ÐåæÜ

Ðïßçóç-Ìýèéá

Ï Dali & Åãþ

ÈÝáôñï-ÄéÜëïãïé

Äïêßìéá

Ó÷üëéá-Áñèñá

ËáïãñáöéêÜ

ÅíäéáöÝñïíôåò

ÊëáóóéêÜ

Áñ÷áßá Åëë Ãñáìì

ÄéáóêÝäáóç

ÐéíáêïèÞêç

ÅéêáóôéêÜ

Ðáãê. ÈÝáôñï

Ðëçñ-Ó÷ïë-Åðéêïéí.

Öáíôáóôéêü

Åñ. Ëïãïôå÷íßá

Ãëõðô./Áñ÷éô.

ÊëáóóéêÜ ÉÉ

 
 

Ó÷üëéá-Áñèñá 

×áôæçáëåîÜíäñïõ ÐÜôñïêëïò (Ýóôçóå): Ìåóáßùíáò


            Ο λüγιος ΘωμÜς ΑκινÜτης, σημαντικüς μεσαιωνικüς φιλüσοφος και θεολüγος
                           εκπρüσωπος της σχολÞς του Σχολαστικισμοý


                                      Πρüλογος

     Πριν ξεκινÞσω ν' αραδιÜζω τα του Μεσαßωνα, πρÝπει να ξανατονßσω κι εδþ üπως και στο Üρθρο με τις Τεχνοτροπßες, πως ο Μεσαßωνας δεν εßναι τεχνοτροπικü ρεýμα, αλλÜ το 1/3 της ανθρþπινης ιστορßας, Ýτσι ως Ýχει κατατμηθεß. Αρχαιüτητα-Μεσαßωνας-Νεþτερη Ιστορßα. ΑλλÜ κι αυτÜ τα 3 μεγÜλα κυρßως τμÞματα, χωρßζονται επß μÝρους σε Üλλα μικρüτερα κι οýτω καθ' εξÞς. Μπορεß να μην εßναι λοιπüν τεχνοτροπßα αυτÜ τα χßλια περßπου χρüνια, αλλÜ υπÞρξανε τüσα πολλÜ, δια μÝσου των, που επηρεÜσανε λογικÜ τα πÜντα. Εδþ λοιπüν θα τα δοýμε λιγÜκι μüνον εκτενþς περιληπτικÜ, þστε να μπορÝσουμε να 'χουμε ιδÝα για το τß ρεýματα, τÜσεις, ιδÝες κλπ, επικρατÞσανε στον κüσμο κι ως εκ τοýτου και στη ΤÝχνη αναγκαστικÜ. Επßσης θα υποδειχτεß, ποιÝς απü τις μÝχρι σÞμερα αναφερüμενες τεχνοτροπßες αλλÜ και τεχνικÝς, σχηματιστÞκαν Þ δημιουργηθÞκανε, μÝσα σε κεßνα τα χßλια χρüνια και θα αναφερθοýνε μßα-μßα με χρονικÞ σειρÜ και μüνον ονομαστικÜ-απαριθμητικÜ þστε μετÜ να πÜτε στα αντßστοιχα Üρθρα και να τις μελετÞσετε.
     Θα επÝμβω üμως πριν απ' üλα, με προσωπικü σχüλιο-συμπÝρασμα κι αν λαθÝψω το κρßμα στο λαιμü μου. ¼λα üσα θα διαβÜσατε απü δω και κÜτω, σßγουρα θα σας  δημιουργÞσουνε σκÝψεις, κρßσεις, απüψεις για ü,τι επικρÜτησε. Σßγουρα θα σας περÜσει απü το νου πως οι μεσαιωνικοß Üνθρωποι Þσαν αγρÜμματοι, αμüρφωτοι, ακαλλιÝργητοι κι ως επß το πλεßστον, βÜρβαροι. Πως η μεσαιωνικÞ τÝχνη Þτανε κατακÜθι ολÜκερης της ιστορßας της τÝχνης κι ßσως να μην Ýχετε δα και πολý Üδικο, üπως το κοιτÜμε απü τοýτα τα χρüνια κι απü τοýτη τη θÝση. ΚαθÞστε και σκεφτÞτε,  αναλογιστÞτε λιγÜκι μüνο, πως αυτοß οι Üνθρωποι δε ζÞσανε ζωÞ που να βρßθει επιλογþν, παρÜ μια ζωÞ που τους επιβλÞθηκε και παρüλο που δεν εßχανε τα μÝσα αλλÜ και το χρüνο να σπουδÜσουνε, να καλλιεργÞσουνε το πνεýμα τους, ωστüσο παρÞγαγαν τÝχνη κι üπως θα δεßτε προς το τÝλος του Üρθρου απü τα δεßγματα που θα παραθÝσω -και τηρουμÝνων των αναλογιþν φυσικÜ- Þταν αρκετÜ Üξια λüγου.
     Αυτü δεßχνει τη θÝληση ενüς ανθρþπου να εκφρÜσει το μÝσα του σαν μια ανÜγκη κι Ýπειτα να εκφραστεß κατÜ επüμενο λüγο, κι αυτÜ με ü,τι μÝσο κατÜφερε να συλλÝξει σε ζωÞ δýσκολη και -το ξανατονßζω- μη επιλεγμÝνη παρÜ επιβληθεßσα Þ μην Ýχοντας Üλλη καλλßτερη. Και τÝλος, Üλλο Ýνα που 'χω παρατηρÞσει: Ýκαστος εκφρÜζεται με τα πιο κατÜλληλα μÝσα που διαθÝτει και μπορεß και βÜσει των εκÜστοτε ερεθισμÜτων που αποκομßζει. ¢ρα λοιπüν με μια φρÜση αυτοß οι "βÜρβαροι κι απολßτιστοι αυτþν των μαýρων αιþνων" Ýδωσαν αυτü που μποροýσαν να διαθÝσουνε κι üπως λÝει κι Ýνας αγαπημÝνος μας: Τüσο που κÜνανε λßγο δεν εßναι, κι αυτü που φτιÜξανε, μεγÜλη δüξα!


                        Ο Χορüς του ΘανÜτου (Danse Macabre)
                         αλληγορßα ΘανÜτου σýνηθες θÝμα ¾σ. Μεσαßωνα

     Η ιδÝα μου για τοýτο το πüνημα, ξεκßνησε σαν απüπειρα εμπλουτισμοý κεßνων εκεß των Üρθρων με τις τεχνοτροπßες και τις ΤεχνικÝς, -κι ακüμα εßναι και θα γßνει κι αυτü τþρα που Üρχισα- μιας και μου φαßνονται φτωχικÝς οι πληροφορßες που ´χω συλλÝξει μÝχρι τþρα και ξεκßνησα απü τη 1η αναφερüμενη, που Þταν ο... Μεσαßωνας και... τα λοιπÜ σας τα εßπα. ΠρÝπει να ξÝρετε πριν ξεκινÞσει αυτÞ η βαθειÜ βουτιÜ στο χρüνο, πως πρüκειται για τερÜστιο και πολυποßκιλλο θÝμα κι αμφιβÜλλω αν το καλýψω κι αμφιβÜλλω αν εßναι μπορετü ποτÝ να καλυφθεß σε αρκετÜ ικανοποιητικü βαθμü. ΑρκετÜ üμως εßπαμε, πÜμε τþρα στο θÝμα μας.
     ΠαραδοσιακÜ ορßζουμε το Μεσαßωνα ως την ιστορικÞ περßοδο που ακολουθεß την αρχαιüτητα και προηγεßται των νεωτÝρων χρüνων. ΠρÝπει να ποýμε, üμως, üτι αυτÞ η χρονολογικÞ τομÞ δεν Ýχει νüημα παρÜ για την ιστορßα της Ευρþπης. Η ιστορßα του υπüλοιπου κüσμου εßναι ουσιαστικÜ ακατανüητη αν την εξετÜσουμε εφαρμüζοντας αυτÞ τη χρονολογικÞ τομÞ. Ποια εßναι τα χρονολογικÜ του üρια του Μεσαßωνα; Το ερþτημα αυτü εßναι, επßσης, υπü συζÞτηση. ΞεκινÜ με τον εκχριστιανισμü της ρωμαúκÞς αυτοκρατορßας, το 313 μ. Χ., Þ με τη καθαßρεση του τελευταßου Ρωμαßου αυτοκρÜτορα το 476 μ. Χ.; Τελειþνει με την Üλωση της Κωνσταντινοýπολης απü τους Οθωμανοýς το 1453 Þ τελειþνει με το Ýτος 1492, üταν ο Κολüμβος ανακαλýπτει την ΑμερικÞ κι ανοßγει νÝους θαλÜσσιους δρüμους; Δεν Ýχει προταθεß καμßα πειστικÞ λýση. ΟρισμÝνοι ιστορικοß προτεßνουν μÜλιστα κι Üλλα χρονολογικÜ üρια, που φθÜνουν ως το 1789 και τη ΓαλλικÞ ΕπανÜσταση. Δεν μποροýμε να προτεßνουμε μια ικανοποιητικÞ απÜντηση. Κανεßς Üνθρωπος που ζοýσε το 1453 δεν εßπε, "τþρα τελεßωσε ο Μεσαßωνας". ΑλλÜ για πρακτικοýς λüγους, στο πλαßσιο και μüνον αυτοý του Üρθρου, θα κρατÞσουμε τις χρονολογßες μεταξý 5ου & 15ου μ. Χ. αι..
     Αν τα χρονολογικÜ üρια, για να ορßσουμε τη περßοδο, εßναι ασαφÞ Üλλο τüσο ασαφÞς εßναι κι η ονομασßα Μεσαßωνας. Κανεßς Üνθρωπος της εποχÞς εκεßνης δεν Ýλεγε Μεσαßωνας. Οýτε θα θεωροýσε τον εαυτü του Üνθρωπο του Μεσαßωνα. Η χρησιμοποßηση του üρου media tempestas (μÝση εποχÞ) αποδßδεται στον επßσκοπο της ΑλÝρια, ΙωÜννη ΑνδρÝα Μποýσι (Giovanni Andrea Bussi) που τη χρησιμοποßησε τα τÝλη του 15ου αι., αλλÜ με εντελþς διαφορετικü νüημα. Η Ýννοια αυτÞ, üπως τη γνωρßζουμε περßπου σÞμερα, πρωτοχρησιμοποιÞθηκε απü τον ιταλü ιστορικü της τÝχνης ΒασÜρι, στα μÝσα του 16ου αι., αντιθετικþς προς την Ýννοια rinascita, που σÞμαινε την επιστροφÞ στους κανüνες της αρχαßας ομορφιÜς. Μεταξý της εποχÞς αρχαιüτητας και της επιστροφÞς σ’ αυτÞν, τοποθετÞθηκε τüτε, τον 16ο αι., μια περßοδος που θεωρÞθηκε ενδιÜμεση, "μÝση".


ΤμÞμα Ταπισερß του ΜπαγιÝ που απεικονßζει Νορμανδοýς & ΑγγλοσÜξονες
στρατιþτες μ' αλυσιδωτÞ πανοπλßα. ΜπαγιÝ, Νορμανδßα, Γαλλßα (1070)

     Αυτü Þταν η αρχÞ για μια σειρÜ παρεξηγÞσεων. Οι Ρομαντικοß τον 19ο αι. ταýτισαν τον Μεσαßωνα με το θÝμα του ιπποτικοý Ýρωτα, των τροβαδοýρων και των ιπποτþν. Ακüμα και σÞμερα οι Üνθρωποι που ζÞσανε τον Μεσαßωνα θεωροýνται, απü το αμüρφωτο κοινü, ως βÜρβαροι Þ μισü-βÜρβαροι, ως "βρþμικοι" κι "αμüρφωτοι", ως "σκοταδιστÝς" και χειραγωγημÝνοι απü την Εκκλησßα. Κυρßως θεωροýνται, πÜντα απü τους αμüρφωτους, üτι υπÞρξανε πολý "βßαιοι", üτι καßγανε στη πυρÜ, üτι εφÜρμοζαν φρικτÜ βασανιστÞρια, üτι εßχανε φριχτÝς φυλακÝς στα κÜστρα τους. Ο Μεσαßωνας θεωρεßται, απü τους αμüρφωτους και τους ημιμαθεßς, ως "μια μακρÜ περßοδος κρýας νýκτας üπου οι μüνες φωτιÝς που Üναβαν, Þταν αυτÝς που Üναβαν οι μÜγισσες". Το επßθετο "μεσαιωνικüς" σημαßνει üλα αυτÜ τα αρνητικÜ στερεüτυπα και χρησιμοποιεßται ως συνþνυμο της αρχαúκüτητας, της βßας και της μισαλλοδοξßας.
     ΚαταρχÞν Ýχουμε να κÜνουμε με τη συνÝχεια και τη διαδοχÞ του δυτικοý τμÞματος της ρωμαúκÞς αυτοκρατορßας. Η ρωμαúκÞ αυτοκρατορßα μοιρÜστηκε το 395 σε 2 μÝρη: το ανατολικü και το δυτικü. Το ανατολικü ονομÜστηκε αργüτερα βυζαντινü, αν κι οι κÜτοικοß του ονüμαζαν τους εαυτοýς τους Ρωμαßους (αργüτερα Ρωμιοýς), ενþ οι Δυτικοß τους ονüμαζαν ¸λληνες (Grecos). Το δυτικü δε, τμÞμα της αυτοκρατορßας, απü γεωγραφικÞ Üποψη, Þτανε κÜτι περισσüτερο και κÜτι λιγüτερο απü την Ýκταση που κÜλυπτε η μεσαιωνικÞ δýση. Οι αραβικÝς κατακτÞσεις του 7ου και του 8ου αι., του εßχαν αφαιρÝσει üλη τη Βüρεια ΑφρικÞ και το μεγαλýτερο μÝρος της Ισπανßας. Απü την Üλλη μεριÜ η επÝκταση των ΦρÜγκων προς τα ανατολικÜ, οι αποστολÝς εκχριστιανισμοý κι οι κατακτÞσεις προς ΒορρÜ και προς τις σκανδιναυικÝς Þ τις ανατολικÝς χþρες (Γερμανßα, Βοημßα, Ουγγαρßα, Πολωνßα) εßχαν επεκτεßνει τα εδÜφη πολιτισμοý του δυτικοý τμÞματος κι επιπλÝον εßχανε προετοιμÜσει τις μεγÜλες ανακαλýψεις που θα πραγματοποιηθοýνε τον 15ο αι.. Επßσης ετοιμÜζανε το Ýδαφος για την ανÜκτηση της ΙβηρικÞς ΧερσονÞσου απü τους μουσουλμÜνους. Η Δýση Þτανε λοιπüν χþρος σε διαρκÞ εξÝλιξη για περισσüτερο απü 10 αιþνες.
     ΣταδιακÜ, και με τη δημιουργßα του φραγκικοý κρÜτους τον 8ο αι., που σχεδιÜστηκε ως ανανÝωση της αυτοκρατορßας (renovatio imperii), η Δýση Üρχισε να γßνεται, κατÜ κÜποιο τρüπο, συνþνυμη της Ýννοιας Ευρþπη, μιας γεωγραφικÞς Ýννοιας που βαθμηδüν αποκτÜ πολιτικÞ και θρησκευτικÞ σημασßα. Ευρþπη σημαßνει, üλο και πιüτερη χριστιανοσýνη, δηλαδÞ τα βασßλεια κι η αυτοκρατορßα που υπακοýουνε στη ΔυτικÞ Εκκλησßα, την Εκκλησßα της Ρþμης. Οι κÜτοικοι εκτüς της Ευρþπης, θεωρημÝνης υπü αυτÞν την Ýννοια, δεν θεωροýνταν ρωμαιο-καθολικοß χριστιανοß κι οι μη ρωμαιο-καθολικοß χριστιανοß "δεν εßχαν θÝση" στην Ευρþπη. Η Δýση ορßζει, λοιπüν, τον εαυτü της σε σχÝση με τους γεßτονÝς της. Δεν θεωρεß δυτικÜ, τα μÝρη που δεν εξαρτþνται απü τη ΡωμαιοκαθολικÞ Εκκλησßα, δηλαδÞ τον αραβο-μουσουλμανικü κüσμο που αντιμετωπιζüταν ως Üπιστος, και το βυζαντινü κüσμο που αντιμετωπßστηκε εν τÝλει ως σχισματικüς.
     ΑλλÜ κι Ýτσι, ακüμα, η μεσαιωνικÞ δýση δεν Þταν ενοποιημÝνος χþρος. ºσως μüνον η Εκκλησßα διατηροýσε ενιαßο χαρακτÞρα κι αποτελοýσε το κοινü σημεßο για κüσμο üπου üλα Þτανε διαφορετικÜ, οι γλþσσες, τα Ýθιμα, τα νομßσματα, κι üπου οι εξουσßες Þτανε συχνÜ τοπικÝς, ενþ η κεντρικÞ Þ η εθνικÞ οργÜνωση βρισκüτανε σ' εμβρυακü στÜδιο. Η μεσαιωνικÞ δýση Þτανε μωσαúκü λαþν και περιοχþν (pagi), δηλαδÞ μικρþν εδαφικþν ενοτÞτων που ζοýσανε σε διαφορετικοýς ρυθμοýς.

                                            ΕισαγωγÞ

     Ο Μεσαßωνας εßναι εποχÞ μακρÜς διÜρκειας, πÜνω κÜτω ~1000 ετþν  κι ως εκ τοýτου καταλαμβÜνει πολý μεγÜλο χρονικü διÜστημα της ανθρþπινης ιστορßας. Στη καθημερινüτητÜ μας συνεχþς ακοýμε φρÜσεις üπως π.χ. "μεσαιωνικÝς συνθÞκες", "μεσαιωνικÜ βασανιστÞρια", "μεσαιωνικÝς πüλεις", "μεσαιωνικÜ κÜστρα" και πολλÝς Üλλες. Γενικüτερα, στο Üκουσμα της λÝξης, μας Ýρχονται στον νου Ýννοιες üπως ο σκοταδισμüς, η οπισθοδρüμηση, η βαρβαρüτητα κι η στασιμüτητα. Εν ολßγοις, εξοβελισμüς ανθρþπινων αξιþν και παýση κÜθε πολιτιστικÞς εξÝλιξης. Τι ακριβþς λοιπüν Þταν ο Μεσαßωνας; Ας προσπαθÞσουμε να τον οριοθετÞσουμε και ν' αναδεßξουμε τα ιδιαßτερα χαρακτηριστικÜ του.
     ΚαταρχÞν, να τον τοποθετÞσουμε σε χρονικü πλαßσιο, αν εßναι εφικτü φυσικÜ, διüτι ο Μεσαßωνας δεν ξεκßνησε ξαφνικÜ μια μÝρα, αλλÜ Þτανε συνÜρτηση διαφορετικþν κοινωνικþν και πολιτικþν παραγüντων. ΕπομÝνως, κÜθε περιοχÞ της Ευρþπης, με τις ιδιαßτερÝς της παραδüσεις και θεσμοýς, βßωσε υπü διαφορετικÝς συνθÞκες την Ýναρξη αυτÞς της σημαντικÞς περιüδου. ΔηλαδÞ, δε βγÞκαν απεσταλμÝνοι των κυβερνþντων σε πüλεις και χωριÜ για να ανακοινþσουνε πως απü κεßνη τη μÝρα και μετÜ ξεκßνησε μεσαßωνας! ΑργÜ διαμορφωθÞκανε τÝτοιες συνθÞκες, παρüμοιες σε üλο τον ευρωπαúκü κüσμο, με κοινÜ χαρακτηριστικÜ, με αποτÝλεσμα οι κατοπινοß ιστορικοß να ονοματßσουν Ýτσι τη συγκεκριμÝνη περßοδο. Εν ολßγοις, οι Üνθρωποι που ζÞσανε στην αρχÞ αυτÞς της περιüδου, δεν γνþριζαν üτι ζοýνε στο Μεσαßωνα, αλλÜ, üπως κι εμεßς σÞμερα, θεωροýσανε πως ζοýνε στη σýγχρονη γι' αυτοýς εποχÞ!
     Τα συμβατικÜ χρονικÜ πλαßσια λοιπüν, ορßζονται συνÞθως απü το 330 μ.Χ. ως το 1453 μ.Χ. (εγκαßνια & κατÜληψη της Πüλης απü τους Οθωμανοýς). ΥπÜρχουν üμως και διαφορετικÝς απüψεις που μποροýν να γßνουν αποδεκτÝς. ¸τσι, πολλοß ιστορικοß θεωροýν ως αφετηρßα το Ýτος 476 μ.Χ., το Ýτος üπου οριστικÜ καταλýεται το Δυτικü ρωμαúκü κρÜτος απü τις ορδÝς των γερμανικþν φýλων. ¢λλοι ιστορικοß θεωροýν πως το 529 μ.Χ., üταν ο Ιουστινιανüς σφρÜγιζεν οριστικÜ το τελευταßο ειδωλολατρικü προπýργιο (των εθνικþν), τη ΦιλοσοφικÞ σχολÞ του ΠλÜτωνα, κι εßναι μια σχετικÜ καλÞ αφετηρßα για να οριστεß. ΟυσιαστικÜ, για τους πληθυσμοýς της Αν. Μεσογεßου, σýμφωνα και με τον Ostrogorsky, τα 1α μεσαιωνικÜ χαρακτηριστικÜ εμφανßζονται κατÜ τη βασιλεßα του Ηρακλεßου στο Ανατολικü ρωμαúκü κρÜτος (ΒυζÜντιο). Εßναι πÜντως δýσκολο να οριστεß με ακρßβεια η αφετηρßα αυτÞς της εποχÞς, διüτι τα παλαιÜ στοιχεßα της ýστερης αρχαιüτητας εμπλÝκονται με τα νÝα του πρþιμου Μεσαßωνα, καθþς αντιλÞψεις, νοοτροπßες και θρησκευτικÝς πεποιθÞσεις δεν εξαφανßζονται απü τη μια στιγμÞ στην Üλλη. Τα 2 βασικÜ χαρακτηριστικÜ της πρþιμης μεσαιωνικÞς περιüδου εßναι η εισβολÞ των βαρβαρικþν φýλων στις περιοχÝς του παλαιοý Imperium Romanum (ΡωμαúκÞς Αυτοκρατορßας) κι η επικρÜτηση σχεδüν παντοý πλÝον του χριστιανισμοý με τον παρÜλληλο μαρασμü των αρχαßων θρησκειþν.


                Ψηφιδωτü που απεικονßζει τον Ιουστινιανü (<547)
                     ΒασιλικÞ Αγßου Βιταλßου, ΡαβÝννα, Ιταλßα

     Εßναι αναμφισβÞτητο το γεγονüς πως οι μεταναστεýσεις των λαþν του βορρÜ Þτανε το μεγÜλο ιστορικü συμβÜν που σÜρωσε την Ευρþπη. ¸χετε δει καταιγßδα να πλησιÜζει μια καλοκαιρινÞ μÝρα; Στην αρχÞ δεν βλÝπετε τßποτα, αλλÜ νιþθετε πως κÜτι προμηνýεται. Ακοýτε τους κεραυνοýς, αλλÜ δεν καταλαβαßνετε απü ποý ακριβþς. Δεν κουνιÝται φýλλο, αλλÜ πυκνÜ σýννεφα μαζεýονται στον ουρανü. ΑναμÝνετε. και ξαφνικÜ ξεσπÜ: αστρÜφτει και βροντÜ παντοý. Οι σταγüνες πÝφτουν με δýναμη κι ο Üνεμος θερßζει. ¼ταν κωπÜσει η καταιγßδα κι Ýρθει η Ýναστρη νýχτα, σχεδüν δε θυμüσαστε ποý Þταν αυτÜ τα πυκνÜ σýννεφα και ποια αστραπÞ γÝννησε ποια βροντÞ. Μια τÝτοια καταιγßδα συνÝτριψε τη ΡωμαúκÞ Αυτοκρατορßα! Τα γερμανικÜ, κι üχι μüνο, φýλα περÜσανε τα σýνορα και πÝσανε λυσσαλÝα πÜνω στη γερασμÝνη αυτοκρατορßα, που 3 αι. πριν, Κßμβροι και Τεýτονες, αν και σκληροτρÜχηλοι δεν τα καταφÝρανε. Στις αρχÝς του 5ου αι. οι Βησιγüτθοι με αρχηγü τον θρυλικü ΑλÜριχο, αφοý δεν μπüρεσαν να καταλÜβουνε τη Κωνσταντινοýπολη, στρÜφηκαν στη Δýση και καταλÜβανε τη Ρþμη. ¼μως με το θÜνατο του αρχηγοý τους κινηθÞκανε προς τη Γαλατßα και καταλÞξανε στην ΙβηρικÞ Χερσüνησο. Στη συνÝχεια, οι τουρκο-μογγολικÞς καταγωγÞς Οýννοι, μικρüσωμοι με ουλÝς, κßτρινοι Üνθρωποι, ßδιοι δαßμονες, φτÜσανε κοντÜ στη Ρþμη, αλλÜ το βασßλειο τους διαλýθηκε με το θÜνατο του βασιλιÜ τους Αττßλα. Οι Ρωμαßοι ανακÜλεσαν üλο το συνοριακü στρατü τους, απü Γαλατßα, Βρεττανßα. ΡÞνο και Δοýναβη. Τα πολυÜριθμα γερμανικÜ φýλα, που περßμεναν αιþνες αυτÞ τη στιγμÞ, üρμησαν μÝσα στην αυτοκρατορßα. Σουηβοß, ΦρÜγκοι, Αλαμανοß, ΒÜνδαλοι και πολλÜ Üλλα φýλα κατÜ χιλιÜδες περÜσανε τα σýνορα. Οι ΒÜνδαλοι λεηλατÞσανε τη Ρþμη και περÜσανε στη Σικελßα και στη Βüρειο ΑφρικÞ. ΠροξενÞσανε τüσες καταστροφÝς κι απü αυτü δημιουργÞθηκε νÝα λÝξη: βανδαλισμüς! Ο ρωμαúκüς στρατüς που αποτελοýνταν κυρßως απü Γερμανοýς, αφοý οι ρωμαßοι εßχαν εκφυλιστεß μεταφορικÜ και κυριολεκτικÜ, εκθρüνισε τον τελευταßο Ρωμαßο αυτοκρÜτορα το 476, το Ρωμýλο Αυγουστýλο. (Σýμπτωση! Ο ιδρυτÞς της κι ο τελευταßος της αυτοκρÜτορας, συνονüματοι!) Ο Γερμανüς στρατηγüς Οδüακρος αυτοανακηρýχτηκε βασιλιÜς των Γερμανþν της Ιταλßας. ¹τανε το τÝλος της ΔυτικÞς ΡωμαúκÞς Αυτοκρατορßας!
     Εν τω μεταξý, οι Οστρογüτθοι, που 'χανε κατακλýσει τα ΒαλκÜνια, πεßστηκαν απü το Ανατολικü ρωμαúκü κρÜτος (ΒυζÜντιο) να μετακινηθοýνε στην Ιταλßα και με αρχηγü το Θεοδþριχο (τον Ντßτριχ των γερμανικþν επþν) καταλÜβανε τη χþρα. Αργüτερα, ο Ιουστινιανüς θÝλοντας να ενþσει üλα τα παλαιÜ εδÜφη του Imperium Romanum, Ýδωσε επικÝς μÜχες με τους Οστρογüτθους και τους ΒανδÜλους. ΚατÜφερε να τους συντρßψει κι οι ελÜχιστοι εναπομεßναντες Οστρογüτθοι εξαφανιστÞκανε προς βορρÜ. ¹τανε το τÝλος μιας μεγÜλης φυλÞς. Η ρωμαúκÞ (ΒυζαντινÞ) κυριαρχßα στην Ιταλßα δεν κρÜτησε πολý. Το 568 Λομβαρδοß κατεβÞκανε και κατακτÞσαν μεγÜλο μÝρος της χþρας. ¹ταν η τελευταßα βροντÞ της καταιγßδας. Τα σýννεφα διαλýθηκαν κι αποκαλýφθηκε για τα καλÜ ο Μεσαßωνας.


                Το Μαυσωλεßο του Θεοδþριχου, ΡαβÝννα Ιταλßα (526)
           μοναδικü σωζüμενο δεßγμα της αρχιτεκτονικÞς των Οστρογüτθων.

     ΜετÜ τη πτþση της Ρþμης, λßγοι Þταν αυτοß που ξÝραν να διαβÜζουνε και λßγοι γνωρßζανε τι συνÝβαινε στον κüσμο. Σε üλη την Ευρþπη επικρατοýσε εικüνα διÜλυσης! Οι Üνθρωποι γενικÜ Þτανε προληπτικοß και διηγοýνταν ιστορßες και παραμýθια με θαýματα! Τα σπßτια Þταν μικρÜ και σκοτεινÜ, ενþ οι δρüμοι κι οι λεωφüροι των Ρωμαßων εßχανε καταστραφεß. Οι ρωμαúκÝς πüλεις μετατραπÞκανε σε χορταριασμÝνα ερεßπια. Οι ρωμαúκοß νüμοι εßχανε ξεχαστεß και τα ωραßα ελληνικÜ αγÜλματα εßχανε γßνει κομμÜτια. Οι Üνθρωποι φοβοýνταν τους μÜγους, τις μÜγισσες και πÜνω απ' üλα το διÜβολο. Μüνο μÝσω της πßστης θα αντιμετωπßζονταν αυτÜ τα κακÜ. ¹ταν η εποχÞ της ολοκληρωτικÞς επικρÜτησης του χριστιανισμοý! Πολλοß τüτε θÝλησαν ν' ακολουθÞσουνε το νüμο του Θεοý. ΚÜποιοι αποτραβÞχτηκαν απü τις πüλεις, üπου οι πειρασμοß Þτανε πολλοß και κατÝφυγαν σ' Ýρημους τüπους για να προσευχηθοýνε και να μετανοÞσουν. ¹ταν οι 1οι χριστιανοß μοναχοß! Ειδικþτερα οι Βενεδικτßνοι Þταν οι μüνοι που ασχολÞθηκαν με τη σκÝψη και τις ανακαλýψεις της αρχαιüτητας. Συγκεντρþνανε τους παλιοýς πÜπυρους για να τους μελετÞσουνε και τους αντÝγραφαν. ¸τσι, διÝσωσαν μεγÜλο τμÞμα της αρχαßας σοφßας.
     Σ' αυτÝς τις Üγριες εποχÝς δεν υπÞρχανε πολλÜ πανδοχεßα κι ο τολμηρüς ταξιδιþτης Ýβρισκε κατÜλυμα σε κÜποιο μοναστÞρι, üπου Þταν ασφαλÞς. Οι μοναχοß μαθαßνανε στα ελÜχιστα παιδιÜ (απü εýπορες οικογÝνειες) γειτονικþν περιοχþν να γρÜφουν, να διαβÜζουν, να μιλÜνε λατινικÜ και να καταλαβαßνουνε τη Βßβλο. ¹τανε τα μüνα μÝρη που ανθοýσε η μÜθηση κι η μετÜδοση της γνþσης κι üπου η ανÜμνηση της αρχαßας ελληνικÞς και ρωμαúκÞς σκÝψης Þταν ακüμα ζωντανÞ. Γενικþτερα, οι Üνθρωποι της χριστιανικÞς εκκλησßας Þτανε σχεδüν οι μüνοι με γνþσεις κι αναλαμβÜνανε για λογαριασμü των βασιλιÜδων και των αρχüντων να καταγρÜφουνε τους νüμους, üλα τα Ýγγραφα και τις επιστολÝς. Η εκκλησßα λοιπüν, ουσιαστικÜ, εßχε πÜρει τον Ýλεγχο των πÜντων κι εßχε επιβληθεß παντοý. Οι πιο ισχυροß Üνθρωποι κÜθε περιοχÞς επισκÝπτονταν ναοýς και μονÝς και δþριζαν μεγÜλες εκτÜσεις γης κι üχι μüνο, για να συγχωρεθοýν οι αμαρτßες τους. ¸τσι, η χριστιανικÞ εκκλησßα και τα μοναστÞρια γßνανε πανßσχυρα.
     Εφημερßδες και ταχυδρομεßα δεν υπÞρχανε κι οι περισσüτεροι Üνθρωποι δεν Þξεραν τι συνÝβαινε σε μÝρη που απεßχανε λßγες μÝρες ταξßδι απü τον τüπο τους. ΜÝνανε σε κοιλÜδες και δÜση, καλλιεργοýσανε τη γη τους κι η γνþση τους Ýφτανε μÝχρι τις γειτονικÝς φυλÝς με τις οποßες τις περισσüτερες φορÝς βρßσκονταν σε διαμÜχη. ΚÜναν επιδρομÝς και κλÝβανε κοπÜδια και μετÜ βÜζανε φωτιÝς στα αγροκτÞματα! Ωστüσο, οι περισσüτεροι αγρüτες που ζοýσανε στην επικρÜτεια του εκÜστοτε ηγεμüνα δεν Þταν ελεýθεροι αλλÜ δεμÝνοι με τη γη που Þταν ιδιοκτησßα ενüς αριστοκρÜτη γαιοκτÞμονα. Εßναι οι γνωστοß δουλοπÜροικοι! ΑνÞκανε στη γη που καλλιεργοýσανε. Δεν εßχανε δικαßωμα να πηγαßνουν üπου θÝλουν Þ να αποφασßσουν αν θα καλλιεργοýν τα χωρÜφια. ΒÝβαßα κανεßς δεν μποροýσε να τους πουλÞσει Þ να τους σκοτþσει. ΑπλÜ οι γαιοκτÞμονες τους διÝταζαν να κÜνουν το οτιδÞποτε: να τους προμηθεýουνε τροφÞ και ποτÜ, να εργÜζονται üπου υπÞρχε ανÜγκη και γενικÜ να πηγαßνουν üπου τους üριζαν. Το κομμÜτι αυτü της γης, üπου εßχε παραχωρηθεß στους αριστοκρÜτες απü το βασιλιÜ, ονομαζüταν φÝουδο κι οι ιδιοκτÞτες φεουδÜρχες.


     Σýγχρονη αναπαρÜσταση χωριοý της πρþιμης μεσαιωνικÞς περιüδου
                                   Βαυαρßα, Γερμανßα

     Αυτοß οι φεουδÜρχες στο μÝσο μεσαßωνα εξελßχτηκαν σε αυτοýς που αποκαλοýμε ιππüτες. Ζοýσαν σε μεγÜλα κÜστρα, με πλατειÜ τÜφρο γεμÜτη νερü. Το Üνοιγμα της πýλης γινüταν με τη βοÞθεια μιας κινητÞς γÝφυρας με αλυσßδες που Ýκλεινε σε περßπτωση ανÜγκης. Πßσω απü το τεßχος υπÞρχε 2ο και 3ο τεßχος πριν φτÜσει κανεßς στο προαýλιο. Η αυλÞ οδηγοýσε στα δωμÜτια των αριστοκρατþν. ΚÜπου εκεß δßπλα υπÞρχε κι Ýνα παρεκκλÞσι, που ο εφημÝριος ασκοýσε λειτουργßα. ΦυσικÜ üλ' αυτÜ τα 'χανε χτßσει δουλοπÜροικοι. Ας το 'χουμε υπüψη μας, üταν θαυμÜζουμε υπÝροχα και καλοδιατηρημÝνα μεσαιωνικÜ κÜστρα. Γýρω απ' αυτÜ τα κÜστρα στηθÞκανε κι οι μετÝπειτα μεγÜλες ευρωπαúκÝς πüλεις, καθþς και γýρω απü τις διÜφορες επισκοπÝς. Οι φτωχοß σιγÜ-σιγÜ Üρχισαν να μεταφÝρονται γýρω απ' τα κÜστρα και τις επισκοπÝς üπου νιþθανε πιο ασφαλεßς σε περßπτωση κινδýνου κι Ýμπαιναν μÝσα να σωθοýν απü τους επιδρομεßς. Με κÝντρο λοιπüν αυτÜ τα οχυρÜ Üρχισε να σχηματßζεται με αργοýς ρυθμοýς η μετÝπειτα αστικÞ τÜξη, προς τα τÝλη του μεσαßωνα. Αυτοß οι μικροß συνοικισμοß Üρχισαν να σφýζουν απü ζωÞ, αφοý διÜφοροι τεχνßτες στÞνανε τα μαγαζιÜ τους και περιπλανþμενοι Ýμποροι Üρχισαν να Ýχουνε πιο σταθερÞ βÜση. Ασφαλþς και κυριαρχοýσε η ανταλλακτικÞ οικονομßα αλλÜ με το πÝρασμα των αιþνων Üρχισε να κυκλοφορεß πλÝον και το χρÞμα, üπου και γιγÜντωσε τη τüτε πρωτüγονη αστικÞ τÜξη. Αργüτερα, οι πρþην φτωχοß και κατατρεγμÝνοι μικρÝμποροι και μικροτεχνßτες Üρχισαν να πλουτßζουνε και να μποροýν να υψþνουνε τ' ανÜστημα τους στους ευγενεßς αριστοκρÜτες και να διεκδικοýν ακüμα και την εξουσßα. ΣταδιακÜ üλο και πιüτεροι Üνθρωποι Üρχισαν να μορφþνονται και να 'χουνε τις δικÝς τους πνευματικÝς αναζητÞσεις, þσπου κÜποια στιγμÞ ανακαλýψανε τις χÜρες της αρχαιüτητας και τα μεγÜλα επιτεýγματÜ της. Οι Üνθρωποι Üρχισαν ν' αναζητÜνε πÜλι το αρχαßο μεγαλεßο και να επαναφÝρουνε τις αξßες της Ýνδοξης αρχαιüτητας. ΑλλÜ αν συνεχßσουμε θα εισχωρÞσουμε σε νÝα περßοδο της ανθρωπüτητας, την ΑναγÝννηση!
     Σßγουρα, θα μποροýσαμε να ποýμε πολλÜ ακüμα, δßχως τελειωμü, για το χιλιüχρονο μεσαßωνα. ΠροσπαθÞσαμε να δþσουμε μια περιληπτικÞν αßσθηση κεßνης της μακρüχρονης εποχÞς, διüτι πολλοß απü μας ακοýμε γι' αυτÞν αλλÜ δεν τη κατανοοýμε. Τη μελετÜμε διüτι δεν επιθυμοýμε να ξαναζÞσουμε μια παρüμοια στασιμüτητα, αν κι υπÜρχουν αρκετοß... φορεßς σÞμερα που θα ικανοποιοýνταν αν συνεχßζαμε να ζοýμε στο σκοταδισμü που μας επιβÜλλουνε! ΘÝλω üμως να πιστεýω πως ο καθÝνας μας θα βιþσει τη δικÞ του εσωτερικÞ αναγÝννηση κι üλοι μαζß θα ξεμπλÝξουμε απü το τÝλμα της δικÞς μας μεσαιωνικÞς εποχÞς. Κι αφοý εßπαμε κι αυτÜ, ας πÜμε να δοýμε τα πρÜγματα του Μεσαßωνα πιο αναλυτικÜ.

                                        Μεσαßωνας

    Μεσαßωνας ονομÜζεται η χρονικÞ περßοδος της ΕυρωπαúκÞς ιστορßας, απü τον 5ο μÝχρι το 15ο αι. μ.Χ.. Ξεκßνησε με τη κατÜλυση του Δυτικοý Ρωμαúκοý ΚρÜτους (476 μ.Χ.) Þ κατ' Üλλους με το θÜνατο του Ιουστινιανοý Α' (565 μ.Χ.), του αυτοκρÜτορα υπü τον οποßο αναβßωσε η παλαιÜ ισχýς κι Ýκταση της ΡωμαúκÞς Αυτοκρατορßας. Ο Μεσαßωνας εßναι η μεσαßα απü τις 3 παραδοσιακÝς διαιρÝσεις της ΔυτικÞς Ιστορßας: Αρχαßα, ΜεσαιωνικÞ και Νεþτερη. Ο Μεσαßωνας με τη σειρÜ του παραδοσιακÜ διαιρεßται σε τρεις υποπεριüδους, τον Πρþιμο, τον ¿ριμο Þ ΜÝσο, και τον ¾στερο Μεσαßωνα.


Η Κοßμηση Της Θεοτüκου γλυπτü στο καθεδρικü Στρασμποýρ (13ος αι.)

     Η μεßωση του ανθρþπινου πληθυσμοý, η σμßκρυνση των μεγÜλων αστικþν κÝντρων, οι επιδρομÝς κι η μετακßνηση φýλων, που 'χαν Þδη ξεκινÞσει απü την ¾στερη Αρχαιüτητα, συνεχßστηκαν στη διÜρκεια του Πρþιμου Μεσαßωνα. Οι βÜρβαροι επιδρομεßς, κυρßως ΓερμανικÜ φýλα, δημιοýργησαν νÝα βασßλεια σ' ü,τι απÝμεινε απ' το Δυτικü Ρωμαúκü ΚρÜτος. ΚατÜ τον 7ο αι. μ.Χ., η Β. ΑφρικÞ κι η Μ. ΑνατολÞ, κÜποτε κομμÜτια του Ανατολικοý Ρωμαúκοý ΚρÜτους βρÝθηκαν υπü τον Ýλεγχο του ΧαλιφÜτου, μιας ΙσλαμικÞς Αυτοκρατορßας, μετÜ την ολοκλÞρωση των κατακτÞσεων του ΜωÜμεθ και των διαδüχων του. Παρüλο που γßνανε σημαντικÝς αλλαγÝς στις κοινωνικο-πολιτικÝς δομÝς, η ρÞξη με την Αρχαιüτητα δεν υπÞρξε ολοκληρωτικÞ. Η ακüμη εκτενÞς ΒυζαντινÞ Αυτοκρατορßα επιβßωσε στην ΑνατολÞ και παρÝμεινε αξιοσημεßωτη δýναμη. Το νομικü της σýστημα, ο ΙουστινιÜνειος Κþδικας, ανακαλýφθηκε εκ νÝου στη Βüρεια Ιταλßα το 1070 και κÝρδισε μεγÜλο θαυμασμü τους επüμενους αιþνες. Στη Δýση τα περισσüτερα βασßλεια απορροφÞσανε τους λßγους διασωθÝντες ρωμαúκοýς θεσμοýς. Τα μοναστÞρια δημιουργÞθηκαν ενþ συνεχßζονταν οι εκστρατεßες εκχριστιανισμοý της παγανιστικÞς Ευρþπης. Οι ΦρÜγκοι με τη Καρολßγγεια Δυναστεßα, ιδρýσανε για σýντομο διÜστημα, απü τα τÝλη του 8ου αι. μÝχρι τις αρχÝς του 9ου αι., Αυτοκρατορßα που κÜλυπτε το μεγαλýτερο τμÞμα της ΔυτικÞς Ευρþπης. Η τελευταßα τελικÜ υπÝκυψε στις πιÝσεις εμφýλιων συγκροýσεων σε συνδυασμü με πιθανüν πρüσκαιρες εισβολÝς απü το εξωτερικü (Βßκινγκς απü ΒορρÜ, ΜαγυÜροι απü ΑνατολÞ και Σαρακηνοß απü Νüτο) που την αποδυναμþσανε και δημιουργÞσανε τις προûποθÝσεις για σχηματισμü νÝων αυτοχθüνων κρατιδßων.


