Dali Salvador (1904-1989) Surrealism
¼ταν ζωγραφßζω εßμαι ξυπüλητος. Μου αρÝσει να νιþθω τη γη κοντÜ στα δυο μου πüδια... Μου φαßνεται πως η πλαστικüτητα του κοýφιου, παρουσιÜζει μεγÜλο ενδιαφÝρον, αλλÜ κανεßς δεν ενδιαφÝρεται γι' αυτü, γιατß αυτÞ η πλαστικüτητα προÝρχεται, σχεδüν πÜντα, απü τα στερεÜ." S. Dali
Βιογραφικü
Ο Σαλβαδüρ Νταλß (πλÞρες üνομα: Salvador Felipe Jacinto Dalí i Domènech) Þταν Ýνας απü τους σημαντικüτερους Ισπανοýς ζωγρÜφους. Ξεκßνησε να ζωγραφßζει απü τα Ýξι του, ενþ στα 13 του εßχε Þδη Ýνα μικρü ατελιÝ. Τα πρþτα μαθÞματα ζωγραφικÞς τα παρακολοýθησε στη ΔημοτικÞ σχολÞ σχεδßου της πüλης του. ΣυνδÝθηκε με το καλλιτεχνικü κßνημα του υπερρεαλισμοý κι Ýμεινε για Ýνα διÜστημα. Εßναι απü τους πιο γνωστοýς ζωγρÜφους του 20ου αι. και πολý εκκεντρικÞ φυσιογνωμßα της σýγχρονης τÝχνης.
ΓεννÞθηκε στο χωριü ΦιγκÝρας, μικρÞ πüλη λßγο Ýξω απü τη Βαρκελþνη της Καταλoνßας, στην Ισπανßα, 11 ΜÜη 1904 (2 Ýτη πριν τη δημιουργßα του πρþτου κυβιστικοý πßνακα του ΠικÜσσο Οι Δεσποινßδες Της Αβινιüν) απü πατÝρα συμβολαιογρÜφο, Salvador Dali Cusi, κι η μητÝρα, φανατικÞ καθολικÞ, η δüνια Felipa Domenech Ferres. ΑνÞκε σε οικονομικÜ ευκατÜστατη οικογÝνεια μεσαßας τÜξης. Η οικογÝνεια υπÝφερε πολý πριν απü τη γÝννηση του καλλιτÝχνη, επειδÞ ο 1ος γιος τους (επßσης ονομαζüμενος Σαλβαδüρ) πÝθανε πρüωρα, μüλις 9 μÞνες πριν τη γÝννησÞ του Üλλα ßδια ημερομηνßα. Οι γονεßς του μπροστÜ σε αυτÞ τη σýμπτωση ημερομηνιþν, πεßστηκαν üτι ο νÝος Νταλß Þταν η μετενσÜρκωση του 1ου τους παιδιοý που χÜσανε και πως για να μη το χÜσουνε ξανÜ, θα 'πρεπε να του κÜνουν üλα τα χατßρια! Για να ενισχýσουν τη προστασßα του μικροý Νταλß, προσÝλαβαν αποκλειστικÞ νοσοκüμα με το üνομα Λουσßα. Σε αρκετοýς πßνακες του την Ýχει ζωγραφßσει,Ο νεαρüς καλλιτÝχνης συχνÜ Ýλεγε πως εßναι η μετενσÜρκωση του νεκροý αδελφοý του -πεποßθηση που του 'χε μεταφερθεß, που σßγουρα Ýφερε διÜφορες ιδÝες στο εντυπωσιακü παιδß. Η προσωπικüτητÜ του διαμορφþθηκε και βÜσει αυτοý κι Üνθισε νωρßς παρÜλληλα με το ενδιαφÝρον του για τη τÝχνη. Ισχυρßζεται üτι Ýχει εκδηλþσει τυχαßες, υστερικÝς, γεμÜτες οργÞ εκρÞξεις προς την οικογÝνεια και τους συμμαθητÝς τοτ. Ο πατÝρας του Þτανε και δικηγüρος αλλÜ φαßνεται πως δεν Þταν ιδιαßτερα ενθουσιþδης με τις ικανüτητες του γιου στη ζωγραφικÞ και το σχÝδιο, που ‘δειξε üτι διÝθετε σε σχετικÜ νεαρÞ ηλικßα. ΧÜρη κυρßως στη συμπαρÜσταση της μητÝρας του, παρακολοýθησε τα πρþτα μαθÞματα ζωγραφικÞς στη ΔημοτικÞ ΣχολÞ Σχεδßου της πüλης του. ΤÝλειωσε τη στοιχειþδη εκπαßδευση εκεß.
¸τσι μεγÜλωσε στη σκιÜ ενüς χαμÝνου αδελφοý. Αυτü τον καθüρισε στην μετÝπειτα ζωÞ του. Απü την μια εßχε üλη την αγÜπη κα την φροντßδα των γονιþν του σε υπερβολικü βαθμü που ενßσχυαν την αυτοπεποßθηση του χωρßς καν να κÜνει κÜτι για να την κερδßσει αυτÞ την αγÜπη, και απü την Üλλη, το üτι του εßχαν περÜσει οι γονεßς του την ιδÝα üτι Þταν η μετενσÜρκωση του αδελφοý του τον γÝμιζε φοβßες, σαν να μην Þταν ο εαυτüς του και εßχε εμμονÝς με την αποσýνθεση του σþματος και με τα Ýντομα και τα σκουλÞκια που βοηθÜνε σε αυτü. ¸γινε ιδιαßτερα ευερÝθιστος και μονßμως Ýκανε τα κακÜ του στο σαλüνι!
ΑγαπημÝνο του παιχνßδι: Να φαντÜζεται μαγικÝς εικüνες με ζþα. Αυτü αποτυπþθηκε και στα Ýργα του αργüτερα (τßγρεις, ψÜρια, ελÝφαντες με πüδια εντüμων..) Μεγαλþνοντας, σκαρφιζüταν τρομακτικοýς εφιÜλτες και αρρþστιες. Στüχος του: Να του ικανοποιοýν κÜθε του επιθυμßα. ΚÜποια στιγμÞ, οι γονεßς του κατÜλαβαν το θÝατρο που Ýπαιζε ο γιüς τους και τα κÝρδη που εßχε απü αυτü. Ο Νταλß συνÝχισε το παιχνßδι που του Ýδινε κÝρδος, αυτÞ τη φορÜ εκδηλþνοντας πυρετü και οι αιμορραγοýσε. ¼ταν πÞγε στο σχολεßο, φαßνεται πως εßχε μιλÞσει για τον φüβο του για τα Ýντομα στα Üλλα παιδιÜ και αυτÜ τον κορüιδευαν και του πετοýσαν πÜνω του üτι Ýντομα Ýβρισκαν. Κυρßως ακρßδες. Τις ακρßδες θα τις ζωγραφßσει πολλÝς φορÝς μια και συμβüλιζαν γι αυτüν την φρßκη, τον εφιÜλτη. Το 1908 θα γεννηθεß η αδελφÞ του, η ¢ννα Μαρßα. Την ζÞλευε και τον ζÞλευε. Αυτüς üμως σαν μεγαλýτερος και με το πλεονÝκτημα του «μετενσαρκωμÝνου» παιδιοý, συνÝχιζε να εßναι το επßκεντρο της προσοχÞς. Πþς μποροýσε να τον νικÞσει η μικρÞ ¢ννα Μαρßα; Δεν μποροýσε. ¸τσι ο Νταλß εßχε γßνει Ýνας μικρüς δικτÜτορας στο σπßτι του.
Στα 8 του χρüνια!
Απü πολý νεαρÞ ηλικßα, βρÞκε μεγÜλην Ýμπνευση στα γýρω καταλανικÜ τοπßα της παιδικÞς του ηλικßας και πολλÜ απ’ αυτÜ θα γßνουν επαναλαμβανüμενα μοτßβα στις μεταγενÝστερες βασικÝς του ζωγραφιÝς. Εßχε τα πρþτα του μαθÞματα σχεδßασης στην ηλικßα των 10 ετþν.
Ξεκßνησε να ζωγραφßζει απü τα 6. Τα πιο σημαντικÜ Ýργα του üμως για την παιδικÞ του ηλικßα Ýγιναν γýρω στα 13 του χρüνια. Εκεßνη την περßοδο συναναστρεφüταν οικογενειακþς με την οικογÝνεια Πßτσοτ üπου του μετÝδωσε την λατρεßα που εßχε για την τÝχνη. ΚατÜ εντολÞ του Νταλß, ο πατÝρας του, του Ýφτιαξε Ýνα μικρü ατελιÝ με üλες τις ανÝσεις! Εκεß ζωγρÜφιζε με κÜρβουνο. Ο πατÝρας του για να ενισχýσει ψυχολογικÜ τον μικρü δικτÜτορα, διοργÜνωσε μια Ýκθεση στο σπßτι τους για να τον θαυμÜσει το κοινü. Τα περισσüτερα εφηβικÜ Ýργα του εßχαν επηρεαστεß και απü τα ρωμαúκÜ ερεßπια της περιοχÞς του. Εγινε Üνθρωπος των αισθÞσεων: ΧρÞμα και φαγητü. ΦαγÞτü σýμβολο στα Ýργα του πχ Ανθρωπομορφικü ψωμß 1923.Σαν Ýφηβος Þταν απßστευτα ντροπαλüς, ιδιαßτερα εσωστρεφÞς, καταλÜβαινε üτι εßχε σεξουαλικÞ ανικανüτητα κι αυτü τον τρüμαζε! Σαν αντßδραση σε αυτüν τον εσωτερικü πüνο της ψυχÞς του που του προκαλοýσε ο τρüμος του και η δειλßα του, Ýγινε επιδειξßας κι αναιδÞς. Δε μποροýσε να βρει Üλλο τρüπο να επιβιþσει συναισθηματικÜ.
Οι Γονεßς του
Εδþ ακριβþς και πριν συνεχßσω το βιογραφικü, θεωρþ σκüπιμο να κÜνουμε Ýνα διÜλειμμα για να σας δεßξω μερικÜ πρþιμα κομμÜτια του παιδιοý-Ýφηβου εκκολαπτüμενου ζωγρÜφου, που απü μικρüς Ýδειχνεν απßστευτο ταλÝντο κι ιδοý οι αποδεßξεις, ακατÜργαστες μεν, αλλÜ....
¢λλωστε Ýχει πολý δρüμο ακüμα το Üρθρο. Δεßτε λοιπüν μερικÜ απü τα παιδικοεφηβκÜ του Ýργα.
