμÜμαι, ποια εßναι η φýση üλων των πραγμÜτων και ποια εßναι η δικιÜ μου.
 * Να αγαπÜς τη μικρÞ τÝχνη που Ýμαθες και να στηρßζεσαι σε αυτÞν.
 * Ο καθÝνας ζει για λßγο. Και μικρÞ εßναι η γωνιÜ της γης üπου ζει.
 * ¼λα üσα συμβαßνουν εßναι συνηθισμÝνα και γνþριμα üπως το τριαντÜφυλλο την Üνοιξη και τα φροýτα το καλοκαßρι. ¸τσι εßναι κι η αρρþστια κι ο θÜνατος και η βλασφημßα και η κακßα και üλα üσα ευφραßνουν Þ λυποýν τους μωροýς.
 *Αν στα εßκοσι δεν μÜθεις, στα τριÜντα δεν κÜνεις, στα σαρÜντα δεν Ýχεις, τüτε στα πενÞντα οýτε θα μÜθεις, οýτε θα κÜνεις, οýτε θα Ýχεις.
 * Το αγγοýρι εßναι πικρü; ΠÝταξÝ το. ΥπÜρχουν θÜμνοι στον δρüμο; ΑπüφυγÝ τους. Αυτü εßναι αρκετü. Δεν εßναι ανÜγκη να λες «γιατß υπÜρχουν τÝτοια πρÜγματα στον κüσμο;»
 * Μην επιτρÝπεις ποτÝ το μÝλλον να σε προβληματßζει. Θα το αντιμετωπßσεις, αν πρÝπει, με τα ßδια üπλα της λογικÞς που σε εξοπλßζουν σÞμερα εναντßον του παρüντος.
 * Περιορßσου στο παρüν.
 * ΚÜθε απþλεια δεν εßναι παρÜ μια αλλαγÞ κι η αλλαγÞ εßναι η απüλαυση της φýσης.
 * Η αξßα ενüς ανθρþπου δεν ξεπερνÜ την αξßα των φιλοδοξιþν του.
 * ΥπÜρχει το ενδεχüμενο να εξομοιωθεßς με θεü και να μεßνεις απαρατÞρητος.