                    Η ΜÜχη του Κρεσý (1346) σε χειρüγραφο του 1415
                  ΒρεττανικÞ ΒιβλιοθÞκη, Λονδßνο, ΗνωμÝνο Βασßλειο

     Στη διÜρκεια του ¿ριμου Μεσαßωνα, που ξεκßνησε μετÜ το 1000 μ.Χ., ο πληθυσμüς της Ευρþπης αυξÞθηκε εξαιρετικÜ καθþς νεωτερισμοß στη τεχνολογßα και στις μεθüδους καλλιÝργειας της γης επιτρÝψανε την Üνθηση του εμπορßου, ενþ η κλιματικÞ αλλαγÞ της ΜεσαιωνικÞς ΘερμÞς Περιüδου βελτßωσε σημαντικÜ την απüδοση της αγροτικÞς παραγωγÞς. Ο φεουδαλισμüς, η πολιτικÞ οργÜνωση üπου οι ιππüτες -κι εν γÝνει οι ευγενεßς- þφειλαν στρατιωτικÝς υπηρεσßες στους ηγεμüνες τους με αντÜλλαγμα το δικαßωμα να εκμεταλλεýονται οικονομικÜ τη γη που καλλιεργοýσανε χωρικοß που þφειλαν ενοßκιο κι εργασßα στους ευγενεßς, Þτανε το σýστημα που οργανþθηκε ιεραρχικÜ κι οικονομικÜ η κοινωνßα τη περßοδο αυτÞ. Οι Σταυροφορßες, που ξεκßνησανε 1η φορÜ το 1095, υπÞρξανε στρατιωτικÝς προσπÜθειες των Χριστιανþν της Δ. Ευρþπης ν' αφαιρÝσουνε τον Ýλεγχο των Αγßων Τüπων απ' τους ΜουσουλμÜνους. Οι βασιλεßς Ýγιναν η κεφαλÞ συγκεντρωτικþν κρατþν, μειþνοντας την εγκληματικüτητα και τη βßα, απομακρýνοντας, ωστüσο, απü τη πραγματικüτητα την ιδÝα ενüς ενιαßου χριστιανικοý κρÜτους. Τη πνευματικÞ ζωÞ χαρακτÞρισε ο σχολαστικισμüς, φιλοσοφßα που 'δινε Ýμφαση στη συνýπαρξη της Πßστης με τη ΛογικÞ, κι η ßδρυση πανεπιστημßων. Η θεολογßα του ΘωμÜ ΑκινÜτη (1225-1274), τα Ýργα ζωγραφικÞς του Τζιüτο (1266-1337), η ποßηση του ΔÜντη (περ. 1265-1321) και του Τσüσερ (περ. 1343-1400), τα ταξßδια του ΜÜρκο Πüλο (1254-1324) κι η ανÝγερση Γοτθικþν Καθεδρικþν Ναþν, üπως εκεßνος στη Σαρτρ, εßναι μερικÜ απü τα επιφανÝστερα επιτεýγματα αυτÞς της περιüδου.
     Ο ¾στερος Μεσαßωνας στιγματßστηκε απü δοκιμασßες και κινδýνους üπως ο λιμüς, η πανοýκλα κι ο πüλεμος, που μειþσανε κατÜ πολý τον πληθυσμü της Δ. Ευρþπης. Μεταξý των ετþν 1347-50 η Μαýρη Πανþλη Þ ο Μαýρος ΘÜνατος εξüντωσε τα 2/5 περßπου του ευρωπαúκοý πληθυσμοý. Οι αμφιγνωμßες η εμφÜνιση αιρÝσεων και τα σχßσματα στους Κüλπους της Εκκλησßας εμφανιστÞκανε παρÜλληλα με διακρατικοýς πολÝμους, εμφýλιες συγκροýσεις κι επαναστÜσεις χωρικþν. ΠολιτιστικÝς και τεχνολογικÝς πρüοδοι μεταμορφþσανε την ευρωπαúκÞ κοινωνßα, γρÜφοντας τον επßλογο του ¾στερου Μεσαßωνα και δßνοντας τη σκυτÜλη στη Πρþιμη Νεþτερη Περßοδο της ΕυρωπαúκÞς Ιστορßας. Ο Μεσαßωνας εßναι μια απü τις 3 κýριες περιüδους στο επικρατÝστερο σχÞμα ανÜλυσης της ευρωπαúκÞς ιστορßας: ΚλασσικÞ Αρχαιüτητα, Μεσαßωνας και Νεþτερη ΕποχÞ.


Περιπλανþμενοι Μουσικοß μικρογραφßα απü ισπανικü χειρüγραφο (1529)
                               ΕθνικÞ ΒιβλιοθÞκη Μαδρßτη

     Οι μεσαιωνικοß συγγραφεßς μοιρÜζανε την ιστορßα σε περιüδους üπως οι "¸ξι ΕποχÝς" Þ οι "ΤÝσσερις Αυτοκρατορßες" και θεωροýσαν την εποχÞ τους τελευταßα πριν τη καταστροφÞ του κüσμου. ¼ταν αναφÝρονταν στη δικÞ τους εποχÞ, χρησιμοποιοýσαν την Ýννοια της "μοντÝρνας εποχÞς". Στη 10ετßα του 1330, ο ουμανιστÞς και ποιητÞς Φραγκßσκος ΠετρÜρχης (1304-1374) αναφερüτανε στη περßοδο της ιστορßας πριν την Ýλευση του Χριστοý ως antiqua (αρχαßα) και στη χριστιανικÞ περßοδο ως nova (νÝα). Ο ΛεονÜρντο Μπροýνι (1370-1444) Þταν ο 1ος ιστορικüς που χρησιμοποßησε 3μερÞ διαßρεση της ιστορßας στο Ýργο του Ιστορßα Των Φλωρεντßνων (1442). Ο Μπροýνι κι οι μεταγενÝστεροß του ιστορικοß θεωροýσαν üτι η Ιταλßα εßχε επανακÜμψει μετÜ την εποχÞ του ΠετρÜρχη και κατ' επÝκταση προσθÝσανε 3η εποχÞ. Ο üρος Μεσαßωνας εμφανßστηκε 1η φορÜ στη λατινικÞ γλþσσα ως media tempestas. Στα 1α χρüνια χρÞσης του üρου, υπÞρχανε πολλÝς εναλλακτικÝς, üπως medium aevum, üρος που ανÜγεται στο 1604 και media saecula, üρος του 1625. Ο σημερινüς αγγλικüς üρος medieval Þ mediaeval προÝρχεται απü το medium aevum. Η 3μερÞς περιοδολüγηση καθιερþθηκε μετÜ τη διαßρεση της Ιστορßας απü το Γερμανü ιστορικü Κριστüφ ΚελλÜριους (1638-1707) σε μÝρη: Αρχαßα, ΜεσαιωνικÞ και Νεþτερη.
     Το επικρατÝστερο σημεßο εκκßνησης του Μεσαßωνα εßναι το 476 μ.Χ. που 1ος πρüτεινε ο Μπροýνι. Για την Ευρþπη σαν σýνολο, το 1500 συχνÜ θεωρεßται το τÝλος της περιüδου αυτÞς, ωστüσο δεν υπÜρχει καθολικÜ αποδεκτÞ απü τους μελετητÝς χρονολογßα. ΑνÜλογα με το αντικεßμενο μελÝτης, γεγονüτα üπως το 1ο ταξßδι του Κολüμβου (1451-1506) στην ΑμερικÞ το 1492, η ¢λωση της Πüλης απü τους Τοýρκους το 1453, Þ η ΠροτεσταντικÞ Μεταρρýθμιση το 1517 Ýχουνε κατÜ καιροýς χρησιμοποιηθεß. Οι ¢γγλοι ιστορικοß συχνÜ χρησιμοποιοýν τη ΜÜχη του Μπüσγουορθ το 1485 για να οριοθετÞσουν το Μεσαßωνα. Για την Ισπανßα, οι ημερομηνßες που συνηθßζονται πιüτερο εßναι ο θÜνατος του ΒασιλιÜ ΦερδινÜνδου Β' της Αραγωνßας το 1516, ο θÜνατος της Βασßλισσας ΙσαβÝλλας Α' της Καστßλλης το 1504 Þ η ΚατÜκτηση της ΓρανÜδα το 1492. Οι ιστορικοß των λατινüγλωσσων κρατþν τεßνουν να διαιροýνε το Μεσαßωνα σε 2 τμÞματα: τη 1η ΥψηλÞ και τη μεταγενÝστερη ΧαμηλÞ περßοδο. Οι αγγλüφωνοι ιστορικοß, ακολουθþντας τους γερμανüφωνους συναδÝλφους τους, συνÞθως διαιροýνε το Μεσαßωνα σε 3 τμÞματα: τον Πρþιμο, τον ¿ριμο Þ ΜÝσο, και τον ¾στερο. Το 19ο αι., ο Μεσαßωνας στο σýνολü του συχνÜ αναφερüταν ως οι "Σκοτεινοß Αιþνες", ωστüσο μετÜ την υιοθÝτηση των διαιρÝσεων που περιγραφÞκανε παραπÜνω, η χρÞση του üρου περιορßστηκε στο να χαρακτηρßζει τον Πρþιμο Μεσαßωνα, τουλÜχιστον σε ü,τι αφορÜ τους ιστορικοýς.


        Πανοýκλα μικρογραφßα (15ος αι.), ΕθνικÞ ΒιβλιοθÞκη Παρßσι

     Η ΡωμαúκÞ Αυτοκρατορßα Ýφτασε στο απüγειο της εδαφικÞς της εξÜπλωσης κατÜ το 2ο αι. μ.Χ. Τους επüμενους 2 η ρωμαúκÞ επιρροÞ στα εδÜφη αυτÜ μειþθηκε σταδιακÜ. ΟικονομικÜ προβλÞματα, üπως πληθωρισμüς σε συνδυασμü με πßεση που Üσκησαν εξωτερικοß παρÜγοντες στα σýνορα, μετατρÝψανε τον 3ο αι. σε περßοδο πολιτικÞς αστÜθειας, στη διÜρκεια της οποßας ΑυτοκρÜτορες ανÝβαιναν στο θρüνο για να αντικατασταθοýνε τÜχιστα απü νÝους σφετεριστÝς. Τα χρÞματα που απαιτοýνταν για στρατιωτικοýς σκοποýς αυξÜνονταν σταθερÜ, κυρßως ως αποτÝλεσμα των πολÝμων με τη Περσßα των Σασσανιδþν, που αναζωπυρþθηκε στα μÝσα του 3ου αι.. Ο στρατüς διπλασιÜστηκε σε μÝγεθος, ενþ το ιππικü και μικρüτερα σþματα αντικατÝστησαν τη λεγεþνα ως το κýριο τακτικü σþμα στρατοý. Η ανÜγκη για εισοδÞματα οδÞγησε στην αýξηση της φορολογßας και στη συρρßκνωση της τÜξης των curiales (Ýμποροι, επιχειρηματßες κι ιδιοκτÞτες γης μεσαßας κοινωνικÞς τÜξης), ενþ ολοÝνα και λιγüτεροι απ' αυτοýς δεßχνανε προθυμßα ν' αναλαμβÜνουν αξιþματα στις πüλεις τους. Αναγκαßα Ýγινε η αýξηση των γραφειοκρατþν που θα αναλÜμβαναν να υποστηρßζουνε τη κεντρικÞ διακυβÝρνηση για την αντιμετþπιση των αναγκþν του στρατοý, κÜτι που οδÞγησε σε παρÜπονα των πολιτþν üτι υπÞρχανε πλÝον πιüτεροι συλλÝκτες φüρων απü ü,τι φορολογοýμενοι.
     Ο ΑυτοκρÜτορας Διοκλητιανüς (κυβ. 284-305) μοßρασε την Αυτοκρατορßα σε 2 αυτüνομα διοικητικÜ τμÞματα, το Ανατολικü και το Δυτικü το 286. Η Αυτοκρατορßα δεν θεωροýνταν χωρισμÝνη στην αντßληψη των κατοßκων και των διοικοýντων της, καθþς νομικÝς και διοικητικÝς επιταγÝς του ενüς τμÞματος ßσχυανε και στο Üλλο. Το 330, μετÜ απü μια περßοδο εμφýλιων συγκροýσεων, ο Κωνσταντßνος ο ΜÝγας (κυβ. 306-337) ßδρυσε στη θÝση του Βυζαντßου νÝα πρωτεýουσα του Ανατολικοý ΚρÜτους, τη Κωνσταντινοýπολη. Οι μεταρρυθμßσεις του Διοκλητιανοý δυναμþσανε τη διοικητικÞ γραφειοκρατßα, αναδιαμορφþσανε τη φορολογßα κι ισχυροποιÞσανε το στρατü, κÜτι που εξαγüρασε χρüνο στην Αυτοκρατορßα. Ωστüσο δεν Ýλυσε κι οριστικÜ τα προβλÞματα που τη ταλανßζανε: δυσβÜστακτη φορολογßα, υπογεννητικüτητα και πιÝσεις στα σýνορα Þταεν μερικÜ απ' αυτÜ. Εμφýλιοι πüλεμοι μεταξý αντιπÜλων Αυτοκρατüρων Þτανε κοινü φαινüμενο στη πορεßα του 4ου αι., αποσπþντας στρατιþτες απ' τα σýνορα κι επιτρÝποντας σε εισβολεßς να προβαßνουνε σε καταπατÞσεις. Στο μεγαλýτερο μÝρος του 4ου αι., η ρωμαúκÞ κοινωνßα σταθεροποιÞθηκε σε νÝα μορφÞ, διαφορετικÞ απü κεßνη της κλασσικÞς περιüδου, με το χÜσμα ανÜμεσα στους πλοýσιους και τους φτωχοýς να διευρýνεται ολοÝνα κι η ζωτικüτητα των μικρüτερων πüλεων να φθßνει. Μια Üλλη σημαντικÞ αλλαγÞ Þταν ο εκχριστιανισμüς της Αυτοκρατορßας, η στροφÞ δηλαδÞ του πληθυσμοý της προς το Χριστιανισμü, μια σταδιακÞ διαδικασßα που κρÜτησε απü το 2ο μÝχρι τον 5ο αι..


            Απεικüνιση Τετραρχþν, 2 Αυτοκρατüρων & 2 ΚαισÜρων, κυβερνÞσανε
         τη ΡωμαúκÞ Αυτοκρατορßα μετÜ απ' τις μεταρρυθμßσεις του Διοκλητιανοý
                       ΒασιλικÞ Αγßου ΜÜρκου, Βενετßα, Ιταλßα

     Το 376, οι Οστρογüτθοι, προσπαθþντας να ξεφýγουν απü τους Οýννους, Ýλαβαν Üδεια απü τον ΑυτοκρÜτορα ΟυÜλη (κυβ. 364-378) να εγκατασταθοýνε στη ρωμαúκÞ επαρχßα της ΘρÜκης στα ΒαλκÜνια. Ο αποικισμüς δεν εξελßχθηκε ομαλÜ κι, üταν οι ρωμαßοι αξιωματοýχοι χειριστÞκανε λανθασμÝνα τη κατÜσταση, οι Οστρογüτθοι ξεκßνησαν να κÜνουν επιδρομÝς και λεηλασßες. Ο ΟυÜλης, προσπαθþντας να επαναφÝρει την τÜξη, σκοτþθηκε πολεμþντας τους Οστρογüτθους στη ΜÜχη της Αδριανοýπολης στις 9 Αυγοýστου 378. Εκτüς απü την εξωτερικÞ απειλÞ των εχθρþν στο ΒορρÜ, εσωτερικÝς Ýριδες και κυρßως θρησκευτικÝς διαμÜχες, διαταρÜξανε τη τÜξη. Το 400, οι Βησιγüτθοι εισβÜλανε στη Δ. Ρωμ. Αυτοκρατορßα και, παρüλο που εκδιωχθÞκανε προσωρινÜ απü την Ιταλßα, το 410 λεηλατÞσανε τη Ρþμη. Το 406 οι Αλανοß, οι ΒÜνδαλοι κι οι Σουηβοß εισÞλθανε στη Γαλατßα (Γαλλßα). Στα επüμενα 3 χρüνια εξαπλωθÞκανε και το 409 πÝρασαν μÝσω των Πυρηναßων στην ΙβηρικÞ χερσüνησο. ¸τσι ξεκßνησε η ΕποχÞ των ΜετακινÞσεων, οπüτε και διÜφορα φýλα, κυρßως γερμανικÜ στην αρχÞ, μετακινηθÞκανε κατÜ μÞκος της Ευρþπης.
     Οι ΦρÜγκοι, οι ΑλεμÜνοι κι οι Βουργουνδοß καταλÞξανε στη Β. Γαλατßα, ενþ οι ¢γγλοι, οι ΣÜξονες κι οι Ιοýτοι εγκατασταθÞκανε στη Βρεττανßα. Στη 10ετßα του 430 οι Οýννοι ξεκßνησαν εισβολÝς στα εδÜφη της Αυτοκρατορßας. Ο ηγεμüνας τους, Αττßλας (κυβ. 434-453), καθοδÞγησε εισβολÝς στα ΒαλκÜνια το 442 και το 447, στη Γαλατßα το 451 και στην Ιταλßα το 452. Η απειλÞ των Οýννων παρÝμεινε μÝχρι το θÜνατο του Αττßλα το 453, οπüτε κι ο συνασπισμüς των ουννικþν φýλων διαλýθηκε. ΑυτÝς οι εισβολÝς αλλÜξανε δραματικÜ πολιτικü και δημογραφικü σκηνικü στο κομμÜτι που 'χε κÜποτε αποτελÝσει το Δυτικü Ρωμαúκü ΚρÜτος. ΜÝχρι το τÝλος του 5ου αι., το δυτικü κομμÜτι της Αυτοκρατορßας εßχε διαιρεθεß σε μικρüτερα πολιτικÜ σþματα, που καθÝνα του βρισκüταν υπü τη κυριαρχßα φυλþν που εßχαν εισβÜλλει σ' αυτÜ στις αρχÝς του αι... Η εκθρüνιση του τελευταßου ΑυτοκρÜτορα της Δýσης, του Ρωμýλου Αυγουστýλου, το 476 παραδοσιακÜ σηματοδοτεß το τÝλος της Δυτ. Ρωμ. Αυτοκρατορßας. ΑυτÞ που συχνÜ αναφÝρεται με την επωνυμßα ΒυζαντινÞ Αυτοκρατορßα, μετÜ τη πτþση του Δυτικοý ΚρÜτους, εßχε ελÜχιστη δýναμη þστε να αξιþσει τον Ýλεγχο των χαμÝνων εδαφþν στη Δýση. Οι Βυζαντινοß ΑυτοκρÜτορες εξακολουθοýσαν να τα διεκδικοýν ως κληρονομιÜ τους, ωστüσο οýτε κÜποιος απü τους νÝους βασιλεßς στη Δýση τüλμησε ν' αυτοανακηρυχθεß ΑυτοκρÜτορας της Δýσης, οýτε οι Βυζαντινοß εßχανε την ισχý να επανακαταλÜβουνε και να διατηρÞσουνε τον Ýλεγχο στα χαμÝνα δυτικÜ εδÜφη. Η ανÜκτηση της ιταλικÞς χερσονÞσου και των παραλßων της Μεσογεßου απü τον ΑυτοκρÜτορα Ιουστινιανü τον ΜÝγα (κυβ. 527-565) αποτÝλεσε τη μοναδικÞ, και προσωρινÞ, εξαßρεση.


                        Μικρογραφßα σε χειρüγραφο του 14ου αι.
              ο ¢γγλος μαθηματικüς κι ωρολογοποιüς ΡιχÜρδος Γουüλινγκφορντ
                     πραγματοποιεß μετρÞσεις ακριβεßας με διαβÞτη

     Οι πολιτικÝς δομÝς της ΔυτικÝς Ευρþπης αλλÜξανε σημαντικÜ μορφÞ μετÜ τη κατÜλυση της ενωμÝνης ΡωμαúκÞς Αυτοκρατορßας. Παρüλο που οι μετακινÞσεις διαφüρων φýλων στη διÜρκεια της περιüδου αυτÞς περιγρÜφονται στη πλειοψηφßα των περιπτþσεων ως εισβολÝς, στη πραγματικüτητα δεν πρüκειται απλþς για στρατιωτικÝς εκστρατεßες αλλÜ για μεταναστεýσεις ολüκληρων λαþν εντüς της Αυτοκρατορßας. ΥποβοηθÞθηκαν απü την Üρνηση των Ρωμαßων αριστοκρατþν να στηρßξουνε το στρατü Þ να καταβÜλλουνε τους φüρους που 'ταν απαραßτητοι σ' αυτü για τη παρεμπüδιση των μεταναστεýσεων. Οι ΑυτοκρÜτορες του 5ου αι. Þτανε συχνÜ υποχεßρια ισχυρþν στρατιωτικþν üπως ο Στιλßχων (πεθ. 408), ο ¢σπαρ (πεθ. 471), ο Ρισßμερος (πεθ. 472) κι ο Γοýντομπαντ (πεθ. 516), που 'χανε μισÝς Þ και καθüλου ρωμαúκÝς καταβολÝς. Επιγαμßες, ωστüσο, μεταξý των νÝων βασιλÝων και των Ρωμαßων αριστοκρατþν Þτανε σýνηθες φαινüμενο. Αυτü οδÞγησε στη συγχþνευση εθιμικþν στοιχεßων του ρωμαúκοý πολιτισμοý με κεßνα των επιδρομÝων. Χαρακτηριστικü παρÜδειγμα εßναι οι λαúκÝς συνελεýσεις που επιτρÝπανε στα ελεýθερα αρσενικÜ μÝλη μιας φυλÞς να συμμετÝχουνε στη διακυβÝρνηση σε πολý μεγαλýτερο βαθμü απ' ü,τι συνÝβαινε στο ρωμαúκü κρÜτος. Τα αρχαιολογικÜ ευρÞματα που αφÞσανε πßσω οι Ρωμαßοι κι οι εισβολεßς παρουσιÜζουνε συχνÜ ομοιüτητες, με κεßνα των φυλþν να μιμοýνται συχνÜ τα αντßστοιχα ρωμαúκÜ. ΜεγÜλο κομμÜτι της γραμματεßας των νÝων βασιλεßων επßσης βασßστηκε στη ρωμαúκÞ γραπτÞ παρÜδοση. Μια σημαντικÞ διαφορÜ, εντοýτοις, Þταν η σταδιακÞ απþλεια εισοδÞματος των διοικοýντων μÝσω της φορολογßας. ΠολλÝς απü τις νÝες πολιτικÝς ενüτητες δε χρηματοδοτοýσανε πλÝον το στρατü τους μÝσω φüρων, αλλÜ προσφÝρανε στους στρατιþτες κτÞματα Þ ενοßκια. ΑυτÞ η αναθεþρηση της ανÜγκης για φορολογßα οδÞγησε και στη παρακμÞ των συστημÜτων συλλογÞς φüρων. Οι πολεμικÝς συγκροýσεις Þτανε πÜντως συχνÝς μεταξý και στο εσωτερικü των νÝων βασßλεßων. Η δουλεßα μειþθηκε μαζß με τη προσφορÜ κι οι κοινωνικÝς δομÝς επικεντρωθÞκανε στην αγροτικÞ παραγωγÞ.


        Η Αποβßβαση Του Κολüμβου Στις ΑκτÝς του ΝÝου Κüσμου

     Μεταξý 5ου κι 8ου αι., νÝοι λαοß κι ισχυρÝς προσωπικüτητες καλýψανε το κενü που Üφησε πßσω της η ρωμαúκÞ κεντρικÞ διακυβÝρνηση. Οι Οστρογüτθοι εγκατασταθÞκανε στην Ιταλßα στα τÝλη του 5ου αι. υπü το Θεοδþριχο (πεθ. 526). ΔημιουργÞσανε βασßλειο που χαρακτÞρισε η συνεργασßα ανÜμεσα στους γηγενεßς Ιταλοýς και τους Οστρογüτθους, τουλÜχιστον μÝχρι και τα τελευταßα χρüνια της ηγεμονßας του Θεοδþριχου. Οι Βουργουνδοß εγκατασταθÞκανε στη Γαλατßα κι αφοý το 1ο βασßλειü τους συνετρßβη απü τους Οýννους το 436, δημιουργÞσανε 2ο στη 10ετßα του 440. Στη περιοχÞ μεταξý των σημερινþν πüλεων της Γενεýης και της Λυþν, χτßστηκε το ισχυρü κρÜτος της Βουργουνδßας στα τÝλη του 5ου και στις αρχÝς του 6ου αι.. Στη Β. Γαλατßα, οι ΦρÜγκοι κι οι Βρεττανοß δημιουργÞσανε μικρÜ κρατßδια. Το Βασßλειο των ΦρÜγκων εßχε επßκεντρο τη ΒΑ Γαλατßα κι ο 1ος ΒασιλιÜς τους που σþζονται αρκετÝς πληροφορßες εßναι ο ΧιλδÝριχος (πεθ. 481). Υπü την ηγεμονßα του Χλωδοβßκου (κυβ. 509-511), γιου του ΧιλδÝριχου, το Βασßλειο των ΦρÜγκων επεκτÜθηκε και προσηλυτßστηκε στο Χριστιανισμü. Οι Βρεττανοß, που σχετßζονταν με τους γηγενεßς κατοßκους της ΜπριττÜνια (ΜεγÜλη Βρεττανßα), εγκατασταθÞκανε στη περιοχÞ που σÞμερα αποκαλεßται ΒρετÜνη (τμÞμα της σýγχρονης Γαλλßας). ¢λλα βασßλεια δημιουργÞθηκαν απü τους Βησιγüτθους στην Ισπανßα, τους Σουηβοýς στη ΒΔ. Ισπανßα και τους ΒανδÜλους στη Β. ΑφρικÞ. Τον 6ο αι., οι Λομβαρδοß εγκατασταθÞκανε στη Β. Ιταλßα, αντικαθιστþντας το Βασßλειο των Οστρογüτθων μ' Ýνα σýνολο απü δουκÜτα που κατÜ διαστÞματα εκλÝγανε κοινü ηγεμüνα. Στα τÝλη του 6ου αι., αυτüς ο διακανονισμüς εßχεν αντικατασταθεß απü μüνιμη και σταθερÞ μοναρχßα.
     Οι εισβολÝς φÝραν νÝες εθνοτικÝς ομÜδες στην Ευρþπη, αν κι ορισμÝνες περιοχÝς δÝχτηκαν μεγαλýτερη εισροÞ φýλων σε σχÝση μ' Üλλες. Στη Γαλατßα, π.χ., οι εισβολεßς εγκατασταθÞκανε σε μεγαλýτερο βαθμü στα ΒΑ. σε σχÝση με τα ΝΔ. Τα σλαβικÜ φýλα προτιμÞσανε τη Κ. κι Αν. Ευρþπη, καθþς και τα ΒαλκÜνια. Η εγκατÜσταση αυτÞ νÝων λαþν οδÞγησε και στην αλλαγÞ των επικρατουσþν γλωσσþν. Τα λατινικÜ της Δυτ. Ρωμ. Αυτοκρατορßας αντικατασταθÞκανε σταδιακÜ απü γλþσσες που βασßζονταν σ' αυτÜ, αλλÜ Þτανε παρüλαυτÜ διακριτÝς, γνωστÝς με τη συλλογικÞ ονομασßα ρομανικÝς γλþσσες. ΑυτÞ η μετÜβαση απü τα ΛατινικÜ στις νÝες γλþσσες εßχε φυσικÜ διÜρκεια πολλοýς αιþνες. Η ελληνικÞ γλþσσα παρÝμεινε η επßσημη γλþσσα της Βυζ. Αυτοκρατορßας, αλλÜ οι μεταναστεýσεις σλαβüφωνων λαþν προσÝθεσε και τις σλαβονικÝς γλþσσες στην Αν. Ευρþπη.


                                        Ο Αττßλας Ýφιππος σε μÜχη

     Καθþς η Δ. Ευρþπη γινüταν μÜρτυρας του σχηματισμοý νÝων βασιλεßων, η Αν. Ρωμ. Αυτοκρατορßα παρÝμενε ανÝπαφη, γνωρßζοντας οικονομικÞ αναζωογüνηση που κρÜτησε μÝχρι τις αρχÝς του 7ου αι.. Στο αν. τμÞμα της γßνανε λßγες εισβολÝς, περισσüτερες απü τις οποßες στα ΒαλκÜνια. Οι ειρηνικÝς σχÝσεις με τη Περσßα, παραδοσιακü εχθρü της Ρþμης, διατηρηθÞκανε στο μεγαλýτερο κομμÜτι του 5ου αι.. Στην Αν. Αυτοκρατορßα παρατηρηθÞκανε στενÝς σχÝσεις ΚρÜτους κι Εκκλησßας, με τα διÜφορα θεολογικÜ ζητÞματα ν' αποκτοýνε πολιτικÞ σημασßα με τρüπο που δε συνÝβη στη Δýση. Στον τομÝα της Νομοθεσßας αξιοσημεßωτο γεγονüς εßναι η κωδικοποßηση του Ρωμαúκοý Δικαßου. Η 1η προσπÜθεια, ο Θεοδοσιανüς Κþδικας, ολοκληρþθηκε το 438. Υπü τον ΑυτοκρÜτορα Ιουστινιανü Α' (κυβ. 527-565), θεσπßστηκε ο ΙουστινιÜνειος Κþδιξ (Corpus Juris Civilis). Ο ßδιος ΑυτοκρÜτορας εßναι επßσης υπεýθυνος για την ανοικοδüμηση του ναοý της Αγßας Σοφßας στη Πüλη, καθþς και για την επανÜκτηση της Β. ΑφρικÞς απü τους ΒανδÜλους και της Ιταλßας απü τους Οστρογüτθους, υπü τη στρατιωτικÞ καθοδÞγηση του ΒελισσÜριου (πεθ. 565). Η κατÜκτηση της Ιταλßας δεν Þταν ολοκληρωτικÞ καθþς θανατηφüρο ξÝσπασμα λοιμοý το 542 εßχεν αποτÝλεσμα να επικεντρωθεß ο Ιουστινιανüς για το υπüλοιπο της βασιλεßας του σε αμυντικÜ μÝτρα, παρÜ σε νÝες κατακτÞσεις. ΜετÜ το θÜνατü του, οι Βυζαντινοß Þλεγχαν το μεγαλýτερο κομμÜτι της ιταλικÞς χερσονÞσου, τη Β. ΑφρικÞ κι Ýνα μικρü πÜτημα στη Ν. Ισπανßα. Οι εκστρατεßες αυτÝς της επανÜκτησης των χαμÝνων εδαφþν απü μÝρους του Ýχουν αποτελÝσει αντικεßμενο κριτικÞς απü ιστορικοýς που θεωροýν üτι επεκτÜθηκε υπερβολικÜ, προετοιμÜζοντας το Ýδαφος για τις μουσουλμανικÝς κατακτÞσεις. ΠολλÝς απü τις δυσκολßες που αντιμετþπισαν οι διÜδοχοß του δεν οφεßλονταν μüνο στην υπερ-φορολüγηση για να πληρωθοýν οι πüλεμοι που διεξÞγαγε, αλλÜ στον κατ' ουσßαν πολιτικü χαρακτÞρα της Αυτοκρατορßας, που καθιστοýσε δýσκολη τη συγκÝντρωση στρατοý.


                Ναüς του Αγßου Γεωργßου & Φλαγγινιανü ΦροντιστÞριο Στη Βενετßα
                χαλκογραφßα Βενετßα Ελληνικü Ινστιτοýτο
         (Η ελληνικÞ παροικßα εκεß Þταν απü τις μεγαλýτερες στην Ευρþπη
              κι υπÞρξε
σημαντικü πνευματικü κÝντρο του Ελληνισμοý).


     Η αργÞ διεßσδυση των ΣλÜβων στα ΒαλκÜνια Þταν μια ακüμη δυσχÝρεια για τους διαδüχους του Ιουστινιανοý. Ξεκßνησε σταδιακÜ, αλλÜ μÝχρι τα τÝλη της 10ετßας του 540 σλαβικÜ φýλα βρßσκονταν στη ΘρÜκη και την Ιλλυρßα, ενþ νικÞσανε και τον αυτοκρατορικü στρατü κοντÜ στην Αδριανοýπολη το 551. Στη 10ετßα του 560 οι ¢βαροι ξεκßνησαν να εξαπλþνονται απü τη βÜση τους στις βüρειες üχθες του Δοýναβη. ΜÝχρι τα τÝλη του 6ου αι. Þταν η ισχυρüτερη δýναμη στη Κ. Ευρþπη κι αναγκÜζανε κατ' εξακολοýθηση τους ΑυτοκρÜτορες της ΑνατολÞς να τους καταβÜλλουνε χρηματικÜ ποσÜ. ΠαρÝμειναν υπολογßσιμη δýναμη μÝχρι το 796. Πρüσθετο πρüβλημα προÝκυψεν üταν ο ΑυτοκρÜτορας Μαυρßκιος (κυβ. 582–602) ενεπλÜκη στη περσικÞ πολιτικÞ Ýχοντας αναμειχθεß σε διαμÜχη για θÝματα διαδοχÞς. Σαν αποτÝλεσμα ακολοýθησε, βραχεßα περßοδος ειρÞνης αλλÜ, μετÜ την εκθρüνιση του Μαυρßκιου, οι ΠÝρσες εισβÜλλανε στη διÜρκεια της ηγεμονßας του ΑυτοκρÜτορα Ηρακλεßου (κυβ. 610–641). ΠÞρανε τον Ýλεγχο μεγÜλων τμημÜτων της Αυτοκρατορßας, üπως την Αßγυπτο, τη Συρßα και τη Μ. Ασßα, μÝχρι την επιτυχημÝνη εκστρατεßα αντεπßθεσης του Ηρακλεßου. Το 628 η Αυτοκρατορßα, μετÜ τη νικηφüρα μÜχη της ΝινευÀ, συνÞψε συνθÞκη ειρÞνης κι ανÝκτησε üλα τα χαμÝνα εδÜφη της.
     Στη Δ. Ευρþπη, ορισμÝνες απü τις παλαιüτερες ρωμαúκÝς αριστοκρατικÝς οικογÝνειες εξÝλιπαν, ενþ Üλλες απασχοληθÞκανε πιüτερο με την Εκκλησßα παρÜ με τις κοσμικÝς υποθÝσεις. Αξßες που συνδÝονταν με τη λατινικÞ λογιüτητα και την εκπαßδευση χαθÞκανε και παρüλο που η εγγραμματοσýνη παρÝμεινε σημαντικÞ, αντιμετωπßστηκε πιüτερο σα πρακτικÞ ικανüτητα παρÜ δεßγμα υψηλÞς κοινωνικÞς θÝσης. ΚατÜ τον 4ο αι. ο Ιερþνυμος (πεθ. 420) εßδε σε üραμα üτι ο Θεüς τον επÝπληξε επειδÞ ξüδευε πιüτερο χρüνο μελετþντας τον ΚικÝρωνα παρÜ τις ΓραφÝς. Τον 6ο αι. ο Γρηγüριος της Τουρ (πεθ. 594) αναφÝρει παρüμοιο üραμα, που üμως Ýλαβε επßπληξη επειδÞ μÜθαινε στενογραφßα. ΜÝχρι τα τÝλη του 6ου αι. σε κýρια μÝσα θρησκευτικÞς επιμüρφωσης στην Εκκλησßα εßχαν μετατραπεß η τÝχνη κι η μουσικÞ κι üχι η ανÜγνωση κειμÝνων. Οι περισσüτερες λüγιες προσπÜθειες κινοýνταν προς τη μßμηση της κλασσικÞς γραμματεßας, αν και δημιουργηθÞκανε και κÜποια πρωτüτυπα Ýργα, απü κοινοý με προφορικÝς συνθÝσεις που δε σþζονται στις μÝρες μας. Τα γραπτÜ των Σιδþνιου ΑπολλινÜριου (πεθ. 489), Κασσιüδωρου (πεθ. περ. 585) και ΒοÞθιου (πεθ. περ. 525) εßναι χαρακτηριστικÜ της εποχÞς.



      Εργασßες Στην ¾παιθρο μικρ. απü ημερολüγιο του 12ου αι.
                         Οξφüρδη Bodleian Library

     ΑλλαγÝς παρατηροýνται επßσης ανÜμεσα στους λαúκοýς. Οι βασιλεßς κι οι ευγενεßς υποστÞριζαν οικονομικÜ Ýνα περßγυρο απü πολεμιστÝς που αποτελοýσανε και τη ραχοκοκκαλιÜ των στρατιωτικþν σωμÜτων. Ο ρουχισμüς των ευγενþν Ýφερε πλοýσιο διÜκοσμο με πετρÜδια και χρυσü. Η καλλιÝργεια του πνεýματος πÝρασε σε 2η μοßρα απÝναντι στις αρετÝς της πßστης, του θÜρρους και της τιμÞς. Οι οικογενειακοß δεσμοß μεταξý ευγενþν εßχαν ιδιαßτερη σημασßα, μποροýσαν, ωστüσο, να οδηγÞσουνε και σε μακροχρüνιες Ýριδες μεταξý οßκων, που επιλýονταν εßτε με τα üπλα εßτε με κÜποια αποζημßωση. Οι γυναßκες της αριστοκρατικÞς τÜξης περιορßζονταν στο ρüλο της συζýγου και της μητÝρας ανδρþν, ενþ οι μητÝρες Ηγεμüνων Ýχαιραν μεγÜλου σεβασμοý στη Γαλατßα των Μεροβßγγειων. Οι βασιλομÞτορες εßχανε πιο περιορισμÝνο ρüλο στην αγγλοσαξονικÞ κοινωνßα, λüγω της απουσßας παιδιþν-ηγεμüνων σε αυτÞ, ωστüσο εξÝχοντα ρüλο διαδραμÜτιζαν οι ηγουμÝνισσες των μονþν. Μüνο στην Ιταλßα φαßνεται πως οι γυναßκες θεωροýνταν πÜντα υπü τη προστασßα και τον Ýλεγχο κÜποιου Üρρενα συγγενÞ.
     Η καθημερινÞ ζωÞ των χωρικþν Ýχει καταγραφεß ελÜχιστα σε σχÝση με κεßνη των ευγενþν. Οι περισσüτερες απü τις πληροφορßες που σÞμερα βρßσκονται στη διÜθεση των μελετητþν προÝρχονται απü την αρχαιολογικÞ Ýρευνα: λßγες λεπτομερεßς γραπτÝς μαρτυρßες για τον καθημερινü βßο των κατþτερων τÜξεων χρονολογοýνται πριν τον 9ο αι.. Οι περισσüτερες απü τις περιγραφÝς αυτÝς προÝρχονται εßτε απü νομικÜ Ýγγραφα εßτε απü γραπτÜ ανθρþπων υψηλþτερης τÜξης. Η γαιοκτησßα δεν ακολουθοýσε ομοιüμορφο μοτßβο στο σýνολο της Δýσης. ΚÜποιες περιοχÝς παρουσßαζαν μεγÜλο κατακερματισμü των γαιþν, ενþ σ' Üλλες οι μεγÜλες συνεχεßς ιδιοκτησßες γης Þτανε το σýνηθες. Οι διαφορÝς αυτÝς επιτρÝψανε τη δημιουργßα μεγÜλης ποικιλßας αγροτικþν κοινωνιþν, σε κÜποιες απü τις οποßες κυριαρχοýσαν οι αριστοκρÜτες γαιοκτÞμονες, ενþ Üλλες απολÜμβαναν μεγÜλο βαθμü αυτονομßας. Ο εποικισμüς γης διÝφερε επßσης σημαντικÜ απü περßπτωση σε περßπτωση. ΚÜποιοι χωρικοß μÝνανε σε μεγÜλα χωριÜ που μποροýσαν να 'χουνε πληθυσμü μÝχρι και 700 κατοßκους. ¢λλοι ζοýσανε σε μικρÝς ομÜδες περιτριγυρισμÝνοι απü συγγενεßς, ενþ Üλλοι μÝνανε σε απομονωμÝνες φÜρμες διασκορπισμÝνες στην ýπαιθρο. ΤÝλος, υπÞρχανε και περιοχÝς που εφαρμüζονταν πιüτερα απü Ýνα συστÞματα. Αντßθετα με την ¾στερη ΡωμαúκÞ Περßοδο, δεν υπÞρχε βαθý χÜσμα ανÜμεσα στη κοινωνικÞ θÝση ενüς ελεýθερου χωρικοý κι ενüς ευγενοýς, ενþ Þταν εφικτü η οικογÝνεια του πρþτου να ανÝλθει κοινωνικÜ με το πÝρασμα κÜποιων γενεþν μÝσω της παροχÞς στρατιωτικþν υπηρεσιþν σε ισχυροýς Üρχοντες.