1913: σε ηλικßα 9 ετþν
1914: σε ηλικßα 10 ετþν 2 τοπßα κοντÜ στη γενÝτειρα
1918: ιμπρεσσιονιστικÝς απüπειρες τη επηρρεßα Ραμüν Πιχüτ
1921: Αυτοπροσωπογραφßα
1922: Αυτοπροσωπογραφßα σε κÜρβουνο
Tο 1916 φιλοξενÞθηκε απü την οικογÝνεια του τοπικοý καλλιτÝχνη Ramon Pichot, στο ΚαδακÝς, στη διÜρκεια θερινþν διακοπþν της οικογÝνειας, üπου κι Þρθε σε επαφÞ 1η φορÜ με τη μοντÝρνα ζωγραφικÞ Ο Ραμüν τον Ýσπρωχνε προς τον ιμπρεσσιονισμü καθþς κι ο ßδιος εκεß δημιουργοýσε. Στα 15 συμμετεßχε στη δημüσια Ýκθεση του Δημοτικοý ΘεÜτρου του ΦιγκÝρας, το 1919. Το 1921 πεθαßνει η μητÝρα του. Ο Νταλß Þταν περßπου 17. ¸μεινε με τον πατÝρα του με τον οποßο εßχε μια σχÝση αγÜπης και μßσους. Ο δειλüς Νταλß, θαýμαζε τον πατÝρα του για την εξουσßα και την ενεργητικüτητα του. Ο πατÝρας Νταλß, μετÜ το χαμü της γυναßκας του, παντρεýτηκε γρÞγορα την αδελφÞ της γυναßκας του. Ο Νταλß πνιγüταν στο σπßτι πια και Þθελε να ξεφýγει απü την οικογÝνεια του. Δεν μποροýσε να εκφρÜσει τα συναισθÞματα του για τη μÜνα που Ýχασε. ¸λεγε απλÜ üτι, αυτü τον λýπησε, δεν αποδÝχτηκε τελικÜ τη κατÜσταση κι Ýτσι μετÜ εγκαθßσταται στη Μαδρßτη üπου κι Ýφηβος ξεκινÜ σπουδÝς στην Ακαδημßα των Τεχνþν (Academia de San Fernando) διαμÝνοντας στη Residencia de Estudiantes, Εκεß ξεκινÜ να πειραματßζεται στον ιμπρεσσιονισμü και ποúντιγισμü, βιþνει πλÝον την ενηλικßωσÞ του κι Üρχισε να εκδηλþνει τον εκκεντρικü και προκλητικü του χαρακτÞρα. Με τους καθηγητÝς της ΣχολÞς Þταν σε συνεχÞ ρÞξη. ΜεγÜλοι οι καυγÜδες. Αυτü Þτανε το πρþτο γεγονüς που τον Ýκανε διαβüητο, πριν ακüμα απü τα Ýργα του καθþς Þτανε παροιμιþδες. ¸χει αφÞσει μακριÜ μαλλιÜ και ντýνεται στο στυλ των βρεττανþν του 19 αι. σαν Ýνας δανδÞς. ΚαλλιτεχνικÜ, πειραματßστηκε με πολλÜ εßδη και τεχνοτροπßες καθþς Þταν ανÞσυχη φýση και με περιÝργεια Ýμφυτη. Στα 19 του, ο πατÝρας φιλοξÝνησε μιαν ατομικÞ Ýκθεση των τεχνικÜ εξαιρετικþν σχεδßων με κÜρβουνο του νεαροý καλλιτÝχνη στο σπßτι της οικογÝνειας.
Κι üλα αυτÜ Ýγιναν üταν πειραματιζüτανε καλλιτεχνικÜ με κυβισμü, πουαντιγισμü κι ιμπρεσσιονισμü, üπου με αυτüν τον τελευταßο Ýνιωθε να εκφρÜζεται καλýτερα. Πßστευε τüτε üτι Þταν ιμπρεσσιονιστÞς. Ξεκßνησε μαθÞματα με τον καθηγητÞ ΧουÜν ΝουνιÝς. Δýσκολος μαθητÞς. Ο εγωισμüς του δεν τον Üφηνε να παραδεχτεß τον δÜσκαλο του. Πßστευε στον εαυτü του üτι Þταν η απüλυτη αυθεντßα κι Ýκανε πÜντα το αντßθετο απü τις οδηγßες του δασκÜλου του. Παρüλα αυτÜ, και μετÜ απü τερÜστια δυσκολßα, Ýμαθε τις βασικÝς αρχÝς που διÝπουν το σχÝδιο και τη ζωγραφικÞ. Και σαν αυθεντßα που Ýνιωθε, ξεκßνησε να γρÜφει πλÞθος απü Üρθρα για τη τÝχνη. ΠÜντως, ξÝρουμε üτι θαýμαζε τους, Ντα Βßντσι, Ελ ΓκρÝκο, Γκüγια, ΜιχαÞλ ¢γγελο, αλλÜ κορυφαßος για αυτüν Þταν ο ΒελÜσκεθ.
Ο Ραμüν Πιχüτ κι ο νεαρüς Σαλβαδüρ ντυμÝνος ναυτÜκι
Η ΜητÝρα του
ΑυτÞ τη περßοδο, πειραματßζεται με τον κυβισμü, αν κι οι γνþσεις του γýρω απü το νÝο αυτü κßνημα εßναι αρχικÜ ελλιπεßς και στη Μαδρßτη δεν υπÜρχουν Üλλοι κυβιστÝς καλλιτÝχνες. Επßσης, Ýρχεται σε επαφÞ με το ριζοσπαστικü κßνημα του ντανταúσμοý που θα επηρεÜσει σημαντικÜ το Ýργο του σ’ üλη τη διÜρκεια της ζωÞς του. ΣυνδÝεται παρÜλληλα φιλικÜ με τον ποιητÞ Φεδερßκο Γκαρθßα Λüρκα και με τον σκηνοθÝτη Λουßς ΜπουνιουÝλ. Με τον Λüρκα γßνανε καλοß φßλοι. Απüδειξη εßναι üτι ο Νταλß σε πολλÜ Ýργα του ζωγρÜφιζε το κεφÜλι του Λüρκα και απü την Üλλη και ο Λüρκα Ýγραψε την ΩδÞ για τον Νταλß (1925). Σαν χαρακτÞρες Þταν πολý διαφορετικοß. Ο Λüρκα χαιρüταν να στηρßζει τις φιλοδοξßες των φßλων του. Τß πιο ταιριαστüς φßλος για τον Üκρατα εγωπαθÞ Νταλß που χαιρüταν να Ýχει ανθρþπους να τον προσκυνοýν, να ζουν για αυτüν, να τον Ýχουν θεü τους; Ο Λüρκα του Ýδωσε τερÜστιο θÜρρος. Τüσο θÜρρος þστε να ηγηθεß της ομÜδας των διανοουμÝνων που αναφÝραμε πιο πÜνω. Το 1925 γßνεται η 1η επι της ουσßας, Ýκθεση Ýργων του στη γκαλερß Νταλμαüυ στη Βαρκελþνη. Εßχε μεγÜλη επιτυχßα.Το 1926 πÝρασε απü πειθαρχικü στη ΣχολÞ με τη κατηγορßα üτι παρακινοýσε τους υπüλοιπους φοιτητÝς να επαναστατÞσουν ενÜντια στις αρχÝς της σχολÞς. αποβÜλλεται απü την ακαδημßα για 1 χρüνο επειδÞ αρνεßται συνεχþς να εξεταστεß, λßγο πριν τις τελικÝς του εξετÜσεις, üταν δηλþνει πως κανÝνας απü τους καθηγητÝς του δεν εßναι Üξιος να τον κρßνει, αποβÜλλεται δια παντüς. Λßγο μετÜ Ýκανε κοντÜ 2 μÞνες φυλακÞ για αναρχισμü. Δε μποροýσε να περιορßσει τον εαυτü του στα πραγματικÜ του üρια και εßχε μεγÜλη ανÜγκη να το κÜνουν Üλλοι για αυτüν. Το üτι ο Νταλß τελικÜ δεν ολοκλÞρωσε τις σπουδÝς του Ýχει ιδιαßτερο ενδιαφÝρον μιας κι οι πιο μεγÜλοι σουρρεαλιστÝς δεν απÝκτησαν ποτÝ το πτυχßο τους απü τις ΚαλÝς ΤÝχνες.
ΜετÜ την αποχþρησÞ του απü τη σχολÞ, παρÝμεινε αδρανÞς αρκετοýς μÞνες. Την ßδια χρονιÜ, επισκÝπτεται 1η φορÜ το Παρßσι üπου συναντÜ τον ΠικÜσσο, ο οποßος εßχεν Þδη κÜποια γνþση γýρω απü το Ýργο του και βρßσκει Ýμπνευση στον κυβισμü. Για τον ΠικÜσσο εßχε πει: «Μüνο δυο κακÜ πρÜγματα μποροýν να σου συμβοýνε στη ζωÞ, να εßσαι ο ΠÜμπλο ΠικÜσσο Þ να μην εßσαι ο Σαλβαδüρ Νταλß». Και «Ο ΠικÜσσο εßναι ζωγρÜφος. Κι εγþ επßσης. Ο ΠικÜσσο εßναι Ισπανüς. Κι εγþ επßσης. Ο ΠικÜσσο εßναι κομμουνιστÞς. ΟΥΤΕ ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ». Κυρßως τον ενδιαφÝρει η φουτουριστικÞ προσπÜθεια να δημιουργÞσει κßνηση σε διÜφορα αντικεßμενα, ζωγραφισμÝνα σε διÜφορες οπτικÝς γωνßες, ταυτüχρονα. ¢ρχισε να μελετÜ τις ψυχαναλυτικÝς Ýννοιες του Freud καθþς και μεταφυσικοýς ζωγρÜφους üπως ο Giorgio de Chirico και σουρρεαλιστÝς üπως ο Juan Miró. Ως αποτÝλεσμα üλων αυτþν εßναι το üτι ξεκινÜ να χρησιμοποιεß ψυχαναλυτικÝς μεθüδους εξüρυξης υποσυνεßδητου για τη δημιουργßα εικüνων. ¼λη την επüμενη χρονιÜ μελετÜ üλα τοýτα και πασχßζει να δημιουργÞσει Ýνα μÝσο-τρüπο, þστε να εμφανßσει μιαν αλÞθεια στα Ýργα του πιο γνÞσια και δραματικÞ και να οξýνει την αντßληψÞ του, αλλÜ και να προετοιμÜσει το κοινü, να δεχτεß αυτÞ την αλÞθεια. Το 1ο του σοβαρü Ýργο αυτοý του ýφους Þτανε το Apparatus and Hand (1927), που περιεßχε συμβολικÞν απεικüνιση και το ονειρικü τοπßο που θα γινüταν η πολλÜ υποσχüμενη πλÝον υπογραφÞ της ζωγραφικÞς του. Τα επüμενα χρüνια, στα Ýργα του αποτυπþνονται ισχυρÝς επιδρÜσεις απü το Ýργο του ΠικÜσσο αλλÜ ταυτüχρονα αρχßζει να διαφαßνεται Ýνα προσωπικü ýφος στους πßνακÝς του. Οι εκθÝσεις Ýργων του στη Βαρκελþνη προκαλοýν αρκετÝς συζητÞσεις αλλÜ και διαφωνßες μεταξý των κριτικþν τÝχνης. Το 1928 πειραματßζεται με υλικÜ. παßρνει Üμμο και βüτσαλα απü τις παραλßες και τα κολλÜ πÜνω στους καμβÜδες του.
Λüρκα & Νταλß
Apparatus and Hand
Ως φοιτητÞς στη Μαδρßτη και στη Βαρκελþνη, αφομοßωσε τερÜστιον αριθμü καλλιτεχνικþν στυλ κι εμφÜνισε ασυνÞθιστες τεχνοτροπßες ως ζωγρÜφος. ¼χι πριν τα τÝλη της 10ετßας 1920, που 2 γεγονüτα προκÜλεσαν την ανÜπτυξη του þριμου καλλιτεχνικοý του ýφους: η ανακÜλυψη των συγγραμμÜτων του Sigmund Freud σχετικÜ με την ερωτικÞ σημασßα της υποσυνεßδητης εικüνας κι η σýνδεσÞ του με τους σουρρεαλιστÝς του Παρισιοý, μια ομÜδα καλλιτεχνþν και συγγραφÝων που προσπÜθησε να εδραιþσει μια μεγαλýτερη πραγματικüτητα του ανθρþπινου υποσυνεßδητου πÜνω απü τη λογικÞ. Για ν’ αναδεßξει εικüνες απü το υποσυνεßδητü του, Üρχισε να προκαλεß ψευδαισθÞσεις στον εαυτü του με μια διαδικασßα που περιÝγραφε ως «κρßσιμα παρανοúκÞ».