 
     Στη διÜρκεια εκστρατειþν μεταξý του 170 και του 180, ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος Ýγραψε Τα Εις Εαυτüν στα ελληνικÜ, ως πηγÞ για τη βελτßωση του χαρακτÞρα και του πνεýματüς του. ¹ταν εκπρüσωπος της ΣτωικÞς Φιλοσοφßας και το Ýργο αυτü θεωρεßται εξαιρετικü Ýργο, κλασσικü δεßγμα της φιλοσοφßας αυτÞς. Το βιβλßο τυπþθηκε το 1558 στη Ζυρßχη, απü Ýνα αντßγραφο χειρογρÜφου που τþρα Ýχει χαθεß. ¸να ακüμη αντßγραφο του χειρογρÜφου, το μοναδικü σωζüμενο, βρßσκεται στη βιβλιοθÞκη του Βατικανοý.
    Μια ζωÞ μοιρασμÝνη ανÜμεσα στις εκστρατεßες στο σýνορο του Δοýναβη και τη μελÝτη της φιλοσοφßας, Ýνας αυτοκρÜτορας της Ρþμης που συνÝγραψε το φιλοσοφικü του Ýργο του στα ελληνικÜ, ο τελευταßος απü τους "πÝντε καλοýς αυτοκρÜτορες" του Imperium Romanum. ¸νας στωικüς φιλüσοφος Þτανε, που παρÝμεινε στο θρüνο της ρωμαúκÞς αυτοκρατορßας για σχεδüν 20 χρüνια. ¸να μοναδικü φαινüμενο ηγεμüνα που κατÜφερε να συνδυÜσει το φιλοσοφικü βßο με τη διακυβÝρνηση ενüς αχανοýς Οργανισμοý. Τα κατÜφερε üμως, üσο περßεργο κι αν ακοýγεται αυτü... Μες στη στρατιωτικÞ του σκηνÞ, στα διαλεßμματα των πολÝμων και των εκστρατειþν, στο ανÜκτορο του στη Ρþμη Þ ταξιδεýοντας πÜνω σε μια γαλÝρα, ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος Ýγραφε. Το Ýργο του αυτü, αν και προοριζüτανε για προσωπικÞ χρÞση, απü μια εýνοια της τýχης Ýφτασε ως εμÜς. Τα Εις Εαυτüν, το σπουδαßο φιλοσοφικü Ýργο του, αποτελεß μÝχρι τις ημÝρες μας Ýνα παγκüσμιο best seller, που συνεχßζει να εμπνÝει τους αναγνþστες του. ¸να εγχειρßδιο για μια καλλßτερη ζωÞ, Ýνας μüνιμος φιλοσοφικüς αναστοχασμüς πÜνω στη ματαιüτητα των πραγμÜτων, Ýνα -ßσως- βιβλßο αυτογνωσßας, γραμμÝνο απü Ýνα Ρωμαßο αυτοκρÜτορα κι απü τους σπουδαιüτερους. Βασßλεψε απü το 161 ως το 180 μ.Χ. Επß των ημερþν του η ρωμαúκÞ αυτοκρατορßα Ýφτασε στο απüγειü της (η αρχÞ της πτþσης της Ýγινε με το διÜδοχü του Κüμοδο). ΑνÜμεσα στα Üλλα θεωρεßται και σπουδαßος στωικüς φιλüσοφος.…
     Η σημασßα του θανÜτου Þτανε πολý βασικÞ στη φιλοσοφßα του ΜÜρκου ΑυρÞλιου. Δεν πßστευε στη μετÜ θÜνατο ζωÞ. ¸γραφε üτι "Εμεßς ζοýμε για μßα στιγμÞ, μüνο για να ξεχαστοýμε μετÜ σε μßα τÝλεια Üγνοια. Δες πüσοι Ýχουν περÜσει τη ζωÞ τους σε μßση, πÜθη, υποψßες... και τþρα εßναι νεκροß, μüνο στÜχτη". Σýμφωνα μ' αυτüν, üλα θα μποροýσαν να γßνουν σχεδüν θρýλοι. "Απü τη ζωÞ του ανθρþπου η διÜρκεια εßναι Ýνα σημεßο, αλλÜ η ουσßα ξεφεýγει, üλα τα σþματα εßναι προκαθορισμÝνα να καταστραφοýν κι η ψυχÞ αβÝβαιη κι η φÞμη Üγνωστη. Σ' Ýνα κüσμο που üλα τα υλικÜ σþματα εßναι σαν Ýνα ποτÜμι κι üλα τα ψυχικÜ και πνευματικÜ σαν Ýνα üνειρο Üυλο, η ζωÞ εßναι Ýνας πüλεμος κι η μετÜ θÜνατον φÞμη εßναι κÜτι που θα ξεχαστεß. ¼λα υπÜρχουν για να πεθÜνουν". Η διÜρκεια της ζωÞς κÜποιου δεν Ýχει σημασßα. Για τον ΜÜρκο ΑυρÞλιο, ο θÜνατος Þτανε θεμιτüς, επειδÞ βÜζει Ýνα τÝλος σ' üλες τις επιθυμßες.
     Το Ýργο αυτü λοιπüν, Τα Εις Εαυτὸν, γρÜφτηκε μετÜ το 172 μ.Χ. κι ενþ ο συγγραφÝας κατεßχε Þδη το αυτοκρατορικü αξßωμα (161-180 μ.Χ.). Εßναι γραμμÝνο στην ΕλληνικÞ -τη γλþσσα των μορφωμÝνων Ρωμαßων- και παραδßδεται διαιρεμÝνο σε 12 βιβλßα (η διαßρεση δεν ανταποκρßνεται σε εσωτερικÜ κριτÞρια κι επομÝνως δεν πρÝπει να οφεßλεται στον ßδιο τον συγγραφÝα). Εκτüς απü το 1ο βιβλßο, που, αν και γρÜφτηκε τελευταßο, προτÜχθηκε εκ των υστÝρων ως εισαγωγÞ κι αναφÝρεται στις οφειλÝς του Αυρηλßου σε συγγενεßς και δασκÜλους, τα υπüλοιπα Ýχουνε τη μορφÞ σκüρπιων στοχασμþν σε αφοριστικü ýφος, παραινÝσεων εις εαυτüν χωρßς καμμιÜ συστηματικÞ κατÜταξη.