        ΑναπαρÜσταση του Αββαεßου του Κλυνý στη περßοδο ακμÞς του

     Η ρωμαúκÞ αστικÞ ζωÞ και κουλτοýρα Üλλαξε δραματικÜ κατÜ τον Πρþιμο Μεσαßωνα. Παρüλο που οι ιταλικÝς πüλεις παραμεßνανε κατοικημÝνες, το μÝγεθüς τους συρρικνþθηκε. Η Ρþμη, για παρÜδειγμα, απü πληθυσμü εκατοντÜδων χιλιÜδων βρÝθηκε ν' αριθμεß κÜπου 30.000 μÝχρι τα τÝλη του 6ου αι.. Οι ρωμαúκοß ναοß μετατραπÞκανε σε χριστιανικοýς και τα τεßχη της πüλης παρÝμειναν εν χρÞση. Στη Β. Ευρþπη οι πüλεις επßσης μικρýναν, ενþ τα μνημεßα κι Üλλα δημüσια κτßρια καταστραφÞκανε για να χρησιμοποιηθοýνε ξανÜ τα οικοδομικÜ υλικÜ τους. Η ßδρυση νÝων βασιλεßων συνÞθως εßχε συνÝπεια τη μεγÝθυνση των πüλεων που επιλÝγονταν ως πρωτεýουσες. Σ' ü,τι αφορÜ στις εβραúκÝς κοινüτητες των παλαιþν ρωμαúκþν πüλεων, μετÜ τον εκχριστιανισμü της Ευρþπης οι Εβραßοι υπÝστησαν σε διÜφορες περιπτþσεις διωγμοýς. ΕπισÞμως Þταν ανεκτοß, αν και δÝχονταν πιÝσεις προσηλυτισμοý και κατÜ καιροýς ενθαρρýνονταν ν' απομακρυνθοýνε προς Üλλες περιοχÝς.
     Στα τÝλη του 6ου αι. και στις αρχÝς του 7ου αι., η κατÜσταση αναφορικÜ με την επικρατοýσα θρησκεßα στην ΑνατολικÞ Αυτοκρατορßα και τη Περσßα Þτανε ρευστÞ. Ο προσηλυτισμüς πληθυσμþν στον Ιουδαúσμü Þτανε συχνü φαινüμενο και τουλÜχιστον Ýνας πολιτικÜ ισχυρüς ¢ραβας στρÜφηκε σ' αυτüν. Χριστιανοß ιεραπüστολοι ανταγωνßζονταν τους ΠÝρσες οπαδοýς του Ζωροαστρισμοý στην αναζÞτηση πιστþν, κυρßως ανÜμεσα στους κατοßκους της αραβικÞς χερσονÞσου. ΑυτÞ η διÜσπαση σταμÜτησε με την εμφÜνιση του ΙσλÜμ στην Αραβßα κατÜ τη διÜρκεια της ζωÞς του ΜωÜμεθ (πεθ. 632). ΜετÜ το θÜνατü του οι ισλαμικÝς δυνÜμεις κυρßευσαν μÝγα τμÞμα της Βυζ. Αυτοκρατορßας και της Περσßας, ξεκινþντας με τη Συρßα το 634-635 και φτÜνοντας στην Αßγυπτο το 640-641, στη Περσßα μεταξý των ετþν 637-42, τη Β, ΑφρικÞ στα τÝλη του 7ου αι. και την ιβηρικÞ χερσüνησο το 711. ΜÝχρι το 714 οι ισλαμικÝς δυνÜμεις εßχανε κερδßσει τον Ýλεγχο σημαντικοý τμÞματος της τελευταßας, περιοχÞ που αποκαλοýσαν Αλ-Ανταλοýς. (πρλ. Ανδαλουσßα)
     Οι ισλαμικÝς κατακτÞσεις Ýφτασαν το απüγειü τους στα μÝσα του 8ου αι.. Η Þττα των μουσουλμÜνων στη ΜÜχη του ΠουατιÝ το 732 εßχεν αποτÝλεσμα την επανÜκτηση της Ν. Γαλλßας απü τους ΦρÜγκους. Εν τοýτοις, η κýρια αιτßα της παýσης της ισλαμικÞς επÝκτασης στην Ευρþπη Þταν η εκθρüνιση των Ομεûαδþν απü τους Αββασßδες. Οι τελευταßοι μεταφÝρανε τη πρωτεýουσÜ τους στη ΒαγδÜτη κι ασχοληθÞκανε πιüτερο με τη Μ. ΑνατολÞ παρÜ με την Ευρþπη, χÜνοντας τον Ýλεγχο ορισμÝνων κατεκτημÝνων περιοχþν. Οι απüγονοι των Ομεûαδþν καταλÜβανε την ιβηρικÞ χερσüνησο, οι Αγλαβßδες πÞρανε τον Ýλεγχο της Β.ς ΑφρικÞς κι οι Τολουνßδες Ýγιναν οι ηγεμüνες της Αιγýπτου. Στα μÝσα του 8ου αι. η εικüνα του εμπορßου στη Μεσüγειο εßχε λÜβει νÝα μορφÞ: το ρωμαúκü εμπüριο εßχαν αντικαταστÞσει οι συναλλαγÝς ανÜμεσα στους ΦρÜγκους και τους ¢ραβες. Οι ΦρÜγκοι εμπορεýονταν ξυλεßα, γοýνες, σπαθιÜ και σκλÜβους με αντÜλλαγμα μεταξωτÜ κι Üλλα υφÜσματα, μπαχαρικÜ και πολýτιμα μÝταλλα απü τους ¢ραβες.



     Οι μεταναστεýσεις κι οι εισβολÝς 4ου & 5ου αι. ταρÜξανε την εμπορικÞ δραστηριüτητα γýρω απü τη Μεσüγειο. Τα αγαθÜ απü την ΑφρικÞ σταμÜτησαν να βρßσκουνε διÝξοδο προς την Ευρþπη και γßνανι σπÜνια, αρχικÜ στην ενδοχþρα κι αργüτερα παντοý, μ' εξαßρεση κÜποια μεγÜλα αστικÜ κÝντρα, üπως Ρþμη και ΝÜπολη. Στα τÝλη του 7ου αι., σαν αποτÝλεσμα των ισλαμικþν κατακτÞσεων, τα αφρικανικÜ προúüντα εξαφανßστηκαν εντελþς απü τη Δυτ. Ευρþπη. Η αντικατÜσταση αγαθþν που προÝρχονταν απü το υπερπüντιο εμπüριο με Üλλα που παρÜγονταν τοπικÜ Þταν εκτεταμÝνο φαινüμενο στα παλαιÜ ρωμαúκÜ εδÜφη κατÜ τον Πρþιμο Μεσαßωνα. ΠαρατηρÞθηκε δε εντονþτερα σε περιοχÝς που δεν συνüρευαν με τη Μεσüγειο, üπως η Β. Γαλατßα κι η Βρεττανßα. Προúüντα που Ýχουν Ýρθει στο φως απü τις ανασκαφÝς και που δεν παρÞχθησαν τοπικÜ αφοροýνε κυρßως προúüντα πολυτελεßας. Στα βüρεια τμÞματα της Ευρþπης, üχι μüνο τα εμπορικÜ δßκτυα Þτανε τοπικÞς εμβÝλειας, αλλÜ και τα αγαθÜ που μεταφÝρονταν Þταν απλÜ, μ' ελÜχιστα εßδη κεραμικÞς Þ Üλλα περßπλοκα στη κατασκευÞ προúüντα. Γýρω απü τη Μεσüγειο, τα κεραμικÜ αγγεßα παραμÝνανε κýριο ανταλλακτικü προúüν και φαßνεται πως το εμπüριü τους εκτεινüτανε σε δßκτυα μÝσης εμβÝλειας κι üχι μüνο τοπικÜ. ¼λα τα γερμανικÜ κρÜτη της Δýσης χρησιμοποιοýσαν νομßσματα που αποτελοýσαν απομßμηση υπαρκτþν ρωμαúκþν και βυζαντινþν μορφþν. Το χρυσÜφι εξακολουθοýσε ν' αντλεßται απ' ορυχεßα μÝχρι τα τÝλη του 7ου αι., οπüτε κι αντικαταστÜθηκε απü το ασÞμι. Το βασικü ασημÝνιο νüμισμα των ΦρÜγκων Þτανε το δηνÜριο, ενþ η αγγλοσαξονικÞ εκδοχÞ του ονομαζüταν πÝνα. Απü τις περιοχÝς αυτÝς, τα 2 αυτÜ νομßσματα εξαπλωθÞκανε σ' ολÜκερη την Þπειρο στο διÜστημα μεταξý των ετþν 700-1000. Νομßσματα απü χαλκü Þ ορεßχαλκο δεν κüπηκαν, ενþ χρυσÜ κυκλοφοροýσαν μüνο στη Ν. Ευρþπη. Επßσης τα ασημÝνια νομßσματα δεν εßχαν υποδιαιρÝσεις.


                ΚÜτοικοι της Τουρναß κηδεýουν θýματα του Μαýρου ΘανÜτου
           λεπτ. εικονογραφημÝνου χειρüγραφου ΒασιλικÞ ΒιβλιοθÞκη ΒρυξÝλλες

     Ο Χριστιανισμüς Þταν σημαντικüς ενοποιητικüς παρÜγοντας Ανατ. και Δυτ. Ευρþπης πριν τις αραβικÝς κατακτÞσεις. Ωστüσο, η κατÜκτηση της Β. ΑφρικÞς κλüνισε τη θαλÜσσια επικοινωνßα μεταξý των 2 περιοχþν. ΣταδιακÜ η ΒυζαντινÞ κι η Δυτ. Εκκλησßα Üρχισαν να διαφοροποιοýνται ως προς τη λειτουργικÞ γλþσσα, τις πρακτικÝς και το τυπικü της Θεßας Λειτουργßας. Στην Αν. Εκκλησßα επικρÜτησε η ελληνικÞ γλþσσα Ýναντι των λατινικþν στη ΔυτικÞ. Αναδýθηκαν Ýτσι θεολογικÝς και πολιτικÝς διαφορÝς και περßπου στις αρχÝς και τα μÝσα του 8ου αι. ζητÞματα üπως η λατρεßα των εικüνων, ο γÜμος των κληρικþν κι ο Ýλεγχος της Εκκλησßας απ' το ΚρÜτος γßνανι τüσον ακανθþδη που τελικÜ οι λßγες διαφορÝς απÝκτησαν μεγαλýτερη βαρýτητα απü τις πολλÝς ομοιüτητες. Το επßσημο Σχßσμα Ýλαβε χþρα το 1054, üταν ο ΠÜπας της Ρþμης και το Πατριαρχεßο της Κωνσταντινοýπολης συγκρουστÞκανε για το ζÞτημα της πρωτοκαθεδρßας. Ακολοýθησε εκατÝρωθεν αφορισμüς, που διαßρεσε το Χριστιανισμü στα 2. Το δυτικü παρακλÜδι Ýγινε η ΡωμαιοκαθολικÞ Εκκλησßα και το ανατολικü η Ορθüδοξη.
     Η εκκλησιαστικÞ δομÞ της ΡωμαúκÞς Αυτοκρατορßας επιβßωσεν απ' τις φυλετικÝς μεταναστεýσεις και τις εισβολÝς και παρÝμεινε σχεδüν ανÝπαφη. Ωστüσο, ο ΠÜπας Ýχαιρε μικρÞς εκτßμησης κι ελÜχιστοι απü τους δυτικοýς επισκüπους απευθýνονταν στον Επßσκοπο της Ρþμης για θρησκευτικÞ Þ πολιτικÞ καθοδÞγηση. Πολλοß απü τους ΠÜπες πριν το 750 ασχολÞθηκαν πιüτερο με τα προβλÞματα της Βυζ. Αυτοκρατορßας και τις θεολογικÝς διαμÜχες που γινüντουσαν στην ΑνατολÞ. Το αρχεßο των επιστολþν του ΠÜπα Γρηγορßου του ΜεγÜλου (590-604) σþζεται μÝχρι σÞμερα κι απü αυτÝς, που ξεπερνοýνε τις 850 σε αριθμü, η πλειοψηφßα Ýχει θÝμα, ζητÞματα στην Ιταλßα Þ τη Πüλη. Το μüνο κομμÜτι της Ευρþπης που ο ΠÜπας εßχεν επιρροÞ Þταν η Βρεττανßα, üπου ο Γρηγüριος Ýστειλε ιεραποστüλους το 597 για να προσηλυτßσουνε τους ΑγγλοσÜξονες στο Χριστιανισμü. Στη Δυτ. Ευρþπη σημαντικü τÝτοιο Ýργο επÝδειξαν Ιρλανδοß ιεραπüστολοι μεταξý 5ου κι 7ου αι., πηγαßνοντας πρþτα στην Αγγλßα και τη Σκωτßα κι ακολοýθως στα ηπειρωτικÜ. Υπü τη καθοδÞγηση μοναχþν üπως ο Κολοýμπα κι ο ΚολουμπÜνους ßδρυσαν μοναστÞρια, διδÜξαν ελληνικÜ και λατινικÜ και συγγρÜψανε κοσμικÜ και θρησκευτικÜ Ýργα.


           ΚοινωνικÞ ΔιαστρωμÜτωση Μεσαßωνα: ΙερÝας Στρατιþτης Χωρικüς

     Ο Πρþιμος Μεσαßωνας υπÞρξε περßοδος ανüδου του μοναχισμοý στη Δýση. Η μορφÞ του ευρωπαúκοý μοναχισμοý καθορßστηκε απü παραδüσεις κι ιδÝες προερχüμενες απü τους ΠατÝρες που μüνασανε στις ερÞμους Αιγýπτου και Συρßας. Τα περισσüτερα μοναστÞρια Ýδιναν Ýμφαση στη κοινοτικÞ εμπειρßα της πνευματικÞς ζωÞς, πρακτικÞ που αποκαλεßται κοινοβιτισμüς,που  πρωτοπüρος της Þταν ο Παχþμιος κατÜ τον 4ο αι.. Τα ιδεþδη του μοναχισμοý εξαπλþθηκαν απü την Αßγυπτο στη Δ. Ευρþπη 5ο κι 6ο αι. μÝσω συγγραμμÜτων üπως ο Βßος Του Αντωνßου. Ο ΒενÝδικτος της Νουρσßας συνÝγραψε τον Κανüνα Των Βενεδικτßνων για το Δυτικü Μοναχισμü στη διÜρκεια του 6ου αι., ορßζοντας λεπτομερþς τις διοικητικÝς και πνευματικÝς υποχρεþσεις μιας κοινüτητας μοναχþν υπü τη καθοδÞγηση ενüς αββÜ, δηλαδÞ ηγουμÝνου. Οι μοναχοß και τα μοναστÞρια εßχαν μεγÜλη επßδραση στη θρησκευτικÞ και πολιτικÞ ζωÞ του Πρþιμου Μεσαßωνα, λαμβÜνοντας σε πολλÝς περιπτþσεις το ρüλο του φýλακα γης για τις ισχυρÝς οικογÝνειες, δρþντας ως κÝντρα προπαγÜνδας κι υποστÞριξης του βασιλιÜ σε νεοκατακτηθεßσες περιοχÝς αλλÜ κι ως βÜσεις για ιεραποστολÝς και προσηλυτισμü. ¹ταν επßσης τα κýρια και πολλÝς φορÝς τα μüνα κÝντρα εκπαßδευσης και μÜθησης σε κÜποια περιοχÞ. ΠολλÜ απ' τα σωζüμενα χειρüγραφα των Ρωμαßων κλασσικþν συγγραφÝων αντιγρÜφηκαν στα μοναστÞρια στον Πρþιμο Μεσαßωνα. Μοναχοß υπÞρξαν επßσης συγγραφεßς πρωτüτυπων Ýργων, üπως ο ΒÝδας με καταγωγÞ απü τη Βüρεια Αγγλßα που δραστηριοποιÞθηκε στα τÝλη του 7ου και τις αρχÝς του 8ου αι., με θÝμα την ιστορßα, τη θεολογßα κι Üλλες επιστÞμες.
     Το Βασßλειο των ΦρÜγκων στη Β. Γαλατßα διαιρÝθηκε σε 3 μικρüτερα που ονομÜζονταν Αυστρασßα, Νευστρßα και Βουργουνδßα στη διÜρκεια των 6ου, 7ου αι.. Και τα 3 βρßσκονταν υπü τη διακυβÝρνηση της Δυναστεßας των Μεροβßγγειων, με κοινü πρüγονο το Χλωδοβßκο Α'. Ο 7ος αι. Þτανε διαταραγμÝνη περßοδος πολÝμων ανÜμεσα στην Αυστρασßα και τη Νευστρßα. Τη κατÜσταση εκμεταλλεýτηκε ο Πεπßνος (πεθ. 640), ο Μαγιορδüμος (βλ. ΠαρÜρτημα) της Αυστρασßας, που 'ταν η πραγματικÞ εξουσßα πßσω απ' το θρüνο. ΜεταγενÝστερα μÝλη της οικογÝνειÜς του κληρονομÞησανε το αξßωμα, δρþντας ως σýμβουλοι κι αντιβασιλεßς. ¸νας απ' τους απογüνους του, ο ΚÜρολος ΜαρτÝλος (πεθ. 741) Þταν ο νικητÞς της ΜÜχης του ΠουατιÝ το 732, σταματþντας την επÝκταση των μωαμεθανþν στα Πυρηναßα. Η Μ. Βρεττανßα διαιρÝθηκε σε μικρÜ κρατßδια πÜνω στα οποßα κυριαρχοýσανε τα Βασßλεια της Νορθοýμπρια, της Μερκßα, του ΟυÝσσεξ και της Αν. Αγγλßας (Ηστ ¢νγκλια), που αποτελοýσανε κληρονομιÜ των αγγλοσαξüνων εισβολÝων. Μικρüτερα βασßλεια στη σýγχρονη Ουαλλßα και Σκωτßα βρßσκονταν ακüμη υπü τον Ýλεγχο των γηγενþν Βρεττανþν και των Πßκτων Η Ιρλανδßα διαιρÝθηκε σε ακüμη μικρüτερες πολιτικÝς μονÜδες, που συνÞθως αποτελοýσαν φυλετικÜ βασßλεια, υπü τον Ýλεγχο βασιλÝων. ΥπÞρχαν ßσως μÝχρι και 150 τοπικοß βασιλεßς στην Ιρλανδßα, με βαθμü σημασßας που ποικßλλει.



     Η Καρολßγγεια Δυναστεßα, üπως εßναι γνωστοß οι διÜδοχοι του Καρüλου ΜαρτÝλου, Ýλαβε επισÞμως τον Ýλεγχο των βασιλεßων της Αυστρασßας και της Νευστρßας μÝσω πραξικοπÞματος το 753 υπü τον Πεπßνο το Βραχý (κυβ. 752-768). ¸νας χρονικογρÜφος της εποχÞς υποστηρßζει üτι ο Πεπßνος ζÞτησε κι Ýλαβε Ýγκριση για να προχωρÞσει στο πραξικüπημα απü τον ΠÜπα ΣτÝφανο Β' (θητεßα 752-757). Η ανÜληψη της εξουσßας απü τον Πεπßνο ενισχýθηκε με προπαγÜνδα που παρουσßαζε τους Μεροβßγγειους σαν ανßκανους (rois fainéants) Þ απÜνθρωπους ηγεμüνες, που προÝβαλε με κÜποιαν υπερβολÞ τα επιτεýγματα του Καρüλου ΜαρτÝλου και που εξÞρε την ευσÝβεια της νÝας βασιλικÞς οικογÝνειας. ¼ταν απεβßωσε το 768, ο Πεπßνος κληροδüτησε το βασßλειü του στα χÝρια των δýο γιων του, του Καρüλου (κυβ. 768–814) και του ΚαρλομÜνου (κυβ. 768–771). ¼ταν ο 2ος πÝθανε απü φυσικÜ αßτια, ο ΚÜρολος ματαßωσε τη διαδοχÞ του νεαροý γιου του αδερφοý του κι επÝβαλε τον εαυτü του ως ηγεμüνα της ηνωμÝνης Αυστρασßας και Νευστρßας. Ο ΚÜρολος, που συνÞθως αναφÝρεται στα ιστορικÜ βιβλßα ως ΚÜρολος ο ΜÝγας Þ ΚαρλομÜγνος (λατινικÜ: Carolus Magnus), ξεκßνησε εκστρατεßα συστηματικÞς επÝκτασης των εδαφþν του το 774 που ενοποßησε μεγÜλο ποσοστü της ευρωπαúκÞς ηπεßρου, ελÝγχοντας στο σημεßο της μεγαλýτερης ακμÞς της τη σýγχρονη Γαλλßα, τη Β. Ιταλßα και τη Σαξονßα. Στη διÜρκεια των πολÝμων που κρατÞσανε πÝρα απü το 800, προσÝφερε σαν ανταμοιβÞ στους συμμÜχους του πολεμικÜ λÜφυρα κι Ýλεγχο τμημÜτων γης. Το 774, ο ΚαρλομÜγνος κατÝκτησε τη Λομβαρδßα, γεγονüς που απελευθÝρωσε τον ΠÜπα απü το φüβο της λομβαρδικÞς κατÜκτησης, σηματοδοτþντας τις απαρχÝς των Παπικþν Κρατþν.
     Η στÝψη του σαν ΑυτοκρÜτορα. Χριστοýγεννα του 800, θεωρεßται κρßσιμο σημεßο της μεσαιωνικÞς ιστορßας, που σηματοδοτεß μια μορφÞ αναβßωσης της Δ. Ρωμ. Αυτοκρατορßας, καθþς ο νÝος ΑυτοκρÜτορας Þλεγχε πολλÜ απü τα εδÜφη που κÜποτε ανÞκανε σε αυτÞν. Επßσης εßχε αποτÝλεσμα αλλαγÞ στις σχÝσεις του ΚαρλομÜγνου με τη Βυζ. Αυτοκρατορßα, καθþς η ανÜληψη του αυτοκρατορικοý τßτλου απü τη Δυναστεßα του, την εξßσωνε με κεßνες των Αυτοκρατüρων της ΑνατολÞς. ΥπÞρχαν αρκετÝς διαφορÝς ανÜμεσα στη νεοúδρυθεßσα Καρολßγγεια Αυτοκρατορßα τüσο με τη παλαιÜ ΔυτικÞ üσο και με τη σýγχρονÞ της ΒυζαντινÞ. Τα φραγκικÜ εδÜφη εßχαν αγροτικü χαρακτÞρα, με ελÜχιστες, μικρÝς σε μÝγεθος, πüλεις. Οι περισσüτεροι υπÞκοοι Þτανε χωρικοß που κατοικοýσανε σε μικρÝς φÜρμες. Διατηροýσαν ελÜχιστες εμπορικÝς σχÝσεις, κυρßως με τα βρεττανικÜ νησιÜ και τη Σκανδιναυßα, σε αντιδιαστολÞ με τη παλαιÜ ΡωμαúκÞ, που διατηροýσε εκτενεßς εμπορικοýς δρüμους σ' ολÜκερη τη Μεσüγειο. Ο ΚαρλομÜγνος δημιοýργησε τις μαρκιωνßες για να προστατÝψει τα σýνορα του εναντßον των ξÝνων εχθρþν του, των ΑρÜβων στην ΙσπανικÞ Μαρκιωνßα, των ΣÜξονων στη Μαρκιωνßα της Σαξωνßας, των Βρετüνων στη Μαρκιωνßα της Νευστρßας, των ΛομβÜρδων -μÝχρι που ηττÞθηκαν- στη Μαρκιωνßα της Λομβαρδßας και των ΑβÜρων στην ΑβαρικÞ Μαρκιωνßα. Αργüτερα, δημιοýργησε μια ακüμα για τους ΜαγυÜρους, τη Μαρκιωνßα του Φρßουλι. Τα εδÜφη Þταν οργανωμÝνα σε κομητεßες και δουκÜτα (ενþσεις διαφüρων κομητειþν Þ μαρκιþν). Τη διοßκηση της Αυτοκρατορßας εßχε αναλÜβει μια περιοδεýουσα ΑυλÞ που ταξßδευε μαζß με τον ΑυτοκρÜτορα, καθþς και 300 περßπου αξιωματοýχοι υποτελεßς στον ΚαρλομÜγνο (Κüμητες, ΜαρκÞσιοι και Δοýκες), καθÝνας απü τους οποßους εßχε υπü την εποπτεßα του μßα απü τις περιοχÝς που εßχε διαιρεθεß η Αυτοκρατορßα. Ο κλÞρος κι οι τοπικοß επßσκοποι εßχαν επßσης αρμοδιüτητες αξιωματοýχων, üπως και μια ομÜδα που αποκαλοýνταν missi dominici, η οποßα ουσιαστικÜ αποτελοýνταν απü περιοδεýοντες επιθεωρητÝς που αντιμετþπιζαν τα αναδυüμενα προβλÞματα.


    Σελßδες απü το βιβλßο Ωρþν του Δοýκα του Μπερß, (~1415) Σαντιγý, Γαλλßα
             διασημüτερο και καλλßτερα σωζüμενο δεßγμα της γοτθικÞς τÝχνης

     Ο ΚαρλομÜγνος διαπραγματευüταν ισüτιμα με τις Üλλες μεγÜλες δυνÜμεις της εποχÞς, üπως τη Βυζ. Αυτοκρατορßα, το ΕμιρÜτο της Κüρδοβα και το ΧαλιφÜτο Αββασσιδþν. Αν κι ο ßδιος ως ενÞλικας δεν γνþριζε γραφÞ (πρÜγμα σýνηθες για την εποχÞ, -μüνο κÜποιοι κληρικοß γνþριζαν), ακολοýθησε πολιτικÞ πολιτιστικοý κýρους και προþθησε Ýν αξιüλογο καλλιτεχνικü πρüγραμμα. Επιδßωκε να περιβÜλλεται ο ßδιος απü αυλÞ σοφþν ανθρþπων και ξεκßνησε εκπαιδευτικü πρüγραμμα με βÜση τα trivium και quadrivium, με το οποßο προσκÜλεσε διανοοýμενους της εποχÞς στα εδÜφη του, προωθþντας με τη συνεργασßα του Αλκουßνου της Υüρκης τη λεγüμενη Καρολßγγεια ΑναγÝννηση. Στα πλαßσια αυτÞς της εκπαιδευτικÞς προσπÜθειας διÝταξε τους ευγενεßς του να μÜθουνε γραφÞ, κÜτι που και ο ßδιος επιχεßρησε, αν και ποτÝ δεν Ýφτασε σε θÝση να το κÜνει με ευκολßα. Η αυλÞ του ΚαρλομÜγνου στο ¢αχεν Þτανε λßκνο μιας νÝας Üνθησης των Ýργων πολιτισμοý, που συνηθßζεται να αποκαλεßται με την ονομασßα Καρολßγγεια ΑναγÝννηση. Την εποχÞν αυτÞ χαρακτÞρισαν η αýξηση του αριθμοý των εγγρÜμματων, νÝες εξελßξεις στον τομÝα των τεχνþν, της αρχιτεκτονικÞς και της νομικÞς επιστÞμης, καθþς κι η διÜδοση της μελÝτης των λειτουργικþν κειμÝνων και των ιερþν γραφþν. Ο ¢γγλος μοναχüς Αλκουßνος (πεθ. 804) προσκλÞθηκε στο ¢αχεν, μετÝφερε τις γνþσεις που Þτανε διαθÝσιμες στα μοναστÞρια της Νορθοýμπρια. Η Καγκελαρßα του ΚαρλομÜγνου, δηλαδÞ το επßσημο γραφεßο του, χρησιμοποßησε νÝο σýστημα γραφÞς, που σÞμερα εßναι γνωστü ως καρολßγγεια μικρογρÜμματη, δημιουργþντας κοινü πρüτυπο που διαδüθηκε στο μεγαλýτερο μÝρος της Ευρþπης. Ο ΚαρλομÜγνος χρηματοδüτησε αλλαγÝς στο λειτουργικü κομμÜτι της εκκλησιαστικÞς ζωÞς, επιβÜλλοντας το ρωμαúκü τυπικü για τις διÜφορες τελετÝς σ' üλα τα εδÜφη της επικρÜτειÜς του, καθþς και το γρηγοριανü μÝλος στη λειτουργικÞ μουσικÞ. Μια σημαντικÞ δραστηριüτητα για τους λογßους της εποχÞς, που ενθÜρρυνε τη διÜδοση της γνþσης, Þταν η αντιγραφÞ, διüρθωση και διÜδοση βασικþν Ýργων θρησκευτικοý και κοσμικοý περιεχομÝνου. Επßσης παρÞχθησαν νÝα πρωτüτυπα Ýργα θρησκευτικοý χαρακτÞρα, αλλÜ και σχολικÜ εγχειρßδια. Οι γραμματικοß της εποχÞς τροποποιÞσανε τη λατινικÞ γλþσσα, αλλÜζοντÜς τη απü τα ΚλασσικÜ ΛατινικÜ της Ρωμ. Αυτοκρατορßας σε μια πιο ευÝλικτη μορφÞ που ταßριαζε καλλßτερα στις ανÜγκες Εκκλησßας και διακυβÝρνησης. Την εποχÞ της βασιλεßας του ΚαρλομÜγνου η γλþσσα εßχε απομακρυνθεß σε τÝτοιο βαθμü απü κεßνη της αρχαιüτητας, που σε μεταγενÝστερες εποχÝς Ýμεινε γνωστÞ σαν ΜεσαιωνικÜ ΛατινικÜ.


             Καρολßγγεια ΑρχιτεκτονικÞ: Καθεδρικüς Κüρβεú Γερμανßα 873-886
          χαρακτηριστικü: μεγÜλες προσüψεις, -εßναι ο μονος που σþζεται Üθικτος

     Ο ΚαρλομÜγνος σκüπευε να συνεχßσει τη παρÜδοση των ΦρÜγκων της διαßρεσης του βασιλεßου του μεταξý των διαδüχων του, ωστüσο αυτü δε στÜθηκε εφικτü εφüσον μüνον ο Λουδοβßκος ο ΕυσεβÞς (κυβ. 814-840), Þταν ακüμη εν ζωÞ το 813. Πριν το θÜνατο του το 814 Ýστεψε το Λουδοβßκο διÜδοχü του. Η 26ετÞς βασιλεßα του Λουδοβßκου χαρακτηρßστηκε απü πολυÜριθμες συγκροýσεις μεταξý των απογüνων του, με στüχο την επικρÜτηση σε διÜφορα τμÞματα του παλαιοý κρÜτους. Πριν πεθÜνει μοßρασε την Αυτοκρατορßα μεταξý του μεγαλýτερου γιου του, ΛοθÜριου (πεθ. 855), που πÞρε τη διακυβÝρνηση της ανατολικÞς Φραγκßας ανατολικÜ του ποταμοý ΡÞνου και του νεüτερου γιου του, Καρüλου (πεθ. 877), που πÞρε τη δυτικÞ Φραγκßα. ¸νας μεσαßος γιος σε δυσμÝνεια, ο Λουδοβßκος (πεθ. 876) ανÝλαβε τη διοßκηση της Βαυαρßας ως υποτελÞς του Καρüλου. ΜετÜ το θÜνατο του πατÝρα, οι 3 γιοι αμφισβητÞσανε τη διανομÞ αυτÞ και ξÝσπασε μεταξý τους εμφýλιος πüλεμος. Η 3ετÞς αυτÞ διαμÜχη Ýληξε με την υπογραφÞ της ΣυνθÞκης του ΒερντÝν (843). Ο ΚÜρολος Ýλαβε τα εδÜφη της Δýσης που χονδρικÜ αντιστοιχοýν στη σýγχρονη Γαλλßα, ο Λουδοβßκος τη Βαυαρßα και τα ανατολικüτερα εδÜφη που σÞμερα ανÞκουνε στη Γερμανßα, ενþ ο ΛοθÜριος διατÞρησε τον τßτλο του ΑυτοκρÜτορα και τη διακυβÝρνηση της ΜÝσης Φραγκßας, που βρισκüταν ανÜμεσα στις επικρÜτειες των αδερφþν του, καθþς και στα αρχικÜ του εδÜφη στη Βüρεια Ιταλßα. Τα βασßλεια αυτÜ με τη σειρÜ τους διασπαστÞκανε περαιτÝρω κι η συνοχÞ τους χÜθηκε οριστικÜ. Η Δυναστεßα του ΚαρλομÜγνου Ýσβησε στην ανατολικÞ Φραγκßα το 911 με το θÜνατο του Λουδοβßκου Δ' το 911  και την ενθρüνιση του ΚορρÜδου Α', που δεν εßχε δεσμοýς αßματος με τους προγενÝστερους βασιλεßς. Στα ΔυτικÜ επιβßωσε λßγο περισσüτερο κι αντικαταστÜθηκε οριστικÜ απü τη Δυναστεßα των Καπετιδþν üταν ενθρονßστηκε ο Οýγος ΚαπÝτος (κυβ. 987-996).


                    ΔηνÜρια της εποχÞς του ΚαρλομÜγνου 768-814
                              Νομισματοκοπεßο Τουλοýζης


     Η διÜσπαση της Καρολßγγειας Αυτοκρατορßας συνοδεýτηκε απü εισβολÝς, μεταναστεýσεις κι επιδρομÝς απü εξωτερικοýς εχθροýς. Ο Ατλαντικüς κι οι ακτÝς της Β. Ευρþπης παρενοχλοýνταν απü τους Βßκινγκ. Οι τελευταßοι κÜναν επιδρομÝς στα βρεττανικÜ νησιÜ κι αργüτερα εγκαταστÜθηκαν εκεß, καθþς και στην Ισλανδßα. Το 911, ο φýλαρχος των Βßκινγκ Ρüλλο (πεθ. περ. 931) Ýλαβε την Üδεια απü το βασιλιÜ των ΦρÜγκων, ΚÜρολο τον Απλü (κυβ. 898-922) ν' αποικÞσει τη περιοχÞ που 'ναι γνωστÞ ως Νορμανδßα. Τα ανατολικÜ τμÞματα των ΦρÜγκικων βασιλεßων, ιδßως η Γερμανßα κι η Ιταλßα, βρßσκονταν συνεχþς υπü την απειλÞ των ΜαγυÜρων, μÝχρι την Þττα των τελευταßων στη ΜÜχη του ΛÝχφελντ το 955. Η διÜσπαση του κρÜτους των Αββασσιδþν την ßδια περßοδο εßχεν αποτÝλεσμα τον κατακερματισμü του ισλαμικοý κüσμου σε μικρüτερες πολιτικÝς ενüτητες, ορισμÝνες απü τις οποßες προσπÜθησαν να επεκταθοýνε στην Ιταλßα και τη Σικελßα, αλλÜ και πÝρα απü τα Πυρηναßα στα νüτια τμÞματα των φρÜγκικων εδαφþν. Οι προσπÜθειες των τοπικþν βασιλÝων να αναχαιτßσουνε τους εισβολεßς οδηγησανε στο σχηματισμü νÝων πολιτικþν ενοτÞτων. Στην αγγλοσαξονικÞ Αγγλßα, ο βασιλιÜς ΑλφρÝδος ο ΜÝγας (κυβ. 871-899) Þρθε σε συμφωνßα με τους Βßκινγκς στα τÝλη  9ου αι., με αποτÝλεσμα τη δημιουργßα δανÝζικων αποικιþν (Danelagh Þ Danelaw) στη Νορθοýμπρια, τη Μερκßα και τμÞματα της ΑνατολικÞς Αγγλßας. Στα μÝσα του 10ου αι., οι διÜδοχοι του ΑλφρÝδου κατακτÞσανε τη Νορθοýμπρια κι ανακτÞσανε τον Ýλεγχο του μεγαλýτερου τμÞματος του νüτιου κομματιοý της Μ. Βρεττανßας. Στη Β. Βρεττανßα, ο ΚÝνεθ Μακ¢λπιν (Cináed mac Ailpín) (πεθ. περ. 860) Ýνωσε τους Πßκτους και τους Σκþτους στο Βασßλειο της ¢λμπα.


    Ο Ευαγγελισμüς Της Θεοτüκου υαλογρÜφημα παραθýρου (12ος αι.)
                         Καθεδρικüς Ναüς Σαρτρ

     Στις αρχÝς του 10ου αι., η Οθþνεια Δυναστεßα εßχεν εδραιωθεß στη Γερμανßα κι Þταν απασχολημÝνη με την αναχαßτιση των ΜαγυÜρων. Οι προσπÜθειÝς της κορυφþθηκαν με τη στÝψη το 962 του ¼θωνα Α' (κυβ. 936-973) σε ηγεμüνα της μετÝπειτα αποκληθεßσης Αγßας ΡωμαúκÞς Αυτοκρατορßας. Το 972 εξασφÜλισε την αναγνþριση του τßτλου του απü το Βυζαντινü ΑυτοκρÜτορα, που επισφραγßστηκε με το γÜμο του γιου του, ¼θωνα Β' (κυβ. 967–983) με τη Θεοφανþ (κυβ. 991), ανηψιÜ του ΙωÜννη Α' ΤσιμισκÞ (κυβ. 969-976). Στα τÝλη του 10ου αι. η Ιταλßα εßχε τεθεß στην οθþνεια σφαßρα επιρροÞς μετÜ απü περßοδο αστÜθειας. Το δυτικü φραγκικü κρÜτος Þτανε πιüτερο κατακερματισμÝνο και παρüλο που οι βασιλεßς εßχανε κατ' üνομα τη διακυβÝρνηση, στην ουσßα μεγÜλο μÝρος της πολιτικÞς δýναμης ανÞκε στους ευγενεßς του εκÜστοτε τüπου. Η αποστολÞ ιεραποστολþν στη Σκανδιναβßα κατÜ τους 9ο και 10ο αι. ενδυνÜμωσε τα βασßλεια της Σουηδßας, της Δανßας και της Νορβηγßας, που κερδßσανε δýναμη κι εδÜφη. ΟρισμÝνοι ηγεμüνες προσηλυτιστÞκανε στο Χριστιανισμü, ωστüσο üχι üλοι πριν το 1000. Οι Σκανδιναυοß επßσης ßδρυσαν αποικßες κι επεκταθÞκανε σε διÜφορα μÝρη στην Ευρþπη. Εκτüς απü τις αποικßες στην Ιρλανδßα, την Αγγλßα και τη Νορμανδßα, περαιτÝρω εγκαταστÜσεις γßνανε σε εδÜφη της σýγχρονης Ρωσßας και στην Ισλανδßα. Σουηδοß Ýμποροι κι επιδρομεßς κατÝβηκαν νüτια μÝσω των ποταμþν της ρωσικÞς στÝππας κι Ýφτασαν μÝχρι το σημεßο να πολιορκÞσουν τη Κωνσταντινοýπολη το 860 και το 907.
     Η χριστιανικÞ Ισπανßα, ενþ αρχικÜ εßχε περιοριστεß σε μικρü κομμÜτι στα βüρεια της χερσονÞσου, εξαπλþθηκε αργÜ νüτια με τη πÜροδο του 9ου και 10ου αι., δημιουργþντας τα βασßλεια των Αστουριþν (Regnum Asturorum) και της Λεüν (Regnum Legionense). ΠαρÜλληλα στον ισπανικü ανατολικü βορρÜ δημιουργÞθηκε το βασßλειο της Παμπλüνα μαζß με διÜφορες Üλλες μικρÝς κομητεßες üπως της Αραγωνßας, της Καστßλης, της ΣερδÜνια, της Βαρκελþνης, της Ριβαγüρθα και του ΟυρθÝλ, πολλÝς απü τις οποßες αρχικÜ ιδρýθηκαν απü τους ΦρÜγκους στα τÝλη του 8ου αι. ως μÝρος της ΙσπανικÞς Μαρκιωνßας για τη προστασßα τον παραμεθüριων περιοχþν της Καρολßγγειας Αυτοκρατορßας απü τους μουσουλμÜνους της Αλ-¢νταλους.


              Η Σταýρωση λεπτ. απü τον Üμβωνα του Αγßου ΑνδρÝα
                            Πιστüια, ΤζιοβÜνι ΠιζÜνο (~1300).

     Στην Αν. Ευρþπη, το ΒυζÜντιο γνþρισε μεγÜλη ακμÞ υπü τον ΑυτοκρÜτορα Βασßλειο Α' (κυβ. 867-886) και τους διαδüχους του, ΛÝοντα ΣΤ' (κυβ. 886-912) και Κωνσταντßνο Ζ' (κυβ. 913-959), μÝλη της ΜακεδονικÞς Δυναστεßας. Το εμπüριο αναπτýχθηκε κι οι ηγεμüνες αυτοß φρüντισαν να ασκεßται ομοιüμορφη διοßκηση σε üλες τις επαρχßες. Ο βυζαντινüς στρατüς αναδιοργανþθηκε, κÜτι που επÝτρεψε στους ΑυτοκρÜτορες ΙωÜννη Α' ΤσιμισκÞ (κυβ. 969-976) και Βασßλειο Β' (κυβ. 976-1025) να επεκτεßνουνε τα εδÜφη του κρÜτους προς üλες τις κατευθýνσεις. Η αυτοκρατορικÞ αυλÞ Ýγινε το επßκεντρο αναβßωσης των κλασσικþν σπουδþν, που εßναι σÞμερα γνωστÞ με τον üρο ΜακεδονικÞ ΑναγÝννηση. Συγγραφεßς üπως ο ΙωÜννης ΓεωμÝτρης (ακμ. αρχÝς 10ου αι.) συνÝθεσαν νÝους ýμνους, ποιÞματα κι Üλλα Ýργα. Η αποστολÞ ιεραποστüλων, τüσον απü την ΑνατολÞ üσο κι απü τη Δýση, συμβÜλανε στον εκχριστιανισμü των Μοραβþν, των ΒουλγÜρων, των Βοημþν, των Πολωνþν, των ΜαγυÜρων και των σλÜβικης καταγωγÞς Ρως του ΚιÝβου. Αυτοß οι προσηλυτισμοß συμβÜλανε στην ßδρυση πολιτικþν κρατþν στα εδÜφη των λαþν αυτþν: τη Μοραβßα, τη Βουλγαρßα, τη Βοημßα, τη Πολωνßα, την Ουγγαρßα και το ΚρÜτος των Ρως του ΚιÝβου. Η Βουλγαρßα, που δημιουργÞθηκε περßπου το 680, εκτεινüτανε στην ακμÞ της απü τη ΒουδαπÝστη μÝχρι τη Μαýρη ΘÜλασσα κι απü τον ποταμü Δνεßπερο στη σýγχρονη Ουκρανßα μÝχρι την ΑδριατικÞ ΘÜλασσα. Το 1018 οι τελευταßοι Βοýλγαροι ευγενεßς εßχανε δηλþσει υποταγÞ στη Β. Αυτοκρατορßα.
     Μεταξý των Κωνσταντßνειων βασιλικþν του 4ου αι. και των κτισμÜτων του 8ου αι. στηθÞκανε λßγα μεγÜλα πÝτρινα κτßρια, παρüλο που πολλÜ μικρüτερου μεγÝθους κτßστηκαν μεταξý 6ου κι 7ου αι.. Στις αρχÝς του 8ου αι., η Καρολßγγεια Αυτ. αναβßωσε τον αρχιτεκτονικü μορφüτυπο της βασιλικÞς, χαρακτηριστικü της οποßας τη περßοδο αυτÞ εßναι η χρÞση κλßτους κÜθετου προς τον κυρßως ναü, σχηματßζοντας σταυρü. Επßσης η ýπαρξη πυργßσκου στο σημεßο τομÞς των κεραιþν του σταυροý για φωτισμü, καθþς κι οι μνημειακοý χαρακτÞρα προσüψεις που συνÞθως βρßσκονταν στο δυτικþτερο σημεßο του κτιρßου. Η αυλÞ του ΚαρλομÜγνου φαßνεται πως Þταν η 1η που εισÞγαγε τα μνημειακÜ γλυπτÜ στη χριστιανικÞ τÝχνη και προς τα τÝλη του ΜÝσου Μεσαßωνα, οι ανθρωπüμορφες παραστÜσεις σχεδüν φυσικοý μεγÝθους Þταν εξαπλωμÝνες στις μεγαλýτερες εκκλησßες.