Το 1929 συνεργÜζεται με τον ΜπουνιουÝλ για τη δημιουργßα της ταινßας μικροý μÞκους Ο Ανδαλουσιανüς Σκýλος. ΒοηθÜ ουσιαστικÜ στο σενÜριο και σχεδιÜζει και τα σκηνικÜ της ταινßας, η οποßα αποτελεß ως σÞμερα τη πιο καθαρÞ εφαρμογÞ του υπερρεαλισμοý στο σινεμÜ και τραβÜ τη προσοχÞ του μεγÜλου ΓÜλλου συγγραφÝα ΑντρÝ Μπρετüν και γενικÜ των Σουρρεαλιστþν. Επρüκειτο για Ýνα κινηματογραφικü διαλογισμü για τις αφελεßς εμμονÝς και τις παρÜλογες εικüνες. Το θÝμα της ταινßας Þτανε τüσο σεξουαλικÜ και πολιτικÜ συγκλονιστικü που ο Νταλß απÝκτησε κακÞ φÞμη, αλλÜ εντυπωσßασε Μπρετüν και σουρρεαλιστÝς του Παρισιοý. ¸τσι Ýστειλαν τον Paul Eluard και τη σýζυγü του Gala, μαζß με το Rene Magritte και τη σýζυγü του Georgette, να τον επισκεφτοýν στο Cadaques. Τüτε αρχßζει να τον ενδιαφÝρει ο σουρρεαλισμüς, Þταν μοντÝρνο κßνημα που συνδýαζε τη ψυχανÜλυση του Φρüυντ, τη πολιτικÞ του ΜÜρξ και τον ανορθολογισμü του ΝταντÜ. Αυτü που τονε συνεπÞρε Þταν η Ýμφαση στο Ασυνεßδητο. Απü εκεß ορμþμενος Üρχισε να φτιÜχνει μη ορθολογικÝς εικüνες. ¾στερα απü Ýνα χρüνο προσχωρεß στο κßνημÜ τους μετακομßζει στο Παρßσι, Ýχοντας Þδη εντυπωσιαστεß απü τη 10 χρüνια μεγαλýτερÞ του, ΕλÝνα Ντιμτρßεβνα Ντελοýβινα Ντιακüνοβα, ρωσικÞς καταγωγÞς, περισσüτερο γνωστÞ ως ΓκαλÜ (απü το ΓαλÜτεια), η οποßα αργüτερα θα θα παρατÞσει τον ΕλυÜρ και θα γßνει δικÞ του σýζυγος, καθþς θα διαγνþσει το ταλÝντο του -αυτü Þτανε το δικü της ταλÝντο- και μοýσα του. ¼πως ξÝρουμε για τις επιλογÝς των φßλων του, διÜλεγε ανθρþπους που θα τονε προσκυνÜνε με üποιο τρüπο. Ο Ελυαρ που Ýγινε φßλος του Þτανε τÝτοιος Üνθρωπος και παντρεμÝνος με τη ΓκαλÜ. ¹ταν μικροκαμωμÝνη Ρωσßδα. ΚεραυνοβολημÝνος απü τον ÝρωτÜ του γι' αυτÞ, κατορθþνει να τη ...κλÝψει, να κινηθοýνε διαδικασßες διαζυγßου για να τη παντρευτεß κι Ýμελλε να 'ναι η μια και μοναδικÞ γυναßκα-μοýσα στη ζωÞ του, αλλÜ παρÜλληλα μοναδικü πÜθος κι ατζÝντης και καλλιτεχνικüς διευθυντÞς του. Αξßζει να σημειωθεß πως επρüκειτο για τη πρþτη γυναßκα με την οποßα εßχε ερωτικÝς σχÝσεις, και που στην εφηβεßα του βασανιζüταν απü μεγÜλο κüμπλεξ για τη σεξουαλικÞ ανικανüτητÜ του.
Ιδιαßτερα δυναμικÞ ως κι Üκρως αυταρχικÞ κι αχüρταγη για απολαýσεις. Σεξ, λεφτÜ, ακριβÜ ροýχα, ακριβÞ ζωÞ. Της Üρεσε η επßδειξη. Με τον Üντρα της δεν μποροýσε να 'χε τα παραπÜνω και τον εßχε βαρεθεß. Στο πρüσωπο του Νταλß εßδε üτι μÝσα απü αυτüν θα εßχε üση κολασμÝνη ζωÞ επιθυμοýσε! Και δεν περιοριζüταν στο σÝξ αλλÜ και στην επßδειξη πλοýτου που Þθελε να 'χει. Αυτü την ηδüνιζε. Για τον Νταλß Þταν η γυναßκα των ονεßρων του. ΜÝχρι τüτε δεν εßχε πÜει με καμμßα γυναßκα. Μüνον εýρισκε ικανοποßηση στον αυνανισμü, üπως Ýλεγε. Μη ξεχνÜμε πως δεν Þθελε κανεßς να τον αγγßζει. Στüχος του τþρα Þταν να αρÝσει στη ΓκαλÜ. ¢ρχισε να περιφÝρεται με Ýνα γερÜνι πßσω απü το αυτß, Ýφτιαχνε «Üρωμα» απü κοπριÜ και ξýριζε τις μασχÜλες του μÝχρι να ματþσουν! Κι üμως, αυτοß οι δýο δεθÞκανε. Τη ΓκαλÜ τη περιÝγραφαν οι φßλοι τους σα νυμφομανÞ κι ο Νταλß αρεσκüταν στον αυνανισμü. ¸τσι, στον Νταλß Üρεσε να κοιτÜ και στη ΓκαλÜ να τη κοιτÜνε να κÜνει σεξ. Το 1932 η ΓκαλÜ χωρßζει απü τον ΕλυÜρ που εξακολουθοýσε να κÜνει σεξ μαζß της κÜποιες φορÝς κι εν γνþσει του Νταλß. Το 1934 τελικÜ, η ΓκαλÜ κι ο Νταλß παντρεýονται με πολιτικü γÜμο. 24 Ýτη μετÜ, κÜνανε και το θρησκευτικü. ΟικονομικÜ Þταν σε μαýρο χÜλι. Ζοýσαν απü τις ελÜχιστες πωλÞσεις του Νταλß κι απü τις επιταγÝς του πρþην Üντρα της. Στο μÞνα του μÝλιτος πÞγανε στο Σßτζες, στην Ισπανßα. Εκεß, Þταν κι Ýνας πßνακας με τον Ιησοý, üπου πÜνω του Ýγραψε ο Νταλß τη φρÜση «ΜερικÝς φορÝς, φτýνω το πορτρÝτο της μητÝρας μου». Αυτü το μαθαßνει ο πατÝρας του αργüτερα και τüτε πια τον αποκληρþνει εντελþς και τυπικÜ πια.
Ο ΓÜμος
Την ßδια περßοδο, γßνεται κι επßσημα μÝλος του υπερρεαλιστικοý κινÞματος, αν και το στοιχεßο υπÜρχει στα Ýργα του Þδη λßγα χρüνια νωρßτερα. Ο Νταλß χρεþνει στον Μπρετüν το üτι αυτÞ η θεωρßα αυτοματισμοý επιβÜλλει μεν Ýλεγχο, πνßγει την ελευθερßα κινÞσεων ενüς καλλιτÝχνη, σταματÜ τη δημιουργικüτητÜ του, αλλÜ απελευθερþνει Ýτσι δε, την ασýνειδη πλευρÜ, επιτρÝποντας στο υποσυνειδÞτο να πÜρει τα ηνßα στο Ýργο, αυτü καθαυτü, την επικροτεß λοιπüν κι üχι μüνον αυτü, αλλÜ τη πηγαßνει ακüμα παραπÝρα. Στις αρχÝς της 10ετßας 1930, επινοεß επιπλÝον τη κρßσιμα παρανοúκÞ μÝθοδο, üπως ο ßδιος την αποκαλεß, που αποτελεß Ýνα εßδος υπερρεαλιστικÞς τεχνικÞς με σκοπü τη πρüσβαση στο ασυνεßδητο προς üφελος της καλλιτεχνικÞς δημιουργßας. Στηρßζει τη μÝθοδο αυτÞ στην ικανüτητα του ανθρþπου να λειτουργεß συνειρμικÜ, συνδÝοντας εικüνες Þ αντικεßμενα που δεν συνδÝονται μεταξý τους κατ' ανÜγκη λογικÜ. ΣυνδÝεται Üμεσα με τον υπερρεαλιστικü αυτοματισμü και τις φροûδικÝς θεωρßες γýρω απü τα üνειρα.
Υποτßθεται λοιπüν πως με κÜποιο τρüπο, Ýμπαινε σ' αυτÞ τη κατÜσταση κι üταν Ýβγαινε δημιουργοýσε Ýργα, στηριγμÝνα σε κεßνα τα "üνειρα" που Ýβλεπε μÝσα της. Κýρια χαρακτηριστικÜ Þτανε βασικÜ και πρþτα, η τÝχνη της καλλιεργημÝνης ψευδαßσθησης, οι αλλοιωμÝνες εικüνες αντικειμÝνων κι η μη λογικÞ φυσιολογικÞ σχÝση μεταξý τους στον ßδιο πßνακα, καθþς κι παρÜλογÞ αντßθεση μεταξý των μεγεθþν τους σε σχÝση τüσο μεταξý τους üσο και με τη πραγματικüτητα. Ωστüσο, αυτÝς οι συνθÝσεις εßχανε μια λογικÞ αν κατÜφερνες να την αναγνþσεις κι εξ αιτßας αυτþν, θεωρÞθηκε ο μαιτρ "αφηγητÞς" του ασυνειδÞτου-υποσυνειδÞτου. Ο ßδιος πßστευε πως θα Þταν Üμεσα αναγνþσιμος καθþς αυτÞ η... "ΑλÞθεια" Þτανε συνÞθης κι οικουμενικÞ και το κοινü θα βρßσκει τη διαισθητικÞν ανÜγνωση καθþς κι üτι "μιλÜ με το λεξιλüγιο των μεγÜλων ζωτικþν σταθερþν: σεξουαλικü Ýνστικτο, αßσθημα θανÜτου, φυσικÞ Ýννοια του αινιγματικοý χþρου -οι σταθερÝς επαναλαμβÜνονται παγκοσμßως σε κÜθε Üνθρωπο", θα προσÝθετα σε üλα τοýτα και... συναρτÞσει του χρüνου του παρÜφορου γλýπτη.
Ενþ η καρριÝρα του πλÝον εßχεν εκτοξευτεß, η προσωπικÞ του ζωÞ εßχεν αλλαγÝς και δυσκολßες. Ο πατÝρας του παρüλο που 'χεν εντυπωσιαστεß απü τις γνþσεις και την ομορφιÜ της ΓκαλÜ, δεν ενÝκρινε αυτü το γÜμο του γιου του με μια γυναßκα 10 ετþν μεγαλýτερÞ του. Εκεß üμως που επÞλθεν η ολικÞ απομÜκρυνση, Þταν üταν ο γιος του στρÜφηκε προς την πρωτοπορßα της τÝχνης, μακρυÜ απü τα... συνÞθη πρüτυπα που 'χε στο νου του ο γÝροντας, παρüλο που τον Ýβλεπε να κερδßζει κορυφÝς με τη τÝχνη του. Το κερασÜκι σε αυτÞ τη τοýρτα Þλθε üταν ο γιος σε μια συνÝντευξÞ του σ' εφημερßδα της Βαρκελþνης ανÝφερε πως για να διασκεδÜσει, φτýνει καμμιÜ φορÜ το πορτραßτο της μητÝρας του. Αυτü εßχε σαν αποτÝλεσμα να διþξει το γιο του απü το σπßτι, στα τÝλη του 1929.
ΜετÜ την απομÜκρυνσÞ του απü το σπßτι της οικογÝνειας, αγüρασε Ýνα μικρü παραθαλÜσσιο σπßτι στο κοντινü ψαροχþρι του Port Ligat. ΤελικÜ αγüρασε üλα τα σπßτια τριγýρω, μετατρÝποντας το κτÞμα του σε μεγÜλη βßλα. Tα επüμενα χρüνια συνεχßζει πλÝον να παρÜγει Ýργα σε αυτü το μοτßβο, εμπλÝκοντας το κÜθε τι, με απαρÜμμιλη δεξιοτεχνßα. Θεωρßες, γυμνÜ κορμιÜ, περιγραφÝς, συνθÝσεις περßπλοκες, κλπ. και γενικÜ ü,τι περιÝγραφε σεξουαλικÜ Ýνστικτα, γονεúκÝς πιÝσεις κι επιδρÜσεις, ψυχολογικÝς εμμονÝς κι Üνετα μπορεß να πει κανεßς πως εκεßνη η εποχÞ, Ýφερε στο φως μερικÜ απü τα πιο εμπνευσμÝνα κι υπÝροχα Ýργα του.