     Ως προς το περιεχüμενο το Ýργο εντÜσσεται στη παρÜδοση της στωικÞς φιλοσοφßας με ιδιαßτερα Ýκδηλη την επßδραση του ΕπικτÞτου (55-120 μ.Χ). Στο αγωνιþδες ερþτημα της εποχÞς, πþς μπορεß κανεßς να κατακτÞσει την ευδαιμονßα, απαντÜ ως γνÞσιος στωικüς: η απαλλαγÞ απü τα πÜθη και τα Ýντονα συναισθÞματα (ηδονÞ, πüνος), η απÜθεια Ýναντι του εξωτερικοý κüσμου, η αδιαφορßα για τα υλικÜ αγαθÜ συντεßνουνε στη κατÜκτηση της εσωτερικÞς γαλÞνης. ¸να αßσθημα που ενισχýεται απü τη πεποßθηση πως η ζωÞ του ανθρþπου διÝπεται εν τÝλει απü την ßδια αρμονßα που διÝπει τον κüσμο ως ολüτητα και που οφεßλεται στην ýπαρξη του Λüγου. Απü το Ýργο του δεν απουσιÜζουν οι Ýννοιες της παροδικüτητας του χρüνου, του εφÞμερου της ζωÞς, της πλÞρους αβεβαιüτητας, μüνο που δεν σχετßζονται με μιαν απαισιüδοξη θεþρηση του κüσμου. Αντßθετα, αποτελοýνε τη παραδοχÞ απ' üπου εκκινεß κανεßς για να αναζητÞσει μÝσω της φιλοσοφßας την ευδαιμονßα.
     Η αλÞθεια εßναι πως ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος δε σκüπευε να γρÜψει κανÝνα βιβλßο οýτε να μιλÞσει για τις στρατιωτικÝς του επιτυχßες. Ως γνÞσιος Στωικüς, δεν επιζητοýσε υστεροφημßα απü τα κατορθþματÜ του. Στα διαλεßμματα των πολεμικþν επιχειρÞσεων, αντß να πανηγυρßζει τις νßκες με εορτασμοýς, ξετýλιγε τους στοχασμοýς στον εαυτü του (ο τßτλος Εις εαυτὸν δüθηκε αργüτερα απü μελετητÝς). Εν εßδει ημερολογßου, στη σκηνÞ του, τις λßγες στιγμÝς της ξεκοýρασης, κατÝγραφε στα ελληνικÜ (τη γλþσσα των μορφωμÝνων της εποχÞς) τις σκÝψεις του, με μüνο συνομιλητÞ τη ψυχÞ του. Απü την εποχÞ του ΜÜρκου ΑυρÞλιου ως σÞμερα μεσολÜβησαν χιλιÜδες χρüνια. Το ημερολüγιο Ýγινε μßα συνÞθης πρακτικÞ των Στωικþν που ακüμη και σÞμερα εφαρμüζεται ως Üσκηση, καθþς η αποτýπωση των προσωπικþν σκÝψεων οδηγεß σε εσωτερικÞ γαλÞνη.
     Πολý πριν ερευνηθοýν τα οφÝλη της καταγραφÞς των σκÝψεων στο χαρτß, επιστÞμονες, ζωγρÜφοι, λογοτÝχνες και πολιτικοß αισθÜνονταν την ανÜγκη να περνÜνε χρüνο με τον εαυτü τους, φιλτρÜροντας τις εμπειρßες τους κι οργανþνοντας τη σκÝψη τους. Ο κατÜλογος εßναι μακρýς: Leonardo da Vinci, Isaac Newton, Charles Darwin, Albert Einstein, Ernest Hemingway, Mark Twain, Benjamin Franklin εßναι λßγοι απü üλους üσοι ακολοýθησαν τη συνÞθεια του ΜÜρκου ΑυρÞλιου. Η διαδικασßα εßναι απλÞ κι η αρχÞ του νÝου Ýτους αποβαßνει μια εξαιρετικÞ ευκαιρßα να πεßσουμε τα παιδιÜ (και τον εαυτü μας) να ξεκινÞσουν.
     Το ημερολüγιο, χωρßς κÜτι τÝτοιο να απαγορεýεται, δε λειτουργεß μüνο ως αποθÞκη αναμνÞσεων. ¼λοι üσοι κατÝγραφαν τις σκÝψεις και τα συναισθÞματÜ τους, üπως ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος, δεν εßχαν σκοπü να τα εκδþσουν στο μÝλλον, αλλÜ να ξεδιπλþσουν τις πιο μýχιες σκÝψεις τους, να γνωρßσουν τον εαυτü τους και να συμφιλιωθοýν μαζß του. Το ημερολüγιο εßναι προσωπικÞ υπüθεση, δεν το γρÜφουμε για να το διαβÜσουν Üλλοι. Εßναι ο παρατηρητÞς της δικÞς μας ζωÞς, αυτüπτης μÜρτυρας της καθημερινÞς εμπειρßας. ¼λα τα Üλλα εßναι δευτερεýοντα: επιλογÞ σωστþν λÝξεων, λογοτεχνικü ýφος, γλωσσικÞ Ýκφραση εμποδßζουν το ζητοýμενο που εßναι η ψυχολογικÞ αποσυμπßεση κι η κατανüηση του εσþτερου εαυτοý. ¸να ημερολüγιο απαιτεß καταρχÞν χρüνο καθημερινÜ και πρÝπει να ξεκινÜ ως δÝσμευση.