     Η καρολßγγεια τÝχνη απευθυνüτανε σε μικρü σýνολο προσþπων της ΑυλÞς και στα μοναστÞρια και τις εκκλησßες που χρηματοδοτοýσαν οι ßδιοι. Οι καλλιτÝχνες μÝσω του Ýργου τους προσπÜθησαν να αναβιþσουνε το πνεýμα και τις μορφÝς της ρωμαúκÞς και βυζαντινÞς τÝχνης, ενþ η αγγλοσαξονικÞ τÝχνη απü τη πλευρÜ της εßναι αποτÝλεσμα του συνδυασμοý χαρακτηριστικþν της ιρλανδικÞς, κελτικÞς και γερμανικÞς παρÜδοσης με τα διακοσμητικÜ στοιχεßα που εισÞχθησαν απü τη Μεσüγειο, θÝτοντας πρüτυπα που ακολουθÞθηκαν σε ολüκληρο το Μεσαßωνα. Τα θρησκευτικÜ τÝχνεργα που σþζονται μÝχρι σÞμερα εßναι στη πλειοψηφßα τους εικονογραφημÝνα χειρüγραφα και σκαλßσματα σε ελεφαντοστü, που αρχικÜ αποτελοýσανε τμÞματα Ýργων μεταλλοτεχνßας που το μεταλλικü τους τμÞμα κÜποια στιγμÞ αφαιρÝθηκε. Τα αντικεßμενα απü πολýτιμα μÝταλλα Þταν οι επιφανÝστερες μορφÝς τÝχνης, αλλÜ σχεδüν üλα Ýχουνε σÞμερα χαθεß εξüν κÜποιους σταυροýς, üπως ο Σταυρüς του ΛοθÜριου κι αρκετÝς λειψανοθÞκες. ¢λλα τÝτοια αντικεßμενα Ýχουνε βρεθεß σ' ανασκαφÝς, üπως στο χþρο της αγγλοσαξονικÞς ΤαφÞς του ΣÜτον Χου, στο Γκουρντüν της Γαλλßας των Μεροβßγγειων, στη Guarrazar της Ισπανßας των Βησιγüτθων και στο Nagyszentmiklós, στα εδÜφη της σημερινÞς Ρουμανßας. Σþζονται ακüμη μεγÜλες καρφßτσες, σημαντικü στολßδι ενδυμασßας των ευγενþν, üπως για παρÜδειγμα η ιρλανδικÞ Καρφßτσα ΤÜρα. Τα βιβλßα με περßτεχνο διÜκοσμο Þτανε κυρßως εκκλησιαστικοý περιεχομÝνου και σþζονται σε μεγαλýτερους αριθμοýς, üπως π.χ. το Βιβλßο Του Κελς (Leabhar Cheanannais), τα ΕυαγγÝλια Του Λßντισφαρνε κι ο Αυτοκρατορικüς Codex Aureus του Αγßου ¸μμεραμ, Ýν απü τα λßγα Ýργα που διατηροýνε τη πολýτιμη βιβλιοδεσßα τους με χρυσü κι Ýνθετα πετρÜδια.
     Στα χρüνια της ýστερης Αυτοκρατορßας, οι Ρωμαßοι προσπÜθησαν να αναπτýξουν αποτελεσματικü τýπο ιππικοý κι οι κατÜφρακτοι (βλ. παρÜρτημα) ιππεßς με το βαρý οπλισμü ανατολßτικης προÝλευσης Þτανε πρüταση υπü εξÝταση. Καθþς üμως ο αναβολÝας δεν χρησιμοποιÞθηκε στην Ευρþπη πριν τον 8ο αι., η χρησιμüτητα του ιππικοý ως επιθετικοý μÝσου Þτανε περιορισμÝνη, επειδÞ δεν Þταν εφικτü να αξιοποιηθεß η πλÞρης δýναμη αλüγου κι αναβÜτη κατÜ τα χτυπÞματα χωρßς τον κßνδυνο ο τελευταßος να βρεθεß στο Ýδαφος. Σαν αποτÝλεσμα, το ιππικü Þταν απαραιτÞτως ελαφρý και το αποτελοýσανε κυρßως τοξüτες εξοπλισμÝνοι με σýνθετα τüξα. Οι φυλÝς των εισβολÝων Ýδιναν Ýμφαση σε τýπους στρατιωτþν που ποικßλλουν, απü τους αγγλοσÜξονες εισβολεßς της Βρεττανßας που Þτανε κυρßως οργανωμÝνοι σε σþματα πεζικοý μÝχρι τους ΒανδÜλους και τους Βησιγüτθους που διατηροýσαν υψηλü ποσοστü ιππÝων στους στρατοýς τους. Η σημασßα του πεζικοý και του ελαφριοý ιππικοý σταδιακÜ μειþθηκε κατÜ τη πρþιμη καρολßγγεια περßοδο, ενþ επικρÜτησε το βαρý ιππικü με την εισαγωγÞ των αναβολÝων. ¢λλη καινοτομßα που 'χεν αντßκτυπο και στο στρατιωτικü τομÝα Þταν η εφεýρεση του μεταλλικοý πετÜλου, που επÝτρεψε τη χρÞση των αλüγων σε üλα τα εßδη εδÜφους.


    Το εξþφυλλο του Codex Aureus του Αγßου ¸μμεραμ, στολισμÝνο με χρυσü
             κι Ýνθετα πετρÜδια, ΒαυαρικÞ ΚρατικÞ ΒιβλιοθÞκη, Μüναχο

     Τη τÝχνη του πολÝμου επηρÝασε σημαντικÜ κι η εξÝλιξη της ρωμαúκÞς σπÜθας που επιμηκýνθηκε και τελειοποιÞθηκε για να δþσει τη θÝση της στο μεσαιωνικü σπαθß, καθþς επßσης κι η σταδιακÞ αντικατÜσταση της φολιδωτÞς πανοπλßας (scale armour) απü την αλυσιδωτÞ (mail armour) και την ελασματικÞ πανοπλßα (lamellar armour). Η στρατολüγηση ανδρþν απü τον ελεýθερο πληθυσμü μειþθηκε τη περßοδο της Καρολßγγειας Αυτοκρατορßας, με το στρατü να γßνεται πιüτερο επαγγελματικüς. Εξαßρεση παρατηρÞθηκε στην αγγλοσαξονικÞ Αγγλßα üπου τον στρατü εξακολουθοýσαν να απαρτßζουν ντüπιοι στρατολογημÝνοι Üνδρες που συνθÝτανε σþματα γνωστÜ με την ονομασßα φυρντ (fyrd) και που καθοδηγοýνταν απü κατÜ τüπους ευγενεßς.
     Στον ¿ριμο Μεσαßωνα παρατηρÞθηκε ραγδαßα δημογραφικÞ ανÜπτυξη. Οι ιστορικοß εκτιμοýν üτι ο ευρωπαúκüς πληθυσμüς αυξÞθηκε απü τα 35 στα 80 εκατομμýρια μεταξý των ετþν 1000-1347, κÜτι που κατÜ καιροýς αποδßδουνε στη βελτßωση των μεθüδων αγροτικÞς παραγωγÞς και των κλιματικþν συνθηκþν, στην αýξηση των καλλιεργησßμων εδαφþν χÜρη στην αποψßλωση των δασþν και στην απουσßα εισβολþν. Οι χωρικοß καταλαμβÜνανε πÜνω απü 90% του πληθυσμοý. Δεν κατοικοýσανε πια σε απομονωμÝνα αγροκτÞματα, αλλÜ συγκεντρþνονταν σε μικρÝς κοινüτητες (αγγλικÜ: manors, γαλλικÜ: seigneuries). Σε πολλÝς περιπτþσεις Þταν υποτελεßς στους ευγενεßς  που τους üφειλαν υπηρεσßες κι ενοßκιο σε αντÜλλαγμα του δικαιþματος καλλιÝργειας της γης. Ο αριθμüς των ελεýθερων χωρικþν Þτανε πολý μικρüς, ενþ Þτανε περισσüτεροι στο Νüτο παρÜ στον ευρωπαúκü ΒορρÜ. Ολüκληρη η κοινωνικÞ κι οικονομικÞ δραστηριüτητα των χωρικþν βρισκüτανε περιορισμÝνη στο χþρο. ¹τανε δεμÝνοι στο κτÞμα που εργÜζονταν, χωρßς δυνατüτητες αντßληψης των πραγμÜτων πÝρ' απ' τη καθημερινüτητα του φÝουδου και τις υποχρεþσεις τους σε αυτü.


             ΛειψανοθÞκη ρομανικÞ τÝχνη στη κοιλÜδα του ποτ. ΜÝυση
                          Μουσεßο του Λοýβρου, Παρßσι, Γαλλßα

     Οι ευγενεßς, τüσο κεßνοι που Ýφεραν ανþτερους τßτλους üσο κι οι απλοß ιππüτες, βασßζονταν οικονομικÜ στις κοινüτητες και τους χωρικοýς, παρüλο που οι γαßες δεν αποτελοýσαν προσωπικÞ τους περιουσßα. Στη πραγματικüτητα λÜμβαναν δικαßωμα εκμετÜλλευσης των εισοδημÜτων των γαιþν απü Ýναν υψηλüτερα ιστÜμενο στη κοινωνικÞ πυραμßδα, ευγενÞ, δια μÝσου του συστÞματος του φεουδαλισμοý. Στη διÜρκεια των 11ου και 12ου αι., αυτÝς οι γαßες, γνωστÝς με την ονομασßα φÝουδα Þ τιμÜρια (τσιφλßκια), κατÝληξαν αντικεßμενο κληρονομικοý δικαιþματος. Στις περισσüτερες περιοχÝς, μετÜ το θÜνατο του ευγενοýς, οι γαßες του Ýπαψαν να διαιροýνται μεταξý üλων των τÝκνων του, üπως συνÝβαινε κατÜ τον Πρþιμο Μεσαßωνα, αλλ' αντßθετα, κληροδοτοýνταν στο μεγαλýτερο απü τους Üρρενες απογüνους του. Η κυριαρχßα των ευγενþν στηριζüτανε στα εισοδÞματα των γαιþν, στον Ýλεγχο κÜστρων, στη παροχÞ στρατιωτικþν υπηρεσιþν σα βαρý ιππικü, καθþς και στην απαλλαγÞ απü φüρους κι Üλλες υποχρεþσεις. Τα ισχυρÜ οχυρÜ, που αρχικÜ κατασκευÜζονταν απü ξýλο και κατüπιν απü πÝτρα, Üρχισαν να ανεγεßρονται κατÜ τον 9ο και 10ο αι. σαν αντßδραση στη γενικÞ αταξßα κι Ýλλειψη ασφÜλειας που χαρακτÞριζε την εποχÞ αυτÞ. Τα τελευταßα προσφÝρανε προστασßα τüσον απ' τους ξÝνους εισβολεßς, üσο κι απü τις βλÝψεις αντιπÜλων ευγενþν. Οι οχυρþσεις αυτÝς Þτανε παρÜγοντας σταθεροποßησης του φεουδαρχικοý συστÞματος καθþς εξασφαλßζανε σχετικÞν αυτονομßα στους ευγενεßς απ' τους βασιλεßς κι Üλλους ισχυροýς Üρχοντες. Η τÜξη των ευγενþν εßχεν επßσης υποκατηγορßες. Οι βασιλεßς κι οι ανþτατοι ευγενεßς Ýλεγχαν μεγÜλες επικρÜτειες ενþ παρÜλληλα εξουσßαζαν Üλλους κατþτερους ευγενεßς. Οι τελευταßοι εßχανε τον Ýλεγχο μικρüτερων εκτÜσεων και λιγüτερου αριθμοý χωρικþν. Ακüμη χαμηλüτερα στη κοινωνικÞ πυραμßδα Þταν οι ιππüτες, ο χαμηλþτερος βαθμüς ευγενεßας, που δεν εßχανε στη κατοχÞ τους δικÞ τους γη κι üφειλαν να προσφÝρουνε τις υπηρεσßες τους σε ισχυρþτερους Üρχοντες. ΚατÜ συνÝπεια, παρατηρεßται πυραμιδοειδÞς δομÞ, üπου ο ηγεμüνας εßχε περιορισμÝνες δυνατüτητες και βασιζüτανε στην ανταπüκριση των φεουδαρχþν στις υποχρεþσεις τους, για να συγκεντρþσει δυνÜμεις για να αντιμετωπßσει Ýνα πρüβλημα και μετÜ αυτÝς οι δυνÜμεις διαλýονταν για να επιστρÝψουνε στη διÜθεση του τοπικοý χωροδεσπüτη και τη καλλιÝργεια της γης.



     Ο κλÞρος Þταν επßσης διαιρεμÝνος σε 2 κατηγορßες: στον κοσμικü κλÞρο, που κατοικοýσε και δροýσε μες στη κοινωνßα και στον μοναχικü κλÞρο. Σ' ολÜκερη αυτÞ τη περßοδο οι κληρικοß Þτανε πολý μικρü ποσοστü του ολικοý πληθυσμοý κι υπολογßζεται πως δεν ξεπερνοýσε το 1%. Τα περισσüτερα μÝλη του μοναχικοý κλÞρου (κι ειδικÜ των μοναχικþν ΤαγμÜτων) αντλοýνταν απü τη τÜξη των ευγενþν, απ' üπου προÝρχονται και τα ανþτερα μÝλη του κοσμικοý κλÞρου. Οι τοπικοß ιερεßς στις διÜφορες ενορßες προÝρχονταν συνÞθως απü τη τÜξη των χωρικþν. Οι αστοß βρßσκονταν κοινωνικÜ σ ενδιÜμεση κατÜσταση καθþς δεν ενσωματþνονταν στον παραδοσιακü 3μερÞ διαχωρισμü της κοινωνßας σε ευγενεßς, κληρικοýς και χωρικοýς. Παßρνοντας þθησην απ' τη δημογραφικÞ αýξηση, ο αστικüς πληθυσμüς μεγÜλωσε πολý κατÜ το 12ο και 13ο αι., καθþς ιδρýθηκαν νÝα αστικÜ κÝντρα και τα Þδη υπÜρχοντα επεκτÜθηκαν. Και πÜλιν üμως οι κÜτοικοι των πüλεων στη διÜρκεια του Μεσαßωνα δε ξεπερÜσανε ποτÝ το 10% του συνολικοý ευρωπαúκοý πληθυσμοý.
     Στη διÜρκεια του ¿ριμου Μεσαßωνα, οι Εβραßοι κατοικοýσανε κυρßως στην Ισπανßα και σε κοινüτητες που εμφανιστÞκανε σε Γερμανßα κι Αγγλßα τον 11ο και 12ο αι.. Οι Εβραßοι απολαμβÜνανε σχετικÞν ασφÜλεια στη μουσουλμανικÞ Ισπανßα, ενþ στην υπüλοιπη Ευρþπη δÝχονταν πιÝσεις ν' ασπαστοýν το Χριστιανισμü, αποτελþντας συχνÜ θýματα πογκρüμ, üπως κατÜ τη διÜρκεια της Α’ Σταυροφορßας. Η πλειονüτητα αυτþν Þταν υποχρεωμÝνη να κατοικεß περιορισμÝνα σε πüλεις καθþς δεν εßχε δικαßωμα να κατÝχει γη. ¸τσι στραφÞκανε για βιοποριστικοýς λüγους στο εμπüριο, με το επÜγγελμα να κληροδοτεßται απü πατÝρα σε γιο. Εκτüς απü τους Εβραßους υπÞρχαν κι Üλλες μειονüτητες στο περιθþριο της Ευρþπης, θρησκευτικοý χαρακτÞρα, üπως παγανιστÝς ΣλÜβοι στην ΑνατολικÞ Ευρþπη και ΜουσουλμÜνοι στο Νüτο.


              Αßθουσα διδασκαλßας ΠανεπιστÞμιο Μπολüνια 14ος αι.
                     Liber ethicorum des Henricus de Alemannia

     Στο Μεσαßωνα Þτανε κοινωνικÞ επιταγÞ οι γυναßκες να ζουν εξαρτþμενες απü κÜποιον Üνδρα, που μποροýσε να ‘ναι πατÝρας, σýζυγος Þ κÜποιος Üλλος Üρρενας συγγενÞς. Οι χÞρες, που γενικÜ εßχαν μεγαλýτερο βαθμü αυτονομßας, υπüκεινταν επßσης σε νομικοýς περιορισμοýς. Οι γυναικεßες δραστηριüτητες περιορßζονταν στις δουλειÝς του νοικοκυριοý και στην εκπαßδευση των παιδιþν. Στην ýπαιθρο λÜμβαναν επßσης μÝρος στη συγκομιδÞ, στη φροντßδα των οικüσιτων ζþων, ενþ μποροýσαν να συνεισφÝρουνε στα Ýσοδα του νοικοκυριοý παρασκευÜζοντας νÞμα Þ ζýθο εντüς του σπιτιοý. Οι γυναßκες των πüλεων, üπως και της υπαßθρου, απασχολοýνταν κυρßως με τις δουλειÝς του νοικοκυριοý, ωστüσο εßχαν επßσης δυνατüτητα ανÜμειξης στο εμπüριο. Το εßδος κι η Ýκταση αυτοý ποικßλουν ανÜλογα με τη χþρα και την εποχÞ. Απü τις γυναßκες ευγενικÞς καταγωγÞς υπÞρχε η απαßτηση να φροντßζουνε την εýρυθμη λειτουργßα του οßκου και κατÜ περιüδους αναλÜμβαναν τη διαχεßριση της ιδιοκτησßας κÜποιου Üρρενα συγγενÞ üταν αυτüς απουσßαζε, αν και γενικÜ αποκλεßονταν απü τη λÞψη αποφÜσεων για ζητÞματα διακυβÝρνησης και για ζητÞματα στρατιωτικÞς φýσης. Ο μοναδικüς ρüλος που κÜποια γυναßκα μποροýσε να Ýχει εντüς της Εκκλησßας Þταν εκεßνος της καλüγριας, καθþς δεν εßχε δικαßωμα στην ιεροσýνη.


                  Βιτρþ με προσωπογραφßα του ΚαρλομÜγνου
                       Καθεδρικüς Ναüς της ΜουλÝν, 15ος αι.ς


     Στην Ιταλßα και τη ΦλÜνδρα, η ανÜπτυξη των πüλεων που απολαμβÜνανε σχετικÞ διοικητικÞ αυτονομßα Ýδωσεν þθηση στις οικονομικÝς δραστηριüτητες, ενθαρρýνοντας τη δημιουργßα νÝων μορφþν εμπορßου. Οι πüλεις που βασßζανε την οικονομßα τους σε αυτÝς γýρω απü τη ΒαλτικÞ δημιουργÞσανε συνασπισμü με την ονομασßα ΧανσεατικÞ ¸νωση. Οι ιταλικÝς Δημοκρατßες που βασßζανε την ισχý τους στη θÜλασσα üπως η Βενετßα, η ΓÝνοβα κι η Πßζα ανταγωνßζονταν για τον Ýλεγχο των εμπορικþν δρüμων της Μεσογεßου. ΜεγÜλες εμποροπανηγýρεις δημιουρηθÞκανε, κυρßως στη Βüρεια Γαλλßα, üπου γßνονταν οι συναλλαγÝς μεταξý εμπüρων απü ολüκληρη την Þπειρο. Στα τÝλη του 13ου αι. ανακαλýφθηκαν, επßσης, νÝοι εμπορικοß δρüμοι προς την ¢πω ΑνατολÞ, που τους διÝδωσε μÝσω των υπαγορευμÝνων απομνημονευμÜτων του Ýνας απü τους εμπüρους αυτοýς, ο ΜÜρκο Πüλο (πεθ. 1324). Εκτüς απü τις νÝες εμπορικÝς ευκαιρßες, διÜφορες τεχνολογικÝς καινοτομßες βοÞθησαν στην αýξηση της γεωργικÞς παραγωγÞς, που με τη σειρÜ της βοÞθησε ακüμη πιüτερο το εμπüριο. ΤÝτοιες καινοτομßες Þταν η εφαρμογÞ της 3ετοýς αμειψισπορÜς (βλ. παρÜρτημα), η χρÞση νÝας μορφÞς αρüτρου, η εκτεταμÝνη χρÞση νερüμυλων κι αργαλειþν. Η Üνθηση του εμπορßου εßχεν αποτÝλεσμα την ανÜπτυξη και νÝων χρηματοοικονομικþν τεχνικþν üπως η τÞρηση λογιστικþν βιβλßων με το διπλογραφικü σýστημα κι η ενÝγγυα πßστωση. Στο πλαßσιο αυτü η Ιταλßα ξεκßνησε εκ νÝου να κüβει χρυσÜ νομßσματα, κÜτι που εξαπλþθηκε αργüτερα και σε Üλλες χþρες.


            ΜοντÝλο ΠορτογαλικÞς ΚαραβÝλλας, χωροýσε μÝχρι 20 Üτομα

     Ο ¿ριμος Μεσαßωνας Þτανε περßοδος που σχηματιστÞκανε τα σýγχρονα ευρωπαúκÜ κρÜτη της Δ. Ευρþπης. Οι βασιλεßς της Γαλλßας, της Αγγλßας και της Ισπανßας εδραιþσανε τη δýναμÞ τους και δημιουργÞσανε θεσμοýς διακυβÝρνησης που αντÝξανε στο χρüνο. ΝÝα βασßλεια üπως εκεßνο της Ουγγαρßας και της Πολωνßας Ýγιναν ισχυρÝς πολιτικÝς δυνÜμεις στη Κ. Ευρþπη μετÜ τον προσηλυτισμü των κατοßκων τους στο Χριστιανισμü. Οι ΜαγυÜροι οριοθετÞσανε την Ουγγαρßα γýρω στο 900, στα χρüνια του βασιλιÜ Árpád (πεθ. περ. 907) μετÜ απü αλληλουχßα εισβολþν τον 9ο αι.. Οι Βüρειες Σταυροφορßες κι η επÝκταση των χριστιανικþν βασιλεßων και στρατιωτικþν ταγμÜτων σε περιοχÝς που μÝχρι τüτε εßχανε παγανιστικÝς καταβολÝς στη ΒαλτικÞ και τη βορειοανατολικÞ Φινλανδßα, οδηγÞσανε πολυÜριθμες φυλÝς γηγενþν σε αναγκαστικÞ ενσωμÜτωση στην ευρωπαúκÞ κουλτοýρα.
     Στο αρχικü στÜδιο του ΜÝσου Μεσαßωνα τη Γερμανßα κυβερνοýσε η Οθωναßα Δυναστεßα που βρισκüτανε σε διαρκÞ ανταγωνισμü για την εξουσßα με ισχυροýς Δοýκες, üπως εκεßνους της Σαξονßας και της Βαυαρßας, που η επικρÜτειÜ τους εßχεν οριοθετηθεß Þδη απü την ΕποχÞ των ΜεγÜλων Μεταναστεýσεων. Το 1024, τους ¼θωνες διαδÝχθηκε η ΦραγκονιανÞ Δυναστεßα (Þ ΣÜλια Δυναστεßα), μÝλος της οποßας, ο ΑυτοκρÜτορας Ερρßκος Δ' (κυβ. 1084-1105), συγκροýστηκε με τον ΠÜπα για το ζÞτημα του δικαιþματος διορισμοý των επισκüπων. Οι διÜδοχοι συνÝχισαν να μÜχονται τη Ρþμη και τους Γερμανοýς ευγενεßς. Περßοδος αστÜθειας ακολοýθησε το θÜνατο του Ερρßκου Ε' (κυβ. 1111-1125), που πÝθανε χωρßς διÜδοχο, μÝχρι την ενθρüνιση του Φρειδερßκου Βαρβαρüσσα (κυβ. 1155–1190). Παρüλο που κυβÝρνησε αποτελεσματικÜ, τα ουσιαστικÞς φýσης προβλÞματα δεν Ýπαψαν να υφßστανται, με αποτÝλεσμα οι διÜδοχοß του να τα αντιμετωπßζουνε και το 13ο αι.. Ο εγγονüς του, Φρειδερßκος Β' (κυβ. 1220–1250), που Þταν επßσης διÜδοχος του θρüνου της Σικελßας δια μÝσου της μητÝρας του, συγκροýστηκε κατ' εξακολοýθηση με τον παπισμü κι αφορßστηκε σε πολλÝς περιστÜσεις.


 Ιππüτης & ΑγαπημÝνη Του μικρογραφßα σε χειρüγραφο της εποχÞς
                         ΒιβλιοθÞκη ΧαúδελβÝργης

     Στην ΑνατολÞ, στα μÝσα του 13ου αι., σημαντικþτερο γεγονüς εßναι οι κατακτÞσεις των Μογγüλων, τα στρατεýματα των οποßων υπü τον Μπατοý Χαν συνÝτριψαν εκεßνα των Ρþσων αρχικÜ (ΜογγολικÞ εισβολÞ των Ρως, 1237-1240), και κατüπιν αυτÜ των Πολωνþν, των Οýγγρων και των Γερμανþν (ΜÜχη της ΛÝγκνιτσα, 1241), κÜνοντας ευρεßα χρÞση της κινεζικÞς πυρßτιδας που εισÞγαγαν στην Ευρþπη. Υπü τη σκιÜ εσωτερικþν προβλημÜτων διαδοχÞς, οι Μογγüλοι υποχωρÞσανε τελικÜ αν και συνÝχισαν να εξαπολýουν επιθÝσεις μÝχρι το τÝλος του αι.. Απü τη πλευρÜ τους, η Βουλγαρßα του Βüλγα και το ΚρÜτος των Ρως καταλýθηκαν απü τη ΧρυσÞ ΟρδÞ κι οι λαοß τους υποχρεþθηκαν να πληρþνουν φüρους υποτελεßας.
     Στα 1α της βÞματα η Δυναστεßα των Καπετιδþν στη Γαλλßα δεν Þλεγχε πραγματικÜ παρÜ κÜποια εδÜφη στην Ιλ-ντε-Φρανς. Ωστüσο η επιρροÞ της εξαπλþθηκε σταδιακÜ κατÜ το πÝρασμα του 11ου και 12ου αι.. ΑνÜμεσα στους ισχυρþτερους ευγενεßς της περιüδου δεσπüζουν οι Δοýκες της Νορμανδßας. ¸νας απü αυτοýς, ο ΓουλιÝλμος Α' ο ΚατακτητÞς (κυβ. 1035-1087) υπÝταξε την Αγγλßα (κυβ. 1066–1087) και δημιοýργησε ισχυρü κρÜτος με εκτÜσεις κι απü τις 2 πλευρÝς της ΜÜγχης, που επιβßωσε με διÜφορες μορφÝς μÝχρι το τÝλος του Μεσαßωνα. Νορμανδοß επßσης εγκατασταθÞκανε στη Σικελßα και τη Ν. Ιταλßα, üταν ο ΡοβÝρτος ΓυúσκÜρδος (πεθ. 1085) αποβιβÜστηκε εκεß το 1059 και δημιοýργησε ΔουκÜτο, που αργüτερα Ýμεινε γνωστü ως Βασßλειο της Σικελßας. Οι Ανδεγαυοß βασιλεßς της Αγγλßας, Ερρßκος Β' (κυβ. 1154-1189) και γιος του ΡιχÜρδος Α' ο Λεοντüκαρδος (κυβ. 1189-1199), κυβερνÞσανε κατüπιν στα εδÜφη της Αγγλßας και σε σημαντικü τμÞμα της νοτιοδυτικÞς Γαλλßας χÜρις στο γÜμο του 1ου με την Ελεονþρα της Ακουιτανßας (πεθ. 1204). Ο μικρüτερος αδερφüς του ΡιχÜρδου, ΙωÜννης ΑκτÞμων (κυβ. 1199-1216), Ýχασε τη Νορμανδßα και τις υπüλοιπες κτÞσεις του στη Βüρεια Γαλλßα το 1204, απü το ΓÜλλο ΒασιλιÜ Φßλιππο Β' (κυβ. 1180-1223). Αυτü επÝσυρε την αγανÜκτηση των ¢γγλων ευγενþν, ενþ οι φüροι που επÝβαλε προκειμÝνου να χρηματοδοτÞσει την εκστρατεßα ανÜκτησης των χαμÝνων εδαφþν οδÞγησε στην υπογραφÞ το 1215 της ΜÜγκνα ΚÜρτα, σημαντικοý εγγρÜφου που προσδιüριζε δικαιþματα και προνüμια των ελεýθερων ανδρþν στην Αγγλßα. Ο γιος του Ερρßκος Γ' (κυβ. 1216-1272) οδηγÞθηκε σε νÝες υποχωρÞσεις που περιορßσανε τη βασιλικÞ εξουσßα. Στην αντßθετη κατεýθυνση, ο βασιλεßς της Γαλλßας συνÝχισαν να περιορßζουνε την ισχý των ευγενþν, προσÝθεσαν νÝα εδÜφη στη βασιλικÞ σφαßρα επιρροÞς και συγκÝντρωσαν υπü κοινü κÝντρο τη διοßκηση. Με το Λουδοβßκο Θ' (κυβ. 1226-1270), το βασιλικü κýρος Ýφτασε σε νÝα ýψη, τÝτοια που ο βασιλιÜς Ýγινε ρυθμιστÞς διαφορþν σ' ολÜκερη την Ευρþπη. ΚατÜ συνÝπειαν αγιοποιÞθηκε απü τον ΠÜπα ΒονιφÜτιο Η' το 1297 (θητεßα 1294-1303). Στη Σκωτßα δε, οι προσπÜθειες εισβολÞς των ¢γγλων προκÜλεσαν μια σειρÜ πολÝμων κατÜ το 1ο μισü του 14ου αι. που επιτρÝψανε στο βασßλειο αυτü να διατηρÞσει την ανεξαρτησßα του.


                Καθεδρικüς Ναüς της Μπουρζ Κ. Γαλλßα, 12ος-13ος αι.
                                  δεßγμα πρþιμου γοτθικοý ýφους

     Στην ιβηρικÞ χερσüνησο, τα χριστιανικÜ βασßλεια που 'χανε περιοριστεß στο βδ τμÞμα της, Üρχισαν να απωθοýνε σταδιακÜ τα üρια της ισλαμικÞς επιρροÞς προς τα νüτια, με την ιστορικÞ αυτÞ περßοδο να μÝνει γνωστÞ με την ονομασßα Reconquista (επανακατÜκτηση). Το 1150 περßπου ο χριστιανικüς βορρÜς εßχεν οργανωθεß σε 5 μεγÜλα βασßλεια: Λεüν, Καστßλλη, Αραγωνßα, ΝαβÜρρα και Πορτογαλßα. Ο μουσουλμανικüς νüτος, αρχικÜ ενωμÝνος υπü το ΧαλιφÜτο της Κüρδοβα, κατακερματßστηκε τη 10ετßα του 1030 σε πολυÜριθμα ανεξÜρτητα βασßλεια που αποκαλοýνταν ταúφÜ. ΑυτÜ συγκροýονταν με τους Χριστιανοýς μÝχρι τη 10ετßα του 1170, οπüτε και ξαναοργανωθÞκανε σε κοινÞ πολιτικÞ ενüτητα σα κομμÜτια του ΧαλιφÜτου των Αλμοχαδþν. Η χριστιανικÞ επÝκταση προς το νüτο συνεχßστηκε τα 1α χρüνια του 13ου αι., με αποκορýφωμα τη κατÜληψη της Σεβßλλης το 1248. Το Βασßλειο της Αραγωνßας μετÜ τη δυναστικÞ Ýνωση το 1150 με τη Κομητεßα της Βαρκελþνης, πλÝον ως ΣτÝμμα της Αραγωνßας Üρχισε να επεκτεßνεται κι ανατολικÜ προς τη Ν. Ευρþπη ενσωματþνοντας κι Üλλα βασßλεια, κομητεßες και δουκÜτα üπως τη ΒαλÝνθια, τη ΣερδÜνια, το Ροσελιü, το ΟυρζÝλ, τη Προβηγκßα, τη Μαγιüρκα, τη Σικελßα, τη Σαρδηνßα, την ΑθÞνα, τη ΝεοπÜτρια κλπ.


        ΕκτÝλεση ενüς απü τους πρωτεργÜτες της ΜεγÜλης Ζακερß
                               (1358) χειρüγραφο του 14ου αι.

     Τον 11ο αι. οι Σελτζοýκοι Τοýρκοι, που προÝρχονταν απü τη Κ. Ασßα κατÝκτησαν μεγÜλο κομμÜτι της Μ. ΑνατολÞς, καταλαμβÜνοντας τη Περσßα τη 10ετßα του 1040, την Αρμενßα τη 10ετßα του 1060 και την ΙερουσαλÞμ το 1070. Το 1071 ο τουρκικüς στρατüς υποχρÝωσε σε Þττα το βυζαντινü στη ΜÜχη του ΜÜτζικερτ, αιχμαλωτßζοντας παρÜλληλα τον ΑυτοκρÜτορα Ρωμανü Δ' (κυβ. 1068-1071), και πλÝον Þταν ελεýθερος να εισβÜλλει στη Μ. Ασßα. Η Βυζ. Αυτοκρατορßα δÝχθηκε σοβαρü πλÞγμα εφüσον Ýχασε ορισμÝνες απü τις πιο πυκνοκατοικημÝνες επαρχßες της και σημαντικÜ οικονομικÜ κÝντρα. Παρüλο που το ΒυζÜντιο ανασυντÜχθηκε και ξαναπÞρε τον Ýλεγχο ορισμÝνων περιοχþν, δεν ανÝκτησε ωστüσο ποτÝ ξανÜ το σýνολο της Μ. Ασßας και βρÝθηκε πολλÝς φορÝς στη θÝση του αμυνüμενου. Εßχε ν' αντιμετωπßσει και την αναγεννημÝνη Βουλγαρßα, που το 12ο και 13ο αι. Üρχισε να εξαπλþνεται πÜλι στα ΒαλκÜνια. Οι Τοýρκοι υπÝφεραν επßσης απü ατυχßες, χÜνοντας τον Ýλεγχο της ΙερουσαλÞμ απü τους Φατιμßδες της Αιγýπτου το 1098 και βιþνοντας εσωτερικÝς εμφýλιες συγκροýσεις.
     Κýριος σκοπüς των περßφημων Σταυροφοριþν Þταν η ανακατÜληψη των Αγßων Τüπων απü τους ΜουσουλμÜνους. Η 1η Σταυροφορßα διακηρýχθηκε απü τον ΠÜπα Ουρβανü Β' (θητεßα 1088–1099) στη Σýνοδο του Κλερμüν το 1095. Ο Ουρβανüς υποσχÝθηκε Üφεση αμαρτιþν στους συμμετÝχοντες και σαν αποτÝλεσμα μυριÜδες Üνδρες απ' üλα τα κοινωνικÜ στρþματα κινητοποιηθÞκανε κατÜ μÞκος της Ευρþπης για να μεταβοýνε στη Μ. ΑνατολÞ. Χαρακτηριστικü της εποχÞς στις ευρωπαúκÝς πüλεις, καθþς οι Χριστιανοß αναχωροýσαν, Þταν τα πογκρüμ εναντßον ντüπιων Εβραßων. ΑυτÜ Þταν ιδιαιτÝρως βßαια στη διÜρκεια της 1ης Σταυροφορßας, οπüτε κι οι εβραúκÝς κοινüτητες στη Κολωνßα, στο ΜÜιντς και στη Βορμς καταστρÜφηκαν, üπως κι Üλλες σε πüλεις μεταξý των ποταμþν ΣηκουÜνα και ΡÞνου. ¢λλο φαινüμενο που σχετßζεται με τις Σταυροφορßες εßναι η εμφÜνιση ενüς νÝου τýπου μοναστικοý τÜγματος, üπως οι ΝαÀτες κι οι Ιωαννßτες Ιππüτες, που συνδυÜζανε πρακτικÝς του μοναχισμοý με στρατιωτικÝς υπηρεσßες.


       Ο ΑυτοκρÜτορας Του Βυζαντßου Βασßλειος Β' Βουλγαροκτüνος (~11ος αι.)

     Η ΙερουσαλÞμ Ýπεσε το 1099 κι οι Σταυροφüροι σταθεροποιÞσανε τις κατακτÞσεις τους ιδρýοντας στη περιοχÞ ΣταυροφορικÜ ΚρÜτη. Στη διÜρκεια του 12ου και 13ου αι., γßνανε σειρÜ απü Ýνοπλες συγκροýσεις μεταξý των κρατþν αυτþν και των ισλαμικþν που τα περιτριγýριζανε. Τα αιτÞματα για υποστÞριξη που στεßλανε προς τον ΠÜπα, οδηγÞσανε σε περαιτÝρω Σταυροφορßες, με χαρακτηριστικü παρÜδειγμα τη 3η, που διεξÞχθη με σκοπü την ανακατÜληψη της ΙερουσαλÞμ που 'χεν ανακαταλÜβει το 1187 ο Σαλαντßν (πεθ. 1193). Η 4η Σταυροφορßα παρεξετρÜπη του αρχικοý της στüχου και μεßωσε το κýρος του παπισμοý. Τα ενετικÜ πλοßα που μεταφÝρανε τους Σταυροφüρους στους Αγßους Τüπους, αλλÜξανε πορεßα αποβιβÜζοντας τα στρατεýματα στη Κωνσταντινοýπολη. Η Πüλη κατελÞφθη το 1204, οπüτε κι ιδρýθηκε η ΛατινικÞ Αυτοκρατορßα της Κωνσταντινοýπολης. Οι Βυζαντινοß ανακτÞσανε τον Ýλεγχο της πρωτεýουσÜς τους το 1261, ωστüσο το πλÞγμα αποδεßχθηκε τüσο μεγÜλο που δεν ανακτÞσανε ποτÝ τη παλιÜ τους δýναμη. Οι επüμενες Σταυροφορßες Þσαν ολοÝνα και μικρüτερης Ýκτασης και σημασßας κι Þταν αποτελÝσματα πρωτοβουλßας συγκεκριμÝνων βασιλÝων üπως ο Λουδοβßκος ο Θ' της Γαλλßας σε ü,τι αφορÜ 7η κι 8η Σταυροφορßα. ΑυτÝς αποτýχανε στο ν' αποτρÝψουνε την απομüνωση των Σταυροφορικþν Κρατþν, που 'χανε πÝσει üλα σε μουσουλμανικÜ χÝρια μÝχρι το 1291. Το κατ' üνομα μüνον Βασßλειο της ΙερουσαλÞμ επιβßωσε με Ýδρα το νησß της Κýπρου για αρκετÜ χρüνια ακüμη.



     Οι ΠÜπες κηρýξανε Σταυροφορßες και σ' Üλλα μÝρη εκτüς απü τους Αγßους Τüπους: στην Ισπανßα, τη νüτια Γαλλßα και στη ΒαλτικÞ. Οι ΙσπανικÝς Σταυροφορßες συνδÝθηκαν με το κßνημα της Ρεκονκßστα, της ανÜκτησης της χερσονÞσου απü τους ¢ραβες. Παρüλο που οι ΝαÀτες κι οι Ιωαννßτες Ιππüτες Ýλαβαν μÝρος στις μÜχες στην Ισπανßα, δημιουργηθÞκανε και τοπικÜ ανÜλογα τÜγματα üπως αυτÜ του ΚαλατρÜβα και του ΣαντιÜγο στις αρχÝς του 12ου αι.. ¢λλες Σταυροφορßες εßχανε στüχο τη κατÜπνιξη αιρÝσεων απü τη Καθ. Εκκλησßα, üπως οι εκστρατεßες κατÜ των Καθαρþν και κατÜ των Χουσιτþν. Η Β. Ευρþπη επßσης παρÝμενε εκτüς της χριστιανικÞς σφαßρας επιρροÞς μÝχρι τον 11ο αι. κι οι παγανιστÝς που ζοýσαν εκεß γßνανε στüχοι Σταυροφüρων. Το ΤÜγμα των Αδελφþν του Ξßφους δημιουργÞθηκε κι Ýδρασε στη περιοχÞ στις αρχÝς του 13ου αι., μÝχρι την απορρüφησÞ του απü το ΤÜγμα των Τευτüνων Ιπποτþν. Το τελευταßο, παρüλο που αρχικÜ εßχεν ιδρυθεß στα ΣταυροφορικÜ ΚρÜτη, μετÜ το 1225 μετÝφερε τη δρÜση του στη ΒαλτικÞ, ιδρýοντας θεοκρατικü κρÜτος μ' Ýδρα το ΜÜριενμπουργκ στη Πρωσσßα, σε βÜρος της Πολωνßας και της Λιθουανßας.


            HERRAD του ΛÜντσμπεργκ: ΧÝραντ Αλσατßα, 1125-1195
               ΗγουμÝνη του Χüχενμπουργκ, συγγραφÝας, επιστÞμονας  


     Τον 11ο αι., εξελßξεις στο χþρο της φιλοσοφßας και της θεολογßας οδηγÞσανε στην αýξηση της πνευματικÞς κßνησης. Οι υποστηρικτÝς του ρεαλισμοý αντιταχθÞκανε σε κεßνους του νομιναλισμοý για την Ýννοια των καθολικþν πραγμÜτων. Οι φιλοσοφικÝς αντιπαραθÝσεις αναθερμÜνθηκαν μετÜ την εκ νÝου ανακÜλυψη του Ýργου του ΑριστοτÝλη και της Ýμφασης που αυτüς Ýδινε σ' εμπειρισμü και ρασιοναλισμü. Λüγιοι üπως ο ΠÝτρος ΑβελÜρδος (πεθ. 1142) κι ο ΠÝτρος Λομβαρδüς (πεθ. 1164) εισÞγαγαν την αριστοτÝλεια λογικÞ στη θεολογßα. Στα τÝλη του 11ου κι αρχÝς 12ου αι. παρατηρÞθηκε κατÜ μÞκος της Ευρþπης Üνθηση των εκκλησιαστικþν σχολεßων, σηματοδοτþντας μετÜβαση της μÜθησης απü τα μοναστÞρια στις μεγÜλες πüλεις. Τα εκκλησιαστικÜ σχολεßα αντικαταστÜθηκαν με τη σειρÜ τους απü τα πανεπιστÞμια που ιδρυθÞκανε στις μεγÜλες ευρωπαúκÝς πüλεις. Η φιλοσοφßα κι η θεολογßα ενωθÞκανε στο σχολαστικισμü, προσπÜθεια απü τους λογßους του 12ου και 13ου αι. να γεφυρþσει τη χριστιανικÞ θεολογßα με την αρχαßα φιλοσοφßα. Αποκορýφωμα του ρεýματος αυτοý Þταν το Ýργο του ΘωμÜ ΑκινÜτη (πεθ. 1274) γνωστοý για τη συγγραφÞ του ΕπιτομÞ Της Θεολογßας (λατινικÜ: Summa Theologica).
     Σε αυλÝς βασιλÝων κι ευγενþν αναπτýχθηκε η ιδεολογßα ιπποσýνης κι ευγενοýς Ýρωτα. ΕκφρÜστηκε κυρßως με χρÞση της καθομιλουμÝνης κι üχι μÝσω των λατινικþν, περιλαμβÜνοντας ποιÞματα, αφηγÞσεις, θρýλους και παραδοσιακÜ τραγοýδια που διÝδιδαν οι τρουβÝροι κι οι περιπλανþμενοι μενεστρÝλοι. Οι αφηγÞσεις συχνÜ καταγρÜφονταν στη μορφÞ των ηρωικþν εποποιιþν üπως το Τραγοýδι Του ΡολÜντ, το Τραγοýδι Της Αντιüχειας και το Τραγοýδι Του Χßλντεμπραντ. ΚοσμικÝς και θρησκευτικÝς ιστορßες Ýκαναν επßσης την εμφÜνισÞ τους. Ο Γοδεφρεßδος του ΜονμÜουθ (πεθ. περ. 1155) συνÝθεσε το Ýργο Historia Regum Britanniae, συλλογÞ απü αφηγÞσεις και θρýλους γýρω απü το ΒασιλιÜ Αρθοýρο. ¢λλα Ýργα Þταν ιστορικοý περιεχομÝνου με τη σημερινÞ σημασßα, üπως το Gesta Friderici Imperatoris του ¼θωνα φον ΦρÜιζινγκ (πεθ. 1158), που Ýχει θÝμα τη βασιλεßα του ΑυτοκρÜτορα Φρειδερßκου Βαρβαρüσσα, αλλÜ και το Ýργο Gesta Regum του Ουßλιαμ του ΜÜλμσμπουρυ (πεθ. περ. 1143) με θÝμα τους βασιλεßς της Αγγλßας.
     Πρüοδος επßσης σημειþθηκε στον τομÝα της ΝομικÞς στο 12ο αι.. Το Κοσμικü Δßκαιο, Þ Ρωμαúκü Δßκαιο, δÝχθηκε νÝα πνοÞ üταν ανακαλýφθηκε ξανÜ τον 11ο αι. ο ΙουστινιÜνειος Κþδιξ (Corpus Juris Civilis) και ξεκßνησε να διδÜσκεται στο ΠανεπιστÞμιο της Μπολüνια, Ýν απü τα αρχαιüτερα του κüσμου. Σαν αποτÝλεσμα ξεκßνησε αναθεþρηση κι αναδιοργÜνωση του Δικαßου σε πολλÝς περιοχÝς της Ευρþπης. Το Κανονικü Δßκαιο, δηλαδÞ το Εκκλησιαστικü Δßκαιο, αναπτýχθηκε εξßσου γýρω στο 1140, üταν ο μοναχüς Γρατιανüς συνÝγραψε το Ýργο Decretum, που τυποποßησε τους εκκλησιαστικοýς κανüνες. Υπü την επßδραση της αρχαßας ελληνικÞς κι ισλαμικÞς διανüησης στη περßοδο αυτÞ, τα ρωμαúκÜ αριθμητικÜ ψηφßα αντικαταστÜθηκαν με τα δεκαδικÜ με τη θεσιακÞ σημειογραφßα, ενþ η εφεýρεση της ¢λγεβρας επÝτρεψε τη βαθýτερη μελÝτη και πρüοδο της επιστÞμης των Μαθηματικþν. Η Αστρονομßα επßσης γνþρισε Üνθηση μετÜ τη μετÜφραση της ΑλμαγÝστης του Κλαýδιου Πτολεμαßου (πεθ. 168) απü τα ελληνικÜ στα λατινικÜ, ενþ η ΙατρικÞ αποτÝλεσε Ýνα ακüμη αντικεßμενο μελÝτης, ειδικÜ στη Ν. Ιταλßα, üπου η ισλαμικÞ ιατρικÞ Üσκησε επιρροÞ στην ΙατρικÞ ΣχολÞ του ΣαλÝρνο (Schola Medica Salernitana).