Μüλις πÝτυχε τη μÝθοδον αυτÞ, το στυλ ζωγραφικÞς του ωρßμασε μ’ εξαιρετικÞ ταχýτητα και στα 1929-37 παρÞγαγε Ýργα ζωγραφικÞς που τονε κÜνανε πιο γνωστü καλλιτÝχνη σουρρεαλιστþν στον κüσμο. ΠαρουσιÜζει Ýναν ονειρικü κüσμο που τα κοινÜ αντικεßμενα αντιπαρατßθενται, παραμορφþνονται Þ μεταμορφþνονται διαφορετικÜ με παρÜξενο και παρÜλογο τρüπο. απεικüνιζε τα αντικεßμενα αυτÜ με σχολαστικÝς, σχεδüν οδυνηρÜ ρεαλιστικÝς λεπτομÝρειες και τις τοποθετοýσε συνÞθως μÝσα σ' Ýντονα ηλιüλουστα τοπßα που θυμßζουνε τη καταλανικÞ ρßζα του. ΤÝλη του 1929 ολοκληρþνει το 1ο διÜσημο Ýργο του: Ο ΜεγÜλος ΑυνανιστÞς**. Πρüκειται για Ýναν απü τους πιο διÜσημους πßνακες του. Αποτελεß μιαν αυτοπροσωπογραφßα του που συμπεριλÜμβανε το σýμβολο του τρüμου του: Μιαν ακρßδα σε αποσýνθεση. ΠρÜγματι, ο Νταλß στην εφηβεßα του γινüταν αντικεßμενο χλευασμοý, λüγω της εντομοφοβßας του, απü τους συμμαθητÝς του, οι οποßοι του πετοýσαν ακρßδες. ºσως πιο διÜσημη απ' αυτÝς τις αινιγματικÝς εικüνες εßναι η ΕμμονÞ Της ΜνÞμης (1931), üπου τα χλιαρÜ ρολüγια λυþνουνε σ’ Ýν’ Þσυχον Þρεμο τοπßο, αλλÜ κι η ΜαλακÞ Σýνθεση Με ΒραστÜ Φασüλια (1936), που θεωρεßται κι εßναι προφητικüς προÜγγελος του επερχüμενου εμφυλßου. Με τον ΜπουνιουÝλ, Ýκανε κι Üλλη μια ταινßα τη ΧρυσÞν ΕποχÞ (L'Âge d'or 1930) που βρßθει εξßσου γκροτÝσκ εικüνων. Η χρυσÞ εποχÞ Þταν Üλλο Ýνα μεγÜλο σκÜνδαλο. Οι θεατÝς σε Ýξαλλη κατÜσταση κατÝστρεφαν ü,τι σουρρεαλιστικü Ýργο. Η ταινßα Þταν επüμενο να απαγορευτεß. ¼μως το üνομα του Νταλß ακοýστηκε ξανÜ. Εßχε πια ýπαρξη. Συνεχßζει να ζωγραφßζει. ΑυτÞ τη φορÜ, το σýμβολο που χρησιμοποιεß εßναι Ýνα δεκανßκι απü ξýλο. Συμβüλιζε τον θÜνατο, την ανημποριÜ.
Η ΕμμονÞ Της ΜνÞμης που απεικονßζει ρευστÜ ρολüγια (αλληγορßα του κενοý χρüνου) εßναι ßσως το διασημüτερο σουρρεαλιστικü Ýργο απü üλους τους σουρρεαλιστÝς. Η ΓκαλÜ εßχε προβλÝψει την επιτυχßα του Ýργου και της Ýκθεσης. Αυτü το Ýργο τον καθιÝρωσε. ΓκαλÜ και Νταλß γßνονται οι χαúδεμÝνοι των περισσüτερων πλουσßων που τους ενδιαφÝρει η αποτýπωση του ασυνεßδητου, üχι με την Ýννοια üμως που το Ýψαχνε ο Φρüυντ για να προσφÝρει ßαση των απωθημÝνων αλλÜ αυτοß αποζητοýσαν την καθιÝρωση του ασυνεßδητου μÝσα απü τη καταγραφÞ του. Πολλοß απü την ομÜδα των σουρρεαλιστþν θεωροýσαν üτι εκμεταλλεýεται το κßνημα. Και üντως, Ýτσι Ýκανε. Δεν τον ενδιÝφερε στο Ýργο του να μιλÞσει για το ασυνεßδητο γενικÜ üσο για το δικü του και μüνο. Αργüτερα θα εκθειÜσει το Χßτλερ λÝγοντας πως δεν υπÜρχει τßποτα πιο σουρρεαλιστικü απü αυτüν! Οι κομμουνιστÝς σουρρεαλιστÝς τον πßεζαν να ανακαλÝσει. Εßναι λογικü να μη δÝχονται να εκθειÜζει Ýναν φονιÜ κÜποιο μÝλος απü την ομÜδα τους.
ΜαλακÞ Σýνθεση Με ΒραστÜ Φασüλια*
* ΖωγρÜφισε αυτü τον πßνακα 6 μÞνες πριν το ξÝσπασμα του Εμφυλßου (1936-9) κι ισχυρßστηκε πως Þταν απüδειξη προφητικÞς δýναμης του υποσυνεßδητου του μυαλοý. Απεικονßζει το Üγχος της εποχÞς, προβλÝποντας οπτικÜ τη βßα, τη φρßκη και τη καταστροφÞ που επικρÜτησε τüσο στον εμφýλιο üσο και κατÜ τη διÜρκεια της διακυβÝρνησης του στρατηγοý ΦρÜνκο, που πολλοß Ισπανοß αισθÜνθηκαν βαθιÜ στο πετσß τους. ¸να σýμπλεγμα που στην ουσßα εßναι Ýνα σþμα αυτοδιαχωρισμÝνο συνεπεßα πÜλης, σε δυο, σφιχταγκαλιασμÝνο σε αυτοστραγγαλισμü, με τη φρικιαστικÞ και σαρδþνεια χαρÜ αυτÞς της αλüγιστης βßας, παρüλο που δε φαßνεται -και δεν υπÜρχει ουσιαστικÜ- νικητÞς, σε αυτÞν. ¸να σþμα ξεσπÜ σε παραλÞρημα με χÝρια και πüδια να το διασποýνε και παρÜλληλα να αυτοαποδυναμþνονται αλληλοκρατοýμενα σφιχτÜ, με το σýμπλεγμÜ τους να σχηματßζει το σχÞμα του χÜρτη της Ισπανßας. Τα βρασμÝνα φασüλια στο Ýδαφος κÜτω συμβολßζουνε το φτωχικü φαγητü πο τρþνε üλοι οι καταπιεσμÝνοι της γης, και για να προσδþσει την Ýμφασην αυτÞ, τα χρησιμοποιεß στον τßτλο, Ýτσι þστε να το προσÝξει ο θεατÞς, καθþς εßναι λιγÜκι δýσκολο να ξεφýγει το μÜτι απü το φρικιþδες σýμπλεγμα!
.
Ο Νταλß συμμετÝχει στη 1η μεγÜλη υπερρεαλιστικÞ Ýκθεση στις ΗΠΑ το 1932 üπου κι αποσπÜ διθυραμβικÝς κριτικÝς. Το 1934 διοργανþθηκαν 6 προσωπικÝς του εκθÝσεις, στην Ευρþπη και στις Η.Π.Α. και το 1937 επισκÝπτεται πρþτη φορÜ την Ιταλßα κι επηρεÜζεται απü τη κλασσικÞ αναγεννησιακÞ τÝχνη. Στα τÝλη της 10ετßας 1930, προσπÜθησε να ενσωματþσει σε ζωγραφικÞ πιο ακαδημαúκοý ýφους υπü την επιρροÞ του αναγεννησιακοý ζωγρÜφου ΡαφαÞλ κι ως εκ τοýτου αποβλÞθηκε απü το σουρρεαλιστικü κßνημα. Η διαγραφÞ του απü τους σουρρεαλιστÝς εßχε μεν σαν φανερÞ δικαιολογßα τη μεταστροφÞ του üσον αφορÜ στο στυλ και το ΡαφαÞλ, αλλ' αυτü Þταν η αφορμÞ. Η πραγματικÞ κι ουσιαστικÞ αιτßα σα ξεκßνημα της σκÝψης αυτÞς Þταν οι θÝσεις του üσον αφορÜ σε κομμουνισμü, φασισμü και την υποστÞριξη που φαßνεται να παρÝχει στο ΦρÜνκο. Τοýτο γιατß γýρω ο κüσμος μýριζε παντοý πüλεμο κι οι συζητÞσεις αυτÝς βρßθανε στο χþρο των σουρρεαλιστþν. Οι σουρρεαλιστÝς συνÜδελφοι του δεν Üντεξαν Üλλο απü τις μοναρχικÝς απüψεις του. Ιδιαßτερα ο Μπρετüν. Σε μια Üτυπη δßκη που Ýγινε, ο Νταλß Ýκανε τον Üρρωστο üταν παρευρÝθηκε κι υποστÞριζε πως üλη του η στÜση δεßχνει üτι δεν εßναι πολιτικοποιημÝνος. ΑπλÜ üτι ζωγρÜφιζε ü,τι ονειρευüτανε κι αυτü δε χωροýσε καμμßα ηθικÞ κρßση απü κανÝνα. ΚαταδικÜστηκε για αντßθεση στους σκοποýς που εßχανε τεθεß απü την ομÜδα των σουρεαλιστþν κι επßσημα πια τον απÝβαλαν απü την ομÜδα. Στα πλαßσια αυτÞς της διαμÜχης, ο Νταλß δηλþνει πως ο ßδιος εßναι üλος ο υπερρεαλισμüς ενþ ο Μπρετüν επινοεß τον περßφημο αναγραμματισμü του ονüματος του, Avida Dollars (σ’ ελεýθερη μετφρ: Üπληστος για δολÜρια) ασκþντας κριτικÞ στο αμιγþς εμπορικü πνεýμα που κατÜ τη γνþμη των υπερρεαλιστþν εßχεν αναπτýξει. ΑυτÞ η κüντρα μεταξý τους κρÜτησε χρüνια, αλλÜ δεν Þταν üλοι εναντßον του. Μερικοß ναι χλευÜζανε τον Νταλß αλλÜ και μερικοß μεßνανε κοντÜ του ως το τÝλος.
Στα επüμενα χρüνια ταξßδεψε ευρÝως κι ασκοýσε πιο παραδοσιακÝς μορφÝς ζωγραφικÞς που δεßχνανε την αγÜπη και το θαυμασμü του για κλασσικοýς ζωγρÜφους üπως οι Gustave Courbet και Jan Vermeer, αν και τα συναισθηματικÜ φορτισμÝνα θÝματα κι αντικεßμενÜ του παραμÝνανε τüσο περßεργα. Η φÞμη του εßχε μεγαλþσει τüσον ευρÝως κι εßχε μεγÜλη ζÞτηση απü τους πλοýσιους, γνωστοýς και μοντÝρνους. Το 1938, η Coco Chanel τονε κÜλεσε στο σπßτι της, La Pausa, στη ΓαλλικÞ ΡιβιÝρα üπου ζωγρÜφισε εκτενþς, δημιουργþντας Ýργα που αργüτερα εκτεθÞκανε στη γκαλερß του Julien Levy στη ΝÝα Υüρκη. Αλλ' αναμφισβÞτητα, η αληθινÞ μαγικÞ στιγμÞ του Þρθε κεßνο το Ýτος, üταν γνþρισε τον ÞρωÜ του, τον Σßγκμουντ Φρüιντ. ΜετÜ το πορτραßτο του, ο ΝτÜλι ενθουσιÜστηκε σαν Ýμαθε πως εßχε πει: «ΜÝχρι πρüτινος οδÞγοýμην να θεωρþ εντελþς τρελλοýς τους ΣουρρεαλιστÝς, σε βαθμü που νομßζω πως εßχα καταντÞσει γραφικüς. Αυτüς üμως ο νεαρüς Ισπανüς με τα ειλικρινÞ φανατικÜ του μÜτια κι ντη αναμφισβÞτητη τεχνικÞ του κυριαρχßα, μ' Ýκανε να αλλÜξω γνþμη».