     ΠαρÜ το γεγονüς üτι τα οφÝλη του εßναι πολλαπλÜ κι Üμεσα ορατÜ, θεωροýμε Üλλες ασχολßες πιο σημαντικÝς απü το να αντιμετωπßσουμε τον εαυτü μας. Αναμφßβολα, φÝρνει σε ισορροπßα σκÝψεις, αισθÞματα και συμπεριφορÝς. Αφενüς, ερχüμαστε πιο κοντÜ με τον εαυτü μας, κατανοþντας σε μεγαλýτερο βαθμü τις πρÜξεις μας και τα συναισθÞματÜ μας, αφ' ετÝρου κρατÜμε απüσταση, παßρνοντας τη θÝση του κριτÞ üσων βιþσαμε. Η διαδικασßα αυτÞ απαιτεß συνεργασßα των δýο ημισφαιρßων του εγκεφÜλου: την εφαρμογÞ του αναλυτικοý, λογικοý, αριστεροý μÝρους, σε συνδυασμü με το δημιουργικü δεξß μÝρος του εγκεφÜλου. Η καταγραφÞ των σκÝψεων οδηγεß σε ευεξßα, ενþ αποτελεß θεραπεßα ψυχικþν παθÞσεων. Πρüσφατες Ýρευνες απü την ομÜδα του Αμερικανοý ψυχολüγου James Pennebaker πηγαßνουν πÝρα απü τα ψυχικÜ οφÝλη (καταπολÝμηση Üγχους) και πλÝον μιλÜνε για ενßσχυση του ανοσοποιητικοý συστÞματος και θεραπεßα σωματικþν παθÞσεων.
     Ο ΜÜρκος ΑυρÞλιος αγνοοýσε τις Ýρευνες, αλλÜ γνþριζε τον εαυτü του. Το ημερολüγιο τον βοÞθησε να κατακτÞσει την αυτοσυνειδησßα και την ηρεμßα της ψυχÞς που τüσο επιζητοýσε. Σε μας κληροδüτησε τη σοφßα του και μßα στÜση ζωÞς, οδηγü για μια νÝα αρχÞ. ¸να δþρο για τη νÝα χρονιÜ. Με το θÜνατü του Ýληξε η περßοδος της ΡωμαúκÞς ΕιρÞνης, αλλÜ το Ýργο του δεν ξεχÜστηκε. Ο ßδιος δεν καταχρÜστηκε ποτÝ την απüλυτη εξουσßα που του προσÝφερε ο τßτλος του αυτοκρÜτορα, που οφεßλεται μÜλλον σε τυχαßα γεγονüτα. Μνημονεýεται ως ο "αυτοκρÜτορας-φιλüσοφος" και το ημερολüγιο που κρατοýσε κατÜ τη διÜρκεια των εκστρατειþν του, Τα Εις Εαυτüν, αποτελεß τη Βßβλο του Στωικισμοý, του φιλοσοφικοý ρεýματος που ιδρυτÞς του υπÞρξε ο ΖÞνων ο Κιτιεýς.
     Στη πρþτη γραμμÞ του πολÝμου, μÝσα σ' Ýνα αντßσκηνο, κατÝγραφε τους συλλογισμοýς του, Ýδινε στον εαυτü του συμβουλÝς, τον εμψýχωνε με τη δýναμη της φιλοσοφßας. Με σκοπü να σταθεß συνεπÞς στις ιδÝες που ενστερνßστηκε στα νιÜτα του, ν' αντÝξει στις δυσκολßες, να μη παρασυρθεß απü τον χεßμαρρο των γεγονüτων και καταλÞξει Ýνας συνηθισμÝνος Üνθρωπος της εξουσßας, αλλÜ να παραμεßνει αυτü που Þταν: Ýνας φιλüσοφος-αυτοκρÜτορας. Δεν σκüπευε να τα δημοσιεýσει. ¸γραφε για να κρατηθεß δυνατüς. Δεν πßστευε στην υστεροφημßα. Δεν πßστευε καν üτι θα τον θυμÜται κανεßς. ¼μως διαψεýστηκε. Δεκαοχτþ αιþνες πÝρασαν απü τüτε, και το βιβλßο του ζει ακüμη. ¸χει γνωρßσει αναρßθμητες εκδüσεις, αγαπÞθηκε κι υμνÞθηκε απü πÜμπολλους συγγραφεßς ως η ανεξÜντλητη πηγÞ σοφßας. Ως το αιþνιο ευαγγÝλιο, üπως το χαρακτÞρισε ο ΡενÜν. 
     Ως αυτοκρÜτορας ενδιαφÝρθηκε κυρßως για τη νομοθεσßα, μεριμνþντας επßσης για τα αδýνατα κοινωνικÜ στρþματα, ενþ επιτυχÞς Þταν η αμυντικÞ πολιτικÞ του, καθþς η βασιλεßα του υπÞρξε η αρχÞ του τÝλους της Pax Romana. Σε εκστρατεßα του μÜλιστα πÝθανε τον ΜÜρτιο του 180 μ.Χ.
     Ως φιλüσοφος εßναι συνεπÞς εκπρüσωπος του Στωικισμοý, Ýνας απü την περßφημη τριανδρßα της ΝÝας ΣτοÜς (μαζß με τον Επßκτητο και τον ΣενÝκα). Με το -γραμμÝνο στα ελληνικÜ- σýγγραμμα (διαλογισμοß με μορφÞ Üλλοτε σχολßου επß απüψεων κι αποφθεγμÜτων φιλοσüφων του παρελθüντος, Üλλοτε παρατηρÞσεων απευθυνüμενων απü τον γρÜφοντα στον εαυτü του και Üλλοτε στοχασμþν απολογιστικοý κατÜ βÜση χαρακτÞρα) Ýδωσε Ýνα απü τα διασημüτερα Ýργα της στωικÞς φιλοσοφßας, δεßγμα του ηθικοý-πρακτικοý, κατÜ κýριο λüγο, στοχασμοý κι επß πλÝον των περß θεοý και φýσεως απüψεων της σχολÞς.