     Ο 12ος και 13ος αι. χαρακτηρßστηκαν απü οικονομικÞ ανÜπτυξη και καινοτομßες στις μεθüδους παραγωγÞς. ΑνÜμεσα στις σημαντικüτερες ανακαλýψεις της περιüδου αυτÞς συγκαταλÝγονται ο ανεμüμυλος, ο νερüμυλος, το μηχανικü ρολüι, η παρασκευÞ ποτþν μÝσω απüσταξης, καθþς κι η χρÞση αστρολÜβου. Τα 1α γυαλιÜ üρασης εφευρεθÞκανε γýρω στο 1286 απü Üγνωστο Ιταλü τεχνßτη, πιθανþς στην Þ κοντÜ στη Πßζα. Η αμειψισπορÜ (βλ. παρÜρτημα), που υιοθÝτησε σταδιακÜ ολÜκερη Ευρþπη, επÝτρεψε τη διεýρυνση των καλλιεργÞσιμων εδαφþν, οδηγþντας σε αýξηση της συνολικÞς γεωργικÞς παραγωγÞς. Τη καλλιÝργεια των βαρýτερων εδαφþν διευκüλυνε η εμφÜνιση νÝας μορφÞς αρüτρου, ενþ η εφαρμογÞ κολλÜρου στα ζþα που το τραβοýσανε στο üργωμα επÝτρεψε την αντικατÜσταση των βοδιþν με Üλογα (που εßναι ταχýτερα και χρειÜζονται λιγüτερη τροφÞ). Η κατασκευÞ καθεδρικþν ναþν και κÜστρων οδÞγησε σε τεχνολογικÝς προüδους στο χþρο της αρχιτεκτονικÞς, δßνοντας þθηση στη κατασκευÞ μεγÜλων λßθινων κτισμÜτων, αλλÜ κι Üλλων κατασκευþν üπως διοικητικÜ κτßρια, κατοικßες, γÝφυρες κι αχυρþνες.
     Στον τομÝα της ΝαυπηγικÞς εμφανßστηκε νÝα τεχνικÞ κατασκευÞς πλεοýμενων σýμφωνα με την αρχÞ ο σκελετüς πρþτα, που πÜνω του προσαρμüζονταν οι σανßδες του κελýφους, που χρειαζüτανε συχνÜ καλαφÜτισμα με πßσσα. Αντßθετα σ' üλη την ελληνορωμαúκÞ αρχαιüτητα το κÝλυφος του υπü κατασκευÞ πλοßου ολοκληρωνüτανε πριν τη τοποθÝτηση του εσωτερικοý σκελετοý, ενþ κατÜρτι υψωνüταν ουσιαστικÜ μετÜ τη καθÝλκυση του πλοßου. ¢λλη σημαντικÞ αλλαγÞ εßναι η ανακÜλυψη του μονοý πηδαλßου, που μετακινοýσε το πλοßο πολý πιο εýκολα απü το Ýνα Þ τα δýο μεγÜλα κουπιÜ που παλιüτερα υπÞρχανε κοντÜ στη πρýμνη. Την ßδια περßπου περßοδο πρÝπει να γενικεýτηκε κι η χρÞση των τριγωνικþν πανιþν, που συνοδεýτηκε απü τη ναυπÞγηση ακüμη ελαφρüτερων εμπορικþν πλοßων, που εßναι γνωστÜ ως λατßνια. ΑυτÝς οι αλλαγÝς Ýδωσαν τη δυνατüτητα στα πλοßα να ταξιδεýουν εκμεταλλευüμενα στο Ýπακρο τον Üνεμο, κÜνανε τους κωπηλÜτες σχεδüν περιττοýς κι επÝτρεψαν να γßνονται ταξßδια σε μεγαλýτερες αποστÜσεις.
     Σ' ü,τι αφορÜ τη πολεμικÞ τακτικÞ, η περßοδος αυτÞ χαρακτηρßζεται απü την αýξηση των σωμÜτων πεζικοý με ειδικευμÝνους ρüλους. Στο πλευρü του βαρÝος ιππικοý που ακüμη κυριαρχοýσε, οι στρατοß συχνÜ περιελÜμβαναν Ýφιππους Þ πεζοýς τοξüτες με βαλλßστρες, καθþς και σκαπανεßς και μηχανικοýς. Τα τüξα-βαλλßστρες, γνωστÜ απü την ¾στερη Αρχαιüτητα, εξαπλþθηκαν εν μÝρει επειδÞ αυξÞθηκαν οι πολιορκßες κατÜ το 10ο και 11ο αι.. Η παρουσßα των τüξων αυτþν στα πεδßα μαχþν του 12ου και 13ου αι. εßχεν αποτÝλεσμα και την ανÜπτυξη κρÜνους που προστατεýει παρÜλληλα και το πρüσωπο, της βαρειÜς πανοπλßας για το σþμα, καθþς και της ειδικÞς πανοπλßας για τα Üλογα. Η πυρßτιδα Þταν Þδη γνωστÞ στην Ευρþπη γýρω στα μÝσα του 13ου αι. με τη 1η καταγεγραμμÝνη χρÞση της απü τους ¢γγλους εναντßον των ΣκωτσÝζων το 1304, αν και χρησιμοποιÞθηκε απλÜ σαν εκρηκτικÞ ýλη κι üχι πραγματικÜ ως üπλο. Κανüνια χρησιμοποιηθÞκανε σε πολιορκßες τη 10ετßα του 1320, ενþ πυροβüλα üπλα χειρüς εßχαν εμφανιστεß τη 10ετßα του 1360.


       Οικοδüμοι & Ξυλουργοß μικρογραφßα (1447-1455)
                         ΕθνικÞ ΒιβλιοθÞκη, Παρßσι

     Η εξÜπλωση ναþν και μοναστηριþν το 10ο αι. οδÞγησε στην ανÜπτυξη λßθινων Ýργων αρχιτεκτονικÞς που τελειοποßησαν κοσμικÝς ρωμαúκÝς φüρμες, απü üπου και προÝρχεται ο üρος ΡομανικÞ ΤÝχνη (Romanesque). ¼που Þτανε διαθÝσιμα, υλικÜ παλαιüτερων τοýβλινων και πÝτρινων ρωμαúκþν κτισμÜτων ανακυκλωθÞκανε κι επαναχρησιμοποιηθÞκανε. Το νÝον εßδος Üνθισε κι απλþθηκε κατÜ μÞκος της Ευρþπης με αξιοσημεßωτην ομοιομορφßα. Λßγο πριν το Ýτος 1000 κýμα κατασκευÞς πÝτρινων ναþν απλþθηκε σε ολÜκερη την Þπειρο. Τα κτßρια του ρεýματος αυτοý φÝρουν ογκþδεις πÝτρινους τοßχους, ανοßγματα με ημικυκλικÝς αψßδες στη κορφÞ, μικρÜ παρÜθυρα και, κυρßως στη Γαλλßα, πÝτρινες τοξωτÝς καμÜρες. Η μεγÜλη θýρα με τα χρωματισμÝνα ανÜγλυφα εξελßχθηκε σε κýριο χαρακτηριστικü των προσüψεων, κυρßως στη Γαλλßα, ενþ τα κιονüκρανα Þτανε συχνÜ λαξευμÝνα þστε να αναπαριστοýν αφηγηματικÝς σκηνÝς με φανταστικÜ τÝρατα και ζþα. Σýμφωνα με τον ιστορικü της τÝχνης, Σ.Ρ. Ντüντγουελ, "σχεδüν üλες οι εκκλησßες στη Δýση Þταν διακοσμημÝνες με τοιχογραφßες", ελÜχιστες απü τις οποßες σþζονται. Ταυτüχρονα με την Üνθηση της ναοδομßας Ýγινε κι η ανÜπτυξη της ευρωπαúκÞς μορφÞς του κÜστρου, αποτελþντας στοιχεßο εξÝχουσας σημασßας στη πολιτικÞ και στις πολεμικÝς επιχειρÞσεις.
     Η ΡομανικÞ ΤÝχνη ιδßως σε ü,τι αφορÜ τη μεταλλοτεχνßα, Ýφτασε στο απþγειü της στη κοιλÜδα του ποταμοý Μεýση (διαρρÝει Γαλλßα, ΒÝλγιο κι Ολλανδßα). Εκεß γßνανε διακριτÝς συγκεκριμÝνες καλλιτεχνικÝς προσωπικüτητες üπως ο ΝικολÜ του ΒερντÝν (πεθ. 1205) κι επßσης, εκεß αναπτýχθηκε Ýνα σχεδüν κλασσικü ýφος που διακρßθηκε σε Ýργα üπως η ΚολυμπÞθρα Της ΛιÝγης, που Ýρχεται σε αντιδιαστολÞ με τα σφαδÜζοντα ζþα που αναπαρßστανται στο ακριβþς σýγχρονü της ΚηροπÞγιο Του Γκλüσεστερ. Ογκþδεις εικονογραφημÝνες Βßβλοι και ψαλτÞρια αποτελοýσανε τη τυπικÞ μορφÞ πολυτελþν χειρογρÜφων. Η τÝχνη της Τοιχογραφßας (φρεσκü) Üνθιζε στους ναοýς, ακολουθþντας συνÞθως το μοτßβο της ΔευτÝρας Παρουσßας στο δυτικü τοßχο, του ΠαντοκρÜτορα στο ανατολικü Üκρο κι αφηγηματικÝς βιβλικÝς σκηνÝς κατÜ μÞκος του κεντρικοý κλßτους Þ στη θολωτÞ σε μορφÞ βαρελιοý οροφÞ (με πιο αξιοπρüσεκτο παρÜδειγμα το Ναü του Σαντ-Σαβßν-σιρ-ΓκαρτÝμπ).
     Απü τις αρχÝς του 12ου αι., οι ΓÜλλοι χτßστες ανÝπτυξαν το Γοτθικü Ρυθμü, που χαρακτηρßζουν οι θüλοι με νευρþσεις, τα οξυκüρυφα τüξα, οι αντηρßδες και τα μεγÜλα βιτρþ παρÜθυρα. Εφαρμüστηκε κυρßως σε εκκλησßες και καθεδρικοýς ναοýς συνεχßζοντας να κυριαρχεß μÝχρι και το 16ο αι. σε μεγÜλο κομμÜτι της Ευρþπης. ΚλασσικÜ παραδεßγματα του αρχιτεκτονικοý αυτοý ρεýματος εßναι ο Καθεδρικüς Ναüς της Σαρτρ στη Γαλλßα κι ο Καθεδρικüς Ναüς του Σþλσμπερυ στην Αγγλßα. Τα βιτρþ εξελιχθÞκανε σ' εξÝχουσας σημασßας κομμÜτι του σχεδιασμοý των ναþν, που συνÝχιζαν να διακοσμοýνται μ' εκτεταμÝνες τοιχογραφßες, μα δυστυχþς σχεδüν καμμßα απü τις οποßες δεν επιβιþνει ως σÞμερα.


       Κεντρικü κλßτος του Ναοý του Αγßου ΣερνÝν (11ος-12ος αι.)

     Τη περßοδο αυτÞ, η εικονογρÜφηση χειρογρÜφων σταδιακÜ πÝρασε απü τα μοναστÞρια στα κοσμικÜ εργαστÞρια, Ýτσι þστε, σýμφωνα με την ιστορικü ΤζανÝττα ΜπÝντον, "μÝχρι το 1300 οι περισσüτεροι μοναχοß αγüραζαν τα βιβλßα τους απü καταστÞματα". ΠαρÜλληλα το Βιβλßο Των Ωρþν Ýγινε το συνηθÝστερο λατρευτικü ανÜγνωσμα για τον απλü κüσμο. Η μεταλλοτεχνßα συνÝχισε να 'ναι η επιφανÝστερη μορφÞ τÝχνης, με το σμÜλτο απü τη Λιμüζ να 'ναι δημοφιλÞς και σχετικÜ προσιτÞ επιλογÞ για αντικεßμενα üπως λειψανοθÞκες και σταυροß. Στην Ιταλßα οι καινοτομßες των Τσιμαμποýε (πεθ. 1302) και Ντοýτσιο (πεθ. περ. 1318), που τους ακολοýθησε ο σημαντικüς καλλιτÝχνης του ΤρετσÝντο, ο Τζιüτο (πεθ. 1337), εßχαν μεγÜλη συμβολÞ στον εξευγενισμü και στην αναγνþριση της σημασßας της τÝχνης της ζωγραφικÞς σε πλαßσιο Þ τοßχο. Η οικονομικÞ ευμÜρεια του 12ου αι. βοÞθησε τη παραγωγÞ Ýργων τÝχνης μη θρησκευτικοý χαρακτÞρα. Διαζþζονται πολλÜ λαξευμÝνα σε φßλντισι αντικεßμενα, üπως παιχνßδια, χτÝνες και μικρÜ θρησκευτικÜ αγαλματßδια.


        ¸να απü τα κλßτη του Καθεδρικοý Ναοý της ΑμιÝνης (13ος αι.)

     Η μεσαιωνικÞ μουσικÞ Þτανε κυρßως θρησκευτικοý χαρακτÞρα. Το γρηγοριανü μÝλος Þταν η επικρατοýσα φüρμα. ΔιαφοροποιÞθηκε στο ΜÝσο Μεσαßωνα με την εμφÜνιση του οργÜνου (παλαιüτερο εßδος πολυφωνικÞς μουσικÞς), του conductus, του μοτÝτου. Η μουσικÞ σημειογραφßα επινοÞθηκε επßσης τη περßοδο αυτÞ.
     Η μεταρρýθμιση αναφορικÜ με το τρüπο λειτουργßας των μονþν Þταν απü τα σημαντικüτερα ζητÞματα συζÞτησης του 11ου αι., καθþς Üρχουσες τÜξεις ανησυχοýσανε πως οι Üνθρωποι του κλÞρου δεν περιορßζονταν στην αυστηρÞ θρησκευτικÞ ζωÞ. Το Αββαεßο του Κλυνý, που χτßστηκε στη Μακüν της κεντροανατολικÞς Γαλλßας το 909, ιδρýθηκε στα πλαßσια ευρýτερης προσπÜθειας επαναπροσδιορισμοý της μοναστηριακÞς πειθαρχημÝνης ζωÞς. Εßχε στüχο τη διατÞρηση της υψηλοý επιπÝδου πνευματικÞς ζωÞς υπü την Üμεση προστασßα και καθοδÞγηση απü τον ΠÜπα. ΕξÝλεγε εκ των Ýσω το δικü του αββÜ χωρßς τη παρÝμβαση εξωεκκλησιαστικþν προσþπων, διατηρþντας Ýτσι την οικονομικÞ και πολιτικÞ του ανεξαρτησßα απü τους τοπικοýς λαúκοýς Üρχοντες. Οι μοναχοß του Κλυνý γßνανε γρÞγορα ονομαστοß για την αυστηρüτητα και τη λιτüτητα του βßου τους, αποτελþντας πρüτυπο μßμησης για τους μοναχοýς ολüκληρης της ηπεßρου.
     Οι μοναστηριακÝς μεταρρυθμßσεις εμπνεýσαν αλλαγÝς και στη κοσμικÞ εκκλησßα. Τα ιδεολογικÜ τους θεμÝλια Ýθεσε ο ΠÜπας ΛÝων Θ' (θητεßα 1049-1054). Η ιδÝα της αυτοδιÜθεσης του κλÞρου Þταν αßτιο σειρÜς δυναμικþν συγκροýσεων στα τÝλη του 11ου αι.. Επßκεντρο αυτþν Þταν ο ΠÜπας Γρηγüριος Ζ' (θητεßα 1073-1085) κι ο ΑυτοκρÜτορας Ερρßκος Δ' (κυβ. 1084–1105). Οι τελευταßοι Þρθαν αρχικÜ σε αντιπαρÜθεση για το ποιος εßχε το δικαßωμα διορισμοý επισκüπων, κÜτι που εξελßχθηκε σε ανοιχτÞ διαμÜχη για ζητÞματα ανÝλιξης στην εκκλησιαστικÞ ιεραρχßα, για το αν θα Ýπρεπε οι κληρικοß να Ýχουν Þ üχι δικαßωμα στο γÜμο, καθþς και για το ακανθþδες θÝμα της Σιμωνßας, της προαγωγÞς, δηλαδÞ, κληρικþν και μοναχþν σε εκκλησιαστικü αξßωμα με προσφορÜ οικονομικþν ανταλλαγμÜτων. Ο ΑυτοκρÜτορας θεωροýσε πως η προστασßα της Εκκλησßας ενÝπιπτε στα δικÜ του καθÞκοντα, ενþ, παρÜλληλα, επιθυμοýσε να διατηρÞσει ο ßδιος το δικαßωμα διορισμοý επισκüπων στις Ýδρες εντüς των δικþν του εδαφþν. Αντßθετα ο ΠÜπας επÝμενε: η Εκκλησßα θα 'πρεπε να 'ναι τελεßως ανεξÜρτητη απü τους λαúκοýς ηγεμüνες. Το περßφημο ΚονκορδÜτο της Βορμς το 1122 επÝλυσε τα ζητÞματα αυτÜ μüνον εν μÝρει. Ωστüσο εßχε πλÝον γßνει σημαντικü βÞμα για τη δημιουργßα μιας παπικÞς μοναρχßας ξεχωριστÞς κι ßσης με τις λαúκÝς αρχÝς. ΕπιπλÝον, εßχε σα πολý σημαντικü αποτÝλεσμα την ενδυνÜμωση των τοπικþν Γερμανþν αρχüντων-πριγκßπων σε βÜρος των Αυτοκρατüρων.


             Εσωτερικü Μαγαζιοý μικρογραφßα (1454-55)
                           ΔημοτικÞ ΒιβλιοθÞκη ΡουÝν

     Ο ¿ριμος Μεσαßωνας Þτανε περßοδος Ýντονης θρησκευτικÞς κινητοποßησης, που εκφρÜστηκε για παρÜδειγμα με τη δημιουργßα νÝων μοναστικþν ταγμÜτων üπως οι Καρθουσιανοß κι οι Σιστερσιανοß. ΑυτÜ δημιουργÞθηκαν ως απÜντηση στις ανησυχßες του απλοý λαοý, που εκτßμησε πως ο μοναχισμüς στα πρüτυπα των Βενεδικτßνων δεν ανταποκρινüτανε πια στις ανÜγκες του και που επιθυμοýσε την επÜνοδο του αναχωρητισμοý των 1ων χριστιανικþν χρüνων. Τα ταξßδια με σκοπü το προσκýνημα τýχαν μεγÜλης ενθÜρρυνσης την εποχÞ αυτÞ. ΠαλαιÜ κÝντρα προσκυνÞματος üπως η Ρþμη, η ΙερουσαλÞμ κι η ΔιαδρομÞ του Αγßου Ιακþβου της ΚομποστÝλα προσÝλκυαν αυξανüμενο αριθμü επισκεπτþν, ενþ νÝοι προορισμοß üπως το Μüντε ΓκαργκÜνο και το ΜπÜρι κÝρδισαν μεγαλýτερη φÞμη. Το 13ο αι. Φραγκισκανοß και Δομινικανοß, τα λεγüμενα επαιτικÜ τÜγματα, λÜβαν επßσημη αναγνþριση απü τον ΠÜπα. Οι μοναχοß που ανÞκανε σ' αυτÜ παßρναν üρκους που τους απÝτρεπαν ν' αποκτÞσουν υλικÜ αγαθÜ και ζοýσανε ζητιανεýοντας. ¢λλες θρησκευτικÝς ομÜδες, üπως οι ΒαλδÝνσιοι, οι ΟυμιλιÜτοι κι οι Καθαροß, που επßσης εßχανε σαν κÝντρο της διδασκαλßας τους την επιστροφÞ στις απαρχÝς του χριστιανισμοý, γßνανε στüχος του παπισμοý ως αιρετικοß. Κι Ýτσι διωχθÞκανε συστηματικÜ κι εξουδετερþθηκαν μ' εκστρατεßες üπως η Σταυροφορßα των Αλβιγηνþν, απ' τη μεσαιωνικÞ ΙερÜ ΕξÝταση.


              ΑφÝντης & ΔουλοπÜροικοι, Βρεττανßα (1310)

     Τα 1α χρüνια του 14ου αι. χαρακτηρßστηκαν απü την αργÞ μετÜβαση απü τη ΜεσαιωνικÞ ΘερμÞ Περßοδο στη ΜικρÞ ΕποχÞ των Παγετþνων. ΚατÜ τα Ýτη 1313-1314 και 1317-1321 σε ολüκληρη την Ευρþπη σημειþθηκαν εκτεταμÝνες βροχοπτþσεις. ΣειρÜ απü χαμÝνες σοδειÝς  εßχεν αποτÝλεσμα σοβαρÝς ελλεßψεις τροφßμων εκ των οποßων η σημαντικüτερη, κεßνη του 1315-1317 προκÜλεσε πολλÜ εκατομμýρια θανÜτους απü υποσιτισμü. Η κλιματικÞ αλλαγÞ συνοδεýτηκε απü πτþση της μÝσης θερμοκρασßας που με τη σειρÜ της οδÞγησε σε μαρασμü της οικονομικÞς ζωÞς. Τη δυσχερÞ αυτÞ κατÜσταση ακολοýθησε το 1347 ο Μαýρος ΘÜνατος, πανδημßα που εξαπλþθηκε στην Ευρþπη σε χρονικü παρÜθυρο 3 ετþν. Ο απολογισμüς Üγγιζε πιθανüν τα 35.000.000 νεκροýς Ευρωπαßους, -κÜπου το 1/3 του συνολικοý πληθυσμοý. Τα αστικÜ κÝντρα χτυπηθÞκανε πιüτερο εξαιτßας της πυκνοκατοßκησης, με χαρακτηριστικü παρÜδειγμα η πüλη του Λýμπεκ στη Γερμανßα που Ýχασε το 90% των κατοßκων της. Οι συνθÞκες χειροτερÝψανε περαιτÝρω εξαιτßας της περιοδικÞς επανεμφÜνισης του λοιμοý για το υπüλοιπο του 14ου αι., αλλÜ κι αραιþτερα μÝχρι το τÝλος του Μεσαßωνα. Το τραýμα της πανοýκλας Ýδωσεν þθηση στην ευσÝβεια, κÜτι που διαφαßνεται απü την εμφÜνιση νÝων φιλανθρωπικþν ιδρυμÜτων και του κινÞματος των αυτομαστιγοýμενων. ΠαρÜλληλα παρατηρÞθηκε αýξηση των διωγμþν κατÜ των Εβραßων που χρησιμοποιÞθηκαν ως αποδιοπομπαßοι τρÜγοι επειδÞ τÜχα προκαλÝσανε την επιδημßα. Οι εβραúκÝς κοινüτητες εκδιþχθηκαν απü την Αγγλßα το 1290 κι απü τη Γαλλßα το 1306. Αν κι ορισμÝνοι επιστρÝψανε σταδιακÜ στη Γαλλßα, στους περισσüτερους δεν επετρÜπη, με αποτÝλεσμα να μεταναστεýσουνε στ' ανατολικÜ, κυρßως σε Πολωνßα κι Ουγγαρßα. Οι Εβραßοι εκδιþχθηκαν απü την Ισπανßα το 1492, σκορπßζοντας στη Τουρκßα, τη Γαλλßα, την Ιταλßα και την Ολλανδßα.


ΖωγραφικÞ σε ξýλο: Πανοýκλα: ΒÝλη που στÝλνει ο Θεüς στους ανθρþπους
1424, Αννüβερο (Γερμανßα), Μουσεßο του Κρατιδßου της ΚÜτω Σαξονßας.

     ΜεγÜλες εκτÜσεις γης Ýμειναν μ' ελÜχιστους κατοßκους, με αποτÝλεσμα οι γαιοκτÞμονες να μη διαθÝτουν αρκετοýς πρüθυμους καλλιεργητÝς των εδαφþν τους χωρßς να αυξÞσουνε τις αμοιβÝς τους, με συνÝπεια να δοýνε τα εισοδÞματÜ τους να μειþνονται δραστικÜ. Την ßδια στιγμÞ οι δουλοπÜροικοι της Δýσης κατÜφεραν να μετατρÝψουνε την εργασßα που στο παρελθüν οφεßλανε στους γαιοκτÞμονες σε ενοßκια τοις μετρητοßς. Το ποσοστü των δουλοπÜροικων μεταξý του απλοý λαοý μειþθηκε απü το υψηλü 90% στο αρκετÜ χαμηλþτερο 50% μÝχρι το τÝλος της περιüδου αυτÞς. Γαßες με χαμηλÞν απüδοση εγκαταλειφθÞκανε κι οι επιζþντες επικεντρωθÞκανε στις γονιμüτερες ζþνες. Ενþ στη Δ. Ευρþπη το σýστημα της φεουδαρχßας παρÞκμασε, στην ΑνατολÞ γνþρισε Üνθηση καθþς επιβλÞθηκε Ýντονα σε πληθυσμοýς που μÝχρι τüτε απολÜμβαναν μεγαλýτερην ελευθερßα. Οι ιδιοκτÞτες γης απ' τη πλευρÜ τους ευαισθητοποιηθÞκανε πιüτερο στο συμφÝρον που μοιρÜζονταν με τους γεßτονÝς τους και συμμαχÞσανε προκειμÝνου ν' αντλÞσουν πιüτερα προνüμια απü τους κυβερνþντες.


      ΔεÞσεις & Αυτομαστιγþματα για τη Πανοýκλα τοιχογραφßα 1

     Εν μÝρει εξαιτßας της πßεσης των γαιοκτημüνων, οι κυβερνþντες προσπÜθησαν να επιβÜλλουν νομοθετικÜ μÝτρα που θα επανÝφεραν τις οικονομικÝς συνθÞκες πριν την εξÜπλωση της πανοýκλας. Λüγω Ýλλειψης εργατικþν χεριþν τα ημερομßσθια αυξηθÞκανε στη Δýση, κÜτι που αντιμετωπßστηκε απü την Üρχουσα τÜξη με νομοθετικÜ μÝτρα, üπως το Εργατικü ΔιÜταγμα του 1349 στην Αγγλßα, που οριοθετοýσε τις εργατικÝς αμοιβÝς και τις τιμÝς των προúüντων, αποτελþντας την απαρχÞ του Αγγλικοý Εργατικοý Δικαßου. Οι συνθÞκες αυτÝς προκÜλεσαν εξεγÝρσεις üπως η ΜεγÜλη Ζακερß στη Γαλλßα το 1358, η ΕπανÜσταση Των Χωρικþν στην Αγγλßα το 1381, καθþς κι Üλλους ξεσηκωμοýς στη Φλωρεντßα της Ιταλßας, τη ΓÜνδη και τη Μπρυζ της ΦλÜνδρας. ΕμπορικÞ επανÜσταση, μαζß με 1η ανÜπτυξη του τραπεζικοý συστÞματος, εμφανßστηκε στην Ιταλßα του 13ου αι.. Οι επιχειρηματßες του τομÝα αυτοý, üπως οι Φοýγγερ στη Γερμανßα, οι ΜÝδικοι στην Ιταλßα κι Üλλες προσωπικüτητες üπως ο Ζακ Κερ (πεθ. 1456) στη Γαλλßα, συγκεντρþσανε σημαντικÝς περιουσßες κι απÝκτησαν μεγÜλη πολιτικÞ επιρροÞ. Η εξÜπλωση των τραπεζþν συνεχßστηκε και το 14ο αι.,  χÜρη στις πολλÝς πολεμικÝς συγκροýσεις της περιüδου αυτÞς και τις αυξανüμενες ανÜγκες του παπισμοý να κυκλοφορεß χρÞματα μεταξý των βασιλεßων. ΤραπεζικÝς επιχειρÞσεις δανεßζανε χρÞματα σε βασιλεßς με μεγÜλο κßνδυνο, καθþς πολλÝς χρεωκüπησαν üταν αυτοß αρνÞθηκαν να τηρÞσουν τις υποχρεþσεις τους.


      Αυτομαστιγþματα & Ικεσßες για τη Πανοýκλα τοιχογραφßα 2 (1410)

     ΝÝο σýστημα χρηματοδüτησης επÝτρεψε στη Βενετßα ν' απασχολÞσει χιλιÜδες εργÜτες παρÜγοντας πλεοýμενα με ρυθμοýς σχεδüν βιομηχανικοýς. Στις πüλεις αναπτýχθηκαν συντεχνßες για κÜθε επαγγελματικü κλÜδο, ενþ διÜφοροι οργανισμοß εξασφÜλισαν εμπορικÜ μονοπþλια. Αντßστοιχα, οι εμποροπανηγýρεις παρÞκμασαν με τη δημιουργßα θαλÜσσιων δρüμων μεταξý της Μεσογεßου και της Β. Ευρþπης. Πüλεις üπως η Μπρυζ μετατραπÞκανε σε οικονομικÜ κÝντρα, üπου κÜνανε την εμφÜνισÞ τους τα 1α χρηματιστÞρια. Στα πλαßσια üλων αυτþν, το ποσοστü των εγγρÜμματων μεταξý των μη-κληρικþν ολοÝνα κι αυξανüταν, ενþ οι αστοß ξεκßνησαν να δεßχνουν ενδιαφÝρον για την ιπποσýνη μιμοýμενοι τους ευγενεßς. ΜετÜ τη δραστικÞ μεßωση του πληθυσμοý που επÝφερε η πανοýκλα, ο αστικüς πληθυσμüς Üρχισε να αυξÜνεται εντυπωσιακÜ. ΜÝχρι το 1500, η Βενετßα, το ΜιλÜνο, η ΝÜπολη, το Παρßσι κι η Πüλη εßχαν να επιδεßξουνε πιüτερους απü 100.000 κατοßκους Ýκαστη, ενþ 20 ακüμη πüλεις εßχανε πληθυσμü που ξεπερνοýσε τις 40.000. Ο ¾στερος Μεσαßωνας υπÞρξε μÜρτυρας της ανüδου ισχυρþν, χτισμÝνων γýρω απü τη βασιλικÞ εξουσßα κρατþν-εθνþν σ' ολÜκερη την ευρωπαúκÞ Þπειρο, ιδßως στην Αγγλßα, στη Γαλλßα και στα χριστιανικÜ βασßλεια της ιβηρικÞς χερσονÞσου: Αραγωνßα, Καστßλλη και Πορτογαλßα. Οι μακρÝς συγκροýσεις της εποχÞς αυξÞσανε τη βασιλικÞ επιρροÞ Ýναντι των τοπικþν αρχüντων και μεγαλþσανε την επικρÜτεια που αυτÞ κÜλυπτε. Ωστüσο, η διεξαγωγÞ πολÝμων απαιτοýσε περισσüτερους φüρους, καθþς κι αýξηση αποτελεσματικüτητας του τρüπου που θα συλλÝγονταν. Η ανÜγκη της διατÞρησης της υποστÞριξης των βασιλÝων απü τους φορολογοýμενους σÞμαινε και την αýξηση των εξουσιþν αντιπροσωπευτικþν σωμÜτων, üπως το Αγγλικü Κοινοβοýλιο κι οι ΓενικÝς ΤÜξεις στη Γαλλßα.



     Σε ολüκληρη τη διÜρκεια του 14ου αι., οι ΓÜλλοι βασιλεßς προσπÜθησαν να επεκτεßνουν την επιρροÞ τους σε βÜρος των τοπικþν ευγενþν, üμως η απüπειρα απüσπασης απü τους ¢γγλους των εδαφþν που Þλεγχαν στα νοτιοδυτικÜ της Γαλλßας οδÞγησαν στον ΕκατονταετÞ Πüλεμο (1337-1453). Στην αρχÞ του πολÝμου οι ¢γγλοι υπü τον ΕδουÜρδο Γ' (κυβ. 1327-1377) και το γιο του ΕδουÜρδο, το Μαýρο Πρßγκιπα (πεθ. 1376), κÝρδισαν τις μÜχες του Κρεσý (1346), του ΠουατιÝ (1356) και του Αζινκοýρ (1415), καταλÜβανε το Καλαß και πÞρανε τον Ýλεγχο πολý μεγÜλου μÝρους της Γαλλßας. Οι ζυμþσεις που ακολοýθησαν οδηγÞσανε σχεδüν στην αποσýνθεση του γαλλικοý βασιλεßου. Στις αρχÝς του 15ου αι., ωστüσο, η κατÜσταση ανεστρÜφη üταν οι στρατιωτικÝς επιτυχßες της ΙωÜννας της Λωρραßνης (πεθ. 1431) προς τα τÝλη της 10ετßας του 1420 φÝρανε τη νßκη των ΓÜλλων απÝναντι στους ¢γγλους, καθþς και τη κατÜληψη των τελευταßων αγγλικþν κτÞσεων στα ηπειρωτικÜ το 1453 (με εξαßρεση το Καλαß). Μολαταýτα, το κüστος Þτανε δυσβÜστακτο καθþς η οικονομικÞ δραστηριüτητα εßχε πληγεß κι ο πληθυσμüς της Γαλλßας στο τÝλος του πολÝμου εßχε κατÜ πÜσα πιθανüτητα μειωθεß γýρω στο μισü σε σχÝση με την αρχÞ του. Απü την Üλλη πλευρÜ, ο πüλεμος εßχε σαν αποτÝλεσμα την ενδυνÜμωση της εθνικÞς ταυτüτητας και των 2 λαþν, ενþνοντας τις τοπικιστικÝς συνειδÞσεις σε κοινü εθνικü ιδεþδες. Η σýγκρουση με τη Γαλλßα βοÞθησε επßσης στη πολιτιστικÞ διαφοροποßηση της Αγγλßας απü τη γαλλικÞ κουλτοýρα, που Þταν η επικρατοýσα τÜση στα βρεττανικÜ νησιÜ πριν την Ýναρξη του 100ετοýς ΠολÝμου. Στη διÜρκεια του τελευταßου, üπως εßναι αναμενüμενο, παρατηρηθÞκανε και τεχνολογικÝς εξελßξεις στον οπλισμü, με το αγγλικü μακρý τüξο (longbow) να προσφÝρει μεγÜλην αποτελεσματικüτητα στις αρχÝς, για ν' αποβεß υποδεÝστερο των κανονιþν προς τα τÝλη των συγκροýσεων.


    Αραβικüς ΑστρολÜβος του Ahmad ibn Muhammad al-Naqqhash της Σαραγüσα
                   1080 Εθνικü Μουσεßο, ΝυρεμβÝργη, Γερμανßα

     Η Αγγλßα, μετÜ την Þττα της στον 100ετÞ Πüλεμο, υπÝφερε απü μακροχρüνιο εμφýλιο σπαραγμü, γνωστü στους σýγχρονους ιστορικοýς με την ονομασßα ως Πüλεμος Των Ρüδων (1455–1487)  που τερματßστηκε μüνον üταν ο Ερρßκος Τυδþρ (κυβ. 1485–1509 ως Ερρßκος Ζ') ανÞλθε στο θρüνο, μετÜ τη καθοριστικÞ νßκη του απÝναντι στο ΡιχÜρδο Γ' (κυβ. 1483-1485) στη ΜÜχη του Μπüσγουορθ το 1485. Η Σκωτßα ανεξαρτητοποιÞθηκε απü τους ¢γγλους υπü το ΡοβÝρτο Α' Μπρους (κυβ. 1306-1329), που εξασφÜλισε τη παπικÞ αποδοχÞ το 1328. Στα εδαφικÜ üρια του σημερινοý κρÜτους της Γερμανßας η Αγßα ΡωμαúκÞ Αυτοκρατορßα εξακολοýθησε να υφßσταται, εντοýτοις το γεγονüς üτι το στÝμμα μεταβιβαζüταν με διαδικασßα εκλογÞς δεν επÝτρεψε τη δημιουργßα ενüς κρÜτους με επßκεντρο ισχυρÞ δυναστεßα. Ανατολικþτερα, τα βασßλεια της Πολωνßας, της Ουγγαρßας και της Βοημßας κÝρδιζαν ολοÝνα και περισσüτερο σε ισχý. Στην ιβηρικÞ χερσüνησο τα χριστιανικÜ Ýθνη κÝρδιζαν üλο και περισσüτερα εδÜφη απü τους ΜουσουλμÜνους. Η Πορτογαλßα επικεντρþθηκε στη δημιουργßα θαλασσοκρατορßας τη στιγμÞ που τα Üλλα βασßλεια μαστßζονταν απü διÜφορες Ýριδες, κυρßως για θÝματα διαδοχÞς. Η Σκανδιναυßα απüλαυσε περßοδο σταθερüτητας κι ενüτητας υπü την ¸νωση του ΚÜλμαρ (τÝλη 14ου κι αρχÝς 15ου αι.), μα διασπÜστηκε ξανÜ μετÜ το θÜνατο της Μαργαρßτας Α' της Δανßας (κυβ. 1387–1412), που κυβερνοýσε ενωμÝνες τη Νορβηγßα, τη Δανßα και τη Σουηδßα. Η ισχυρüτερη πολιτικÞ δýναμη στη περιοχÞ της ΒαλτικÞς ΘÜλασσας παρÝμενε απü τον ΜÝσο Μεσαßωνα η ΧανσεατικÞ ¸νωση, μια συνομοσπονδßα πüλεων-κρατþν με εμπορικÜ συμφÝροντα απü τη ΔυτικÞ Ευρþπη μÝχρι τη Ρωσßα.


      Η 1η σελßδα του 1ου τüμου της Βßβλου του ΓουτεμβÝργιου τυπþθηκε το 1455
      Τα διακοσμητικÜ Ýγχρωμα αρχικÜ φιλοτεχνÞθηκαν εκ των υστÝρων με το χÝρι

     Παρüλο που η Δυναστεßα των Παλαιολüγων ανÝκτησε τη Πüλη απü τους Δυτικοευρωπαßους το 1261, δεν κατüρθωσε ποτÝ να επαναφÝρει την Αυτοκρατορßα στα παλιÜ της σýνορα. Ο Ýλεγχüς της περιορßστηκε σε μικρü μüλις τμÞμα των Βαλκανßων γýρω απü τη πρωτεýουσα, στην ßδια τη πüλη και σε ορισμÝνες παραθαλÜσσιες περιοχÝς στις ακτÝς της Μαýρης ΘÜλασσας και του Αιγαßου. Τα εδÜφη των Βαλκανßων που στο παρελθüν ανÞκανε στους Βυζαντινοýς μοιρÜστηκαν μεταξý του Βασιλεßου της Σερβßας, της 2ης ΒουλγαρικÞς Αυτοκρατορßας και της Δημοκρατßας της Βενετßας. Την εξουσßα των Βυζαντινþν Αυτοκρατüρων απεßλησε μια νÝα φυλÞ τουρκικÞς καταγωγÞς, οι Οθωμανοß, που εδραιþσανε τη κυριαρχßα τους στην Ανατολßα το 13ο αι.. Οι Οθωμανοß απλωθÞκανε σταδιακÜ το 14ο αι. προς την Ευρþπη, υποτÜσσοντας τη Βουλγαρßα μÝχρι το 1366 και καταλαμβÜνοντας τη Σερβßα μετÜ την Þττα της στη ΜÜχη του Κοσσüβου το 1389. Οι Δυτικοß εισÜκουσαν εν τÝλει τις ικεσßες για βοÞθεια των χριστιανικþν λαþν των Βαλκανßων οργανþνοντας νÝα σταυροφορßα το 1396. Ισχυρüς στρατüς εστÜλη στη χερσüνησο, για να ηττηθεß ωστüσο στη ΜÜχη της Νικοπüλεως την ßδια χρονιÜ. Η ßδια η Πüλη Ýπεσε οριστικÜ στα χÝρια των Οθωμανþν το 1453 γρÜφοντας τον επßλογο της ΒυζαντινÞς Αυτοκρατορßας μετÜ απü ~1000 χρüνια ιστορßας.
     Στη διÜρκεια του ταραγμÝνου 14ου αι. Ýγινε η προσωρινÞ μεταφορÜ της παπικÞς Ýδρας στη πüλη Αβινιüν της Νüτιας Γαλλßας (1305–1378). Η μπερδεμÝνη αυτÞ κατÜσταση αυτÞ προÝκυψε αρχικÜ εξαιτßας της σýγκρουσης του ΠÜπα ΒονιφÜτιου Η' (θητεßα 1294-1303) με το βασιλιÜ Φßλιππο Δ' της Γαλλßας (κυβ. 1285–1314) αναφορικÜ με τα üρια της παπικÞς εξουσßας. Στη διÜρκεια της περιüδου αυτÞς -που αποκλÞθηκε Βαβυλþνια Αιχμαλωσßα του Παπισμοý (αναφορÜ στη Βαβυλþνια Αιχμαλωσßα των Εβραßων)- η Εκκλησßα βρισκüταν υπü τον απüλυτο Ýλεγχο Γαλλικοý ΣτÝμματος. Ο ΠÜπας Γρηγüριος ΙΑ' (θητεßα 1370-1378) επÝλεξε να επιστρÝψει στη Ρþμη το 1377, αλλÜ η πολιτικÞ αστÜθεια στην Ιταλßα κι ο αναμορφωτικüς αυταρχισμüς του διαδüχου του, Ουρβανοý ΣΤ' (θητεßα 1378-1389) προκαλÝσανε το ΜÝγα Σχßσμα της Ρωμ/Καθ. Εκ. Η περßοδος αυτÞ της εκκλησιαστικÞς ιστορßας, κρÜτησε απü το 1378 μÝχρι το 1418, οπüτε και συνυπÞρχανε 2 Þ 3 αντιμαχüμενοι για το αξßωμα ΠÜπες, που καθÝναν τους υποστηρßζανε για πολιτικοýς λüγους κι Üλλοι συνασπισμοß κρατþν. Στις αρχÝς του 15ου αι., μετÜ απü 1 αι. Ýριδας, οι αξιωματοýχοι της Εκκλησßας υπü την αιγßδα του ΑυτοκρÜτορα Σιγισμüνδου (κυβ. 1433-1437) συναντÞθηκαν στη Κωνσταντßα της Γερμανßας το 1414. Τον επüμενο χρüνο η Σýνοδος αυτÞ καθαßρεσε τον Ýναν απü τους ΠÜπες, αφÞνοντας πλÝον 2 διεκδικητÝς του θρüνου του Αγßου ΠÝτρου. Ακολοýθησαν κι Üλλες καθαιρÝσεις, μÝχρι που το ΝοÝμβρη του 1417 η Σýνοδος αναγüρευσε ΠÜπα το Μαρτßνο Ε' (θητεßα 1417-1431) και το Σχßσμα της Ρωμ. Εκκλησßας Ýληξε.