Την εποχÞν εκεßνη συναντÞθηκε με Ýνα μεγÜλο μαικÞνα, τον πλοýσιο Βρεττανü ποιητÞ Sir Edward James. ¼χι μüνον αγüρασε Ýργα του, αλλÜ τονε στÞριξε κι οικονομικÜ για 2 Ýτη και μερικÜ απü τα πιο διÜσημα κομμÜτια του, üπως το The Lobster Phone (1936) και το Mae West Lips Sofa (1937), διακοσμÞσανε το σπßτι του στο Sussex, στην Αγγλßα. Η Ýκθεση των Ýργων του στη ΝÝα Υüρκη εßχε τερÜστια επιτυχßα και συνÝχισε να ταρÜζει τα νερÜ üπου κι αν εμφανιζüταν. ΜερικÝς φορÝς μÜλιστα σκηνοθετοýσε καταστÜσεις καθþς λÜτρευε τις δημüσιες... παραστÜσεις. Σε μιαν απ' αυτÝς τις δημüσιες εμφανßσεις τους πÞγανε μεταμφιεσμÝνοι σαν "Μωρü Λßντμπεργκ" κι "ΑπαγωγÝας" (υπüθεση που 'χε κÜνει αßσθηση στις ΗΠΑ στις αρχÝς του 20ου αι., κι ακüμα δεν Ýχει βρεθεß μÞτε το κορμÜκι του παιδιοý μÞτε κι ο πραγματικüς Ýνοχος, καθþς ο πατÝρας που κατηγορÞθηκε δεν εßναι σßγουρο πως Ýτυχε δßκαιης δßκης με ατρÜνταχτα στοιχεßα), πρÜγμα που Ýκανε τρομερÜ Üσχημην εντýπωση, τÝτοιαν þστε να ζητÞσει συγγνþμη ο ßδιος ο Νταλß, αλλ' αυτü ουδüλως βοÞθησε στην απÝχθεια που νιþθαν Þδη οι σουρρεαλιστÝς.
Νταλß & Μαν ΡÝη
Ο Νταλß, μπορεß βÝβαια να φαινüτανε πως εκθεßαζε τον Χßτλερ, αλλÜ δεν Þθελε να ζει υπü τον ζυγü του. ΒÝβαια κι ο Χßτλερ απü την μεριÜ του Ýλεγε üτι οι σουρρεαλιστÝς θα 'πρεπε ακüμα και να εκτελοýνται. Τον ßδιο δεν πρüλαβε να τον εκτελÝσει αλλÜ Ýκαψε πολλÜ απü τα Ýργα του. ¸τσι, το 1940, ο Νταλß με την ΓκαλÜ πηγαßνουν στην ΝÝα Υüρκη. Οι αποσκευÝς τους Þταν αμÝτρητες. Τα Ýξοδα του ταξιδιοý τα Ýκανε δþρο ο ΠικÜσσο. ¹ταν 500 δολÜρια. Το 1940 που αρχßζει ο Β' Παγκ. Πüλ., εκεßνος παßρνει τη ΓκαλÜ και μεταβαßνουνε στις ΗΠΑ, üπου γνωρßζει μεγÜλη επιτυχßα μοιρÜζοντας το χρüνο τους μεταξý Καλιφüρνια και ΝÝα Υüρκη. To 1941 εργÜζεται για τη Walt Disney πÜνω στη δημιουργßα ενüς κινοýμενου σχεδßου (το Destino) αλλÜ μüνο 15’’παρουσιÜζονται ολοκληρωμÝνα 5 χρüνια αργüτερα. Το Ýργο σταμÜτησε λüγω οικονομικþν δυσκολιþν και δεν ολοκληρþθηκε παρÜ πολý αργüτερα (2003).
Το 1942 δημοσιεýεται κι η αυτοβιογραφßα του The Secret Life of Salvador Dali (Η κρυφÞ ζωÞ του Σαλβαδüρ Νταλß). ΓραμμÝνο απü τον ßδιο. ΜÝσα σε αυτü, μεταξý Üλλων μυστικþν του, περιγρÜφει με λεπτομÝρειες τα σεξουαλικÜ του üνειρα. ΑναφÝρεται και στη σχÝση του με τον Λüρκα. ¸πειτα εκδßδει το μυθιστüρημα ΚρυμμÝνα Πρüσωπα. Απü τις ΗΠΑ δε θα επιστρÝψει παρÜ 8 χρüνια μετÜ. Στη διÜρκεια της περιüδου αυτÞς, Ýγινεν εξαιρετικÜ παραγωγικüς, επεκτεßνοντας τη πρακτικÞ του πÝρα απü τις εικαστικÝς τÝχνες σ' ευρýτερο φÜσμα Üλλων δημιουργικþν δραστηριοτÞτων. ΠÝρασε μεγÜ μÝρος του χρüνου του, σχεδιÜζοντας κοσμÞματα, ροýχα, Ýπιπλα, σετ παιχνιδιþν, ακüμη και παρÜθυρα για καταστÞματα λιανικÞς πþλησης.σχεδιÜζοντας θεατρικÜ καθßσματα, εσωτερικοýς χþρους μοντÝρνων καταστημÜτων, καθþς και κÜνοντας εκθÝσεις με μεγαλοφυÞ φανταχτερÜ αυτο-προωθητικÜ στηρßγματα στις ΗΠΑ. ¼μως κι εκεß Ýκανε Ýντονη τη παρουσßα του με διÜφορα συμβÜντα και ταραχÝς. Με την Ýκρηξη της ατομικÞς βüμβας στη Χιροσßμα, εμπνÝεται και γρÜφει τον Πυρηνικü Μυστικισμü.
Εßναι η περßοδος üπου ασχολεßται με μεγÜλα θÝματα της δυτικÞς παρÜδοσης. Η ΓκαλÜ τονε συμβοýλευε για το ποια θÝματα θα ζωγραφßσει αλλÜ και πþς θα κινεßται στον καλλιτεχνικü χþρο. Και πÜντα Ýπεφτε μÝσα. Ο χρüνος τους περνοýσε με τους δημοσιογρÜφους και τους ρεπüρτερ να τους ακολουθοýν συνεχþς. Συναναστρεφüταν με διÜσημους απü το Χüλυγουντ. Θα συνεχßσει να εßναι εκκεντρικüς γιατß στο κÜτω κÜτω αυτü πουλÜ πολý στην ΑμερικÞ. Οι εκθÝσεις που Ýκανε εßχαν üλες απßστευτη επιτυχßα. Τα λεφτÜ Ýρεαν κι Ýτσι τρþγανε στα πιο ακριβÜ εστιατüρια, ντυνüταν με τα πιο ακριβÜ ροýχα. Για να βγÜλει ακüμα περισσüτερα χρÞματα, η ΓκαλÜ Ýβαλε τον Νταλß να κÜνει διÜφορες συνεργασßες, üπως Ýνα σχÝδιο σκηνÞς ταινßας του Χßτσκοκ, να σχεδιÜζει κοσμÞματα (πχ. λιωμÝνο ρολüι που Þξεραν την απÞχηση του απü την Ευρþπη), διακοσμητικÜ αντικεßμενα üπως το τηλÝφωνο αστακü κτλ.. üπως και πορτραßτα των πιο πλοýσιων και διÜσημων αμερικανþν. Ο Dalí (κι η Gala) θÝλανε να γßνουν αστÝρες και να κÜνουνε περιουσßα, Üρα το το Χüλιγουντ Þτανε φυσικüς προορισμüς για το ζευγÜρι. Δεν κατÜφεραν να πετýχουνε κινηματογραφικÝς διασημüτητες, αλλÜ κλÞθηκε απü το διÜσημο σκηνοθÝτη Alfred Hitchcock να δημιουργÞσει την ονειρικÞ ακολουθßα στο θρßλερ Spellbound του 1945. Απü τις ΗΠΑ αναχωροýν οριστικÜ το 1948 κι επιστρÝφουνε στην Ισπανßα.
Το βιβλßο του με την ΕμμονÞ Της ΜνÞμης στο εξþφυλλο
¼ταν επιστρÝφει λοιπüν στην Ισπανßα, απü τις ΗΠΑ το 1948, εγκαθßσταται στο Πορτ ΛιγκÜτ, καθιστþντας το Ýδρα τους για τις επüμενες 3 10ετßεςκι ασχολεßται και μ' Üλλες δραστηριüτητες, πÝραν της ζωγραφικÞς. Η τÝχνη του συνÝχισε να εξελßσσεται. Εκτüς απü την εξερεýνηση διαφορετικþν καλλιτεχνικþν μÝσων, Üρχισε επßσης να χρησιμοποιεß οπτικÝς ψευδαισθÞσεις, αρνητικü χþρο, οπτικÜ παζλ και trompe l'oeil στο Ýργο του. Αρχßζοντας απü το 1948, θα Ýκανε περßπου Ýνα μνημειþδη ζωγραφικü Ýργο ετησßως - τα Ýργα του "Dalí Masterworks" -που εßχανε μÞκος τουλÜχιστον 5 πüδια σε μια Þ και στις δυο κατευθýνσεις κι απασχολÞσανε δημιουργικÜ για τουλÜχιστον Ýνα χρüνο. Το στοýντιο του εßχεν ειδικÞν υποδοχÞ χτισμÝνη στο πÜτωμα που επÝτρεπε την Üνοδο των τερÜστιων καμβÜδων και την κÜθοδο, καθþς εργαζüτανε πÜνω τους. ΦιλοτÝχνησε τουλÜχιστον 18 τÝτοια Ýργα μεταξý 1948 και 1970.
Το 1949 ζωγραφßζει, κατüπιν βοÞθειας απü Ýναν μαθηματικü, την ΑτομικÞ ΛÞδα. Το 1951 πεθαßνει ο πατÝρας του. ΞεκινÜ τα Ýργα του να Ýχουνε θρησκευτικü χαρακτÞρα: Ο Χριστüς του Αγßου ΙωÜννη του Σταυροý 1951, Μυστικüς Δεßπνος 1955. Απü το 1954 ξεκινÜ η εμμονÞ του με Üλλο σýμβολο: Τον ρινüκερο. ¼πως το Ýργο του Προσωπογραφßα της ΓκαλÜ με ρινοκερικÜ συμπτþματα 1954, ΡινοκερικÞ ανατριχßλα 1956. ΜÜλιστα, κÜποια στιγμÞ στην ΑμερικÞ, εßχε μπει σε κλουβß ρινüκερου σε ζωολογικü κÞπο και μαζß του δεν εßχε βÝβαια ζωντανü ρινüκερο αλλÜ ζωγραφιÜ ρινüκερου. ¹ταν πÜντως απü τους πρþτους περφüρμερς (βλ. παρακÜτω το βßντεο). To 1959 ζωγραφßζει την ΑνακÜλυψη Της ΑμερικÞς. Το 1ο του Ýργο απü πολλÜ μνημειþδη που ακολοýθησαν. Απü το 1960 αφιερþνεται σε παλαιüτερα δικÜ του θÝματα. Τα επεξεργÜζεται ξανÜ. Το 1963 ζωγραφßζει Το πορτρÝτο του νεκροý αδελφοý. ¸ργο που προαναγγÝλλει τη Ποπ Αρτ. Το 1964 παρασημοφορεßται με τον ΜεγÜλο Σταυρü Της ΙσαβÝλλας Της ΚαθολικÞς. ¸πειτα δημοσιεýει τη συνÝχεια της βιογραφßας του με τßτλο Το ημερολüγιο μιας Ιδιοφυßας, üπου ξεκινÜ το βιβλßο του γρÜφοντας Ýνα κομμÜτι απü Φρουντ: «¹ρωας εßναι üποιος επαναστατεß στην εξουσßα του πατÝρα του και θριαμβεýει Ýναντι αυτÞς».