£££££££££££££££££££££


                                        Τα Εις Σεαυτüν

Βιβλßο 2ο

     ΓραμμÝνα κοντÜ στον ποταμü Γρανοýα, στα μÝρη των ΚουÜδων

   1. Απü νωρßς το πρωß να λες μÝσα σου: σÞμερα θα συναντηθþ με τον πολυπρÜγμονα, με τον αχÜριστο, με τον αλαζüνα, τον δολερü, τον φθονερü, τον ακοινþνητο. Τους συμβαßνει να εßναι Ýτσι επειδÞ αγνοοýν το αγαθü και το κακü. ΕμÝνα üμως, που στοχÜστηκα τη φýση του Üγαθοà κι εßδα την ομορφιÜ του' και τη φýση του κακοý κι εßδα την ασχÞμια του' και τη φýση του ανθρþπου που σφÜλλει κι εßδα üτι εßναι συγγενÞς μου, üχι απü το ßδιο αßμα Þ σπÝρμα αλλÜ απü τον ßδιο Νου, και üτι Ýχει τη θÝση του μÝσα στο θεßο Ýργο' εμÝνα δεν μπορεß να με βλÜψει κανεßς απü τους παραπÜνω, γιατß κανεßς τους δε μπορεß να με μπλÝξει στην αισχρüτητα. Επßσης δεν μπορþ να οργßζομαι μ' Ýνα συγγενικü μου πρüσωπο και να το μισþ. ΓεννηθÞκαμε για να συνεργαζüμαστε μεταξý μας, üπως τα πüδια, τα χÝρια, τα βλÝφαρα, üπως η πÜνω και κÜτω σειρÜ των δοντιþν. Το να κÜνουμε αντßπραξη Ýνας στον Üλλον εßναι παρÜ φýσιν. Κι η αγανÜκτηση κι η αποστροφÞ αποτελοýν αντßπραξη.

   2. ¼,τι και να 'ναι αυτü που εßμαι: λßγες σÜρκες, λßγη πνοÞ και το Þγεμονικüν. Τις σÜρκες περιφρüνησÝ τες: αßμα βρþμικο,, κοκκαλÜκια κι Ýνα πλÝγμα απü νεýρα, φλÝβες, αρτηρßες. Δες και τι σüι πραματÜκι εßναι κι η πνοÞ: σκÝτος αÝρας και πÜντα διαφορετικüς -τη βγÜζεις προς τα Ýξω και τη ξαναρρουφÜς. Και τρßτο το Þγεμονικü. ΠαρÜτα τα βιβλßα -μη σε αποσποýν Üλλο, δεν σου επιτρÝπεται. Σα να ζυγþνει ο θÜνατüς σου, βÜλε με το νου πως γÝρασες πια: μην αφÞνεις Üλλο να 'ναι υποδουλωμÝνο -να μη το ορßζουν σα νευρüσπαστο οι ορμÝς σου οι ακοινþνητες, να μην αγανακτÜ με τη μοßρα και με το παρüν, να μη στραβοκοιτÜει το μÝλλον.

   3. ¼σα εßναι Ýργα των θεþν, εßναι πλÞρη προνοßας. ¼σο για τα τυχαßα συμβÜντα, δεν εßναι ανεξÜρτητα απü τη Φýση, παρÜ εßναι συνυφασμÝνα και διαπλεγμÝνα με τα üσα διοικεß η πρüνοια. ¼λα απü κει απορρÝουν -κι ενυπÜρχει σ' αυτÜ αναγκαιüτητα κι ü,τι εßναι προς το συμφÝρον του σýμπαντος κüσμου, που μÝρος του εßσαι κι εσý. Και για κÜθε επιμÝρους κομμÜτι της φýσης, καλüν εßναι ü,τι φÝρει η Φýση του σýμπαντος κüσμου κι ü,τι τη συντηρεß. Και τον κüσμο συντηροýν οι μεταβολÝς των στοιχεßων αλλÜ και των σýνθετων σωμÜτων. ΑυτÜ να σου εßναι αρκετÜ, Ýχε τα για θεωρητικÝς αρχÝς, πÜντα. Κι Üσε τη δßψα για τα βιβλßα, για να μη πεθÜνεις βαρυγκομþντας, μα αληθινÜ καλοδιÜθετος κι απü τα βÜθη της καρδιÜς σου ευγνþμων στους θεοýς.

   4. ΘυμÞσου πüσο καιρü τ' αναβÜλλεις αυτÜ και πüσες φορÝς σου δþσανε προθεσμßες οι θεοß και συ δεν τις χρησιμοποßησες. ¼μως πρÝπει πια να αντιληφθεßς τßνος κüσμου εßσαι κομμÜτι και τßνος κυβερνÞτη του κüσμου απüρροια εßναι η υπüστασÞ σου και πως ο χρüνος σου Ýχει Ýνα üριο κι αν δεν τον χειριστεßς Ýτσι þστε να διþξεις τα σýννεφα, ο χρüνος θα φýγει, θα χαθεß και θα χαθεßς κι εσý, χωρßς να σου ξαναδοθεß καμμßα δυνατüτητα.

   5. ΚÜθε σου στιγμÞ, ρωμαλÝος, ως Üνδρας κι ως Ρωμαßος, φρüντιζε αυτü που περνÜ απü το χÝρι σου, με ανεπιτÞδευτη σεμνüτητα, με φιλοστοργßα, ελευθεροφροσýνη και αßσθημα δικαßου, διασφαλßζοντας την αποδÝσμευσÞ σου απü κÜθε Üλλη εξωτερικÞ εικüνα. Και θα τη διασφαλßσεις, αν κÜθε σου πρÜξη την κÜνεις σα να Þταν η τελευταßα της ζωÞς σου' απαλλαγμÝνη απü κÜθε απερισκεψßα κι εμπÜθεια ενÜντια στις λογικÝς κρßσεις, απü κÜθε υποκρισßα, φιλαυτßα και δυσφορßα γ ι' αυτÜ που σου 'λαχαν απü τη μοßρα.