           Η ΠαπικÞ ¸δρα & ΠαλÜτι του ΠÜπα στην Αβινιüν

     Εκτüς απü το ΜÝγα Σχßσμα, η Δ. Εκκλησßα υπÝφερε επιπλÝον απü θεολογικÝς αποκλßσεις στο επßσημο δüγμα της, μερικÝς απü τις οποßες αντιμετωπιστÞκανε και πατÜχθησαν ως αιρÝσεις. Ο Τζον ΓουÜικλιφ (πεθ. 1384), ¢γγλος θεολüγος, καταδικÜστηκε ως αιρετικüς το 1415. Αυτü συνÝβη επειδÞ δßδασκε πως οι λαúκοß θα 'πρεπε να 'χουνε δικαßωμα προσωπικÞς μελÝτης της Βßβλου, αλλÜ και γιατß διατýπωσε απüψεις για τη Θεßα Ευχαριστßα που Þταν αντßθετες με τις επßσημες διδαχÝς της Εκκλησßας. Η διδασκαλßα του ΓουÜικλιφ επηρÝασε με τη σειρÜ της 2 απü τις κýριες αιρÝσεις του ¾στερου Μεσαßωνα: το Λολλαρδισμü στην Αγγλßα και τον Ουσσιτισμü στη Βοημßα. Οι Βοημοß δÝχθηκαν επιρροÞ απü τη διδασκαλßα του Γιαν Χους, που καταδικÜστηκε τελικÜ απü τη Σýνοδο της Κωνσταντßας ως αιρετικüς και κÜηκε στη πυρÜ το 1415. Οι οπαδοß του, ωστüσο, παρüλο που γßνανε στüχοι διþξεων, συνÝχισαν να δραστηριοποιοýνται για πολλÜ χρüνια, ξεπερνþντας το χρονικü πλαßσιο του Μεσαßωνα. ¢λλες κατηγορßες για αßρεση φαßνεται πως Þτανε ψευδεßς με κρυφÜ οφÝλη για τους κατηγüρους, üπως π.χ. οι κατηγορßες εναντßον των Ναúτþν. ΑυτÝς οδηγÞσανε στη διÜλυση του ΤÜγματος το 1312 και στο διαμοιρασμü του τερÜστιου υλικοý πλοýτου του μεταξý του ΓÜλλου ΒασιλιÜ Φιλßππου Δ' και των Ιωαννιτþν Ιπποτþν.


        HILDEGARD VON BINGEN Χßλντεγκαρντ Φον Μπßνγκεν  1099-1179
              ΗγουμÝνη, μυστικßστρια, μουσικüς, συγγραφÝας, επιστÞμων
           ¸γραψε μουσικÞ σþζεται σε CD, πολλÜ βιβλßα, πολυγραφüτατη,

      οι μελÝτες της για τη βαρýτηταα Þτανε σωστÝς  αιþνες πριν τον Νεýτωνα   

     Η Εκκλησßα υπü τον ΠÜπα αποσαφÞνισε πιüτερο την Ýννοια της μετουσßωσης στη διÜρκεια του ¾στερου Μεσαßωνα, υποστηρßζοντας üτι μüνον οι κληρικοß θα 'πρεπε να 'χουνε πρüσβαση στον οßνο της Θεßας Ευχαριστßας. ΚατÜ συνÝπεια μεγÜλωσε η απüσταση που χþριζε τους κληρικοýς απü τους λαúκοýς. Οι τελευταßοι συνÝχισαν, ωστüσο, να λαμβÜνουν μÝρος σε προσκυνÞματα, να λατρεýουνε τα ιερÜ λεßψανα και να πιστεýουνε στη δýναμη του Διαβüλου. ΜυστικιστÝς üπως ο ΔιδÜσκαλος ¸κχαρτ (πεθ. 1327) Þ ο ΘωμÜς α ΚÝμπις (πεθ. 1471) συγγρÜψανε κεßμενα  και μÝσω αυτþν προτρÝπανε τους απλοýς ανθρþπους να επικεντρþνονται στην εσωτερικÞ τους πνευματικüτητα, προετοιμÜζοντας το δρüμο για τη ΠροτεσταντικÞ Μεταρρýθμιση. Εκτüς απü το μυστικισμü εξαπλþθηκε επßσης η δεισιδαιμονßα, με την Εκκλησßα να συνηγορεß μÝχρι τα τÝλη του 15ου αι. στο λαúκßστικο φüβο κατÜ των μαγισσþν καταδικÜζοντας επßσημα μÜγισσες το 1484 και δημοσιεýοντας το 1486 το Malleus Maleficarum, αλφαβητÜρι για τους επßδοξους κυνηγοýς μαγισσþν.
     Στη διÜρκεια του ¾στ. Μεσαßωνα εξαπλþθηκε ρεýμα αντßδρασης προς τη μÝχρι τüτε επικρατοýσα τÜση του σχολαστικισμοý. ΠρωτεργÜτες του κινÞματος αυτοý Þταν ο ΣκωτσÝζος Τζον Ντανς (πεθ. 1308) κι ο ¢γγλος φραγκισκανüς μοναχüς ΓουλιÝλμος του ¼καμ (πεθ. περ. 1348). Οι 2 λüγιοι διαφωνοýσαν με την ανÜμειξη της λογικÞς σκÝψης και της θρησκευτικÞς πßστης. Ο ¼καμ επÝμενε στην Üποψη üτι η ανεξαρτησßα της λογικÞς απü τη πßστη θα επÝτρεπε το διαχωρισμü της ΕπιστÞμης απü τη Θεολογßα και τη Φιλοσοφßα. Σ' ü,τι αφορÜ τη νομικÞ επιστÞμη, ο ρωμαúκüς νüμος απÝκτησε βαρýτητα σε τομεßς που μÝχρι τüτε κυριαρχοýσε το εθιμικü δßκαιο. Εξαßρεση στην εξÝλιξη αυτÞ αποτÝλεσε η Αγγλßα, üπου το εθιμικü δßκαιο (common law) παρÝμεινε ισχυρü. ΝÝα νομοθετικÜ Ýργα λÜβανε χþρα σε κρÜτη üπως η Καστßλλη, η Πολωνßα κι η Λιθουανßα.


                          Τυπογραφεßο της εποχÞς

     Η εκπαßδευση εξακολουθοýσε να επικεντρþνεται γýρω απü τη διαμüρφωση των μελλοντικþν μελþν του κλÞρου. Η βασικÞ εκπαßδευση στη γραφÞ, στην ανÜγνωση και στην αριθμητικÞ γινüτανε στο οικογενειακü περιβÜλλον Þ υπü την εποπτεßα του τοπικοý ιερÝα. Ωστüσο η μελÝτη των πιο εκλεπτυσμÝνων αντικειμÝνων του trivium (γραμματικÞ, ρητορικÞ και διαλεκτικÞ) πραγματοποιοýταν στα εκπαιδευτικÜ ιδρýματα των καθεδρικþν ναþν Þ στα πανεπιστÞμια των αστικþν κÝντρων τα οποßα πλÞθυναν. Επßσης αυξηθÞκαν οι εμπορικÝς σχολÝς και κÜποιες ιταλικÝς πüλεις διαθÝτανε περισσüτερες απü μßα. Μια νÝα τÜση Þταν η αυξανüμενη χρÞση της καθομιλουμÝνης γλþσσας στη γραμματεßα, με χαρακτηριστικÜ παραδεßγματα συγγραφεßς üπως ο ΔÜντης (πεθ. 1321), ο ΠετρÜρχης (πεθ. 1374) κι ο ΒοκκÜκκιος (πεθ. 1375) στην Ιταλßα, ο ΤζÝφρι Τσþσερ (πεθ. 1400) κι ο Ουßλιαμ ΛÜνγκλαντ (πεθ. περ. 1386) στην Αγγλßα κι οι ΦρανσουÜ Βιγιüν (πεθ. 1464) και Κριστßν ντε ΠιζÜν (πεθ. περ. 1430) στη Γαλλßα. Τα συγγρÜμματα θρησκευτικοý περιεχομÝνου Þτανε κι η πλειοψηφßα των εκδοθÝντων Ýργων παρüλο που μεγÜλο μÝρος τους γραφüτανε στη λατινικÞ γλþσσα, αυξÞθηκε η ζÞτηση βßων αγßων και λατρευτικþν κειμÝνων απü τους λαúκοýς στη καθημερινÞ κι ευρÝως κατανοητÞ γλþσσα. Την εξÜπλωση του φαινομÝνου βοÞθησε το κßνημα Devotio Moderna κι ο σχηματισμüς της Αδελφüτητας της ΚοινÞς ΖωÞς, καθþς και το Ýργο Γερμανþν μυστικιστþν üπως ο ΜÜιστερ ¸κχαρτ κι ο ΓιοχÜνες ΤÜουλερ (πεθ. 1361). Τη περßοδο αυτÞ παρουσßασε Üνθηση και το θÝατρο με ποικιλßα θεμÜτων, αν κι η πλειοψηφßα Þτανε θρησκευτικοý υποβÜθρου. ΠαρουσιÜζονταν λαúκÜ Ýργα με κωμικü θÝμα αλλÜ κυρßως τα λειτουργικÜ δρÜματα που αργüτερα εξελιχθÞκανε στα "μυστÞρια" Þ "θαýματα" και στις "ηθικÝς αλληγορßες". Προς το τÝλος του Μεσαßωνα, η εφεýρεση της τυπογραφßας γýρω στο 1450 οδÞγησε στην εγκαθßδρυση εκδοτικþν οßκων σ' ολÜκερη την Ευρþπη, διευκολýνοντας τη μαζικÞ παραγωγÞ και τη διÜδοση συγγραμμÜτων κι ιδεþν. Το ποσοστü των εγγρÜμματων αυξÞθηκε σε σχÝση με το παρελθüν αν και με τα σýγχρονα δεδομÝνα παρÝμενε πολý χαμηλü: μüλις 1 στους 10 Üνδρες και 1 στις 100 γυναßκες περßπου, υπολογßζεται πως γνþριζεν ανÜγνωση το 1500.


                    CHRISTINE DΕ PISAΝ  Κριστßν Ντε ΠιζÜν  1383-1431
               Ιταλßδα, επιστÞμονας, φιλüσοφος, μουσικüς , συγγραφÝας, ηγουμÝνη


     ¹δη απü τα τÝλη του 13ου αι., οι Ευρωπαßοι εξερευνητÝς üπως ο Ενετüς ΜÜρκο Πüλο (πεθ. 1324) αναζÞτησαν νÝους εμπορικοýς δρüμους προς την Ασßα. Το κßνητρο του πλουτισμοý και της απüκτησης προúüντων απü την ¢πω ΑνατολÞ, που την προμÞθειÜ των Þλεγχαν μÝχρι τüτε οι ¢ραβες μονÜρχες κι η Βενετßα, δþσαν þθηση αναζÞτησης νÝων τρüπων παρÜκαμψης του μονοπωλßου αυτοý. Με σημεßο εκκßνησης τις αρχÝς του 15ου αι., οι χþρες της ιβηρικÞς χερσονÞσου χρηματοδüτησαν ταξßδια εξερευνητικοý σκοποý πÝρα απü τα üρια της ευρωπαúκÞς ηπεßρου. Ο Πρßγκιπας της Πορτογαλßας, Ερρßκος ο Θαλασσοπüρος (πεθ. 1460) οργÜνωσε αποστολÝς που ανακÜλυψαν τα ΚανÜρια ΝησιÜ, τις Αζüρες και το ΠρÜσινο ΑκρωτÞρι. Η δημιουργßα αξιüπιστων κι ανθεκτικþν τýπων καραβιþν, üπως η καραβÝλλα, επÝτρεψε στους εξερευνητÝς να πραγματοποιÞσουνε πιο φιλüδοξες διαδρομÝς. ΜετÜ το θÜνατο του Ερρßκου, ο Βαρθολομαßος ΝτιÜζ (πεθ. 1500) περιÝπλευσε το ΑκρωτÞρι της ΚαλÞς Ελπßδας το 1486 κι ο ΒÜσκο ντα ΓκÜμα (πεθ. 1524) περιÝπλευσε την ΑφρικÞ μÝχρι την Ινδßα το 1498. Τις επιτυχßες των ΠορτογÜλων Ýσπευσαν να μιμηθοýν κι Üλλες χþρες. Οι ισπανικÝς μοναρχßες της Καστßλλης και της Αραγωνßας χρηματοδüτησαν το 1492 το ταξßδι του ΓενοβÝζου Χριστüφορου Κολüμβου (πεθ. 1506) που Üνοιξε το δρüμο για την εξερεýνηση της αμερικανικÞς ηπεßρου. Η Αγγλßα, την εποχÞ του Ερρßκου Ζ', χρηματοδüτησε το 1497 το ταξßδι του Τζον ΚÜμποτ (πεθ. 1498) που Ýφτασε στο νησß ΚÝιπ Μπρετüν της σημερινÞς ΝÝας Σκωτßας στις καναδικÝς ακτÝς.


                     ¸ρικ ο Βßκινγκ Þ ¸ρικ ο Κüκκινος

     Ωστüσο Ýνας μüνον Þτανε θαλασσοπüρος μÝσα στο χρονικü πλαßσο του μεσαßωνα κι αυτüς κανονικÜ δεν πρÝπει να λογαριαστεß καθþς Ýζησε μακρυÜ απü τα βασικÜ τεκταινüμενα της εποχÞς, δεν ενεπλÜκη σε καμμιÜ πολιτικÞ διαμÜχη Þ σε πüλεμο. Πρüκειται για τον ¸ρικ Τον Κüκκινο. ΓεννÞθηκε στη Νορβηγßα ( ισλ.: Eiríkur Rauði, νορβ: Eirik Torvaldsson), 4 ΜÜη 950 και πÝιθανε στο Brattahlid το 1003. ΜεγÜλωσε στη Νορβηγßα κι επειδÞ Þτανε πολý ταραχþδης κι εßχε κÜτι φüνους στη ρÜχη, Ýχοντας επßσης ακοýσει για νÝους κüσμους, ξεκßνησε να εξερευνÞσει τις γýρω θÜλασσες κι ανακÜλυψε τη Γροιλανδßα (Greenland), κι ßδρυσε αποικßα και μÜλιστα με καλÜ και γνωστÜ αποτελÝσματα. ¼ταν δε, ρωτÞθηκε γιατß την ονüμασεν Ýτσι αφοý εßναι λευκÞ, απÜντησε πως το üνομα αυτü θα προσεßλκυεν ευκολþτερα αποßκους. ¼ταν πÝθανε ανÝλαβαν οι 2 γιοß του, ο Ýνας ο μεγαλýτερος ο ΛÝιφ ¸ριξον, τον αντικατÝστησε στα διοικητικÜ της νÝας αυτÞς περιοχÞς κι ο Üλλος, ο Θüρβαλντ στις εξερευνÞσεις.


                                  ΛÝιφ ¸ριξον

     Ο ΛÝιφ το 1002 ξεκßνησε κι αυτüς κι ανακÜλυψε τη Βßνλαντ, το σημερινü ΚεμπÝκ στο ΚαναδÜ. Αυτüς, σýμφωνα με τη ΣÜγκα των Γροιλανδþν, Þτανε μεγÜλος θαλασσοπüρος κι Ýφτασε ως την ΑμερικÞ και την ανακÜλυψε πριν τον Κολüμβο. ΓεννÞθηκε στη Νορβηγßα το 970 και πÝθανε περßπου το 1020, στη Γροιλανδßα. Φαßνεται πως ανακÜλυψε τη σημερινÞ νÞσο ΜπÜφιν, προχþρησε μÝχρι το σημερινü Λαμπραντüρ, το ΚεμπÝκ και τη νÝα γη. Ξεχειμþνιασε γýρισε πßσω στη Γροιλανδßα κι αντικατÝστησε τον θανüντα πατÝρα στη διοßκηση του νησιου. ΣυνÝχισε ο αδελφüς του Θüρβαλντ (972-1006) üπου το ταξßδι του στη ΝÝα ΓÞ τον Ýφερε και στις πρþτες επαφÝς με τους ιθαγενεßς, τους οποßους ονüμασε ΣκρÝλινγκ (Skraeling) (ΕξαθλιωμÝνοι). Σε κÜποια Ýνοπλη σýγκρουση με αυτοýς σκοτþθηκε κι οι Üντρες του τον Ýθαψαν εκεß.. ΣημειωτÝον üτι üλο αυτü το διÜστημα νομßζανε κι οι δυο τους πως η γη που χανε βρει Þτανε... συνÝχεια της Γροιλανδßας.



     Μια απü τις κýριες εξελßξεις στη σφαßρα των στρατιωτικþν επιχειρÞσεων της ýστερης μεσαιωνικÞς περιüδου Þταν η ολοÝνα κι αυξανüμενη χρÞση του πεζικοý και του ελαφριοý ιππικοý. Οι ¢γγλοι οργÜνωσαν επßσης σþματα τοξοτþν, Üλλες χþρες ωστüσο δε στÜθηκεν εφικτü να οργανþσουνε κÜτι ανÜλογο με την ßδια επιτυχßα. Οι τεχνßτες εξακολοýθησαν να πειραματßζονται στους τρüπους βελτßωσης της αμυντικÞς πανοπλßας, ως απÜντηση στο ολοÝνα κι αποτελεσματικþτερο τüξο-βαλλßστρα, αλλÜ και στην ανÜπτυξη πυροβüλων üπλων χειρüς. Επßσης, επιπλÝον κερδßσανε σε δημοφιλßα τα δüρατα κι Üλλα εßδη λüγχης, ιδßως ανÜμεσα στους στρατιþτες του φλαμανδικοý και του ελβετικοý πεζικοý. Η στρατιωτικÞ τακτικÞ εξελßχθηκε περαιτÝρω με την εμφÜνιση μισθοφορικþν σωμÜτων, üπως Þτανε π.χ. οι κοντοττιÝροι στις ιταλικÝς πüλεις-κρÜτη. Αντßστροφα, τη περßοδο αυτÞ κÜνανε την εμφÜνισÞ τους και τα 1α μüνιμα επαγγελματικÜ σþματα στρατοý, üπως Þταν οι γαλλικÝς compagnies d'ordonnance.
     Στην αγροτικÞ παραγωγÞ παρατηρÞθηκε προτßμηση προς την εκτροφÞ προβÜτων που διÝθεταν μαλλß με μακρÝς ßνες, που επÝτρεπε κατασκευÞ ισχυρüτερων νημÜτων. ¢λλη σημαντικÞ εξÝλιξη στη νηματουργßα Þταν η αντικατÜσταση της παραδοσιακÞς ρüκας απü την ανÝμη, που 3πλασßασε τη παραγωγÞ σε σχÝση με τη χειρωνακτικÞ μÝθοδο. Μια λιγþτερο εξεζητημÝνη καινοτομßα, που 'χεν ωστüσο σημαντικü αντßκτυπο στη καθημερινÞ ζωÞ, Þταν η χρÞση των κουμπιþν στα ενδýματα που επÝτρεψε τη καλλßτερη εφαρμογÞ τους. Οι ανεμüμυλοι γßνανε παραγωγικüτεροι με την εμφÜνιση του μýλου-πýργου, που επÝτρεπε το πÜνω τμÞμα του να στρÝφεται, προς οποιαδÞποτε κατεýθυνση τýγχανε να φυσÜ ο Üνεμος. Η υψικÜμινος που Ýκανε την εμφÜνισÞ της περßπου το 1350 στη Σουηδßα, αýξησε τη ποσüτητα και βελτßωσε τη ποιüτητÜ του παραγüμενου σιδÞρου. Ο 1ος νüμος ευρεσιτεχνßας εφαρμüστηκε 1η φορÜ στη Βενετßα το 1447, προστατεýοντας τα δικαιþματα των εφευρετþν στις ανακαλýψεις τους.


       Πολιορκßα μκριγραφßα που δεßχνει νÝες πολεμικÝς τεχνικÝς κι üπλα
                15ος αι. ΕθνικÞ ΒιβλιοθÞκη Παρßσι 

     Το τελευταßο στÜδιο της ευρωπαúκÞς μεσαιωνικÞς ιστορßας αντιστοιχεß πολιτισμικÜ στο ΤρετσÝντο και στη Πρþιμη ΑναγÝννηση της ιταλικÞς τÝχνης, παρüλο που η Β. Ευρþπη κι η Ισπανßα συνÝχισαν να χρησιμοποιοýν παραλλαγÝς του γοτθικοý ýφους, ολοÝνα και πιο περßτεχνου καθþς ο 15ος αι. βρισκüταν σε εξÝλιξη. Ο ΔιεθνÞς Γοτθικüς Ρυθμüς Þταν η επικρατοýσα τÜση στις ευρωπαúκÝς αυλÝς στις 10ετßες λßγο πριν και λßγο μετÜ το 1400, παρÜγοντας αριστουργÞματα üπως το εικονογραφημÝνο χειρüγραφο γνωστü ως Très Riches Heures du Duc de Berry. Σ' ολÜκερη την Þπειρο η κοσμικÞ τÝχνη συνÝχισε να εξαπλþνεται τüσο σε ποσüτητα üσο και σε ποιüτητα. Το 15ο αι. η κοινωνικÞ τÜξη των εμπüρων της Ιταλßας και της ΦλÜνδρας Þταν ο βασικüς χρηματοδüτης πλοýσιας παραγωγÞς Ýργων, παραγγÝλνοντας για παρÜδειγμα προσωπικÜ πορτραßτα-ελαιογραφßες, καθþς και πληθþρα πολυτελþν αντικειμÝνων üπως κοσμÞματα, κασετßνες απü ελεφαντüδοντο, περßτεχνα μπαοýλα και πορσελÜνινα αγγεßα. Παρüλο που οι βασιλεßς Þταν ιδιοκτÞτες τερÜστιων συλλογþν απü πιατικÜ και παρüμοια αντικεßμενα, ελÜχιστα σþζονται σÞμερα. Επßσης αναπτýχθηκε ιταλικÞ μεταξουργßα, σε τÝτοιο βαθμü þστε οι Εκκλησßες κι οι ευγενεßς της Δýσης δεν Þτανε πλÝον υποχρεωμÝνοι να βασßζονται στα εßδη εισαγωγÞς απü το βυζαντινü και τον ισλαμικü κüσμο. Στη Γαλλßα και τη ΦλÜνδρα η ýφανση εντυπωσιακþν ταπισερß, üπως η Η Λαßδη κι ο Μονüκερως, αποτÝλεσαν ουσιαστικÜ μια προσοδοφüρα βιομηχανßα ειδþν πολυτελεßας.


                    Βιβλßο του μεσαßωνα προ τυπογραφßας

     Οι εκτενεßς συνθÝσεις γλυπτþν στις προσüψεις των πρωτογοτθικþν ναþν Ýδωσαν πρωτοκαθεδρßα στον πλοýσιο εσωτερικü διÜκοσμο, καθþς τα ταφικÜ μνημεßα γßνανε περßτεχνα. ¢λλα στοιχεßα, üπως οι Üμβωνες για παρÜδειγμα, συχνÜ λαξεýονταν με εντυπωσιακÜ γλυπτÜ üπως ο ¢μβωνας του Αγßου ΑνδρÝα της Πιστüια απü τον ΤζιοβÜνι ΠιζÜνο (πεθ. 1315). Τα ζωγραφισμÝνα Þ σκαλισμÝνα σε ξýλο Ýργα για ¢γιες ΤρÜπεζες γßνανε σýνηθες φαινüμενο, ιδßως σε ναοýς που περιλαμβÜνανε πολλÜ μικρüτερα πλευρικÜ παρεκκλÞσια. Η Πρþιμη ΖωγραφικÞ των ΚÜτω Χωρþν, που εßχε να επιδεßξει μεγÜλους καλλιτÝχνες üπως ο Γιαν βαν ¢ικ (πεθ. 1441) κι ο Ροχßρ φαν ντερ ΒÜιντεν (πεθ. 1464), ανταγωνιζüταν εκεßνη της Ιταλßας, üπως και τα εικονογραφημÝνα χειρüγραφα της Β. Ευρþπης, που κατÜ το 15ο αι. Üρχισαν να συλλÝγονται εκτενþς απü τις ανþτερες κοινωνικÝς τÜξεις. Οι τελευταßες επßσης παρÞγγειλαν βιβλßα κοσμικÞς θεματολογßας, ιδßως ιστορικÜ. Απü το 1450 περßπου και μετÜ τα τυπωμÝνα βιβλßα γßνανε πολý δημοφιλÞ αν και δεν Þτανε προσιτÜ οικονομικÜ σε üλους. ΚυκλοφορÞσανε περßπου 30.000 διαφορετικÝς εκδüσεις αρχÝτυπων, βιβλßα δηλαδÞ που τυπþθηκαν στα χρüνια πριν το 1501, ενþ πλÝον τα εικονογραφημÝνα χειρüγραφα ζητοýσαν μüνο βασιλεßς κι ελÜχιστοι Üλλοι. Πολý μικρÜ Ýργα χαρακτικÞς, σχεδüν üλα θρησκευτικοý περιεχομÝνου, μποροýσαν να αγοραστοýν ακüμη κι απü χωρικοýς σε τμÞματα της Β. Ευρþπης απü τα μÝσα του 15ου αι. και μετÜ. Ακριβþτερα κομμÜτια απευθýνονταν στους πιο εýπορους πολßτες, με ποικιλßα θεμÜτων. Στη ΜουσικÞ, η πολυφωνικÞ ΝÝα ΤÝχνη (ars nova) που αντιπροσωπεýεται κυρßως απü ΓÜλλους δημιουργοýς, üπως οι Φιλßπ ντε Βιτρý (πεθ. 1361) και Γκιγιþμ ντε Μασþ (πεθ. 1377), αντικατÝστησε τη ΠαλαιÜ ΤÝχνη (ars antiqua) που τη χαρακτÞριζε το cantus planus.


         Τραπεζßτης Με Τη Σýζυγü Του (1539) ΠρÜδο Μαδρßτη

                                ΣυμπερÜσματα

     ΜετÜ τη πτþση της ΡωμαúκÞς Αυτοκρατορßας, η Γαλατßα (Gallia) Ýγινε μωσαúκü απü βαρβαρικÜ βασßλεια. Δεν υπÜρχει οργανωμÝνο κρÜτος. Το 500 μ.Χ. εκχριστιανßστηκε το φραγκικü βασßλειο με επικεφαλÞς τον Κλοβßς τον Α’, Clovis Ier, (466-511) 1ο χριστιανü βασιλιÜ των ΦρÜγκων, που η δυναστεßα του, Μεροβßγγειοι, βασßλεψε 300 Ýτη. ΚυριÜρχησαν πÜνω στ' Üλλα βαρβαρικÜ βασßλεια, αποκαταστÞσανε την εδαφικÞ ακεραιüτητα της Γαλατßας και δþσανε στη χþρα το νεüτερο üνομα France. Στα ελληνικÜ διατηρÞθηκε η παλιÜ ονομασßα Γαλλßα απü το λατινικü Gallia. Οι διÜδοχοι του Κλοβßς üμως εμπλÝκονταν διαρκþς σε πολεμικÝς επιχειρÞσεις, οικογενειακοýς κι αδελφοκτüνους πολÝμους. Η ρωμαúκÞ ειρÞνη εξαφανßστηκε. ΣιγÜ-σιγÜ κλεßσανε τα σχολεßα και ξÝχασαν üλοι, εκτüς απü την Εκκλησßα, τη λατινικÞ παιδεßα. Ο επßσκοπος Γρηγüριος της Τουρ μας περιγρÜφει κüσμο φριχτü, που η βιαιüτητα αυτþν των ημιβÜρβαρων δεσποτþν ξεσπÜ πÜνω στους γιους τους, στις γυναßκες τους, ακüμη και πÜνω στους ιερÜρχες. Ωστüσο ο ΔαγοβÝρτος (Dagobert), 629-639, εßναι ακüμη βασιλιÜς ισχυρüς. ¾στερα απü αυτüν οι Μεροβßγγιοι βρßσκονται σε πλÞρη παρακμÞ. Η εποχÞ αυτÞ εßναι θλιβερÞ, βÜναυση και συγκεχυμÝνη. Οι Γαλλο-Ρωμαßοι δεν κυβερνþνται πια απü διοßκηση με το ρωμαúκü σýστημα. Η ιδÝα του νüμου και της κρατικÞς δικαιοσýνης Ýχει εκμηδενισθεß, καθÝνας επικαλεßται τα Ýθιμα της φυλÞς του. Αυτü το τρομακτικü κενü θα καλυφθεß αργüτερα απü την Εκκλησßα, τη Φεουδαρχßα και τη Μοναρχßα.

     Το 732, μουσουλμανικüς στρατüς ξεκßνησε απü την Ισπανßα και διαμÝσου των Πυρηναßων προσπÜθησε να καταλÜβει τη Γαλλßα, χωρßς επιτυχßα üμως, γιατß κατατροπþθηκε απü τους ΦρÜγκους. ΕμβληματικÞ φυσιογνωμßα, Þρωας των ΓÜλλων ο αυλÜρχης ΚÜρολος ΜαρτÝλος, που στη μÜχη του ΠουατιÝ το 732 εκδßωξε τους ¢ραβες, σþζοντας την Ευρþπη και τη Χριστιανοσýνη. Η συγκεκριμÝνη μÜχη θεωρεßται μεγßστης στρατηγικÞς σημασßας, γιατß σταμÜτησε την προÝλαση των Ισλαμιστþν απü την ΙβηρικÞ χερσüνησο προς το βορρÜ συμβÜλλοντας να διατηρηθεß ο Χριστιανισμüς ως κýρια θρησκεßα στην Ευρþπη σε χρονικÞ περßοδο üπου το ΙσλÜμ τρυγοýσε τα εναπομεßναντα εδÜφη της πÜλαι ποτÝ κραταιÜς Ρωμ. Αυτοκρατορßας. Οι Μεροβßγγιοι εßχαν εγκαταλεßψει σταδιακÜ την εξουσßα τους στα χÝρια των αυλαρχþν, περνþντας στο περιθþριο της ιστορßας με την ονομασßα νωθροß βασιλεßς (rois fainéants & μαγιορδüμοι, βλ. ΠαρÜρτημα στο τÝλος του Üρθρου).



     Ο ΚÜρολος ΜαρτÝλος, γüνος μιας ισχυρÞς αριστοκρατικÞς οικογÝνειας, υπÞρξε ο ιδρυτÞς μιας νÝας δυναστεßας, της δυναστεßας των Καρολιδþν, που διαδÝχθηκε τους Μεροβßγγειους υπü τις εξÞς συνθÞκες: Ο πÜπας, απειλοýμενος απü τους ΛογγοβÜρδους που ετοιμÜζονταν να βαδßσουνε κατÜ της Ρþμης, ζÞτησε βοÞθεια απü τους ΦρÜγκους, στÝφοντας το γιο του Καρüλου ΜαρτÝλου, Πιπßνο, ελÝω Θεοý βασιλÝα των ΦρÜγκων (754). Η παπικÞ ευλογßα προσÝδωσε στη φραγκικÞ βασιλεßα μεγÜλο ηθικü κýρος και με τη στÝψη αυτÞ επικρÜτησε στην Ευρþπη η αντßληψη της ελÝω Θεοý βασιλεßας. Ο Πιπßνος Α' ο Βραχýς, ως αντÜλλαγμα, εκδßωξε τους ΛογγοβÜρδους και δþρισε στην Αγßα ¸δρα τη περιοχÞ απü τη ΡαβÝννα μÝχρι τη Ρþμη, που 'γινε κι ο πυρÞνας του Παπικοý ΚρÜτους. ¸τσι μες στο χÜος του 8ου αι. υπÞρχανε 2 δυνÜμεις στην Ευρþπη. Ο φραγκικüς στρατüς του Πεπßνου κι η Παποσýνη. ΜπÞκε μια κÜποια τÜξη.
     Ο σημαντικüτερος βασιλιÜς αυτÞς της δυναστεßας Þταν ο ΚÜρολος ο ΜÝγας (ΚαρλομÜγνος) 742-814, γιος του Πεπßνου. Την εποχÞ του ΚαρλομÜγνου (Charlemagne) η ιστορßα της Γαλλßας συγχÝεται με την ιστορßα ολüκληρης της ΔυτικÞς Ευρþπης (εξ ου κι επιμονÞ μου σε τοýτο το χρονικü σημεßο Π.Χ.). Ο ΚαρλομÜγνος με συνεχεßς πολÝμους κατüρθωσε να επεκτεßνει το Φραγκικü κρÜτος κ'ανοντÜς το πανßσχυρο στη Δ.  Ευρþπη. Τα σýνορα της χþρας εßχαν επεκταθεß πολý και περιλαμβÜνανε τμÞματα της σημερινÞς Αυστρßας, Γερμανßας κι Ιταλßας. Τον αποκÜλεσαν ΠατÝρα της Ευρþπης (pater Europae) γιατß Ýνωσε το μεγαλýτερο μÝρος της Δ. Ευρþπης, για 1η φορÜ μετÜ τη Ρ. Αυτοκρατορßα. Τα Χριστοýγεννα του 800 στÝφθηκε απü τον ΠÜπα τον ßδιο, αυτοκρÜτορας της (ΝÝας) Αγßας ΡωμαúκÞς Αυτοκρατορßας.
     Στην πρωτεýουσÜ του, το Ακυßσγρανον (σημ. ¢αχεν, παλιüτερα Αιξ-λα-ΣαπÝλ), ßδρυσε Ýνα εßδος Ακαδημßας, üπου συγκεντρþνονταν συγγραφεßς, ποιητÝς, καλλιτÝχνες, θεολüγοι, φιλüσοφοι, αρχιτÝκτονες και μουσικοß, προερχüμενοι απ' üλη την Ευρþπη και συζητοýσανε για θÝματα εκκλησιαστικÜ, καλλιτεχνικÜ κι επιστημονικÜ. Στο αυτοκρατορικü αυτü ΔιδακτÞριο δüθηκε ιδιαßτερη σημασßα στην αντιγραφÞ βιβλßων και καθιερþθηκε νÝο εßδος γραφÞς, πιüτερο ευανÜγνωστης, η καρολßδεια μικρογρÜμματη γραφÞ. Εκεß ανακαλυφθÞκανε κεßμενα της λατινικÞς λογοτεχνßας και χρησιμοποιÞθηκαν ως πρüτυπα στην ποßηση, ενþ η ρωμαúκÞ τÝχνη επηρÝασε αποφασιστικÜ τους καλλιτÝχνες της αυλÞς του Καρüλου. Εκεß ακüμη διδÜσκονταν λατινικÜ κι ελληνικÜ, ρητορικÞ, γεωμετρßα, γεωγραφßα, μουσικÞ κ.Ü, ενþ ο αυτοκρÜτορας διÝταξε την ßδρυση σχολεßων στην επικρÜτειÜ του. Υπαγüρευσε νüμους, τους Κεφαλαιþδεις (Capitulaires) και μετÝφρασε τη Βßβλο στα ΛατινικÜ. Η μικρÞς διÜρκειας αυτÞ πνευματικÞ κßνηση, που σε μεγÜλο βαθμü οφεßλεται στην ευρεßα αντßληψη και διορατικüτητα του ΚαρλομÜγνου, δικαιολογημÝνα ονομÜστηκε Καρολßδεια ΑναγÝννηση.



     ΜετÜ το θÜνατο του ΚαρλομÜγνου οι διÜδοχοß του διÝνειμαν την αυτοκρατορßα του με τη συνθÞκη του ΒερντÝν (843) σε 3 τμÞματα που αντιστοιχοýσανε περßπου στη σημερινÞ Γαλλßα, Γερμανßα κι Ιταλßα. ¸τσι η συνθÞκη αυτÞ θεωρÞθηκε πως αποτÝλεσε την απαρχÞ της νÝας Ευρþπης αλλÜ και της Γαλλßας, ως αυτüνομου κρÜτους. Το κρÜτος που εδαφικÜ αντιστοιχοýσε με τη σημερινÞ Γαλλßα Ýλαβε ο ΚÜρολος ο Φαλακρüς (823-877). Ο διαμελισμüς της αυτοκρατορßας συνεχßστηκε και μετÜ τη συνθÞκη. ΝÝες εισβολÝς τρομοκρατοýνε την ýπαιθρο. Οι Νορμανδοß (Βßκινγκς) Ýφταναν μÝχρι τις εκβολÝς του ΣηκουÜνα και τελικÜ τους παραχωρÞθηκε μια περιοχÞ στα βüρεια της Γαλλßας, το ΔουκÜτο της Νορμανδßας.
     Το 987 πÝθανε κι ο τελευταßος βασιλιÜς απ' τη δυναστεßα των Καρολιδþν. Στο διÜστημα αυτü η Γαλλßα εßχε αρχßσει να διαλýεται πια σαν κρÜτος. Απ' τη παρÜλυση της μοναρχßας αυτÞς γεννÞθηκε ο φεουδαλισμüς. Ο κÜθε μεγÜλος γαιοκτÞμονας Ýκανε δικü του ανεξÜρτητο κρατßδιο, που προσπαθοýσε με τους πολÝμους να το επεκτεßνει σε βÜρος των γειτüνων του. Οι πολεμιστÝς του, περßφημοι ιππüτες, Üρχισαν ν' αποτελοýν νÝα κοινωνικÞ τÜξη, που αργüτερα θα γινüτανε κι η κυρßαρχη τÜξη των αριστοκρατþν. Παντοý πüλεις ξεκληρισμÝνες, εμπρησμοß, χωρÜφια παρατημÝνα. ΕπειδÞ δεν υπÞρχανε κÜτοικοι, τα δÜση σκεπÜζανε τα ξεχερσωμÝνα χωρÜφια. Τα αγρßμια απειλοýσανε τα χωριÜ. Η αναρχßα που κυριαρχοýσε, þθησε τους ανßσχυρους να μπουν υπü την προστασßα των ισχυρþν. Το σýστημα, παρ' üλα τα αρνητικÜ του, γßνεται δεκτü απü το λαü επειδÞ αντιπροσωπεýει πρüοδο απü τη κατÜσταση της αναρχßας. ¸τσι εγκαταστÜθηκε σταδιακÜ το φεουδαρχικü σýστημα στη Δýση. Ο φεουδÜρχης Ýχτιζεν οχυρωμÝνο κÜστρο στη κορφÞ ενüς λüφου. Τα χωριÜ μαζεýονταν κÜτω απü το κÜστρο και σε περßπτωση κινδýνου οι κÜτοικοι κατÝφευγαν πßσω απü τα χοντρÜ τεßχη. Ο φεουδÜρχης απÝκτησε δικαιþματα που Üλλοτε ανÞκανε στο κρÜτος: απονομÞ δικαιοσýνης, φορολογßα, γεþμορα, δικαιþματα πÜνω στις αγοραπωλησßες και τα μονοπþλια και πολλÜ Üλλα προνüμια. ΠολλÜ φροýρια και κÜστρα του Μεσαßωνα Ýχουν διατηρηθεß Ýως σÞμερα.



     Η φεουδαρχßα εξασθÝνισε ιδιαßτερα το βασßλειο της Γαλλßας, üταν τον βασιλιÜ ΚÜρολο το Φαλακρü (843-877), που εßχε υποχρεωθεß να παραχωρÞσει στους μεγÜλους φεουδÜρχες κληρονομικü δικαßωμα των κτÞσεþν τους - οι οποßες αρχικÜ τους εßχαν παραχωρηθεß μüνο εν üσω ζοýσαν- διαδÝχθηκαν ηγεμüνες χωρßς δýναμη και ανßκανοι να περιορßσουν τις αξιþσεις των φεουδαρχþν και να αποκροýσουν τις βαρβαρικÝς επιδρομÝς.  ¼λο το 10ο αι. η ιστορßα της Γαλλßας εßναι η ιστορßα των πολÝμων ανÜμεσα στους βασιλεßς και τους φεουδÜρχες που κατüρθωσαν να γßνουνε τüσο δυνατοß þστε να επιβÜλλουνε 3 φορÝς στο θρüνο Ýναν απü τους δικοýς τους. Το 987 στÝφεται βασιλιÜς ο Οýγκο ΚαπÝτος (Hugues Capet) (987-996) κι Ýτσι αρχßζει η δυναστεßα των ΚαπÝτων. ¸κανε μüνιμη πρωτεýουσα το Παρßσι, η κατÜσταση üμως Þτο δýσκολη κι η εξουσßα του ουσιαστικÜ σκιþδης μιας και λßγο Ýξω απ' το Παρßσι κυβερνοýσαν οι φεουδÜρχες. Η Γαλλßα εßχε γßνει σýμπλεγμα απü φεουδαλικÜ κýτταρα, που το καθÝνα εßχε για πυρÞνα Ýνα κÜστρο. Η δυναστεßα αυτÞ üμως υποστÞριξε αλλÜ κι υποστηρßχτηκε απü την εμπορικÞ και την αστικÞ τÜξη των πüλεων, με αποτÝλεσμα την ισχυροποßηση της μοναρχßας και την αρχÞ της παρακμÞς του φεουδαρχικοý συστÞματος. Ο Οýγος ΚαπÝτος εßναι ο 1ος ΦρÜγκος βασιλιÜς που δε μιλοýσε γερμανικü ιδßωμα αλλÜ "le roman", που αργüτερα θα γßνει "le francien" κι Ýπειτα "le français". 3 σημαντικÜ γεγονüτα κυριαρχοýν στον 11ο αιþνα: 

   1. Η κατÜκτηση της Αγγλßας απü τους Νορμανδοýς. Οι Üνθρωποι του ΒορρÜ που εßχαν εγκατασταθεß στο δουκÜτο της Νορμανδßας, εßχαν εμποτιστεß απü το λατινικü πνεýμα ταχýτατα. Διοικοýσανε σοφÜ, διαχειρßζονταν σωστÜ τα οικονομικÜ τους, Ýχτιζαν ωραßες εκκλησßες και προσκαλοýσαν σοφοýς στα μοναστÞρια τους για την ανÜπτυξη των γραμμÜτων. Το 1066 ο ΓουλιÝλμος ο Νüθος, που αργüτερα ονομÜσθηκε ο ΚατακτητÞς, κατÝλαβε την Αγγλßα (η κατοχÞ διÞρκεσε περßπου 3 αι.) κι ανακηρýχθηκε βασιλÝας της Αγγλßας, παραμÝνοντας συγχρüνως και δοýκας της Νορμανδßας. Απü τüτε κι Ýπειτα, Þτανε διαρκÞς απειλÞ για τη Γαλλßα.