Τα μεγαλýτερα αριστουργÞματα του εκεßνη τη περßοδο λÝνε πως Þταν το ΨÜρεμα του τüννου 1966 αφοý συνδυÜζει πολλÜ κινÞματα (υπερρεαλισμü, ποπ αρτ, πουαντιγισμο) και το ΠαραισθησιογενÞς ταυρομÜχος 1970.Στη προσωπικÞ του ζωÞ το σεξ εßχε ξεφýγει απü κÜθε Ýλεγχο. Η ΓκαλÜ Þταν πÜνω απü 70 πια μα Þθελε να κÜνει συνεχþς σεξ με πολý νÝους Üντρες. Για να την ικανοποιÞσει οργÜνωνε ερωτικÝς τελετÝς κι üργια. ΑυτÜ üμως χρειαζüταν ατελεßωτα χρÞματα. Για να βρεθοýν, Ýβαζε τον Νταλß να υπογρÜφει αμÝτρητα λευκÜ χαρτιÜ που Ýπειτα τις μετÝτρεπε σε λιθογραφßες περιορισμÝνων αντιτýπων. ΑυτÞ η πλαστογραφßα αποκαλýφθηκε στο τÝλος της ζωÞς του. Ο ßδιος Ýλεγε για τη ΓκαλÜ: «Αγαπþ τη ΓκαλÜ περισσüτερο απü τη μητÝρα μου, περισσüτερο απü τον πατÝρα μου, περισσüτερο απü τον ΠικÜσσο κι ακüμη περισσüτερο απü το χρÞμα. Στη ΓκαλÜ οφεßλω πÜνω απü üλα την πεποßθηση üτι δεν εßμαι τüσο μÝτριος üσο νüμιζα».
Στις 10ετßες 1940-50, οι πßνακÝς του επικεντρþνονταν κυρßως σε θρησκευτικÜ θÝματα, αντικατοπτρßζοντας το ενδιαφÝρον του για το υπερφυσικü. Εκεßνος περßφημα ισχυρßστηκε: "Εßμαι σαρκοφÜγο ψÜρι που κολυμπÜ σε δýο νερÜ, το κρýο νερü της τÝχνης και το ζεστü νερü της επιστÞμης". Σκοπüς του Þταν ν’ απεικονßσει το χþρο σα μια υποκειμενικÞ πραγματικüτητα, που μπορεß να εßναι ο λüγος για τον οποßο πολλοß απü τους πßνακÝς του απ’ αυτÞ τη περßοδο δεßχνουν αντικεßμενα και φιγοýρες σε εξαιρετικÜ ακανüνιστες γωνßες. ΣυνÝχισε να χρησιμοποιεß τη "κρßσιμα παρανοúκÞ" μÝθοδο, η οποßα συνεπαγüταν να εργÜζεται πολλÝς και δýσκολες þρες στο στοýντιο και να εκφρÜζει τα üνειρÜ του απευθεßας σε καμβÜ σε μανιακÝς περιüδους ενÝργειας.
ΜετÜ τη παραμονÞ του στις ΗΠΑ, περνÜ το μεγαλýτερο μÝρος της ζωÞς του στην Ισπανßα. Το γεγονüς αυτü σε συνδυασμü με τη δικτατορßα του ΦρÜνκο, προκαλεß δυσμενÞ σχüλια, που επεκτεßνονται συχνÜ και στα καλλιτεχνικÜ του Ýργα. Ο Νταλß Ýγινε αρκετÜ μονüχνωτος κι απüμακρος, καθþς ασχολιüτανε στο στοýντιο του ζωγραφßζοντας. Ωστüσο, συνÝχισε να βγαßνει για να δημιουργÞσει Þ να παρουσιÜσει, αυτü που αποκαλοýσε "εκδηλþσεις" που Þταν εξßσου εξωφρενικÝς üπως και πριν. ΣχεδιασμÝνες να προκαλοýν αυτÝς βασισμÝνες στη ταραχÞ την Ýκπληξη, το ξÜφνιασμα και την αναμπουμποýλα, υπενθυμßζανε στο κοινü üτι η εσωτερικÞ πηγÞ του Dali Þτανε ζωντανÞ και μια χαρÜ. Σε μια τÝτοια σκηνοθετημÝνη δημüσια σκηνÞ, κοιτοýσε μες απü το αυγü ενüς κýκνου, καθþς τα μυρμÞγκια εμφανßστηκαν απü το εσωτερικü του κελýφους του. σε Üλλο οδÞγησε Ýνα αυτοκßνητο γεμÜτο στην οροφÞ με κουνουπßδια. ¼ταν το βιβλßο του, Ο κüσμος του Σαλβαδüρ Νταλß, κυκλοφüρησε το 1962, υπÝγραψε αυτοκüλλητα αντßγραφα σε Ýνα βιβλιοπωλεßο στο ΜανχÜταν ενþ Þταν συνδεδεμÝνος με μια οθüνη που καταγρÜφει την πßεση του αßματος και τα κýματα του εγκεφÜλου. Οι πελÜτες Ýφυγαν με υπογεγραμμÝνο αντßγραφο και μιαν επßγνωση των ζωτικþν λειτουργιþν του. ¸κανε επßσης μια σειρÜ διαφημßσεων για τηλεüραση κι Üλλα μÝσα ενημÝρωσης για εταιρεßες üπως οι Lanvin Chocolates, Alka Seltzer και Braniff Airlines -ανεβÜζοντας στ’ Üστρα τις πωλÞσεις των σε μεγÜλη κλßμακα.
Τη περßοδο 1960-74 εργÜστηκε σχεδüν αποκλειστικÜ για τη δημιουργßα ΘεÜτρου-Μουσεßου ΓκαλÜ-Νταλß στο ΦιγκÝρας. Το 1964, εκθÝτει τη συλλογÞ του στο Τüκιο και με τη παραδοξüτητα των Ýργων του, γßνεται πια γνωστüς σ' ολÜκερο τον πλανÞτη. Το 1974, στις εκθÝσεις του Λονδßνου και του ΚÝντρου Πομπιντοý, σημειþνεται ρεκüρ επισκεπτþν. Στη 10ετßα 1960, επÝστρεψε για λßγο στις ΗΠΑ κι Ýμεινε στο ßδιο ξενοδοχεßο, το Σεντ ΡÝτζις στη ΝÝα Υüρκη, κÜνοντας το σαλüνι του, ολüδικü του, παρουσιÜζοντας τα δικÜ του κüλπα. Εκεß γνþρισε κι Üλλους εκκεντρικοýς καλλιτÝχνες, üπως τον Αντι Γουüρχολ, üστις τονε θαýμαζε και του 'φερε δþρο μια μεταξοτυπßα, αλλÜ ο Νταλß τη πÝταξε κÜτω, τη ποδοπÜτησε και μετÜ καυχÞθηκε στην ομÞγυρη γι' αυτü. Ο Γουüρχολ αντß να παραξηγηθεß απ' αυτü τονε λÜτρεψε πιüτερο και λÝγεται πως σε μελλοντικÝς δουλειÝς του μιμÞθηκε κÜπως το στυλ του.
Τη περßοδο 1950-1970 ζωγρÜφισε πολλÜ Ýργα με θρησκευτικÜ θÝματα, αν και συνÝχισε να διερευνÜ ερωτικÜ θÝματα, να αναπαριστÜ αναμνÞσεις απü τη παιδικÞ ηλικßα και να χρησιμοποιεß θÝματα επικεντρωμÝνα στη γυναßκα του. ΑνεξÜρτητα απü τα τεχνικÜ τους επιτεýγματα, οι τελευταßοι αυτοß πßνακες δεν θεωροýνται τüσο πολý καλοß üπως παλιüτερα Ýργα του. AσχολÞθηκεν επßσης με τη χαρακτικÞ, τη σκηνογραφßα, τη γλυπτικÞ, τη σχεδßαση κοσμημÜτων κι επßπλων καθþς επßσης κι Üλλων αντικειμÝνων Þ συσκευþν, με την ßδιαν εκπληκτικÞν επιτυχßα. Το 1982 ο βασιλιÜς ΧουÜν ΚÜρλος του απονÝμει τον τßτλο του μαρκÞσιου. ΜÜρτη του 1982 Ýγιναν τα επßσημα εγκαßνια του μουσεßο του Σαλβαντüρ Νταλß στο ΦιγκÝρας. Την ßδια üμως χρονιÜ, μετÜ τη χαρÜ, η θλßψη: η ΓκαλÜ να Ýχει καταρρεýσει απü τα πολλÜ λßφτινγκ. πεθαßνει η μοýσα του απü καρδιακÞ ανεπÜρκεια, στις 10 Ιουνßου γεγονüς που του προκαλεß κι Ýντονη κατÜθλιψη κι αποπειρÜται ν’ αυτοκτονÞσει. ΑποτυγχÜνει, συνÝρχεται κÜπως και σπεýδει ν' απομακρυνθεß. Ο Νταλß κατÝρρευσε. Παθαßνει κατÜθλιψη. Κλεßνεται στον πýργο του και δεν δεχüταν να δει Üνθρωπο. Δεν ζωγρÜφιζε πια. Ο τελευταßος του πßνακας Þταν η ΨαλιδωτÞ ΟυρÜ 1983. ¸κλαιγε συνεχþς κι αρνιüταν να φÜει. ¸μενε μüνος ξαπλωμÝνος στο σκοτÜδι. Το 1986 δßνει μια συνÝντευξη στο περιοδικü Vanity Fair, μια μüνη εξωτερικÞ καταγεγγραμμÝνη δραστηριüτητα.
Οι 2 τελευταßες 10ετßες της ζωÞς του θα Þταν οι πιο ζüρικες και ψυχολογικÜ δýσκολες. Το 1968 αγüρασε Ýνα κÜστρο στο Pubol για τη ΓκαλÜ και το 1971 Üρχισε να μÝνει εκεß για βδομÜδες κÜθε φορÜ μüνη της, απαγορεýοντας του να την επισκεφθεß χωρßς την ÜδειÜ της. Αυτü του δημιοýργησε φüβον εγκατÜλειψης και τον Ýρριξε σε κατÜσταση κατÜθλιψης. Η ΓκαλÜ προκÜλεσε μüνιμη ζημιÜ στον Νταλß, αφοý βγÞκε στο φως, üτι με τη πειθþ της εßχε χορηγÞσει μη συνταγογραφημÝνα φÜρμακα, χαλþντας την υγεßα του, με σκοπü να τον ερεθßζει καλλιτεχνικÜ Þ και για Üλλους λüγους. Αυτü τονε κατÝστησε ανßκανο να ζωγραφßζει μÝχρι το τÝλος της ζωÞς του. ΜετÜ το θÜνατü της γνþρισε μιαν ακüμη περßοδο κατÜθλιψης και πιστεýεται üτι προσπÜθησε να αυτοκτονÞσει. ¸ν απü τα σημαντικüτερα επιτεýγματÜ του κατÜ τη διÜρκεια αυτÞς της δýσκολης εποχÞς Þταν η δημιουργßα του Μουσεßου ΘεÜτρου Dalí στη γενÝτειρÜ του. Αντß πει πως δßνει ζωÞ και δουλειÜ στη πüλη, εßπε: "Ποý αλλοý αν üχι στη πüλη μου, να πρÝπει να υπομεßνει το πιο υπερβολικü και σταθερü της δουλειÜς μου; Τη βρßσκω πολý πιο κατÜλληλη". ΠροετοιμÜζοντας το Üνοιγμα του μουσεßου το 1974, εργÜστηκε ακοýραστα για να σχεδιÜσει το κτßριο και να συγκεντρþσει τη μüνιμη συλλογÞ που θα χρησßμευε ως κληρονομιÜ του. Επßσης μετακüμισε στο κÜστρο στο Pubol, το μÝρος του θανÜτου του.