   6. ΑτιμÜζεις, ατιμÜζεις τον εαυτü σου, ψυχÞ και δεν θα σου μεßνει πια καιρüς να τον τιμÞσεις. Μια στιγμÞ μοναχÜ κρατÜ η ζωÞ του καθενüς, κι η δικÞ σου σχεδüν πÝρασε κιüλας, κι εσý δεν σÝβεσαι τον εαυτü σου, παρÜ αποθÝτεις τη καλÞ σου μοßρα στις ψυχÝς των Üλλων.

   7. Σου τραβÜ τη προσοχÞ κÜτι που Ýρχεται απ' Ýξω; Δßνε στον εαυτü σου την Üνεση να μÜθει και κÜτι καινοýργιο και καλü και μη παρασýρεσαι εδþ κι εκεß. ¹δη πρÝπει να φυλÜγεσαι απü κεßνο το Üλλο εßδος περιπλÜνησης -γιατß σαχλαμαρßζουν και με πρÜξεις üσοι απüκαμαν απ' τη ζωÞ χωρßς να Ýχουν βÜλει Ýνα σκοπü στον οποßο να στρÝφουν την κÜθε τους ενüρμηση και σκÝψη, μια για πÜντα.

   8. Δýσκολα θα δεις κÜποιον να δυστυχεß επειδÞ δεν ξÝρει τι γßνεται μες στην ψυχÞ του Üλλου' üμως εκεßνοι που δεν παρακολουθοýν της δικÞς τους ψυχÞς τις κινÞσεις, δεν μπορεß παρÜ να δυστυχÞσουν.

   9. Αυτü να αναλογßζεσαι πÜντα: ποια εßναι η Φýση τοý παντüς και ποια η δικÞ μου φýση, και πþς σχετßζεται η μια με την Üλλη και ποιο μÝρος ποιου συνüλου εßναι η δικÞ μου' και πως κανεßς δεν σ' εμποδßζει να κÜνεις και να λες ü,τι εßναι σýμφωνο με τη Φýση, της οποßας εßσαι μÝρος.

  10. Με λüγο φιλοσοφικü ο Θεüφραστος, συγκρßνοντας τα σφÜλματα μεταξý τους -και με τρüπο απλü, Ýτσι που να διευκολýνει τον καθÝνα να κÜνει τÝτοιου εßδους συγκρßσεις-, ισχυρßζεται üτι τα σφÜλματα που οφεßλονται στην επιθυμßα εßναι βαρýτερα απü τα σφÜλματα που οφεßλονται σε θυμü. Γιατß ο θυμωμÝνος, προφανþς, üταν στρÝφει τα νþτα του στη λογικÞ το κÜνει με κÜποιο πüνο και με κρυφοýς ενδοιασμοýς. Ενþ αυτüς που σφÜλλει απü επιθυμßα, νικημÝνος καθþς εßναι απü την ηδονÞ, δεßχνει πιο ακüλαστος και θηλυπρεπÞς. ΣωστÜ λοιπüν, και με τρüπο αντÜξιο της φιλοσοφßας, εßπε ο Θεüφραστος üτι το σφÜλμα που διαπρÜττεται με ευχαρßστηση αρμüζει να το καταδικÜζουμε πιο αυστηρÜ απ' ü,τι το σφÜλμα που διαπρÜττεται με λýπη. ΓενικÜ, ως Þδη αδικημÝνος και στενοχωρημÝνος, ο Ýνας αναγκαστικÜ θα νιþσει θυμü' ενþ ο Üλλος απü μüνος του κατευθýνεται προς την αδικßα, παρασυρμÝνος απü μιαν επιθυμßα του.

  11. Σαν να πρüκειται τþρα αμÝσως να φýγεις απü τη ζωÞ, Ýτσι να πρÜττεις κÜθε φορÜ, Ýτσι να μιλÜς, Ýτσι να σκÝφτεσαι. Το να εγκαταλεßψεις την ανθρωπüτητα, αν υπÜρχουν θεοß δεν εßναι διüλου φοβερü, γιατß οι θεοß δεν πρüκειται να σε ρßξουν στο κακü. Αν πÜλι δεν υπÜρχουν θεοß Þ δεν νοιÜζονται για τα ανθρþπινα, τι ακριβþς μπορεß να σημαßνει για σÝνα το να ζεις σ' Ýνα κüσμο üπου απουσιÜζουν οι θεοß και η πρüνοια; ¼μως υπÜρχουν θεοß και νοιÜζονται για τ' ανθρþπινα, και χÜρισαν στον Üνθρωπο üλες τις δυνατüτητες να αποφεýγει τις πραγματικÝς συμφορÝς. ¼σο για τ' Üλλα, αν υπÞρχε σ' αυτÜ κÜτι το κακü, θα πρüβλεπαν þστε να μπορεß ο Üνθρωπος να τ' αποφεýγει. (¼μως κÜτι που δεν σε κÜνει χειρüτερο Üνθρωπο, πþς μπορεß να σου κÜνει χειρüτερη τη ζωÞ;). Δεν εßναι αλÞθεια üτι τα παρÜβλεψε αυτÜ η Φýση του παντüς, εßτε απü Üγνοια εßτε επειδÞ τÜχα δεν μπüρεσε να τα προλÜβει Þ να τα διορθþσει. Οýτε πÜλι θα μποροýσε να κÜνει τüσο μεγÜλο σφÜλμα, εßτε απü αδυναμßα εßτε απü αδεξιüτητα, þστε τα καλÜ και τα κακÜ να συμβαßνουν και στους καλοýς και στους κακοýς, αδιακρßτως. ΘÜνατος και ζωÞ λοιπüν, δüξα και μη δüξα, πüνος και ηδονÞ, πλοýτος και φτþχεια, üλ' αυτÜ τυχαßνουν και στους καλοýς και στους κακοýς, χωρßς να εßναι οýτε ωραßα οýτε Üσχημα. ¢ρα οýτε καλÜ εßναι οýτε κακÜ.