   2. Οι Σταυροφορßες. Λßγο αργüτερα, το 1095, αρχßζουν οι σταυροφορßες. Ξεκßνησαν ως η ιδÝα μßας ιερÞς εκστρατεßας απü μÝρους των Δυτικþν (Καθολικþν) Χριστιανþν, με σκοπü την απελευθÝρωση των Αγßων Τüπων (Παλαιστßνη, ΙερουσαλÞμ) απü τους μουσουλμÜνους. Θα διαρκÝσουν Ýως τον 13ο αι., και θα εξαντλÞσουν οικονομικÜ τους Üρχοντες.


   3. Η ανÜπτυξη των πüλεων. ΝÝες οχυρωμÝνες πüλεις δημιουργÞθηκαν και οι κÜτοικοι αυτþν των Üστεων (bourgs) ονομÜζονταν αστοß (bourgois).Αναπτýχθηκε το εμπüριο, δημιουργÞθηκαν οι πρþτες συντεχνßες. Οι πüλεις αποκτοýν κανονισμοýς, διορßζονται Üρχοντες. Προσπαθοýν να επιτýχουν Ýνα καταστατικü χÜρτη, ελευθερßες, προνüμια. Ο βασιλιÜς ευνοεß αυτÞ την κßνηση επειδÞ οι αγορÝς εßναι γι αυτüν μια νÝα πηγÞ εσüδων, συνεργÜζεται δηλαδÞ με τη νÝα αστικÞ τÜξη, εις βÜρος του καθεστþτος της φεουδαρχßας. ΠολλÝς μεσαιωνικÝς πüλεις στÝκουν ανÝγγιχτες στο χρüνο, μια απü αυτÝς εßναι η Carcassonne, στο νüτο της Γαλλßας, ωραßο παρÜδειγμα της ευημερßας και της Üνθησης του εμπορßου του Μεσαßωνα.



     ΠαρÜ τις Σταυροφορßες, που στοιχßζανε πανÜκριβα, τον πüλεμο κατÜ των φεουδαρχþν καθþς και τον πüλεμο εναντßον των ¢γγλων που προσπαθοýσαν να καταλÜβουν γαλλικÝς περιοχÝς, ο Φßλιππος ο Β, ο επονομαζüμενος Αýγουστος επειδÞ αýξησε εδαφικÜ τη Γαλλßα (1180 - 1223), καθþς κι οι διÜδοχοß του Λουδοβßκος ο 9ος (Louis IX -ο Üγιος Λουδοβßκος 1226-1270) και ο Φßλιππος ο Ωραßος, (Philippe le Bel, 1285-1314) μεταμüρφωσαν τη Γαλλßα δημιουργþντας διοικητικÝς δομÝς. Η βασιλικÞ πολιτικÞ Þταν η ανασýσταση της ρωμαúκÞς Ýννοιας περß κρÜτους. ΑνασυγκροτÞθηκε η κεντρικÞ εξουσßα. ΤοποθετÞθηκαν επαρχιακοß διοικητÝς, που 3 φορÝς το χρüνο Ýπρεπε να 'ρχονται στο Παρßσι για να εκθÝτουνε τις υποθÝσεις της περιφÝρειÜς τους και να λογοδοτοýν. ¼λ' αυτÜ δþσανε δυνατü χτýπημα στη φεουδαρχßα. Οι ΚαπÝτοι εßχανε συνδÝσει τüσο στενÜ το ΣτÝμμα με το εθνικü συμφÝρον που κανεßς δεν αμφισβητοýσε την εξουσßα τους. ΑυτÞ την εποχÞ της ανÜπτυξης αρχßζουν να κατασκευÜζονται ο καθεδρικüς ναüς της Παναγßας των Παρισßων το 1163, αλλÜ κι οι ναοß Üλλων πüλεων, üπως της Chartres το 1145, Reims το 1211, Amiens το 1220 και Strasbourg to 1176. Το 1190 ο Φßλιππος Αýγουστος κατασκεýασε το Λοýβρο, Ýνα μεγÜλο οχυρü, που αργüτερα οι διÜδοχοß του θα μετατρÝψουνε σταδιακÜ σε πολυτελÞ βασιλικÞ κατοικßα κι αργüτερα θα μετατραπεß σε μουσεßο.

     Ο 13ος αιþνας στον οποßο βασßλεψε ο Λουδοβßκος Θ' ονομÜστηκε «Χρυσüς αιþνας του Αγßου Λουδοβßκου». Ο Λουδοβßκος Þταν ο σημαντικüτερος Ευρωπαßος ηγεμüνας του 13ου αι., με το πιο ισχυρü κι εýρωστο βασßλειο και τον ισχυρüτερο στρατü. ¹τανε προστÜτης των γραμμÜτων και των τεχνþν. Η τερÜστια φÞμη που 'χε αποκτÞσει σαν βασιλιÜς στηριζüτανε πιüτερο στη μüρφωση και στο χαρακτÞρα του, στον στρατιωτικü τομÝα αντßθετα δεν στÜθηκε τüσο ικανüς με αποτÝλεσμα να ηττηθεß σε 2 Σταυροφορßες. ΣτÞριξε την ßδρυση του Πανεπιστημßου της Σορβüννης, ιδρýθηκε το 1257 απü τον ΡομπÝρ ντε Σορμπüν, το κορυφαßο Ευρωπαúκü ΠανεπιστÞμιο μÝχρι τις μÝρες μας. Ο Λουδοβßκος Þταν ο 1ος ΓÜλλος βασιλιÜς που οργÜνωσε στην αυλÞ του ειδικü δικαστικü σþμα, ειδικü οικονομικü σþμα και το ελεγκτικü συμβοýλιο. ​Η γεωργßα της χþρας σημεßωσε μεγÜλη ανÜπτυξη, Üκμασε το εξωτερικü εμπüριο και στις συντεχνßες των πüλεων παρÜγονταν εξαιρετικÞς ποιüτητας προúüντα. ΜεγÜλη Üνθηση παρουσιÜσανε τα γαλλικÜ πανεπιστÞμια, που αποτελÝσανε τα σπουδαιüτερα πνευματικÜ κÝντρα της Ευρþπης.



     ​Λüγω του υποδειγματικοý τρüπου ζωÞς του ενσÜρκωνε στο πρüσωπü του ολüκληρο το χριστιανικü κüσμο, οι υπüλοιποι βασιλιÜδες τονε χρησιμοποιοýσανε σα δικαστÞ για να λýσουνε τις διαφορÝς τους. ΕνσÜρκωνε τη προσωποποßηση του χριστιανισμοý και της χριστιανικÞς θρησκεßας γι' αυτü οι προσπÜθειες του να αγιοποιηθεß ξεκßνησαν απü την εποχÞ που ζοýσε.
    ΚατÜ τα τÝλη των μεσαιωνικþν χρüνων Üρχισε μßα σοβαρÞ φιλονικßα ανÜμεσα στο βασιλιÜ της Γαλλßας Φßλιππο Δ' τον Ωραßο (1285-1314) και την Εκκλησßα. Ο Φßλιππος χρειαζüτανε χρÞματα προκειμÝνου να καλýψει τα πολεμικÜ του Ýξοδα. ΣτρÜφηκε πρþτα ενÜντια στους Εβραßους, που τους εξüρισε (1306) και δÞμευσε τις τερÜστιες περιουσßες τους. ¼ταν στρÜφηκε και κατÜ της ΡωμαιοκαθολικÞς Εκκλησßας κι αποφÜσισε αυθαßρετα να υψþσει πιüτερο τις τιμÝς στον ετÞσιο φüρο των εκκλησιαστικþν κτημÜτων, ξÝσπασε μεγÜλη δυσαρÝσκεια στους κüλπους της ΚαθολικÞς εκκλησßας και του ΠÜπα. Κατακρßθηκε λοιπüν για το σπÜταλο τρüπο ζωÞς του και βρÝθηκε αντιμÝτωπος με τον ΠÜπα.

Με τις ραδιουργßες του τελικÜ κατÜφερε να ανεβÜσει στον παπικü θρüνο ΠÜπα της αρεσκεßας του, τον αρχιεπßσκοπο του Μπορντþ που εξελÝγη με το üνομα ΚλÞμης Ε'. ΜετÝφερε τη παπικÞ Ýδρα στην Αβινιüν στη Ν. Γαλλßα, δημιουργþντας ρÞγμα στη ΚαθολικÞ Εκκλησßα, που κρÜτησε 68 χρüνια (1309-1377), με την ýπαρξη 2 Παπþν, Ýνα στη Ρþμη κι Ýνα στην Αβινιüν. Στα 70 επüμενα χρüνια οι πÜπες γßνανε τυφλÜ üργανα των ΓÜλλων βασιλÝων. Η Ýδρα του παπισμοý μεταφÝρθηκε και πÜλι πßσω στη Ρþμη το 1378.
Η αιχμαλωσßα της Αβινιüν Þταν μια απü τις μεγαλýτερες ταπεινþσεις που υπÝστη ποτÝ η κεφαλÞ της ΡωμαιοκαθολικÞς Εκκλησßας. Εξαιτßας της το ηθικü κýρος της ΡωμαιοκαθολικÞς Εκκλησßας τραυματßστηκε ανεπανüρθωτα. Σημαντικü ρüλο Ýπαιξαν και φαινüμενα διαφθορÜς στους κüλπους της ιεραρχßας (φιλαργυρßα,εξαγορÜ αξιωμÜτων,ευνοιοκρατßα).`Ετσι, απü τα τÝλη Μεσαßωνα,Üρχισε να διατυπþνεται το αßτημα για θρησκευτικÞ μεταρρýθμιση.


                                    Φßλιππος ο Ωραßος

     Σ' αυτοýς τους διαπληκτισμοýς μεταξý Γαλλßας και Ρþμης το θλιβερþτερο γεγονüς υπÞρξεν η δßκη των Ναúτþν Ιπποτþν. Οι ΝαÀτες, το τÜγμα των οποßων εßχε ιδρυθεß επß Σταυροφοριþν για τη προστασßα των Αγßων Τüπων, εßχαν αποκτÞσει μεγÜλη περιουσßα στη Γαλλßα. Για να σφετερισθεß λοιπüν ο Φßλιππος ο Ωραßος τον πλοýτο τους τους εξüντωσε καταδικÜζοντÜς τους στη πυρÜ. Ο μÝγας ΜÜγιστρος, ο ΙÜκωβος ντε Μολαß, πριν πεθÜνει καταρÜστηκε το βασιλιÜ και τον ΠÜπα να πεθÜνουνε τον ßδιο χρüνο. ¹ταν η 11η Μαρτßου 1314 κι ο ΠÜπας ΚλÞμης Ε' πÝθανε Ýνα μÞνα μετÜ, ο δε βασιλιÜς στις 29 Νοεμβρßου 1314, στη διÜρκεια ενüς κυνηγιοý, κατασπαρÜχτηκε απü Ýναν αγριüχοιρο.
     Στη διακυβÝρνηση των ΒαλουÜ και σε üλο τον 14ο και μισü 15ο αι. η χþρα σπαρÜσσεται απü τον 100ετÞ πüλεμο με τους ¢γγλους. ΑμÝσως μετÜ καταπιÜστηκαν με πüλεμο στην Ιταλßα. Εκεß Þρθανε σε πρþτη επαφÞ με τη τÝχνη της ΑναγÝννησης, μαγευτÞκανε και τη Ýφερανε στη χþρα τους. ​Με τις διαδοχικÝς τους προσπÜθειες, οι ΒαλουÜ βοηθÞσανε στη στερÝωση της μοναρχßας και στη δημιουργßα σýγχρονης Γαλλßας.
Οι 3 γιοß του Φιλßππου σκοτωθÞκανε στους πολÝμους κι Ýτσι δημιουργÞθηκε θÝμα διαδοχÞς. ΒασιλιÜς ανακηρýχθηκε απü τις ΓενικÝς ΤÜξεις ο Φßλιππος του ΒαλουÜ (1328-1350). Μ' αυτüν αρχßζει νÝα δυναστεßα, η δυναστεßα των ΒαλουÜ, που βασßλεψε απü το 1328 Ýως το 1589. ¼μως ο βασιλιÜς της Αγγλßας πρüβαλε απαιτÞσεις πÜνω στο γαλλικü θρüνο, λüγω της γαλλικÞς καταγωγÞς του. Αυτü το γεγονüς αποτÝλεσε την αρχÞ εχθροπραξιþν ανÜμεσα στις 2 χþρες, που κρατÞσανε πÜνω απü Ýναν αιþνα. Ο πüλεμος αυτüς Ýμεινε γνωστüς στην ιστορßα ως 100ετÞς πüλεμος και κατÜ τη διÜρκεια του οι ¢γγλοι κερδßσανε πολλÝς μÜχες. Η Γαλλßα Ýχασε σημαντικÜ εδÜφη κι υπÝστη σοβαρÞ οικονομικÞ κρßση, που επιδεινþθηκε απü το Μαýρο ΘÜνατο, την επιδημßα πανþλης (απü το 1347 Ýως το 1350 και που επανεμφανßζονταν κατÜ περιοδικÜ διαστÞματα στα επüμενα 100 χρüνια αποδεκατßζοντας τον πληθυσμü) που Ýπληξε κεßνη την εποχÞ την Ευρþπη.


      Το ΚÜψιμο Του ΜεγÜλου ΜÜγιστρου των Ναúτþν, Μολαß

     Οι ¢γγλοι üμως δεν επÝτυχαν τον αντικειμενικü τους σκοπü, τη κατÜληψη του γαλλικοý θρüνου. Στη περßοδο 1420-30 μßα νεαρÞ χωριατοποýλα, η Jeanne d' Arc, εμφανßστηκε στη γαλλικÞ αυλÞ, λÝγοντας πως πÞρε απü το Θεü τη διαταγÞ να μπει επικεφαλÞς του γαλλικοý στρατοý και να στεφτεß ο ΚÜρολος, ο νüμιμος κληρονüμος του θρüνου, στη Ρενς. Η Ζαν ντ' Αρκ ανÝλαβε πρÜγματι την ηγεσßα του στρατοý, με αποτÝλεσμα να εμψυχωθοýν οι ΓÜλλοι και να διþξουνε τους ¢γγλους εισβολεßς. Η ßδια üμως προδüθηκε και βρÞκε τραγικü θÜνατο. Ο ΚÜρολος στÝφτηκε βασιλιÜς ως ΚÜρολος Ζ´. Οι ΓÜλλοι ως το 1450 πετýχανε την επανÜκτηση του μεγαλýτερου μÝρους της χþρας και το τÝλος του πολÝμου βρÞκε ισχυροποιημÝνο το γαλλικü θρüνο και τη χþρα ενωμÝνη.
      Απü την αρχÞ της ιστορßας της, η Γαλλßα πÝρασε απü διÜφορες καταστÜσεις. Εßχε αποτελÝσει μÝρος της Ρωμ. Αυτοκρατορßας. ΜετÜ τη πτþση της τεμαχßστηκε απü τους εισβολεßς σε βαρβαρικÜ βασßλεια. Δημιοýργησε η ßδια μια Αυτοκρατορßα, του ΚαρλομÜγνου. ΔιαιρÝθηκε, μετÜ το διαμελισμü αυτÞς της αυτοκρατορßας, σε πολλÜ φÝουδα. ¸πειτα, Ýνας απü τους φεουδÜρχες-αυθÝντες, ο βασιλιÜς, συγκüλλησε Ýνα προς Ýνα τα κομμÜτια της επικρÜτειας. Το 15ο αι., στο τÝλος του Μεσαßωνα, η εθνικÞ ενüτητα της Γαλλßας Ýχει συντελεστεß γýρω σε Ýνα μονÜρχη. ¸νας νÝος τýπος ζωÞς εßχε δημιουργηθεß. Ο πολιτισμüς αυτüς χρωστοýσε πολλÜ στους αρχαßους πολιτισμοýς, στο χριστιανικü πολιτισμü, ακüμη και σε ορισμÝνους βαρβαρικοýς λαοýς. ΑλλÜ απü τα ετερüκλητα αυτÜ στοιχεßα, η Γαλλßα εßχε δημιουργÞσει Ýνα δικü της πρωτüτυπο πολιτισμü. Οι καθεδρικοß ναοß, τα επικÜ ποιÞματα, ο ιπποτισμüς, η αβρüτητα των τρüπων, εßναι καινοýργιες και θαυμÜσιες επινοÞσεις που αποτελÝσανε τα θεμÝλια του σýγχρονου κρÜτους και του ευρωπαúκοý πολιτισμοý.




     Η οικονομικÞ ανÜπτυξη που Üρχισε στη δυτικÞ Ευρþπη τον 11ο αιþνα σταμÜτησε στις αρχÝς του 13ου αι.. Ο πληθυσμüς Ýχει αυξηθεß πολý κι η γη δεν εßναι αρκετÞ για να τονε θρÝψει. Δεν Ýχουμε νÝα εδÜφη για καλλιÝργεια γιατß δε γßνονται πια εκχερσþσεις και, üταν γßνονται, περιορßζουνε τη κτηνοτροφßα. Τα κτÞματα μοιρÜζονται σε πολλοýς καλλιεργητÝς κι Ýτσι λιγοστεýει η γη που Ýχει μια αγροτικÞ οικογÝνεια. Οι Üνθρωποι παντρεýονται σε πιο μεγÜλη ηλικßα κι επειδÞ δε χρειÜζονται πια πολλÜ εργατικÜ χÝρια, δεν κÜνουνε πολλÜ παιδιÜ. Το στÜρι εßναι λßγο κι η τιμÞ του ψωμιοý ανεβαßνει. Στη συνÝχεια, üταν δεν υπÜρχουν αρκετοß Üνθρωποι για να το αγορÜσουν, η τιμÞ του πÝφτει πÜρα πολý. Πολλοß Üνθρωποι δεν τρÝφονται κανονικÜ, ο οργανισμüς τους αδυνατßζει κι Ýτσι αρρωσταßνουνε πιο εýκολα. Στις πüλεις, οι αστικÝς κοινüτητες οργανþνονται για να αποθηκεýσουν το στÜρι. Σ' αυτÝς τις συνθÞκες, στα μÝσα του 14ου αι. ξεσπÜ μεγÜλη επιδημßα πανοýκλας που ονομÜστηκε Μαýρος ΘÜνατος.

     Το 1347 Ýφτασε στη Μεσüγειο Ýνα γενοβÝζικο καρÜβι απü τη Μαýρη ΘÜλασσα. Το μικρüβιο της πανοýκλας το Ýφεραν μÜλλον οι ψýλλοι που υπÞρχανε στους αρουραßους του καραβιοý. ΜετÜ πÝρασε στους ανθρþπους και διαδüθηκε με την ανθρþπινη επαφÞ. Μεταδüθηκε πολý γρÞγορα σ' üλη σχεδüν τη Δ. Ευρþπη. ΜÝσα σε λßγα χρüνια χÜθηκε το 1/3 απü τον πληθυσμü της. Ο θÜνατος χτυπÜ πλοýσιους και φτωχοýς. Ο μüνος τρüπος για να σωθεß κÜποιος Þταν να φýγει και να ζÞσει μακριÜ απü τους Üλλους. Ο πληθυσμüς μειþνεται σημαντικÜ, γεγονüς που 'χε σοβαρÝς κοινωνικÝς συνÝπειες:

α). Ολüκληρα χωριÜ ερημþνουν

β). Η γη εγκαταλεßπεται και παρÜγονται λιγüτερα αγροτικÜ προúüντα
γ). Μειþνεται η ζÞτηση για αγροτικÜ προúüντα κι οι τιμÝς τους πÝφτουν
δ). Μειþνονται τα βιοτεχνικÜ προúüντα και το εμπüριο
ε). ΠÝφτει το ηθικü των πληθυσμþν και στροφÞ προς τα ιερÜ

     Τη πεßνα και τις επιδημßες ακολοýθησαν και πüλεμοι, που κρατÞσανε πολλÜ χρüνια κι Üφησαν πßσω τους ερεßπια. Ο 100ετÞς Πüλεμος (1337-1453) ανÜμεσα στη Γαλλßα και την Αγγλßα ερÞμωσε τη γαλλικÞ ýπαιθρο. Το 14ο αι. ξεσπÜνε λαúκÝς εξεγÝρσεις στην ýπαιθρο και στις πüλεις σ' üλη τη Δ. Ευρþπη. Οι μεγÜλες καταστροφÝς επηρεÜσανε τις ιδÝες των ανθρþπων. Οι καλλιτÝχνες την εποχÞ αυτÞ δεßχνουν με τα Ýργα τους το απαισιüδοξο κλßμα της εποχÞς. Πολλοß πιστεýουν üτι ο Θεüς Ýστειλε τη πανοýκλα για να τιμωρÞσει τους αμαρτωλοýς. ΚÜποιοι νομßζουν üτι θα σωθοýν με ευλαβικÝς πρÜξεις. ¢λλοι δεν εßναι σßγουροι πια πως η πßστη τους μπορεß να τους σþσει. Σε ορισμÝνες περιοχÝς διαδüθηκε η φÞμη üτι για την επιδημßα Ýφταιγαν οι Εβραßοι και τüτε αν κι ο πÜπας Þταν αντßθετος, οργανþσανε σφαγÝς εναντßον τους. Στην ýπαιθρο, εξαιτßας της κρßσης, τα εργατικÜ χÝρια μειþνονται. Οι γαιοκτÞμονες βλÝπουνε τη παραγωγÞ και τα ÝσοδÜ τους να λιγοστεýουν. Αντιδροýν με 2 τρüπους: ζητοýν απü τους αγρüτες στη χωροδεσποτεßα τους πιο μεγÜλο νοßκι για τη γη και τους βÜζουνε κι Üλλους φüρους. Φüρους üμως ζητοýσαν και οι βασιλιÜδες. Τüτε, üσοι απü τους αγρüτες Þτανε σε καλλßτερη οικονομικÞ κατÜσταση ξεσηκþθηκαν ενÜντια στους χωροδεσπüτες και στους βασιλιÜδες. Σε πολλÝς περιοχÝς οι γαιοκτÞμονες Þταν πολý σκληροß. Αυτü οδÞγησε σε μεγÜλες αγροτικÝς εξεγÝρσεις.


                          Λουδοβßκος ΙΧ

     Απü το τÝλος του 14ου αι. εξεγÝρσεις ξεσπÜνε και σε αρκετÝς πüλεις, στη Γαλλßα, στην ιταλικÞ χερσüνησο, στη ΦλÜνδρα. Οι Ýμποροι χÜνουν μεγÜλο μÝρος απü τα κÝρδη τους. Οι εργÜτες στις βιοτεχνßες αντιμετωπßζουνε τη φτþχεια, την ανεργßα και τους φüρους που ζητοýν οι βασιλιÜδες. Αλλοý (üπως στο Παρßσι) ξεσηκþνονται ενÜντια σ' αυτοýς που μαζεýουνε τους φüρους κι αλλοý (üπως στη Φλωρεντßα) τα κατþτερα μÝλη απü τις συντεχνßες συγκροýονται με τους πλοýσιους αστοýς που κυβερνÜνε τη πüλη. Οι εξεγÝρσεις που γßνονται στα τÝλη του Μεσαßωνα φανερþνουνε και κÜτι Üλλο: αντßθετα με παλιüτερα, αρκετοß Üνθρωποι τþρα, πιστεýουν üτι η κοινωνικÞ θÝση στην οποßα γεννÞθηκαν μπορεß να αλλÜξει.
     Στο 2ο μισü του 15ου αι. η Δ. Ευρþπη αρχßζει να ξεπερνÜ τη κρßση. ΣιγÜ-σιγÜ οι ασθÝνειες υποχωροýν, οι πüλεμοι μειþνονται και, σε σχÝση με τη προηγοýμενη περßοδο, υπÜρχει ειρÞνη. ¸τσι ο πληθυσμüς αυξÜνεται πÜλι κι αναπτýσσονται η γεωργßα, η κτηνοτροφßα κι η βιοτεχνßα. Στους χερσαßους και θαλÜσσιους δρüμους υπÜρχει ασφÜλεια. Αρχßζει να επιτρÝφει το χαμüγελο ξανÜ. Αυτü βοηθÜ το εμπüριο ν' αναπτυχθεß. ΠαρÜλληλα δυναμþνει η βασιλικÞ εξουσßα σε σχÝση με παλιüτερα. Μαζß με την οικονομικÞ και κοινωνικÞ εξÝλιξη εμφανßζεται Ýνας νÝος θεσμüς: το κρÜτος.
      ΠηγÝς της εποχÞς μας πληροφοροýν üτι πολλοß αγρüτες επιστρÝφουνε στα χωριÜ τους που τα εßχαν αφÞσει. Αρχßζουν να καλλιεργοýν ξανÜ τα χωρÜφια, και αναπτýσσεται κι η κτηνοτροφßα. ¼μως τα πρÜγματα εßναι πια διαφορετικÜ. Παρ' üλο που ο πληθυσμüς αυξÜνεται, τα εργατικÜ χÝρια εßναι ακüμη λßγα. ¸τσι, οι χωροδεσπüτες, για να καλλιεργÞσουνε τη γη τους, αναγκÜζονται να δþσουνε στους αγρüτες πιüτερα προνüμια. ΜετÜ τη κρßση και τις εξεγÝρσεις, η κατÜσταση σε πολλÝς περιοχÝς στη δυτικÞ Ευρþπη γßνεται καλλßτερη για τους αγρüτες. Συνεχßζουν να πληρþνουν φüρους στο χωροδεσπüτη, αλλÜ αυτοß που βρßσκονται σε καλλßτερη οικονομικÞ κατÜσταση αποκτοýνε πιο πολλÜ δικαιþματα στη γη που καλλιεργοýν. Η δουλοπαροικßα, δηλαδÞ η εξουσßα που Ýχουν οι χωροδεσπüτες στους αγρüτες, αδυνατßζει.
     ΒÜση για τη διατροφÞ συνεχßζουν να εßναι τα δημητριακÜ. ΕπειδÞ üμως üσο κρÜτησε η κρßση η τιμÞ του σιταριοý Ýπεφτε, οι αγρüτες τþρα αρχßζουν να καλλιεργοýνε κι Üλλα εßδη: φροýτα, περισσüτερα αμπÝλια για κρασß, φυτÜ για την υφαντουργßα (π.χ. λινÜρι, βαμβÜκι). Επßσης αυξÜνεται η κτηνοτροφßα κι οι Üνθρωποι καταναλþνουνε πιο πολý κρÝας. ¼ταν τελειþνουν οι πüλεμοι, η βιοτεχνßα και το εμπüριο ακμÜζουν. ¼μως κι εδþ Ýχουμε αλλαγÝς σε σχÝση με παλιüτερα. ¼σο κρÜτησε η κρßση, πολλοß Ýμποροι, για να μεταφÝρουν με ασφÜλεια εμπορεýματα και χρÞματα, Üρχισαν να ψÜχνουν νÝους δρüμους και νÝους τρüπους. ΠολλÝς πüλεις πÜνω στους παλιοýς εμπορικοýς δρüμους παρακμÜζουν, ενþ αρχßζουν να ακμÜζουν Üλλες, που βρßσκονται σε καινοýριους εμπορικοýς δρüμους. Οι βιοτÝχνες, üταν δε βρßσκουνε τις Α' ýλες που χρειÜζονται για τα βιοτεχνικÜ προúüντα, κατασκευÜζουν νÝα εßδη. ΠαρÜλληλα υπÜρχουν νÝες ανÜγκες. Για παρÜδειγμα, οι πüλεμοι με τα πυροβüλα üπλα
φÝρνουν ανÜπτυξη στη μεταλλουργßα: εκτüς απü εξαρτÞματα για τα πυροβüλα üπλα, κατασκευÜζονται κι Üλλα αντικεßμενα (üπως καμπÜνες, χÜλκινα Ýργα τÝχνης). Πολλοß Üνθρωποι αλλÜζουνε τον τρüπο που ζοýνε: αυτü φαßνεται στο ντýσιμü τους, στο φαγητü τους και στη διακüσμηση στα σπßτια τους.
     Οι αλλαγÝς αυτÝς εßναι πιο φανερÝς στους πλοýσιους αστοýς. ¼ταν τελειþνουν οι πüλεμοι οι δρüμοι γßνονται ξανÜ ασφαλεßς. Το εμπüριο αναπτýσσεται και πÜλι. Δßπλα στους εμπüρους απü την ΙταλικÞ χερσüνησο και τη ΦλÜνδρα Ýχουμε και νÝους, üπως εßναι, π.χ., οι Ýμποροι της ΧÜνσα, που ελÝγχουνε το εμπüριο στη Βüρεια και στη ΒαλτικÞ ΘÜλασσα. Επωδüς: Το 14ο αι. στη Δ. Ευρþπη οι βασιλιÜδες καταφÝρνουν να βγουν απü τη κρßση πιο δυνατοß:
 -Στην Αγγλßα, που νικÞθηκε απü τη Γαλλßα στον 100αετÞ Πüλεμο, ξεσπÜ Ýνας δυναστικüς πüλεμος, που ονομÜστηκε πüλεμος των δýο Ρüδων (1455-1485). Παρ'üλ'αυτÜ το κρÜτος επεκτεßνεται κι οργανþνεται.
 -Στη Γαλλßα ο βασιλιÜς βγαßνει πιο ισχυρüς απü τον 100ετÞ Πüλεμο με την Αγγλßα. ¸τσι, μπορεß ν' αντιμετωπßσει το κοινοβοýλιο και τους αριστοκρÜτες, που ζητοýν αξιþματα και προνüμια.
 -Στην Αγßα ΡωμαúκÞ Αυτοκρατορßα, που αποτελεßται απü πολλÝς μικρÝς ηγεμονßες, ο αυτοκρÜτορας δεν Ýχει πραγματικÞ δýναμη απÝναντι στους τοπικοýς ηγεμüνες και στις πüλεις.
 -Στην ΙβηρικÞ χερσüνησο, το 1492, ο βασιλιÜς ΦερδινÜνδος της Αραγþνας κι η βασßλισσα ΙσαβÝλλα της Καστßλλης ενþνουνε τα βασßλειÜ
τους, κατακτοýνε το μουσουλμανικü κρÜτος της ΓρανÜδα και διþχνουνε τους Εβραßους και τους μουσουλμÜνους που αρνοýνται να γßνουνε
χριστιανοß. ¼πως εßπαμε, πολλοß Εβραßοι πÞγανε στην ΟθωμανικÞ Αυτοκρατορßα.
 -Στην ΙταλικÞ χερσüνησο υπÜρχουνε πολλÜ κρÜτη: το Παπικü ΚρÜτος, το Βασßλειο της ΝÜπολι, η Δημοκρατßα της Βενετßας κι οι εμπορικÝς πüλεις-κρÜτη. ΑνÜμεσÜ τους ξεχωρßζουν η Φλωρεντßα κι η ΓÝνοβα.
 -ΠαρÜ τις διαφορÝς που Ýχουν μεταξý τους, Γαλλßα, Αγγλßα κι Ισπανßα την εποχÞ αυτÞ εßναι κρÜτη με ισχυρÞ κεντρικÞ εξουσßα κι οι βασιλιÜδες τους ελÝγχουν ακüμη και την Εκκλησßα στη χþρα τους. Η δýναμÞ τους στηρßζεται στη διοßκηση, στο δικαστικü μηχανισμü, στη φορολογßα και στο στρατü.
 -ΑριστοκρÜτες, αστοß, νομικοß και πλοýσιοι Ýμποροι, υπηρετοýνε στη κρατικÞ διοßκηση και στη δικαιοσýνη στο üνομα του βασιλιÜ: επιβÜλλουνε τη τÜξη για χÜρη του, δικÜζουνε στ' üνομÜ του, μαζεýουνε τους φüρους γι' αυτüν. Φüρους τþρα πληρþνουν σχεδüν üλοι κι η φορολογßα γßνεται Ýνα σημαντικü κομμÜτι απü τα κρατικÜ Ýσοδα (πÝρα απü τα Ýσοδα που Ýχει ο βασιλιÜς απü τα κτÞματÜ του).
 -ΑλλαγÝς γßνονται και στο στρατü: αντß για τα φεουδαρχικÜ στρατεýματα, τþρα υπÜρχουν μüνιμοι στρατιþτες, που πληρþνονται για να πολεμοýν. ¢λλωστε ο πüλεμος γßνεται πια με νÝα üπλα: κανüνια και πολιορκητικÝς μηχανÝς.



     Η κρßση που πÝρασε η δυτικÞ Ευρþπη το 13ο και το 14ο αι. εßχε συνÝπειες και για τη ΚαθολικÞ Εκκλησßα: οι Üνθρωποι αρχßζουν να αμφισβητοýν τη κοσμικÞ και τη θρησκευτικÞ εξουσßα που εßχαν οι πÜπες. ¼σο κρÜτησε η κρßση, πολλοß κληρικοß αφÞσανε τις θÝσεις τους, παραμÝλησανε τα καθÞκοντÜ τους κι Üρχισαν να ζουν με τρüπο που δεν ταßριαζε για κληρικοýς. ΣυνÜμα, αρκετοß πιστοß Üρχισαν να μην εμπιστεýονται τον κλÞρο, να χÜνουνε το στÞριγμÜ τους σε μια εποχÞ πÜρα πολý δýσκολη, που κυριαρχοýσαν οι επιδημßες κι ο φüβος για το θÜνατο. ¸τσι, σταματοýν να σÝβονται τους επισκüπους, τους κληρικοýς γενικÜ, ακüμη και τους μοναχοýς. Τους κατηγοροýν üτι δε φροντßζουνε τους πιστοýς τους üπως πρÝπει κι üτι το μüνο που τους νοιÜζει εßναι να μαζεýουνε πλοýτη κι εξουσßες.
     ΑλλÜ αυτÜ τα προβλÞματα δεν Þταν τα μüνα. Ο πÜπας αλλÜζει Ýδρα κι απü τη Ρþμη, πÜει στην Αβινιüν. Τη περßοδο απü το 1307 μÝχρι το 1377 που οι πÜπες Ýχουν Ýδρα την Αβινιüν κι üχι τη Ρþμη οι ιστορικοß την ονομÜζουν Αιχμαλωσßα της Αβινιüν. Tο διÜστημα αυτü οι πÜπες κÜνανε πολυÝξοδους πολÝμους και προσπαθοýσαν να αντιμετωπßσουνε τα οικονομικÜ τους προβλÞματα βÜζοντας πολλοýς φüρους Þ πουλþντας εκκλησιαστικÜ αξιþματα. ¼ταν η Ρþμη Ýγινε πÜλι Ýδρα του πÜπα, δημιουργÞθηκαν νÝα προβλÞματα. Για 40 χρüνια (1378-1417) υπÞρχανε 2 πÜπες, που Þταν αντßπαλοι μεταξý τους: ο Ýνας εßχε Ýδρα τη Ρþμη κι ο Üλλος την Αβινιüν. ΚÜποιοι ηγεμüνες στη δυτικÞ Ευρþπη υποστÞριξαν τον Ýναν πÜπα και κÜποιοι τον Üλλο, με πολιτικÜ κριτÞρια. Αυτü Þταν το ΜεγÜλο Σχßσμα που απεßλησε σοβαρÜ τη θρησκευτικÞ ενüτητα στη Δ. Ευρþπη. ¼ταν τÝλειωσε, η ΚαθολικÞ Εκκλησßα κι ο πÜπας χÜσανε μεγÜλο μÝρος απü τη δýναμη και την εξουσßα που εßχαν. Επßσης, δημιουργÞθηκαν θρησκευτικÝς κινÞσεις που κÜνανε κριτικÞ στον κλÞρο και ζητοýσαν μεταρρυθμßσεις. Η ΚαθολικÞ Εκκλησßα θεωροýσε τις κινÞσεις αυτÝς αιρετικÝς και τις καταδßκαζε. Μες απ’ αυτÞ τη κρßση στην Εκκλησßα εμφανßζεται ο ουμανισμüς (βλ. ΠαρÜρτημα).
     Την εποχÞ αυτÞ, χριστιανοß λüγιοι που ονομÜζονται ουμανιστÝς μελετοýν με κριτικü τρüπο αρχαßα ελληνικÜ και λατινικÜ κεßμενα, καθþς και την αρχαßα τÝχνη. Πιστεýουν üτι τα κεßμενα αυτÜ εßναι θεμÝλια (η βÜση δηλαδÞ) για την εκπαßδευση. Σ' αυτÜ ψÜχνουν απαντÞσεις για τον κüσμο, για τη φýση, για το πþς θα κÜνουνε καλλßτερο τον Üνθρωπο. Σε πολλÝς μελÝτες τους αμφιβÜλλουνε για κÜποιες  ιδÝες που τις δÝχονταν üλοι μÝχρι τüτε. Οι λüγιοι αυτοß εßναι πιστοß καθολικοß. Δε μελετοýν üμως τον κüσμο και τον Üνθρωπο μες απü τη θρησκεßα (üπως κÜναν οι λüγιοι τον 11ο και το 12ο αι.), αλλÜ βασßζονται πιüτερο στη λογικÞ. Γι' αυτü μελετÜνε την Αγßα ΓραφÞ üπως γρÜφτηκε και τη μεταφρÜζουνε στις γλþσσες τους.
     Στα μÝσα του 15ου αι. στη γερμανικÞ πüλη ΜÜιντς (Μαγεντßα) ο ΙωÜννης Γκοýτεμπεργκ (ΓουτεμβÝργιος) τελειοποßησε τη τυπογραφßα. Χρησιμοποßησε μεταλλικÝς πλÜκες και κινητÜ στοιχεßα (γρÜμματα, κüμματα, τελεßες κτλ.) απü μολýβι. Τα στοιχεßα αυτÜ τα βÜζαν το Ýνα δßπλα στο Üλλο για να φτιÜξουνε λÝξεις και φρÜσεις. ¸πειτα, τα περνοýσαν με μελÜνι και με τη πρÝσα, τα στοιχεßα Üφηναν το ßχνος τους στο χαρτß. ¸τσι μποροýσαν να παρÜγουνε πολλÜ κεßμενα και βιβλßα που παλιüτερα τα αντÝγραφαν με το χÝρι. Η εφεýρεση της τυπογραφßας στη Δ. Ευρþπη επηρÝασε πÜρα πολý τους ανθρþπους και τη σκÝψη τους. Τþρα πια πιο πολλοß μποροýν να αποκτÞσουνε γνþσεις, αφοý τα βιβλßα εßναι πιο φτηνÜ απü τα χειρüγραφα. Οι ιδÝες κυκλοφοροýνε πιο εýκολα και φτÜνουνε σε περισσüτερο κüσμο. ¼μως πρÝπει να ποýμε üτι τα

γρÜμματα κι η γνþση διαδüθηκαν αργÜ και κυρßως στον πληθυσμü των πüλεων. Οι κÜτοικοι στην ýπαιθρο δε συμμετÝχουνε σ' üλα αυτÜ κι οι πιο πολλοß δεν ξÝρουν να διαβÜζουνε και να γρÜφουν. Σπουδαßα Ýργα της εποχÞς, üπως η Θεßα Κωμωδßα του ΔÜντη, το ΔεκαÞμερο του ΒοκκÜκκιου, ο Ηγεμüνας του ΜακκιαβÝλλι γρÜφονται στα ιταλικÜ και μποροýν να διαβαστοýν απü πολλοýς ανθρþπους. Στη Γαλλßα απü τους σπουδαιüτερους συγγραφεßς Þταν ο ΦρανσουÜ ΡαμπελÝ, που γρÜφει στα γαλλικÜ.
     Με την τυπογραφßα οι ουμανιστÝς, τα Ýργα και οι ιδÝες τους Ýγιναν γνωστÜ σε üλη σχεδüν την Ευρþπη. Γýρω στο 1500 περßπου 10.000.000 βιβλßα Ýχουν Þδη εκδοθεß. Η Αγßα ΓραφÞ εßναι το βιβλßο που τυπþθηκε περισσüτερο. Απü τα βιβλßα που τυπþνονται το 15ο αι. τα πιο πολλÜ εßναι θρησκευτικÜ. Εκδßδονται üμως και λογοτεχνικÜ, νομικÜ κι επιστημονικÜ βιβλßα. Η Βενετßα κι η ΑμβÝρσα εßναι τα μεγÜλα κÝντρα για την τυπογραφßα την εποχÞ αυτÞ. Φιλüσοφοι και θεολüγοι γρÜφανε στα λατινικÜ αλλÜ απü τον 11ο αι. υπÞρχανε στη Γαλλßα τροβαδοýροι και τρουβÝροι που εκφρÜζονταν στα ΓαλλικÜ. Αυτοß πÞγαιναν απü πýργο σε πýργο και στις δημüσιες πλατεßες, απαγγÝλλοντας ηρωικÜ τραγοýδια, αρχικÜ σýντομα, αργüτερα μακροσκελεßς ωδÝς με δρÜση (Chansons de geste).Τα επικÜ Üσματα που μας παραδοθÞκαντ γραπτÜ εξυμνοýσανε τις πολεμικÝς αρετÝς, αντλοýσανε δε το θÝμα τους απü το παρελθüν, απü την εποχÞ του ΚαρλομÜγνου Þ ακüμη παλιüτερα. Στο ¸πος Του ΡολÜνδου (la chanson de Roland), απü τα 1α Ýργα γραμμÝνα στα γαλλικÜ, βρßσκουμε επßσης αßσθημα πατριωτισμοý, την αγÜπη για τη "γλυκιÜ Γαλλßα".
     Αναπτýχθηκε επßσης η μυθιστορßα, Ýμμετρη ποßηση αρχικÜ και πεζü αργüτερα. ¹ταν μυθοπλαστικÝς αφηγÞσεις που περιγρÜφανε φανταστικÝς ιστορßες να ψυχαγωγÞσουνε και να καταπλÞξουνε το κοινü και σε αντßθεση με το Ýπος δεν εßχανε διδακτικü Þ ηθικü σκοπü. Σαν επßκεντρο εßχανε τη Γυναßκα και σαν θÝμα τον ¸ρωτα. ¸ναν Ýρωτα üμως εξιδανικευμÝνο, υποταγμÝνο, αιθÝριο. Στις βασιλικÝς και πριγκηπικÝς αυλÝς αναπτυχθÞκανε τα αβρÜ (courtois) Þθη. Η αβρüτης αυτÞ εßχε κι Üλλες συνÝπειες, που θα διαρκοýσανε πολý. Δεν παρÞγαγε μüνο ερωτικÜ τραγοýδια και μυθιστορßες, üπως το Roman de la rose, αλλÜ κι αγωγÞ των ηθþν και των τρüπων, που Þταν μεγÜλο βÞμα προς τον πολιτισμü.
ΠαρÜλληλα βλÝπει το φως μια ολüκληρη λογοτεχνßα που ονομÜστηκε "ηθικοδιδακτικÞ", κÜτι σαν αντßθεση προς τα επικÜ ποιÞματα, μια σÜτιρα ισοπεδωτικÞ, επßσης γραμμÝνη στα ΓαλλικÜ με μεγÜλη ευχÝρεια ýφους.
     ¸να Üλλο λογοτεχνικü εßδος που καλλιεργÞθηκε εßναι η λυρικÞ ποßηση. ΑρχικÜ οι ποιητÝς εßναι ανþνυμοι αλλÜ σταδιακÜ εμφανßζονται ονüματα üπως ο ΡυτμπÝφ τον 13ο αι. Þ ο ΚÜρολος της ΟρλεÜνης κι ο Βιγιüν τον 14-15ο αι.. Εßναι ποιητÝς που η ζωÞ τους μας εßναι γνωστÞ κι αντανακλÜται μÝσα στα Ýργα τους. Το ßδιο και οι ιστορικοß üπως ο ΦρουασÜρ κι ο Κομμýν. ΧρονικογρÜφοι üσο κι ιστορικοß κι οι 2, Ýχουνε ζÞσει τα γεγονüτα που περιγρÜφουν. Απü το 10ο αι. αναστÞθηκε πÜλι το θÝατρο. ΠÞρανε τη συνÞθεια, στη λειτουργßα του ΠÜσχα αρχικÜ κι αργüτερα σε πολλÝς μεγÜλες γιορτÝς της Χριστιανοσýνης, να "σκηνοθετοýν" τις συνομιλßες των αγßων γυναικþν μπρος στον τÜφο. Ολüκληρη η πüλη μαζευüταν να δει το ΜυστÞριο των Παθþν. ΑυτÜ τα λειτουργικÜ δρÜματα σταδιακÜ Üρχισαν να παßζονται στα προαýλια των ναþν και τÝλος, στα ßδια τα χωριÜ και τις πüλεις. Καθιερþθηκε να μιλÜνε τη καθομιλουμÝνη κι üχι λατινικÜ κι απομακρýνθηκαν απü το λειτουργικü χαρακτÞρα που εßχαν αρχικÜ. Γßνανε γνωστÜ σα ΜυστÞρια και παßζονταν απü επαγγελματßες ηθοποιοýς. Τα εκκλησιαστικÜ Üμφια αντικαταστÜθηκαν απü ροýχα της εποχÞς και τα σκηνικÜ Ýγιναν πιο ρεαλιστικÜ. ΣιγÜ-σιγÜ στο κεντρικü θρησκευτικü θÝμα ενσωματþθηκαν κωμικÜ ιντερλοýδια. ¸τσι το θÝατρο πÞρε τον κοσμικü χαρακτÞρα που εßχε και κατÜ τη κλασσικÞ αρχαιüτητα, αν και διατÞρησε πÜντα το χριστιανικü Þθος. Εμφανßστηκαν επßσης διÜφορα εßδη κωμωδßας, üπως η φÜρσα, η μωρßα κι η διακωμþδηση των θεßων κηρυγμÜτων.
      ΤÝλος στον Μεσαßωνα παρατηρεßται κυρßως ανÜπτυξη της θρησκευτικÞς αρχιτεκτονικÞς, δηλαδÞ που σχετßζεται με εκκλησßες και ναοýς. Στην Ευρþπη κυριαρχεß ο Γοτθικüς ρυθμüς και πριν απü αυτüν ο Ρομανικüς ρυθμüς. Ο 1ος Üνθισε απü το 1130 μÝχρι το 1500. Πολλοß καθεδρικοß ναοß χτιστÞκανε σýμφωνα μ' αυτü τον ρυθμü, üπως η Παναγßα των Παρισßων. Επßσης σημαντικÜ αναπτýχθηκε και η ΒυζαντινÞ αρχιτεκτονικÞ, με κλασσικü δεßγμα την Αγßα Σοφßα στη Κωνσταντινοýπολη.
     Ο ιστορικüς Edward Gibbon (Γκßμπον 1737-1794), γνÞσιο πνευματικü τÝκνο του Διαφωτισμοý, θεωρεß τη τελικÞ επικρÜτηση των θεσμþν της πρωτοχριστιανικÞς περιüδου με την Üνωθεν επιβολÞ ενüς επßσημου θρησκευτικοý δüγματος, ως ριζικÞ οπισθοδρüμηση. Με αυτü το ανατολßτικο δÜνειο διακüπτεται ο πλουραλισμüς κι η ανεκτικüτητα που χαρακτηρßζουνε τον ελληνο-ρωμαúκü πολιστισμü κι εισÜγεται η μεσαιωνικÞ ομοιομορφßα σ' üλους τους τομεßς της ιδιωτικÞς και δημüσιας ζωÞς. ¼πως κι αν εκτιμÞσει κÜποιος τις ραγδαßες αλλαγÝς εκεßνης της ιστορικÞς περιüδου, γεγονüς αδιαμφισβÞτητο εßναι üτι, στα 1000 χρüνια πριν απü την αρχÞ του Μεσαßωνα και στα 500 μετÜ απü αυτüν, δηλαδÞ απü την ΑναγÝννηση μÝχρι σÞμερα, η ποσοτικÞ αýξηση και ποιοτικÞ βελτßωση των γνþσεων σε üλους ανεξαßρετα τους τομεßς Þταν ασýγκριτα μεγαλýτερη απü αυτÞ στα χρüνια του Μεσαßωνα, ο οποßος Ýτσι μπορεß να χαρακτηριστεß ως εποχÞ στασιμüτητας.