Μουσειο-ΘÝατρο ΓκαλÜ-Σαλβαδüρ Νταλß, μÝσα κι Ýξω
ΑρχικÜ εγκαταστÜθηκε στο ΠουÝμπλο, μα μια πυρκαγιÜ τον αναγκÜζει να φýγει και να επιστρÝψει στη γενÝτειρÜ του ΦιγκÝρα, üπου και θα πεθÜνει 7 χρüνια μετÜ στις 23 ΓενÜρη 1989, πλÞρης ημερþν, σε ηλικßα 85 ετþν! ΘÜβεται με τιμÝς στη γενÝτειρÜ του που τüσον αγÜπησε, στο ΦιγκÝρας, στο τοπικü ΘÝατρο-Μουσεßο Νταλß. Ο θÜνατος προÞλθε απü καρδιακÞν ανεπÜρκεια κι ενþ Üκουγε την αγαπημÝνη του μαγνητοφωνημÝνη üπερα, Tristan & Isolde. Η τελευταßα του κατοικßα απÝχει 3 τετρÜγωνα απü το σπßτι που γεννÞθηκε κι απÝναντι απü την εκκλησßα του Sant Pere üπου βαφτßστηκε κι εßχε τη 1η του κοινωνßα.
Ακüμη και μετÜ το θÜνατü του το αστÝρι του δε ξεθωριÜζει. Το 1990, η περιουσßα του μοιρÜστηκε μεταξý Μαδρßτης και Καταλονßας και πολλÝς εκθÝσεις του Ýργου του καλλιτÝχνη συνεχßστηκαν σε ολüκληρο τον κüσμο. Απü το Μüντρεαλ, το Λονδßνο και την Ισπανßα μÝχρι το Τüκιο, τη Βενετßα και τις ΗΠΑ, το αδιανüητο ταλÝντο κι η εξαιρετικÞ δημιουργικüτητÜ Ýχει γßνει μια παγκüσμια γλþσσα απü Üφοβην Ýμπνευση κι αμεßλικτην αυτο-Ýκφραση. Το Μουσεßο Νταλß συνεχßζει να τιμÜ τη δουλειÜ και τη μνÞμη του μ’ εκτεταμÝνη μüνιμη συλλογÞ, εκπαιδευτικü προγραμματισμü κι εκθÝματα παγκüσμιας κλÜσης με Üλλους αξιοσημεßωτους καλλιτÝχνες, üπως οι Andy Warhol, Pablo Picasso κ.Ü.
Ο Νταλß Ýχει συχνÜ χαρακτηριστεß ως υποστηρικτÞς του φασιστικοý καθεστþτος του ΦρÜνκο στην Ισπανßα. Οι πολιτικÝς του απüψεις Þταν Üλλωστε κι η αιτßα της διαμÜχης του με πολλÜ απü τα μÝλη του υπερρεαλιστικοý κινÞματος. Στα νεανικÜ του χρüνια εßναι γνωστü πως συνδÝθηκε πιο στενÜ με το χþρο του αναρχισμοý και του κομμουνισμοý. Ωστüσο, η Ýντονη κι εκκεντρικÞ προσωπικüτητÜ του Þταν αδýνατο να περιχαρακωθεß στα στενÜ πλαßσια ενüς οργανωμÝνου πολιτικοý χþρου.
Στη διÜρκεια του Ισπανικοý εμφυλßου, αρνÞθηκε να κÜνει αντßσταση Þ να επιλÝξει στρατüπεδο. ΣυνδÝθηκε ωστüσο περισσüτερο με το καθεστþς του ΦρÜνκο, ιδιαßτερα κατÜ την επιστροφÞ του απü την ΑμερικÞ στην Ισπανßα μετÜ τον Β' Παγκ. Πüλ. ΚÜποιες δημüσιες τοποθετÞσεις του παρεßχανε στÞριξη στο φασιστικü καθεστþς ενþ παρÜλληλα αναφÝρονταν με θετικü τρüπο στο πρüσωπο του ΦρÜνκο. Ο ßδιος ο Νταλß ζωγρÜφισε κι Ýνα πορτραßτο της κüρης του Ισπανοý δικτÜτορα. Απü την Üλλη πλευρÜ, οι εκκεντρικüτητÝς του, που αποτυπþνονταν πολλÝς φορÝς δημüσια, Þταν ανεκτÝς απü το καθεστþς καθþς ελÜχιστοι καλλιτÝχνες κι ειδικüτερα της αξßας του Νταλß δÝχονταν να ζÞσουν εκεßνη την εποχÞ στην Ισπανßα. Μοναδικü δεßγμα "απειθαρχßας" του Νταλß αποτελεß η στÞριξη του στον Λüρκα, του οποßου τα Ýργα Þταν απαγορευμÝνα.
Παρüλα αυτÜ, η πολυσχιδÞς κι ιδιüρρυθμη προσωπικüτητα του θα Þταν πολý δýσκολο να ταυτιστεß με μßα συγκεκριμÝνη πολιτικÞ στÜση. ΕξÜλλου χρησιμοποßησε το στοιχεßο της πρüκλησης και του σκανδÜλου σε üλη τη διÜρκεια της ζωÞς του, τüσο δημüσια üσο και μÝσα απü τα Ýργα του. Ο Νταλß Ýχει δηλþσει ο ßδιος üτι δεν Ýχει πολιτικÞ θÝση. Εßναι αναρχικüς, αλλÜ και μοναρχικüς και τα δýο üμως σε μεταφυσικü επßπεδο κι üχι σε πολιτικü.
Η επιθυμßα του να μεταστρÝφει συνεχþς χωρßς δισταγμοýς το εσþτερο προς το εξþτερο, εßχ’ αποτÝλεσμα Ýνα σýνολο Ýργων που üχι μüνο ανÝπτυξαν τις Ýννοιες του σουρρεαλισμοý και της ψυχανÜλυσης σε μια παγκüσμια οπτικÞ πλατφüρμα αλλÜ και πρüτειναν την απελευθÝρωση των ανθρþπων ν’ αγκαλιÜσουνε τον εαυτü τους σε üλη την ανθρþπινη δüξα και μεγαλεßο. ΠαρουσιÜζοντÜς μας οπτικÝς αναπαραστÜσεις των ονεßρων του και του εσεαυτοý που γυμνÝς κι απαλλαγμÝνες απü κÜθε τι περιττü, μÝσα απü τις Ýξοχες τεχνικÝς σχεδßασης και τις βασικÝς τεχνικÝς ζωγραφικÞς, ο Dalí διÜνοιξε Ýνα πεδßο δυνατοτÞτων για καλλιτÝχνες που επιδιþκουν να εισÜγουνε το προσωπικü, το μυστÞριο και το συναισθηματικü στο Ýργο τους. Στη μεταπολεμικÞ ΝÝα Υüρκη, αυτÝς οι Ýννοιες ενσωματþθηκαν και μετασχηματßστηκαν απü τους ΑφηρημÝνους ΕξπρεσσιονιστÝς (Abstract Expressionists), που χρησιμοποßησαν τις σουρρεαλιστικÝς τεχνικÝς του αυτοματισμοý για να εκφρÜσουνε το υποσυνεßδητο μÝσω της τÝχνης, μüνο που τþρα με φαντασßα και χρþμα. Η χρÞση των Üγρια αντιπαρατιθÝμενων αντικειμÝνων για τη δημιουργßα γλυπτþν βοÞθησε να συμπτυχθεß η τÝχνη στις πιο παραδοσιακÝς της ρßζες, ανοßγοντας Ýτσι τη πüρτα για μεγÜλους καλλιτÝχνες, üπως ο Joseph Cornell. ΣÞμερα, μποροýμε ακüμα να δοýμε την επιρροÞ του Νταλß στους καλλιτÝχνες που ζωγραφßζουνε σε σουρεαλιστικü στυλ, Üλλοι στη σýγχρονη σκηνÞ των οραμÜτων και σε üλα τα ψηφιακÜ σχÞματα και τη τÝχνη της απεικüνισης.
Ο φυσικüς χαρακτÞρας του στον κüσμο, εκκεντρικüς κι αινιγματικüς, Üνοιξε το δρüμο για τους καλλιτÝχνες να σκεφτοýν τους εαυτοýς τους ως σημÜδια. Η χρÞση του πρωτοποριακοý κινηματογρÜφου, η προκλητικÞ δημüσια παρÜσταση κι η τυχαßα απρüσμενη σκηνοθετημÝνη αλληλεπßδραση Ýφερε το Ýργο του ζωντανü με τρüπους που διÝφεραν απü τη ζωγραφικÞ -αντß Ýνας θεατÞς απλÜ να κοιτÜ Ýνα üμορφο Ýργο που το προκÜλεσε μια οργιþδης, πλοýσια και μεγÜλη φαντασßα-, πραγματικÞ σκηνÞ ζωÞς απü μιαν Ýκφραση της φαντασßας του που ‘χει σχεδιαστεß για να καταστρÝφει και να προκαλεß αντßδραση. Αυτü θα μποροýσε αργüτερα να το δει σε καλλιτÝχνες üπως η Yoko Ono. Ο Andy Warhol θα συνÝχιζε να δημιουργεß το δικü του πρüσωπο, το περιβÜλλον και το περιβÜλλον του με τον ßδιο τρüπο üπως κι οι αμÝτρητοι καλλιτÝχνες του 20ου αι. Στο σημερινü κοινωνικü περιβÜλλον των μÝσων ενημÝρωσης, οι καλλιτÝχνες σχεδüν αναμÝνεται να εßναι ορατÜ και κοινωνικÜ εξßσου ενδιαφÝροντες üπως το Ýργο τÝχνης τους.
Ο Νταλß υποστÞριξε επßσης την ιδÝα πως η τÝχνη, ο καλλιτÝχνης κι η καλλιτεχνικÞ ικανüτητα θα μποροýσαν να διασχßσουνε πολλÜ μÝσα και να γßνουνε βιþσιμον εμπüρευμα. Οι εξαντλητικÝς προσπÜθειÝς του σε πεδßα που κυμαßνονται απü τη τÝχνη, τη μüδα ως τα κοσμÞματα μÝχρι τη λιανικÞ πþληση και το θÝατρο, τονε καταστÞσανε τüσο παραγωγικü üσο και δημιουργü. Σ’ αντßθεση με το μαζικü merchandising, που ‘ναι συχνÜ περιφρονημÝνο στον κüσμο της τÝχνης, το χÝρι του Dali αγγßξε τÝτοια ποικιλßα προúüντων, που κυριολεκτικÜ ο καθÝνας στον κüσμο θα μποροýσε να ‘χει Ýνα δικü του κομμÜτι. ΣÞμερα η πρακτικÞ αυτÞ εßναι τüσο συνηθισμÝνη þστε να βροýμε σπουδαßους αρχιτÝκτονες üπως ο Frank Gehry σχεδιÜζοντας ειδικÜ δαχτυλßδια και περιδÝραια για το Tiffany Þ καινοτüμους üπως ο John Baldessari που δανεßζει τις εικüνες του στα πλατþ των skateboard.
Ο ΜÝγας ΑυνανιστÞς (1929) **
Η σεξουαλικÞ ζωÞ του Þτανε πιο εξωφρενικÞ κι απü τη δημüσια συμπεριφορÜ του αλλÜ κι απ’ τους πßνακÝς του. Ο ßδιος εßχε παραδεχτεß, üτι προτιμοýσε να παρακολουθεß, παρÜ να συμμετÝχει στη σεξουαλικÞ συνεýρεση. Αυτüς κι η ΓκαλÜ, διοργÜνωναν üργια στο σπßτι τους κÜθε Σαββατοκýριακο. Ο Νταλß μποροýσε Ýτσι να απολαýσει το θÝαμα κι η ΓκαλÜ να ικανοποιÞσει τις ορÝξεις της.