  12. Πüσο γοργÜ αφανßζονται üλα -μες στον κüσμο τα ßδια τα σþματα, και μες στην αιωνιüτητα η μνÞμη τους. Τι λογÞς εßναι üλα τα αισθητÜ πρÜγματα, και κυρßως εκεßνα που μας δελεÜζουν με την ηδονÞ Þ μας φοβßζουν με τον πüνο Þ τα κÜνει η κενοδοξßα μας διαβüητα, πüσο ευτελÞ και ευκαταφρüνητα, βρþμικα και φθαρτÜ και πεθαμÝνα -το μαθαßνουμε με τη δýναμη του νου. Τι εßναι στ' αλÞθεια αυτοß οι Üνθρωποι που οι απüψεις τους κι οι κουβÝντες τους [εξασφαλßζουν την κακÞ και την] καλÞ φÞμη. Τι σημαßνει θÜνατος, που αν τον εξετÜσεις μεμονωμÝνα, και ορßσεις την ÝννοιÜ του και τον διαχωρßσεις απü τους συνειρμοýς που μας προκαλεß, δεν θα τον θεωρεßς πια τßποτε Üλλο παρÜ μια λειτουργßα της φýσης- κι αν κÜποιος φοβÜται μια λειτουργßα της φýσης, Ýχει μυαλü μικροý παιδιοý. Κι üχι μüνο εßναι λειτουργßα της φýσης αλλÜ και προς το συμφÝρον της. Πþς Ýρχεται σε επαφÞ με τον θεü ο Üνθρωπος, και με ποιο μÝρος του εαυτοý του, και σε τι διÜθεση βρßσκεται τοýτο το μÝρος του ανθρþπου.

  13. Τßποτε αθλιþτερο απü εκεßνον που περιδιαβαßνει τον κýκλο των πραγμÜτων και «ανασκαλεýει τα υποκÜτω της γης», που λÝει ο ποιητÞς και ζητÜ να μÜθει τι κρýβεται μες στις ψυχÝς των Üλλων, συμπεραßνοντας απü κÜποια σημÜδια, και δεν αντιλαμβÜνεται üτι το μüνο που του χρειÜζεται εßναι να σχετιστεß με τον δαßμονα που ζει εντüς του και να τον λατρÝψει με ειλικρßνεια. Και λατρεßα θα πει να τον διατηρÞσει αμüλυντο απü πÜθη και ματαιüτητα και δυσαρÝσκεια για τα üσα πρÜττονται απü θεοýς κι ανθρþπους. ¼σα προÝρχονται απü τους θεοýς εßναι σεβαστÜ λüγω της αρετÞς τους -üσα πÜλι προÝρχονται απü τους ανθρþπους εßναι αγαπητÜ ως συγγενικÜ μας. ΚÜποτε μÜλιστα εßναι και αξιολýπητα γιατß οφεßλονται σε Üγνοια του καλοý και του κακοý: μια αναπηρßα üχι μικρüτερη απü το να μη μπορεßς να διακρßνεις το Üσπρο και το μαýρο.

  14. Ακüμη κι αν πρüκειται να ζÞσεις τρεις χιλιÜδες χρüνια Þ και τριÜντα χιλιÜδες, να θυμÜσαι πως κανεßς δεν χÜνει ζωÞ Üλλη απü αυτÞ που ζει, οýτε ζει Üλλη ζωÞ απü αυτÞ την οποßα χÜνει. ¸τσι, η μεγαλýτερη μακροβιüτητα κι η πιο σýντομη ζωÞ καταλÞγουν να εßναι το ßδιο πρÜγμα, αφοý το παρüν εßναι ßσης διÜρκειας για üλους, και ü,τι Ýχει χαθεß δεν μας ανÞκει πια' οπüτε, αυτü που χÜνεται εßναι προφανþς ακαριαßο. ΔηλαδÞ, οýτε το παρελθüν μπορεß να χÜσει κανεßς οýτε το μÝλλον. Πþς γßνεται να στερηθεß αυτü που δεν Ýχει; Τοýτα τα δυο να θυμÜσαι πÜντα: πρþτον, üτι τα πÜντα, ανÝκαθεν, εßναι ßδιας λογÞς και ανακυκλþνονται, και δεν Ýχει καμμιÜ διαφορÜ το να βλÝπεις τα ßδια πρÜγματα επß εκατü Þ διακüσια χρüνια Þ επß μια αιωνιüτητα. Και δεýτερον, üτι ο μακροβιüτερος Üνθρωπος και αυτüς που θα πεθÜνει πολý νωρßς, το ßδιο πρÜγμα χÜνουν: μüνο το παρüν θα στερηθοýν -αν ποýμε πως κι αυτü δικü τους εßναι-, ενþ ü,τι δεν Ýχεις, δεν μπορεßς να το χÜσεις.