     ¼σον αφορÜ ειδικüτερα την ΕπιστÞμη και τη ΤεχνικÞ, δεν Ýμειναν αυτÝς εντελþς στÜσιμες, ιδßως κατÜ τον ýστερο Μεσαßωνα, αφοý στη συγκεκριμÝνη περßοδο υλοποιÞθηκαν μερικÝς θεμελιþδεις κατασκευÝς και προκýψανε λßγες, αλλÜ καßριες εφευρÝσεις. Συγκρßνοντας το εýρος και το μÝγεθος των εξελßξεων πριν και μετÜ απ' αυτÜ τα 1000 χρüνια, μπορεß οι βελτιþσεις κι οι νεωτερισμοß της εποχÞς του ýστερου Μεσαßωνα να μη θεωρηθοýνε τüσο σημαντικÜ Ýργα, εßναι üμως ακριβþς αυτÜ, üπου στηρßχτηκαν οι μεταγενÝστεροι ερευνητÝς και τεχνικοß για να θεμελιþσουνε τη ραγδαßα εξÝλιξη της επιστÞμης και των εφαρμογþν της που ακολοýθησε. Κι ενþ δεν υπÞρξανε στην εποχÞ του Μεσαßωνα Ýργα συγκρßσιμα με κεßνα της Αρχαιüτητας και της ΑναγÝννησης, δεν εßναι αμελητÝο το γεγονüς üτι διÜφοροι πρωτοπüροι μηχανικοß κατÝγραψαν οραματισμοýς εκεßνης της εποχÞς (13ος αι.), επιθυμßες και προβλÝψεις για το μÝλλον, το σημερινü αναγεννησιακü παρελθüν!
     ΓρÜφει ο Roger Bacon (ΜπÝικον, ΒÜκων, ~1214-1294):

   "Εßναι δυνατüν να κατασκευÜσουμε σκÜφη ναυσιπλοÀας χωρßς κωπηλÜτες, Ýτσι þστε τα πολý μεγÜλα (...) πλοßα να μποροýν, με οδηγü Ýνα και μüνο κυβερνÞτη, να ταξιδεýουν πολý ταχýτερα απü τα πλοßα που κωπηλατεß Ýνα πλÞθος αντρþν. Εßναι επßσης δυνατüν να κατασκευÜσουμε ιπτÜμενες μηχανÝς, Ýτσι þστε Ýνας Üντρας (...) να μπορεß να την οδηγεß, χρησιμοποιþντας κÜποιο εργαλεßο...

     ΜετÜ απü περßπου 3 αιþνες, στο πÝρασμα απü το Μεσαßωνα στην ΑναγÝννηση, ετοßμασε ο Leonardo Da Vinci σχÝδια γι' αυτÝς τις φαντασιþσεις του ΜπÝικον κι Ýφερε τον τεχνικü κüσμο Ýνα βÞμα πιο κοντÜ στην υλοποßησÞ τους.

     Ο κüσμος της εποχÞς του πρþιμου Μεσαßωνα Þτανε τα υπολεßμματα της ρωμ. αυτοκρατορßας, περιτριγυρισμÝνα απü διÜφορους λαοýς, οι οποßοι Üλλοτε ενσωματþνονται και συμμετÝχουνε στη δημιουργßα πολιτισμοý κι Üλλοτε απλþς απομυζοýν. Στην ΑνατολÞ εßχε διαμορφωθεß το Ανατολικü Ρωμαúκü ΚρÜτος, üπως προÝκυψε το Ýτος 395, μετÜ τη διανομÞ που Ýκανε ο Θεοδüσιος A' (Flavius Theodosius, 347-395) στους 2 γιους του και το οποßο ονομÜστηκε Ρωμανßα, αλλÜ απü τα χρüνια περß την οριστικÞ υποταγÞ στους Οθωμανοýς και μετÜ Üρχισε να αναφÝρεται ως ΒυζÜντιο (ΓεννÜδιος, ¸ρασμος, Βολφ, ΜοντεσκιÝ, Γßβων.) Το κρÜτος αυτü, πολυφυλετικü και πολυγλωσσικü εκ γενετÞς, εξελληνßστηκε σταδιακÜ.
     Το ανατολικü κρÜτος περιελÜμβανε αρχικÜ ελληνικοýς, ρωμαúκοýς, ιουδαúκοýς, αρμενικοýς, φρýγιους, παφλαγονικοýς, καππαδοκικοýς, λýδιους, καυκÜσιους, γαλατικοýς, ιλλυρικοýς, γοτθικοýς, σκανδιναβικοýς, βανδαλικοýς, σλÜβικους (μετÜ τη κÜθοδü τους στη ΒαλκανικÞ) κι Üλλους πληθυσμοýς της σημερινÞς ΕλλÜδας, της Μ. Ασßας, της Μ. ΑνατολÞς και διαφüρων Üλλων επαρχιþν, καθþς επßσης και πληθυσμοýς με περσικÝς, αραβικÝς κ.Ü. καταβολÝς στη Μ. Ασßα και στα εδÜφη της Συρßας, της Παλαιστßνης και της Αιγýπτου, üσο αυτÝς οι χþρες ανÞκανε στην αυτοκρατορßα. Οι εκπρüσωποι τüσο διαφορετικþν λαþν, εßτε Þταν αυτüχθονες για αρκετÝς χιλιετßες Þδη, εßτε εßχαν εγκατασταθεß κατÜ καιροýς, Üλλοτε ýστερα απü επιδρομÝς και προσωρινÝς καταλÞψεις περιοχþν, Üλλοτε ως μισθοφüροι Þ δοýλοι. Την εποχÞ του Ιουστινιανοý ομιλοýνταν στη Κωνσταντινοýπολη καταμετρημÝνες πÜνω απü 70 γλþσσες! ΕκτιμÜται üτι αυτÞ την εποχÞ ο ελληνüφωνος πληθυσμüς στο ΒυζÜντιο Þτανε λιγþτερος απü το 1/3 του συνολικοý πληθυσμοý (C. Mango). Απü τους αυτοκρÜτορες του Βυζαντßου ελÜχιστοι εßχαν ελληνικÞ καταγωγÞ αλλÜ, αφενüς η δýναμη της συγκροτημÝνης ελληνικÞς γλþσσας και του αρχαιοελληνικοý πολιτισμοý γενικþτερα, αφετÝρου η συρρßκνωση του Βυζαντßου, απü μια εποχÞ κι ýστερα (αραβικÞ επÝκταση), στα εδÜφη üπου υπερßσχυαν ελληνüφωνοι πληθυσμοß, οδÞγησε στη σταδιακÞ ελληνοποßηση του κρÜτους.
     Στη Δýση ο ρωμαúκüς πληθυσμüς αναμßχθηκε στις βüρειες και δυτικÝς περιοχÝς με τους ΓαλÜτες, τους ΚÝλτες και τον κýριο üγκο των γερμανικþν λαþν και διαμüρφωσαν με τη πÜροδο του χρüνου απü κοινοý, μÝσα απü τις ανÜγκες του γεωγραφικοý χþρου και της ιστορικÞς συγκυρßας, μια διαφορετικÞ αντßληψη για τη ζωÞ και τον κüσμο απü κεßνη των ανατολικþν, üποτε αυτÞ η αντßληψη μπüρεσε να εκφραστεß ενιαßα. Τα διÜφορα κρÜτη που διαμορφωθηκανε κατÜ καιροýς απü τους Ρωμαßους, τους ΓαλÜτες και τα πολλÜ γερμανικÜ (βαρβαρικÜ) φýλα, με σημαντικþτερο και μεγαλýτερο εξ αυτþν το κρÜτος των ΦρÜγκων του Καρüλου και κεντρικü πüλο εξουσßας, με μικρÜ διαλεßμματα, τον επßσκοπο (πÜπα) της Ρþμης, βρßσκονταν διαρκþς σε διαδικασßες εναλλασσüμενων συμμαχιþν κι αντιπαλοτÞτων, σε συνεχÞ ανταγωνισμü με στüχο τη διατÞρηση Þ επÝκταση της ζþνης επιρροÞς, τη κατÜκτηση εδαφþν και τη συγκÝντρωση πλοýτου. Ο μεταρρωμαúκüς κüσμος Þταν λοιπüν στη παγκüσμια κλßμακα της εποχÞς διπολικüς αφοý μεταξý, αφενüς του ανατολικοý κρÜτους κι αφετÝρου του üποιου δυτικοý Þ εν απουσßα συγκεκριμÝνου κρÜτους, του πÜπα της Ρþμης, υπÞρχε πÜντα Ýνας ανταγωνισμüς. Αυτüς ο ανταγωνισμüς εßχε μεν ως εικαζüμενη επιδßωξη την επιρροÞ Þ κι επικυριαρχßα της μιας πλευρÜς πÜνω στην Üλλη, οφειλüταν üμως σε μεγÜλο βαθμü και στη διαφορετικüτητα των πληθυσμþν που απαριθμÞθηκαν προηγουμÝνως και των αντιλÞψεων που αυτοß οι πληθυσμοß διÝθεταν Þ που διαμüρφωσαν στη πορεßα.
     Εßναι προφανÝς üτι ο Μεσαßωνας Üρχισε με πολιτισμικü προβÜδισμα για την ΑνατολÞ, που διÝθετε το πλεονÝκτημα της συνÝχειας του ελληνικοý κι ελληνιστικοý πολιτισμοý. Την ßδια εποχÞ, τα γερμανικÜ, γαλατικÜ και κÝλτικα φýλα στη Δýση δεν εßχαν ακüμη αφομοιþσει το ρωμαúκü πολιτισμü κι υστεροýσανε σημαντικÜ Ýναντι των Ανατολικþν. Οι ανατολικοß πληθυσμοß απþλεσαν üμως σταδιακÜ αυτü το πλεονÝκτημα, κυρßως λüγω πολλαπλþν μακροπρüθεσμων, Üστοχων επιλογþν των ηγεσιþν του κρÜτους και των ομÜδων που κατεßχανε το μονοπþλιο της παιδεßας. ΚατÜληξη Þταν να υποβαθμιστοýνε πολιτισμικÜ αυτοß οι πληθυσμοß, με τη πÜροδο των αιþνων και να υποταχθοýνε στα μÝσα της 2ης χιλιετßας, περßπου μοιραßα, στην εξ ανατολþν ανερχüμενη δýναμη, τους Οθωμανοýς Τοýρκους.
     Αντßθετα με τη σταθερÜ πτωτικÞ πορεßα της ΑνατολÞς, ßδßως μετÜ την εμφÜνιση των ΑρÜβων ως κυρßαρχης δýναμης, στη Δýση αναδεßχθηκε, μες στις συγκεκριμÝνες γεωγραφικÝς συνθÞκες και τους κοινωνικοýς συσχετισμοýς που 'χανε διαμορφωθεß, μÝσα απü πολλαπλÝς αντινομßες και συγκροýσεις αιþνων, νÝος πολιτισμüς. Στον τεχνολογικü τομÝα αρχßζει να ριζþνει αυτüς ο πολιτισμüς κατÜ τη μÝση κι ýστερη μεσαιωνικÞ εποχÞ με τη δημιουργßα πüλεων και την κατασκευÞ μνημειωδþν κτηρßων κι αποστραγγιστικþν καναλιþν στα βορειοδυτικÜ παρÜλια, για τα οποßα χρειÜστηκε να προηγηθεß η κατασκευÞ μεγÜλων μηχανημÜτων (γερανοß, ανεμüμυλοι και υδρüμυλοι, αντλßες κ.α.). Μια επßσης καßρια εφεýρεση του ýστερου Μεσαßωνα που επηρÝασε σημαντικÜ την εξÝλιξη της τεχνολογßας εßναι τα μηχανικÜ ρολüγια, τα οποßα αποτÝλεσαν τα πρþτα ακριβÞ üργανα μÝτρησης στα χÝρια των ερευνητþν, αλλÜ και το Ýναυσμα για την ανÜπτυξη της λεπτομηχανικÞς. Αυτüς ο πολιτισμüς διαδüθηκε σταδιακÜ, με τον Ýνα Þ τον Üλλο τρüπο σε üλο το σημερινü κüσμο κι ονομÜζεται ευρωπαúκüς Þ δυτικüς.
     Εντυπωσιακü σ' αυτÞ τη διαφορετικÞ πορεßα που ακολοýθησαν ΑνατολÞ και Δýση εßναι üτι, μÝχρι τÝλους, ακüμα και τις ýστατες 10ετßες πριν απü την οριστικÞ κατÜρρευση των υπολειμμÜτων του ανατολικοý κρÜτους, οι ηγετικÝς δυνÜμεις του Βυζαντßου, κυρßως οι εκκλησιαστικοß κýκλοι κι οι εξαρτημÝνοι απ' αυτοýς πολιτικοß κι οικονομικοß παρÜγοντες, αντιμετþπιζαν με υπεροψßα, αλαζονεßα και περιφρüνηση τη Δýση (Παν. Κανελλüπουλος: ΓεννÞθηκα στο 1402), χαρακτηρßζοντας τους διανοοýμενοýς της βÜρβαρους κι αγροßκους. αυτοß οι χαρακτηρισμοß εßχανε διαδοθεß απü τους προηγοýμενους αιþνες κι εßχανε διατηρηθεß ως στερεüτυπα, λüγω μειωμÝνης επικοινωνßας κι Ýλλειψης κατανüησης για τα τεκταινüμενα στη Δýση. Ο Lemerle συμπεραßνει üτι η βυζ. κοινωνßα Þτανε "κλεισμÝνη σ' Ýνα κüσμο δßχως δυνατüτητα επικοινωνßας, στον κλειστü κüσμο του ακοýραστου και μονüτονα επαναλαμβανüμενου θεολογικοý λüγου".
     Στο σημερινü μελετητÞ δημιουργεßται η βεβαιüτητα πως οι Ανατολικοß δεν αντιλαμβÜνονταν, απü καλογερικü πεßσμα Þ απü αδυναμßα, τις αλλαγÝς που εßχαν αρχßσει να δημιουργοýν μüνιμες καταστÜσεις πολιτισμικÞς ποιüτητας. Η εκδοχÞ δε üτι οι ηγετικοß εκκλησιαστικοß κýκλοι της ΑνατολÞς στÞριζαν, απü μια εποχÞ και μετÜ, αυτÞ τη κατÜσταση Üγνοιας κι αντιπαλüτητας, αποβλÝποντας σε μελλοντικÞ αναβÜθμιση του ρüλου τους σε πολιτισμικÜ υποβαθμισμÝνο περιβÜλλον, δεν εßναι καθüλου ανßσχυρη, κρßνοντας απü το γεγονüς της μετÝπειτα αγαστÞς συνεργασßας με τους Οθωμανοýς.
     Ο Μεσαßωνας κλεßνει με την εφεýρεση της τυπογραφßας, η οποßα Üλλαξε εκ βÜθρων τις διαδικασßες αναπαραγωγÞς και διÜδοσης της γνþσης και με την Ýναρξη των μεγÜλων θαλασσοποριþν και τη δημιουργßα αποικιþν στην Ασßα, την ΑφρικÞ και την ΑμερικÞ. Η εκμετÜλλευση των αποικιþν και το δουλεμπüριο οδÞγησαν στη συσσþρευση πλοýτου στα κρÜτη της Ευρþπης, ο οποßος βοÞθησε τις εξελßξεις στη πολιτικÞ, την οικονομßα και τη κοινωνßα, αλλÜ κυρßως, üσον αφορÜ αυτÞ τη μελÝτη, στην επιστÞμη, τις τÝχνες και τα γρÜμματα.
     Η περßοδος του Μεσαßωνα συχνÜ υποτιμÜται ως "εποχÞ της αμÜθειας και των προλÞψεων" οπüτε οι Üνθρωποι τοποθετοýσαν "το λüγο των θρησκευτικþν αρχþν πÜνω απü την προσωπικÞ εμπειρßα και τη λογικÞ σκÝψη". Η προσÝγγιση αυτÞ εßναι κατÜλοιπο τüσο της ΑναγÝννησης üσο και του Διαφωτισμοý, üταν οι λüγιοι συνÞθιζαν να υπογραμμßζουν την αντßθεση της δικÞς τους σκεπτüμενης κουλτοýρας με κεßνη των προκατüχων τους. Οι λüγιοι της ΑναγÝννησης υποστÞριζαν üτι ο Μεσαßωνας Þτανε περßοδος παρακμÞς απü τον υψηλü πολιτισμü του κλασσικοý κüσμου. Απü τη πλευρÜ τους οι λüγιοι του Διαφωτισμοý, που θÝτανε τη λογικÞ σε υψηλþτερο βÜθρο απü τη πßστη, αντιμετωπßζανε το Μεσαßωνα σαν εποχÞ αμÜθειας και προλÞψεων.

     ¢λλοι μελετητÝς, ωστüσο, αντικροýουν üτι η λογικÞ απολÜμβανε μεγÜλης εκτßμησης στη διÜρκεια του Μεσαßωνα. Ο ιστορικüς της ΕπιστÞμης ¸ντουαρντ Γκραντ γρÜφει: "Αν ποτÝ εκφρÜστηκαν [στη διÜρκεια του 18ου αι.] επαναστατικÝς λογικÝς σκÝψεις, αυτü στÜθηκε μüνο εφικτü επειδÞ η μακρÜ μεσαιωνικÞ παρÜδοση εδραßωσε τη χρÞση της λογικÞς ως μια απü τις σημαντικüτερες ανθρþπινες δραστηριüτητες". Επßσης, αντßθετα με την αντßληψη που επικρατεß μÝχρι και τις μÝρες μας, ο ΝτÝιβιντ Λßντμπεργκ γρÜφει üτι: "ο λüγιος του üψιμου Μεσαßωνα σπÜνια βßωνε τη καταπιεστικÞ εξουσßα της Εκκλησßας και θεωροýσε τον εαυτü του ελεýθερο (ιδßως σε ü,τι αφορÜ τις φυσικÝς επιστÞμες) να ακολουθÞσει τη λογικÞ και την παρατÞρηση üπου αυτÝς τον οδηγοýσαν". ΘÝλω να θυμßσω εδþ στο κλεßσιμο, πως δεν πρÝπει να λησμονÜμε και τη γραφÞ επιγραμμÜτων, που ουσιαστικÜ δε σταμÜτησε απü την αρχαιüτητα και μÜλιστα με μεγÜλη τÝχνη ως τα τÝλη του 17ου αι. και το ξÝρω γιατß στα Üρθρα μου για τα επιγρÜμματα, φιλοξενþ δημιουργοýς ως εκεßνο τον αιþνα, στα σßγουρα.



     Η υποτßμηση της εποχÞς επßσης αντανακλÜται σε μερικÝς πολý συγκεκριμÝνες αντιλÞψεις. Μια εσφαλμÝνη αντßληψη, που πηγÜζει απü το 19ο αι. και παραμÝνει μÝχρι σÞμερα πολý διαδεδομÝνη, εßναι πως οι Üνθρωποι το Μεσαßωνα πßστευαν üτι η Γη εßναι επßπεδη. Αυτü εßναι αναληθÝς, καθþς οι διδÜσκαλοι στα μεσαιωνικÜ πανεπιστÞμια συχνÜ προσÝφεραν επιχειρÞματα υπÝρ του üτι η Γη εßναι σφαιρικÞ. Οι Λßντμπεργκ και Ρüλαντ ΝÜμπερς, μελετητÝς της περιüδου, επισημαßνουν üτι "μετÜ βßας υπÞρχε κÜποιος Χριστιανüς λüγιος το Μεσαßωνα που δεν αναγνþριζε τη σφαιρικüτητα της Γης και που δεν γνþριζε κατÜ προσÝγγιση τη περιφÝρειÜ της". ¢λλες παρανοÞσεις üπως "η Εκκλησßα απαγüρευε τις νεκροψßες και το διαμελισμü σωμÜτων στη διÜρκεια του Μεσαßωνα", "η εξÜπλωση του Χριστιανισμοý αποτελεßωσε την αρχαßα επιστÞμη", "η μεσαιωνικÞ Εκκλησßα υπονüμευσε την ανÜπτυξη της φυσικÞς φιλοσοφßας", üλες αναφÝρονται απü το ΝÜμπερς ως παραδεßγματα μýθων που μÝχρι σÞμερα πολλοß θεωροýν ιστορικÝς αλÞθειες, παρüλο που η σýγχρονη ιστορικÞ Ýρευνα δεν τις υποστηρßζει.
     Ο δυτικοευρωπαúκüς Μεσαßωνας μοιÜζει πολιτικÜ υποδεÝστερος και κοινωνικοοικονομικÜ υπανÜπτυκτος: εδαφικÞ πολυδιÜσπαση σε διαρκþς αντιμαχüμενα κρατßδια, παρακμÞ πüλεων κι αστικοý πολιτισμοý, νÝκρωση εμπορßου, επιδεßνωση συνθηκþν διαβßωσης, μικρÞ επιστημονικÞ πρüοδος, üλ' αυτÜ Þτανε φαινüμενα ενδημικÜ σε πολλÝς περιοχÝς και για μεγÜλο χρονικü διÜστημα. Ο üρος σκοτεινοß χρüνοι μποροýμε να ποýμε πως αληθþς ταιριÜζει στη Δýση τους 1ους 3-4 αιþνες, πριν την Ýλευση του ΚαρλομÜγνου. Οι νÝες πολιτικÝς εξελßξεις, οι κοινωνικοß μετασχηματισμοß και τα διανοητικÜ ρεýματα μετÜ τον 15ο αι. δημιοýργησανε κüσμο πολý διαφορετικü, που Ýνιωθε την ανÜγκη να επιβληθεß επß της μεσαιωνικÞς ανÜμνησης.
     Προφανþς η επüμενη μÝρα μετÜ τον κατακερματισμü της Δ. Ρωμ. Αυτοκρατορßας απ' τα γερμανικÜ φýλα Þτανε ζοφερÞ και χαþδης. ¼μως για πολλοýς λαοýς ο Μεσαßωνας υπÞρξεν εποχÞ Üνθησης κι εξÝλιξης. Σε σχÝση με την αρχαιüτητα π.χ., η Γερμανßα, η Ρωσßα κι η B.Ευρþπη γνωρßσανε πολý ψηλüτερη πολιτικÞ ανÜπτυξη, πολιτιστικÞ δημιουργßα και κοινωνικÞ οργÜνωση κατÜ το Μεσαßωνα, που Ýχει να επιδεßξει κÜποια απü τα ωραιüτερα δεßγματα αρχιτεκτονικÞς, λογοτεχνßας και καλþν τεχνþν. Οι Üνθρωποι της εποχÞς, παρÜ τα πενιχρÜ τους μÝσα, χτßσσανε κÜποια απ' τα εντυπωσιακþτερα μνημεßα του ανθρωπßνου πολιτισμοý. Καθ' üλη τη διÜρκειÜ του, γλýπτες, ξυλουργοß, ζωγρÜφοι, χρυσοχüοι κι υαλουργοß εργαστÞκανε κι αφÞσανε κληρονομιÜ εξεζητημÝνα κοσμÞματα, λεπτοδουλεμÝνα αγÜλματα, θαυμÜσιες εικüνες, μαγευτικÜ, πολýχρωμα βιτρþ (οι Δυτικοß) και ψηφιδωτÜ (οι Βυζαντινοß). Τα μεσ. χειρüγραφα εßναι αληθινÜ κομψοτεχνÞματα καλλιγραφßας και ζωγραφικÞς. Και μιλþντας για ζωγραφικÞ, ποιος Üνθρωπος με τη στοιχειþδη αισθητικÞ δε αναρριγÜ στη θÝα της Θεοτüκου του Βλαδιμßρ, του Ευαγγελισμοý της Αχρßδος Þ των πινÜκων του Τζιüτο;
     ΦθÜνοντας στη γραμματεßα παρατηροýμε üτι παρÜ τον υψηλü αναλφαβητισμü, το φιλολογικü απüθεμα απü την εποχÞ εßναι τερÜστιο. ΙστορικÜ Ýργα, χρονογραφßες, ιατρικοß οδηγοß, συλλογÝς ýμνων, ποιÞματα και παραμýθια συνθÝτουνε σκηνικü τερÜστιας γραμματειακÞς παραγωγÞς. Η παραγωγÞ αυτÞ φτÜνει απü τα ακριτικÜ Ýπη του Βυζαντßου, τις Ιστορßες του ΚαντÝρμπουρυ και τα ιπποτικÜ μυθιστορÞματα, μÝχρι τη Θεßα Κωμωδßα του ΔÜντη, το Χρονικü του ΜωρÝως και τη Πανοπλßα ΔογματικÞ. Η μουσικÞ γνþρισε μεγÜλη ανÜπτυξη, τüσο στο σχεδιασμü της (νüτες, αρμονßα), üσο και στο αποτÝλεσμα: μÝχρι σÞμερα μελετþνται κι ακοýγονται ευχÜριστα τα Ýργα της μεσαιωνικÞς μουσικÞς, απü τους βυζαντινοýς και λατινικοýς γρηγοριανοýς ψαλμοýς μÝχρι τους ζωηροýς, κεφÜτους ρυθμοýς που τραγουδοýσαν οι τροβαδοýροι στα πανηγýρια της Γαλλßας και της Γερμανßας.
     Ιδßως απü τα μÝσα προς τÝλη, Ýχει να παρουσιÜσει πλÞθος εφευρÝσεων και γενικÜ καινοτομιþν, που συμβÜλανε στη μετÝπειτα τεχνικÞ κι υλικÞ πρüοδο του ανθρþπου. Σαν εποχÞ με πολλοýς πολÝμους και διαρκεßς απειλÝς ασφαλεßας (ενσαρκωμÝνες στο Σαρακηνü πειρατÞ και το Βßκινγκ επιδρομÝα Þ στις ορδÝς των ΜαγυÜρων και των Σελτζοýκων), ο Μ. γνþρισε αλματþδη πρüοδο της τεχνολογßας των üπλων. Το μακρý τüξο της Ουαλλßας, η βαλλßστρα κι οι καταπÝλτες με αντßβαρο (τρεμπουσÝτο) φÝραν επανÜσταση στη μÜχη εξ αποστÜσεως, ενþ οι τελειüτατες πανοπλßες -αριστουργÞματα της σιδηρουργßας- και τα μεγÜλα ξßφη εξοπλßσανε τους θρυλικοýς ιππüτες, απü τους καλλßτερους πολεμιστÝς της ιστορßας. Μπορεß να μοιÜζει οξýμωρη η ανÜπτυξη των φονικþν οργÜνων του πολÝμου ως θετικÞ εξÝλιξη, αλλÜ πρÝπει να λÜβει κανεßς υπ' üψην üτι κεßνη την εποχÞ η Ευρþπη δεν Þτανε το κÝντρο του κüσμου. ¹ταν η εξαιρετικÞ εκπαßδευση, το ανþτερο υλικü κι η ψηλüτερη μαχητικÞ ικανüτητα που επιτρÝψανε στους Βυζαντινοýς και τους Δυτικοýς ν' ανταπεξÝλθουνε στις περιοδικÝς εισβολÝς των δυνÜμεων της Ασßας, που πολλÜκις λßγο Ýλλειψε να καταπιοýνε τη ΓηραιÜ ¹πειρο.


         ΤρεμπουσÝ (trébuchet), καταπÝλτης πανßσχυρος μακρυνÞς απüστασης

     Ο μεσαιωνικüς Üνθρωπος υπÞρξεn εξαιρετικÜ καινοτüμος, κατασκευÜζοντας διαρκþς νÝα εργαλεßα και μηχανÝς Þ βελτιþνοντας αρχαßα. ΣυχνÜ κÜποιες απ' αυτÝς τις κατασκευÝς εßχαν ασιατικÞ προÝλευση, αλλÜ στον μεσαιωνικü Ευρωπαßο πιστþνεται η πρωτüτυπη και μαζικÞ χρÞση τους, που βοÞθησε στην ανÜπτυξη της ΓηραιÜς Ηπεßρου ως 1ης οικονομικÞς και τεχνικÞς δýναμης στον κüσμο. Οι αρχαßοι νερüμυλοι αναβαθμiστÞκανε και πÝρ' απ' την αλευροποιßα πλÝον θÝτανε σε κßνηση πριονιστÞρια, σιδηρουργεßα και λατομεßα. Η εφεýρεση των ανεμüμυλων Ýδωσε τερÜστια þθηση στη γεωργßα. ΚατασκευÜστηκεν η χειρÜμαξα εργασßας, η 4τροχη Üμαξα, το τροχοφüρο υνß, τ' Üλογα απÝκτησαν κολλÜρα Ýλξης και πÝταλα, ενþ στÞθηκαν οι 1ες πρÝσες οινοποιεßων. Πολýπλοκοι γερανοß βοηθÞσανε στο κτßσιμο μεγαλοπρεπþν κτηρßων, ενþ δημιουργηθÞκανε τα 1α τζÜκια με καπνοδüχους üπως τα γνωρßζουμε σÞμερα. Η μÝτρηση της þρας Ýγινε ευκολüτερη με τις κλεψýδρες Üμμου και τα μηχανικÜ ρολüγια. Η τριζωνικÞ καλλιÝργεια κι η αγρανÜπαυση κÜνανε τη γη πιο προσοδοφüρα και τις σοδειÝς πιο πλοýσιες. Οι Ευρωπαßοι παρουσßασαν αξιοθαýμαστη πρüοδο στη ναυπηγικÞ, που παρÞγαγε νÝα εßδη πλοßων, καταλλÞλων εßτε για τις ανοικτÝς θÜλασσες του Ατλαντικοý εßτε για τη πολυσχιδÞ, νησιωτικÞ ακτογραμμÞ της Μεσογεßου.
     Ο Μεσαßωνας Ýχει συνδυαστεß με τη θεοκρατßα, τη φεουδαρχßα και τη μοναρχßα. Παρ’ üτι αυτÝς οι παρατηρÞσεις εßναι σωστÝς, παραβλÝπονται τüσο οι θετικÝς πτυχÝς τους, üσο κι Üλλα συστÞματα της εποχÞς. Η φεουδαρχßα της Δ. Ευρþπης μοιÜζει δυσκßνητη και καταπιεστικÞ -και με τα σημερινÜ δεδομÝνα üντως Þταν- üμως αποτελοýσε το βÝλτιστο τρüπο αντιμετþπισης και διαχεßρισης του χÜους του πρωßμου Μεσαßωνα και της οργÜνωσης τüσο της παραγωγÞς, üσο και της Üμυνας. Στο ΒυζÜντιο απü την Üλλη μποροýμε μ' ενδιαφÝρον να παρατηρÞσουμε πρωτüτυπη, αιρετÞ μοναρχßα που παρÜ το δεσποτισμü της εßχε σειρÜ δικλεßδων ασφαλεßας κατÜ της αυθαιρεσßας του αυτοκρÜτορα, üπως αυτü που οι ιστορικοß ονομÜζουν "νüμιμο δικαßωμα στην επανÜσταση" αν ο κÜτοχος του θρüνου αποδεικνυüταν ανÜξιος του θεßου λειτουργÞματος του. Η δε Καρολßγγεια αυτοκρατορßα κι ýστερα η
Αγßα ΡωμαúκÞ διÜδοχος της Ýχουνε θεωρηθεß ως πρωτοπüρα ενοποιητικÜ σχÞματα πληθþρας λαþν και χωρþν υπü κοινÞν εξουσßα που τρüπον τινÜ υπÞρξανε πρüγονοι των συγχρüνων εγχειρημÜτων ευρωπαúκÞς ενοποßησης (γι' αυτü και σÞμερα μεγÜλοι υπÝρμαχοι της ΕΕ τιμþνται με το παρÜσημο του ΚαρλομÜγνου). [ΒÝβαια, ξεχνÜ ο ιστορικüς μας, να μας πει πως απü το κÜθε επßτευγμα, εκτüς πως ο σκοπüς Þτανε καθαρÜ για τους ευγενεßς και τους ιερεßς ουσιαστικÜ, σπÜνια πÞγαινε και κÜτι μπüλικο στη τσÝπη των απλþν, Üρα αßρεται κατÜ πολý ο ισχυρισμüς του κι αναιρεßται και το... δικαßωμα στην επανÜσταση, καθþς üλες σχεδüν üσες λÜβανε χþρα την εποχÞ αυτÞ, πνιγÞκανε στο αßμα Þ στην αγχüνη (φωτüς). Ε ναι!!! σχ δικü μου].
     Η πολιτικÞ στο Μεσαßωνα Þτανε πολý πιο αποκεντρωμÝνη απü ü,τι σÞμερα Þ τη πρþιμη νεþτερη εποχÞ. Ακüμη και μετÜ τη παρακμÞ της φεουδαρχßας, χÜρη στην οποßα οι βασιλεßς εδραßωσανε την εξουσßα τους επß των ευγενþν, βλÝπουμε Ýνα σýστημα διακυβÝρνησης που εκτεινüτανε πολý πÝρα της ανακτορικÞς αυλÞς. Στη δýση απü τον 13ο αι. και μετÜ βλÝπουμε ραγδαßα Üνοδο θεσμþν και συστημÜτων τοπικÞς αυτοδιοßκησης, πüλεις αυτüνομες και προστατευμÝνες απü τους φεουδÜρχες βÜσει καταστατικþν χαρτþν, συλλüγους και σωματεßα κληρικþν κι ιδιωτþν με αντικεßμενο φιλανθρωπßες Þ ποικßλες κοινωνικÝς δραστηριüτητες, πανßσχυρες συντεχνßες επαγγελματιþν και βÝβαια την Εκκλησßα.

                                    Επßλογος

     Σε αυτü το κομμÜτι του Üρθρου, λÝω να βÜλω μια σýνοψη των καλλιτεχνικþν ρευμÜτων, των τεχνþν και των καλλιτεχνþν εκεßνης ολÜκερης της περιüδου, αλλÜ μüνον επιγραμματικÜ, -πλην üμως θα 'ναι ταγκαρισμÝνα με τον αντßστοιχο σýνδεσμο (üπου υπÜρχει) στο ΣτÝκι, με το βιογραφικü  και τα Ýργα του.
     Κατ' αρχÞν κυρßως 3 ρυθμοß τÝχνης (τεχνοτροπßες) επικρατÞσανε κατÜ τη μακρÜ διÜρκεια του Μεσαßωνα: Ο Ζωωομορφικüς, ο Ρομανικüς κι ο γνωστüς μας Γοτθικüς ρυθμüς. ΟτιδÞποτε τυχüν Üλλο που δεν πÝφτει μÝσα σε αυτοýς και το χÜσαμε στη πορεßα τοýτη, ας του δþσουμε τον üρο Μεσαιωνικüς γενικÜ κι ας το αφÞσουμε προς το παρüν. Και κυρßως μüνο μια τεχνικÞ, εκεßνη της Τοιχογραφßας (φρεσκü). Οι τÝχνες που θα περÜσουν αυτÞ τη κρισÜρα εßναι η Λογοτεχνßα, η ΖωγραφικÞ-χαρακτικÞ-ξυλογλυπτικÞ, η ΑρχιτεκτονικÞ, κι η ΓλυπτικÞ. ΚατÜ συνÝπειαν, οι καλλιτÝχνες που θ' απαριθμηθοýν, θα ανÞκουνε σε κÜθε μια απ' αυτÝς και φυσικÜ με τη χρονολογικÞ τους σειρÜ. ΠÜμε γερÜ λοιπüν:


                        Μοναχοß Εν ¿ρα Λειτουργßας λεπτ.
                            φρεσκü του Τζιüτο (14ος αι.)

ΖωγραφικÞ-χαρακτικÞ-ξυλογλυπτικÞ

"Cimabue" Cenni Di Pepo (1240-1302) Γοτθικüς

Giotto Di Bondone (1267-1337) Γοτθικüς

Lorenzetti Ambrogio (1290-1348) Γοτθικüς

Theophanes The Greek (1330-1410) Γοτθικüς

Eyck Jan Van, (1390-1441) Πρ. ΑναγÝννηση (πρþιμοι Φλαμανδοß)

Γκουßντο ντι ΠιÝτρο Beato Angelico, Φρα ΑντζÝλικο (1387-1455) Γοτθικüς

"Uccello" Dono Di Paolo (1397-1475)  Πρ. ΑναγÝννηση

Rogier Van Der Weyden  (1399-1464) Πρ. ΑναγÝννηση (πρ. Φλαμανδοß)

''Masaccio'' Tommaso Cassai (1401-1428)  Πρ. ΑναγÝννηση

Lippi Filippo (Fra Lippi) (1406-1469) Πρ. ΑναγÝννηση

Piero Della Francesca (1416-1492) 
Πρ. ΑναγÝννηση

"Ghirlandaio" Bigordi Domenico Di Tommaso (1449-1494) Πρ. ΑναγÝννηση

"Giorgione" Barbarelli Giorgio Da Castelfranco (1477-1510)