ΒÝβαια, κανεßς απ’ τους δýο δεν εßχε ανÜγκη τα οργανωμÝνα üργια για να απολαýσει το σεξ. Ο Νταλß εßχε αμÝτρητους θαυμαστÝς και θαυμÜστριες, που Þταν πρüθυμοι να γδυθοýν για τον μεγÜλο καλλιτÝχνη, üποτε τους το ζητοýσε. ΑρχικÜ, τους ζητοýσε να ποζÜρουν για κÜποιο πßνακα και αργüτερα κατÝληγαν στην αγαπημÝνη στÜση του Νταλß: εκεßνοι στο Ýδαφος να αυτοúκανοποιοýνται κι ο ζωγρÜφος να τους παρακολουθεß, κÜνοντας το ßδιο. Η γυναßκα του δεν προβληματιζüταν απ’ τη συμπεριφορÜ του.
Οι θεωρßες γýρω απü τη σεξουαλικüτητα και τα πιθανÜ φετßχ του ζωγρÜφου, εßναι αμÝτρητες. Με κÜθε διαφορετικÞ ανÜλυση των Ýργων του, ξεπηδÜ και μßα διαφορετικÞ θεωρßα για την προσωπικÞ και σεξουαλικÞ ζωÞ του καλλιτÝχνη. Σýμφωνα με την αυτοβιογραφßα του Νταλß, η περßεργη σχÝση του με το σεξ ξεκßνησε, üταν Þταν ακüμα παιδß. Ο πατÝρας του εßχε αφÞσει ανοιχτü Ýνα βιβλßο με εικüνες απü γεννητικÜ üργανα, που εßχαν προσβληθεß απü σεξουαλικþς μεταδιδüμενα νοσÞματα. Ο μικρüς Ýτυχε να δει τις εικüνες με τα παραμορφωμÝνα üργανα και δεν τις ξÝχασε ποτÝ. ΑυτÞ η παιδικÞ ανÜμνηση του δημιοýργησε μßα προτßμηση προς τη νεκροφιλßα, την οποßα ξεπÝρασε μετÜ την ενηλικßωσÞ του. Πολλοß μελετητÝς υποστηρßζουν, üτι εßχε φοβßα με το γυναικεßο γεννητικü üργανο, γι’ αυτü επÝλεγε να μη συμμετÝχει στην πρÜξη. Μια Üλλη θεωρßα περιγρÜφει την εμμονÞ του Νταλß με τα οπßσθια και τα κüπρανα. Μπορεß να μην ßσχυε τßποτα απü üλα αυτÜ. Μπορεß να ßσχυαν κι üλα
Δε θα Þταν καθüλου απßθανο, Ýνας εκκεντρικüς και επιδειξιομανÞς καλλιτÝχνης üπως αυτüς, να δημιουργοýσε εξωφρενικÝς φÞμες για τον εαυτü του, για να τραβÞξει τη προσοχÞ του κüσμου. Ο ßδιος παραδÝχτηκε, üτι δεν εßχε καμßα σεξουαλικÞ επαφÞ μÝχρι τα 25 του. Τüτε γνþρισε τη ΓκαλÜ. ΟρισμÝνοι υποθÝτουν üτι, σε πιο νεαρÞ ηλικßα, μπορεß να εßχε ομοφυλοφιλικÞ σχÝση με το Λüρκα. ¹ταν εξαιρετικÜ στενοß φßλοι και μßα τÝτοια εξÝλιξη δε θα ξÜφνιαζε πολλοýς. Ο Νταλß δεν παραδÝχτηκε ποτÝ üτι εßχαν σχÝση: «Ο Λüρκα Þταν ομοφυλüφιλος, üπως üλοι ξÝρουν και τρελÜ ερωτευμÝνος μαζß μου. ΠροσπÜθησε να με «αποπλανÞσει» δýο φορÝς. Εγþ εκνευρßστηκα πÜρα πολý, γιατß δεν Þμουν ομοφυλüφιλος και δεν με ενδιÝφερε».
Η ανθεκτικüτερη κι ßσως και μοναδικÞ αγÜπη της ζωÞς του, Þταν η ΓκαλÜ. Τη γνþρισε στο Παρßσι, το 1929, γοητευτικüς 25χρονος ζωγρÜφος, με απýθμενο ταλÝντο κι εκεßνη 36, παντρεμÝνη κι εßχε μßα κüρη. Εßχε παντρευτεß üταν Þταν μüλις 17 κι εκτüς απü τον Νταλß, ο ποιητÞς Þταν ο μοναδικüς Üντρας με τον οποßο εßχε σοβαρÞ σχÝση. ¼μως εßχε ερωτικÝς ατασθαλßες με πολλοýς καλλιτÝχνες, τον οποßων εßχε υπÜρξει και μοýσα. Η μελλοντικÞ σýζυγος του Νταλß εßχε Ýνα ιδιαßτερο ταλÝντο: μποροýσε να ανιχνεýσει το ταλÝντο απü μακρυÜ και να εμπνεýσει και να καθοδηγÞσει τους καλλιτÝχνες, þστε να δημιουργÞσουν τα ωραιüτερα Ýργα τους. ¹ταν ακριβþς αυτü που χρειαζüταν ο Νταλß, για να χαλιναγωγÞσει την ιδιοφυßα του.
Με τη ΓκαλÜ στο πλευρü του, κατÜφερε να γßνει ο ΒασιλιÜς του Σουρεαλισμοý, ο πιο διÜσημος κι ακριβοπληρωμÝνος ζωγρÜφος στον κüσμο. ΒÝβαια, η ΓκαλÜ δεν Þταν εýκολος Üνθρωπος. ¹ταν οργανωτικÞ, πειθαρχημÝνη και πολý αυστηρÞ με τον Νταλß και τους φßλους του. ¹ξερε πως να κουμαντÜρει τον ανÝμελο σýζυγü της. Σε πολλÝς περιπτþσεις, γινüταν εριστικÞ κι αγενÞς. ΑλλÜ üλοι τη συγχωροýσανε, γιατß κανεßς δεν Þθελε να προσβÜλει τον Νταλß. ΕξÜλλου, χωρßς αυτÞν, σχεδüν κανεßς δεν θα μποροýσε να συνεννοηθεß με τον εκκεντρικü καλλιτÝχνη. ¹τανε τυχεροß που κι οι δýο Þτανε τüσο χαλαροß σχετικÜ με το θÝμα της μονογαμßας. Η ΓκαλÜ εßχε συνεχþς κÜποιον üμορφο νεαρü δßπλα της, ακüμα κι üταν Ýφτασε σε πολý μεγÜλη ηλικßα. Ο Νταλß εßχε τις προαναφερθεßσες παραξενιÝς. ¹ταν αχþριστοι μÝχρι το 1969. Τüτε, ο Νταλß αγüρασε το “ΚÜστρο του Ποýμπολ” στην Ισπανßα, για τη γυναßκα του. Απü τüτε, η ΓκαλÜ Ýμενε μüνη της κι ο Νταλß την επισκεπτüταν μüνο μετÜ απü δßκη της γραπτÞ πρüσκληση....
Αν και δεν Ýμεναν μαζß, συνÝχισαν να εßναι πολý καλοß φßλοι. Η αγÜπη και το ενδιαφÝρον του ενüς για τον Üλλον δεν Ýπαψαν ποτÝ. ¼ταν πÝθανε αυτÞ, εκεßνος γÝρασε μÝσα σε μßα νýχτα. Ο Ýντονος και δραστÞριος Üνθρωπος μεταμορφþθηκε σε Ýναν ηλικιωμÝνο και κουρασμÝνο κýριο, χωρßς καμßα üρεξη για ζωÞ. ΠÝρασε τα τελευταßα χρüνια της ζωÞς του στο “ΘÝατρο Μουσεßο Νταλß”, üπου παρακολουθοýσε ανθρþπους απü üλο τον κüσμο να θαυμÜζουν τα Ýργα του μÝχρι το θÜνατü του. ΕπÝλεξε να ταφεß μÝσα στο μουσεßο, περιτριγυρισμÝνος απü τους καρποýς μιας ζωÞς.
=======================
* Αυτü το κομμÜτι ανÜμεσα στη ΚαμÞλα και τον Αετü, που γνωρßζετε κι αγαπÜτε üσο και εγþ, εßναι και πρÝπει να συνεχßσει να εßναι καθαρÞ γεωλογßα για πÜντα, χωρßς τßποτα να μπορεß να το βλÜψει. Το δηλþνω. Εßναι Ýνας μυθολογικüς χþρος για Θεοýς πιüτερο παρÜ για Ανθρþπους και πρÝπει να συνεχßσει üπως εßναι.
* ΚÜθε μÝρα που ξυπνþ, γνωρßζω μια υπÝρτατη ευτυχßα : το να εßμαι ο Σαλβαδüρ Νταλß. Κι αναρωτιÝμαι, Ýκθαμβος, τι εκπληκτικü πρÜγμα θα κÜνει σÞμερα, αυτüς ο Σαλβαδüρ Νταλß.
* Η μüνη διαφορÜ μου με Ýναν τρελü εßναι πως εγþ δεν εßμαι τρελüς.
* Η μüνη διαφορÜ μου με τους υπερρεαλιστÝς εßναι πως εγþ εßμαι υπερρεαλιστÞς.
* Στα Ýξι μου Þθελα να γßνω μÜγειρας. Στα εφτÜ, ΝαπολÝων. Οι φιλοδοξßες μου δεν Ýπαψαν ποτÝ να μεγαλþνουν.
* Το σημαντικü εßναι να εξαπλþσετε την σýγχυση, üχι να την καταργÞσετε.
* Το χειρüτερο πρÜγμα εßναι η ελευθερßα. Η ελευθερßα κÜθε εßδους εßναι το χειρüτερο για τη δημιουργικüτητα. Ο Νταλß πÝρασε 2 μÞνες σε φυλακÞ της Ισπανßας κι αυτοß οι δýο μÞνες Þταν οι πιο χαροýμενες στιγμÝς στη ζωÞ μου.
* Η ζωγραφικÞ εßναι η ειλικρινÝστερη των τεχνþν. Δεν υπÜρχει τρüπος να παραπλανÞσει. Εßναι εßτε καλÞ εßτε κακÞ.
* Το γεγονüς üτι κι ο ßδιος, τη στιγμÞ της ζωγραφικÞς, δεν καταλαβαßνω τις εικüνες μου, δεν σημαßνει üτι αυτÝς οι εικüνες δεν Ýχουν νüημα. ΑντιθÝτως, το νüημÜ τους εßναι τüσο βαθý, πολýπλοκο, συνεκτικü κι ακοýσιο, þστε να ξεφεýγει απü την πιο απλÞ ανÜλυση της λογικÞς συνδιαßσθησης".
Σαλβαδüρ Νταλß
Σαλβαδüρ Νταλß: ζωγραφßζοντας Ýνα ρινüκερο
Χωρßς Þχο βßντεο που δεßχνει τον Νταλß ν ζωγραφßζει Ýνα ρινüκερο και καταστρÝφοντας στο τÝλος Ýνα αντßγραφο ενüς ολλανδοý κυρßου, το 1955.
==========================
¼νειρο
Το Ψωμß Στο ΠανÝρι (1926)
H θÝαση του πολÝμου! (1940)
ΟυρÜνιο Τüξο
Αιμορραγοýντα Ρüδα
ΕρημιÜ
ΔιÜσπαση ΟπτικÞς
Πεταλοýδες
ΑφηρημÝνα Εßδωλα Σε ΠεντÜδες
ΑνακÜλυψη Της ΑμερικÞς
Ονειροφαντασßα Του ΤαυρομÜχου
ΟλÜνθιστο ΚεφÜλι
ΕλÝφαντες
Η Τελευταßα Σýναξη
La Mirage
ΠρωúνÞ ΓÝνεση Κýπριδας
ΝεκρÞ Φýση Σε ...Κßνηση
Κατακερματισμüς Ηλιüφωτος
ΣαντιÜγο Ο ΜÝγας
ΤραπÝζι Στον ¹λιο
ΞενÜγηση Στο ¼ραμα
Τραπεζßτης
Καννιβαλισμüς Του Φθινοπþρου
Τσελßνι & Δßας
Δημιουργßα Εýας (ΠροûπÞρχε Στ' ¼νειρÜ Του) Απ' Το Πλευρü Του ΑδÜμ
Συνεχßζεται ... Εδþ --->