  15. ¼τι üλα εßναι η ιδÝα που Ýχουμε γι' αυτÜ. Εßναι προφανÝς üτι ισχýει τοýτη η φρÜση που αποδßδεται στον Μüνιμο τον Κυνικü. ΠροφανÞς και η χρησιμüτητÜ της, αν δεχτεßς το ουσιαστικü της νüημα στο μÝτρο που αληθεýει.

  16. ΑτιμÜζει τον εαυτü της η ανθρþπινη ψυχÞ, πρþτα και κýρια üταν γßνεται Ýνα απüστημα, κÜτι σαν σπυρß πÜνω στο σþμα του κüσμου - εφ' üσον η ευθýνη βαραßνει την ßδια. ΒλÝπεις, το να δυσανασχετεßς με κÜτι που συμβαßνει, σημαßνει αποστασßα απü τη Φýση, στην οποßα εμπεριÝχονται και των Üλλων οι φýσεις. Δεýτερον, ατιμÜζει τον εαυτü της üταν αποστρÝφεται κÜποιον Üνθρωπο Þ üταν κινεßται ενÜντιÜ του για να του κÜνει κακü' και τÝτοιες εßναι οι ψυχÝς üσων οργßζονται. Τρßτον, ατιμÜζεται üταν την καταβÜλλει η ηδονÞ Þ ο πüνος. ΤÝταρτον, üταν υποκρßνεται και κÜνει Þ λÝει κÜτι προσποιητÜ και ψεýτικα. ΠÝμπτον, üταν οι πρÜξεις κι οι επιθυμßες της δεν κατευθýνονται προς κÜποιον σκοπü αλλÜ γßνονται στην τýχη κι εßναι ανακüλουθες, τη στιγμÞ που θα πρÝπει ως και το παραμικρü να γßνεται σýμφωνα με την αναγωγÞ του στον τελικü σκοπü. Και τελικüς σκοπüς των Ýλλογων üντων εßναι να ακολουθοýν τον λüγο και τον νüμο της πιο σεβÜσμιας üλων των πüλεων και πολιτειþν.

  17. Της ανθρþπινης ζωÞς ο χρüνος εßναι μια στιγμÞ, η ουσßα της ρευστÞ, οι αισθÞσεις αμυδρÝς, του κορμιοý η σýσταση φθαρτÞ, η ψυχÞ μια σβοýρα, η τýχη ανεξιχνßαστη κι η φÞμη προúüν ακρισßας. Με δυο λüγια, üλα του σþματος εßναι ρευστÜ σαν ποταμüς, ενþ της ψυχÞς εßναι üνειρο και ψευδαßσθηση -η ßδια η ζωÞ εßναι πüλεμος και ταξßδι σε ξÝνο τüπο, κι η υστεροφημßα εßναι λÞθη. Ποιος μπορεß να μας παρασταθεß στο δρüμο; Η φιλοσοφßα και μüνον αυτÞ. Και φιλοσοφßα θα πει, να διατηρεßς τον δαßμονα που 'χεις μÝσα σου απρüσβλητο, σþο και αβλαβÞ, υπερÜνω πüνων και ηδονþν -τßποτα να μην κÜνεις στα κουτουροý, τßποτα στα ψεýτικα και με υποκρισßα- φιλοσοφßα θα πει να μην Ýχεις ανÜγκη απü το τι κÜνει Þ δεν κÜνει ο Üλλος -κι ακüμη, ü,τι σου προκýψει και ü,τι σου στÝλνει η μοßρα ο δαßμονÜς σου να τα δÝχεται, ως προερχüμενα κÜπου απü κει, απ' üπου προÝρχεται κι αυτüς. Και πÜνω απ' üλα, να περιμÝνεις το θÜνατο με γαλÞνιο νου, ως κÜτι που δεν εßναι παρÜ μια ακüμα διÜλυση στοιχεßων που συνθÝτουν κÜθε Ýμβιο ον. ΜεταβÜλλονται αυτÜ τα στοιχεßα, το καθÝνα σε κÜτι Üλλο, και δεν εßναι διüλου τρομερü αυτü. Αν εßναι Ýτσι, τι σου κακοφαßνεται αυτÞ η μεταβολÞ και διÜλυση των πÜντων; Αφοý γßνεται σýμφωνα με τη Φýση. Κι ü,τι εßναι σýμφωνο με τη Φýση δεν εßναι κακü.

   (μτφρ. ΓιÜννης Αβραμßδης)

                                              ΤÝλος αποσπÜσματος

 

 

Web Design: Granma - Web Hosting: Greek Servers